KAZA VE KADER

KAZA VE KADER

1. Allah Her Şeyi Bir Ölçüye Göre Yaratmıştır 

   2. Kader ve Evrendeki Yasalar 

 3. İnsan İradesi ve Kader      

  3.1. İnsanın Özgürlüğü ve Sorumluluğu 

     3.2. İnsanın Çabası: Emek ve Rızık 

 3.3. Dünya Hayatının Sonu: Ecel ve Ömür 

4. Allah’a Güvenmek (Tevekkül) 

5. Ayete’l-Kürsi ve Anlamı

Bu ünite için tavsiye kitaplar:

1 - Kaderi Merak Ediyorum, Özkan ÖZE, Uğurböceği Yayınları

2 - Allah'ı Merak Ediyorum 1, 2, Özkan ÖZE, Uğurböceği Yayınları

3 - Büyük İslam İlmihali, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları

1. Allah Her Şeyi Bir Ölçüye Göre Yaratmıştır

Çevremizdeki varlıklara dikkat ettiğimizde her şeyin belirli bir ahenk ve düzen içerisinde hareket ettiğini görürüz. Allah, kâinatta bulunan her şeyi bir plan ve ölçü içerisinde yaratmıştır. Bu ölçü, evrendeki varlıkların tutarlı ve uyumlu bir sistem oluşturmalarını sağlamıştır. Allah’ın yarattığı hiçbir şeyde düzensizlik ve dengesizlik görülmez. Allah insandan evreni incelemesini, ondaki uyum ve denge üzerinde düşünmesini istemiştir: “Onlar, ayakta dururken, otururken, yanları üzerine yatarken (her vakit) Allah’ı anarlar, göklerin ve yerin yaratılışı hakkında derin derin düşünürler (ve şöyle derler:) Rabb’imiz! Sen bunu boşuna yaratmadın. 
Sen yücesin. 
Bizi cehennem azabından koru!” (Âl-i İmrân suresi, 191. ayet.) ayeti bu konuya örnektir. 

Canlılar, yaşayabilmek için atmosfere, nefes alabilmek için oksijene ihtiyaç duyarlar. Bazı canlılar oksijen tüketip karbondioksit açığa çıkarırlar. Bitkiler ise besin üretmek için karbondioksit kullanıp oksijen üretirler. Bu durum canlıların yaşamı için Allah’ın koymuş olduğu kanunlardan biridir. 

Denizlerdeki tuz, orada yaşayan canlılar için uygun orandadır.

Gezegen ve yıldızların büyüklükleri, aralarındaki mesafe, evrendeki düzen ve dengeyi sarsmayacak şekilde Allah tarafından konulmuştur.

Evren ve içindeki varlıkların belli düzen ve ölçüye göre yaratıldığı Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifade edilmektedir: “Biz her şeyi bir ölçüye (bir düzene, plana) göre yarattık.” (Kamer suresi, 49. ayet.) Her şeye hayat veren ve varlığı belli bir amaca göre yaratan Allah’tır. Yaratma sürekli olarak devam etmektedir.

Kur’an-ı Kerim’de evrendeki ölçü ve dengeye şöyle dikkat çekilmiş ve insanın buna göre hareket etmesi istenmiştir: “Güneş ve ay bir hesaba göre (hareket etmekte)dir. Yıldızlar ve ağaçlar (Allah’a) secde ederler. (Allah’ın koyduğu ölçülere göre hareket ederler.) Göğü Allah yükseltti ve mizanı (dengeyi) o koydu. Sakın dengeyi bozmayın.” (Rahmân suresi, 5-8. ayetler.) Allah’ın her şeyi belli bir ölçüye göre yarattığı başka bir ayette şöyle belirtilir: “...Her şeyi yaratmış, ona bir ölçü, biçim ve düzen vermiştir.” (Furkân suresi, 2. ayet.) Bir diğer ayette ise güneş ve ayın belli bir yörüngede döndüklerinden şöyle bahsedilmektedir: “Geceyi ve gündüzü, güneşi ve ayı yaratan odur. Her biri bir yörüngede hareket etmektedir.” (Enbiyâ suresi, 33. ayet.) Allah’ın evreni yaratıp düzene koymuştur. Örneğin yağmurun bir ölçüye göre indirildiği şöyle haber verilmektedir: “Gökten bir ölçüye göre suyu indiren odur. Biz onunla (kupkuru), ölü bir memlekete hayat veririz...” 
(Zuhruf suresi, 11. ayet.)

