MEVSİMLER
Dünyamız, Güneş etrafında yörüngesi
üzerinde dolanması sırasında dönme ekseni doğrultusunu korur. Başka bir deyişle
Dünyamızın Dönme Ekseninin doğrultusu her zaman birbirine paralel durumda olur.
Dönme ekseni aynı zamanda Yer’in dolanma düzlemi yani tutulum düzleminin
normali ile 23° 27’ lık bir açı yapar. Dünyamız yörünge hareketi sırasında bu
açıyı her zaman korur. (Aslında bu açı da çok çok uzun yıllar içinde çok küçük
değişimler de gösterir. Ancak bu değişim çok küçük olduğu için dikkate
alınmayacaktır.)
Güneş’ten Dünya’mıza ulaşan ışınımlar Yer’in küre
şeklinde olması nedeniyle farklı yerlere farklı eğim açısı ile düşer. Bu durum
yıl içinde herzaman aynı değildir. Dönme ekseninin Tutulum düzlemine göre eğik
olması sonucu, dünya üzerinde herhangi bir yere düşen Güneş ışınımlarının eğimi
yıl içinde sürekli değişir.
Şekil 1.25: Güneş ışınlarının
yeryüzüne değişik açılarla düşmesi.
Gün içersinde, sabah ve akşamüzeri
Güneş ışınları eğik geldiğinde daha az ısınma gerçekleşir. Gün ortasında Güneş
ışınları daha dik geldiğinde birim alana düşen Güneş ışınımı daha fazla olur ve
ısınma artar. Isınmada en önemli etken Güneş ışınlarının geliş açısı olmaktadır.
Yer’in yörünge hareketi sırasında Güneş ışınlarının daha dik geldiği
yerler, daha dik geldiği zamanlarda daha çok ısınır. Bu tarihlerde Güneş’in
dikaçıklığı en büyük değerlerde olduğu için gündüz süreleri de daha uzun olur ve
Güneş ışınları daha uzun süre bu yerlerer düşer ve ısınmanın artmasına katkıda
bulunur.
Yer’in Güneş etrafındaki yörüngesi, dönme ekseninin eğimi ve
yıl içindeki konumu birlikte değerlendirildiğinde ( Şekil 1.26 ve 1.27 ) Güneş
ışınları yıl içinde belirli tarihlerde belirli yerlere daha dik düşer ve o
tarihlerde o bölgeler daha çok ısınır, en sıcak mevsim olur.
Şekil 1.26:Yer’in dönme ekseninin
yıl içindeki konumu ve bu tarihlerde Güneş ışınlarının geliş açısının durumu. (
Boyutlar ve uzaklıklar ölçekli değildir. )
Şekil 1.27: Mevsimlerin oluşumu ve
her iki yarıkürenin karşılaştırılması
Şekil 1.28: Kuzey yarıkürede bir
gözlem yerinde Güneş’in yıl boyunca dikaçıklığının değişimi, çevren üzerinde
kalma (gündüz) süreleri.
Güneş, bir yıl boyunca Tutulum
üzerinde yol alırken Dikaçıklığı -23°.5 ie +23°.5 arasında değişir.
~ 21
Mart (İlkbahar Ilımı) : Güneşin Dikaçıklığı = 0° (Eşlek üzerinde).. Güneş
ışınları Yer Eşleğine dik düşer, Gece ve gündüz süresi her iki yarıkürede de
eşittir (12 sa ). İlerleyen günlerde 21 Haziran’a kadar dikaçıklık büyür ve
Kuzey yarıkürede gündüzler uzarken, güney yarıkürede gündüzler kısalır.
~ 21 Haziran (Yaz Gündönümü) : Güneşin dikaçıklığı = +23°.5 olup en
büyük değerindedir. Bu tarihte Kuzey yarıkürede en uzun gündüz – en kısa gece,
güney yarıkürede ise en kısa gündüz – en uzun gece yaşanır. İlerleyen günlerde
dikaçıklık küçülmeye başlar ve kuzey yarıkürede gündüzler kısalmaya başlar.
~ 23 Eylül (Sonbahar Ilımı) : Güneşin Dikaçıklığı = 0° (Eşlek
üzerinde).. Gece ve gündüz süresi her iki yarıkürede de eşittir (12 sa ).
İlerleyen günlerde 21 Aralık’a kadar dikaçıklık küçülür ve Kuzey yarıkürede
gündüzler kısalırken, güney yarıkürede gündüzler uzar.
~ 21 Aralık (Kış
Gündönümü) : Güneşin dikaçıklığı = -23°.5 olup en küçük değerindedir. Bu tarihte
Kuzey yarıkürede en kısa gündüz – en uzun gece, güney yarıkürede ise en uzun
gündüz – en kısa gece yaşanır. İlerleyen günlerde dikaçıklık tekrar küçülmeye
başlar ve kuzey yarıkürede gündüzler uzamaya, geceler kısalmaya başlar.
Bir başka önemli nokta : Yer’in Güneş etrafındaki yörüngesi elipstir.
Güneş, bu elipsin odaklarından birisinde yeralır. Yer yörüngesinde dolanırken
Güneş’e yaklaşır ve uzaklaşır. Güneş’e en yakın olduğu (Enberi-Günberi noktası)
gün 3-4 Ocak günlerinde gerçekleşir. Bu tarihte Kuzey yarıkürede Kış mevsimi,
Güney yarıkürede ise Yaz mevsimi hüküm sürmektedir. Güneş’e daha yakın olmanın
mevsimlerin oluşumuna etkisi yoktur. Mevsimlerin oluşumu Güneş ışınlarının dik
ya da eğik gelmesi ile ilişkilidir. Güneş ışınlarının daha diik geldiği bölgeler
daha fazla ısınır.
Şekil 1.29: Şekil 1.29: Yaklaşık
olarak haftada bir kez, aynı saatte aynı film üzerine Güneşin fotografını
çekince 8 rakamına benzeyen ve adına günizi (analemma) denilen bu şekil elde
edilir. Türk amatör gökyüzü fotoğrafçısı Tunç Tezel uzun çalışması sonucu elde
ettiği görüntünün arka planını da 29 Mart 2006 tarihinde ülkemizden çok iyi
gözlenen güneş tutulmasının Side'den çektiği fotoğrafla birleştirmiştir. Bu
nedenle bu görüntüye TUTULEMMA da denilmektedir