Allah her şeyi yerli yerinde yaratmıştır. İnsan ve hayvanları yaratmadan önce, yeryüzünü onların yaşamalarına uygun bir şekilde hazırlamıştır. Dünyadaki hayat, onun yarattığı düzen ve denge içerisinde sürüp devam etmektedir. Bize düşen evrendeki düzeni korumaktır. Bu harika düzeni keşfetmeye yönelik yapılan bilimsel araştırmalar, Allah’ın her şeyi ölçülü bir şekilde yarattığı gerçeğini anlamamıza katkı sağlamaktadır.

2. Kader ve Evrendeki Yasalar

KADER; lügatte; "ölçü, ölçme, miktar, bir şeyi ölçerek belirli bir ölçüye göre yapmak, onu takdir ederek tayin ve tahsis etmek", anlamlarına gelir.

TERİM ANLAMI: Allah’ın evrende olacakların hepsini önceden bilip takdir etmesine (ölçüp biçip, belirli kılmasına) “kader” denir.

KAZA: Sözlükte; "bir şeyi sonuna getirerek hükme bağlamak", yani onun sözle veya hareketle tamamlanması, "fiillerin zamanında yaratılması"dır. Allah'ın önceden bilip takdir ettiği olayların zamanı gelince gerçekleşmesine "kaza" diyoruz. 

ALLAH’IN SIFATLARI

Kendisinde olup başkasında bulunmayan 
(Zatî Sıfatları)

• Öncesi yok

• Sonrası yok

• Varlığı kendisinden…

• Yarattıklarına benzemez

Kendisinde olup yarattıklarında da bulunabilen  
(Subutî Sıfatları)

• Bilmek

• Görmek

• Diri olmak

• Konuşmak

• Yaratmak

• Gücü yetmek

Allah’ın her şeyi belli bir ölçü, düzen ve uyum içerisinde programlamasına kader denir. Zamanı geldiğinde olayların bu programa uygun olarak gerçekleşmesine kaza denir. Örneğin yerçekimi kanununun Allaht arafından programlanması kaderdir. Bu kanun nedeniyle yüksekten bırakılan bir cismin düşmesi ise kazadır. Buharlaşan havanın yağmur ve kar taneleri şeklinde toprağa düşmesi, canlıların bitkilerle olan oksijen ve karbondioksit değişimi gibi olayların tümü Allah’ın takdirine bağlıdır. Nitekim Yüce Allah bir ayette, “Biz her şeyi bir kadere (bir düzene, ölçüye, plana) göre yarattık.” (Kamer suresi, 49. ayet.) buyurmuştur. 

Allah, evrenin düzeni ve işleyişini birtakım yasalara bağlamıştır. Bunların başında fiziksel yasalar gelir. Fiziksel yasalar madde ve enerjinin oluşumu, değişimi, yapısı, hareketi ve maddeler arası ilişkilerle ilgili prensiplerdir. Deney, gözlem ve araştırmalar neticesinde anlaşılabilen bu yasalar değişmez olup evrensel bir niteliğe sahiptir ve Allah’ın evrende yarattığı düzenin daha iyi anlaşılmasına yardımcı olur. Örneğin evrendeki cisimler, birbirlerini bir kuvvetle çeker ve iterler. Cismin kütlesi ne kadar büyük olursa çekme ve itme kuvveti o kadar büyük olur. Böylece çekme ve itme kuvveti dengelenmiş olur. Güneş, bu kuvvetle gezegenleri kendine doğru çeker ve onların yörünge üzerinde kalmalarını sağlar.

Fiziksel yasalar, Allah’ın üstün kudret sahibi olduğunu ve her şeyi hakkıyla bildiğini gösterir. Bu konuda Allah şöyle buyurur: “Onlara bir delil de gecedir ki biz ondan gündüzü sıyırıp çekeriz de birden karanlığa gömülürler. Güneş de (bir delildir onlara), akar gider yörüngesinde. İşte bu çok güçlü ve her şeyi bilen Allah’ın yaratmasıdır...” (Yâsîn suresi, 37-40. ayetler.) 

Fiziksel yasalara dayalı olarak gelişen teknoloji ve onun ürünleri insanların yaşamlarını kolaylaştırır. Telefon ve bilgisayar gibi aletler, teknoloji ürünleridir. Bunların tasarımlarında insanların evrende keşfettikleri ve pratiğe döktükleri fiziksel yasalar vardır. İnsan, aklı ve zekâsıyla fiziksel yasalardan hareketle icat ettiği araçları insanlığın hizmetine sunar.

Biyolojik yasalar; canlıların yapısı, beslenmesi, korunması, gelişmesi ve üremesiyle ilgili yasalardır. 

Her şeyi bir sebebe bağlayan Allah; bitki, insan ve hayvanların oluşumunu biyolojik yasalara bağlı kılmıştır. Evrendeki biyolojik yasalar, her canlı türünü doğrudan ilgilen dirmektedir. Örneğin insanın yaşaması için solunum, sindirim ve dolaşım gibi sistemlere sahip olması gerekir. Canlılar dış dünyayı algılayabilmek için duyu organlarına ihtiyaç duyarlar. İnsanın yaratılış gerçeği hakkında Allah şöyle buyurur: “(Ey insanlar!) Biz sizi basit bir sudan yaratmadık mı? İşte o suyu, belli bir süreye kadar sağlam bir yere yerleştirdik, sonra da ona ölçülü bir biçim verdik...” 
(Mürselât suresi, 20-23. ayetler.)

Hayvanların vücut yapıları yaşayabilecekleri biçimde yaratılmıştır. Örneğin balıklar suda solunum yapabilmek için solungaca, kuşlar uçabilmek için iki kanada ihtiyaç duyarlar. Etle beslenen hayvanların çene yapıları, otla beslenenkilerden farklıdır. Deve, sıcak iklimde günlerce susuz yaşayabilme özelliğine sahiptir. Yılan, kertenkele ve kaplumbağa gibi hayvanlar hava ısınıncaya kadar kış uykusuna yatarlar. 

Allah, toplumsal olaylar arasında var olan sebep sonuç ilişkisini gösteren yasalar koymuştur. Bunlara toplumsal yasalar denir. Örneğin gelir dağılımının adil olduğu toplumlarda yoksulluk azalır, adaletin olmadığı toplumlarda barış bozulur. Eşitlik ve adalet yoksa toplumda bunalım ve kargaşa ortaya çıkar.

Kuraklık sonucu açlık ve susuzluk yaşayan insanların, yaşanabilir yerlere göç etmeleri ve tarımsal üretimin azalıp sanayileşmenin artmasıyla köyden kente göçün hızlanması toplumsal yasalara örnek verilebilir.

Aynı şekilde her insan gibi toplumların da bir ömrü olduğu Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifade edilir: “Her toplumun (belirli) bir eceli vardır. Ecelleri geldiğinde onu ne bir an erteleyebilirler ve ne de bir an öne alabilirler.” (A’râf suresi, 34. ayet.)

Toplumsal yasalar Kur’an-ı Kerim’de “sünnetullah” kavramıyla dile getirilir. Sünnetullah, Allah’ın evrene koymuş olduğu yasalardır. Bir ayette bu durum şöyle ifade edilir: “…Sen Allah’ın yasasında (sünnetullahta) hiçbir değişiklik bulamazsın. Sen Allah’ın yasasında asla bir sapma da göremezsin.” (Fâtır suresi, 43. ayet.) Kur’an-ı Kerim, toplumsal yasaların işleyişi hakkında düşünmeyi ve buna göre davranmayı öğütler: “Onlar yeryüzünde gezip kendilerinden öncekilerin sonunun nasıl olduğuna bakmazlar mı?...” (Fâtır suresi, 44. ayet.)

Toplumsal bozulma ve çöküntü, toplumun tümünü etkiler. Yüce Allah’ın belirlediği değişmez toplumsal yasaları (sünnetullah) dikkate almayan toplumların çöküşü kaçınılmaz olmuştur. Kur’an’da anlatılan peygamber kıssalarına bakıldığında peygamberlerin uyarılarına aldırış etmeyen toplumların ağır bedel ödedikleri görülür.

Toplumsal yasaları bilmek, insanların çevresiyle uyum içerisinde yaşamasını sağlar. İnsanların birbirlerinin hak ve hukuklarına özen göstermelerini ve zarar verici davranışlardan kaçınmalarını gerektirir. Yapılan haksızlığın yapanın yanında kâr kalmayacağı ve bundan tüm toplumun etkileneceği konusunda Kur’an’da şöyle buyrulur: “(Öyle) Bir fitneden sakının ki aranızdan yalnız haksızlık edenlere erişmekle kalmaz (hepinize erişir)...” (Enfâl suresi, 25. ayet. ) Bu bakımdan adalet, sağlık ve güvenlik konularında toplumsal bilincin oluşması, toplumun huzuruna katkı sağlar. Bizler de toplumsal yasalar gereği, başkalarına iyilikte bulunmalı ve yararlı birey olmaya çalışmalıyız.

3. İnsan İradesi ve Kader

Akıl ve irade sahibi olan insan; düşünce, söz ve davranışlarında özgür bir varlıktır. İnsan, bu özgür irade ve akıl sayesinde iyiyi kötüye, doğruyu da yanlışa tercih edebilir. İnsanın iradesi denildiğinde genel olarak en az iki seçenekten birini tercih etme gücü anlaşılır. İnsan yaratılış bakımından diğer varlıklardan farklıdır. Özellikle tercih hakkı onu diğer varlıklardan ayırır. Özgür iradesiyle seçim yapabilen insan, bundan dolayı işlediklerinden sorumlu tutulmuştur. Allah, peygamberler göndererek nelerin iyi ve nelerin kötü olduğunu insanlara açıklamıştır. Bu konuda Kur’an’da şöyle buyrulmaktadır: “Ona iki yolu (iyi ve kötüyü) gösterdik.” (Beled suresi, 10. ayet.)

İnsan, irade ve seçme hürriyetiyle dilediği davranışı gerçekleştirir. Kur’an’da iyi-kötü, doğru-yanlış olan söz ve davranışlar açıklanmış, bunların seçimi ise insana bırakılmıştır. Bu hususla ilgili bir ayette insanın tercih özgürlüğüne şöyle vurgu yapılmıştır: “Kim doğru yolu seçerse bunu ancak kendi iyiliği için seçmiş olur, kim de doğruluktan saparsa kendi zararına sapmış olur. Hiçbir günahkâr, başkasının günah yükünü üstlenmez…” (İsrâ suresi, 15. ayet.) Dinimiz akıl sahibi olmayı sorumluluğun şartlarından saymıştır. Bu bakımdan akıl ve özgür irade sahibi insan, sorumluluğu başkasında aramaz. Yaptıklarının kendisine ait olduğu bilinciyle sonucuna katlanamayacağı davranışlardan uzak durur.

Trafik kazaları konuyla ilgili dikkat çekici bir örnektir. Günümüzde birçok trafik kazası olmaktadır. Trafik kazalarının en önemli sebepleri arasında alkollu araç kullanmak ve aşırı hız yapmak gelir. Bu durumunda kişi, öncelikle suçu kendinde aramalıdır. Çünkü akıl ve irade sahibi insanın trafik kurallarını ihlal etmesi kendi tercihidir. Bu nedenle insan yaptıklarından sorumlu tutulur.

İnsanın kaderi, Allah’ın evrende belirlediği yasalarla düzenlenmiştir. Buna bağlı olarak insanın eylemleri, zorunlu ve seçime dayalı olmak üzere iki kısımdır. Kalbimizin çalışması, nefes alıp vermemiz, sindirim sisteminin çalışması bizim irademiz dışında gerçekleşir. Ne zaman, hangi anne ve babadan dünyaya geleceğimiz, cinsiyetimizin ne olacağı, göz rengimizin nasıl olacağı, nerede ve ne zaman öleceğimiz gibi konular bizim tercihimize bırakılmamıştır. Tüm bunlar, Allah’ın yarattığı fiziksel, biyolojik ve toplumsal yasalar çerçevesinde gerçekleşir. Bundan dolayı kendi seçimimize dayalı tercihlerimizi, irademiz dışında gerçekleşenlerden ayırt etmeliyiz. İnsana düşen gayret etmek, sebeplere sarılmak, çalışmak ve araştırmaktır. Sonucu takdir edecek olan Allah’tır. İnsan elde ettiği güzelliklerden dolayı Allah’a teşekkür etmeli, karşılaştığı darlık ve zorluğun üstesinden gelmesini bilmelidir. İnsan, Allah’ın kendisine akıl ve hür irade verdiğini unutmamalı, karşılaştığı olumsuzlukları alın yazısı ve talih diyerek kadere yüklememelidir.

3.1. İnsanın Özgürlüğü ve Sorumluluğu

İnsanın özgürlüğü, zorlama ve baskı olmadan kendi iradesiyle karar vermesidir. Sorumluluk ise verdiği karar sonrasında doğan sonuçları kabul etmesidir. İslam dini, söz ve davranışlardan sorumlu tutulmayı akla ve özgür iradeye bağlı kılmıştır. Akıl ve irade sahibi olmayan diğer tüm canlılar, yaptıkları davranışlardan sorumlu tutulmazlar. 

Yüce Allah, insanın sorumluluğunu gücüyle sınırlı tutmuştur. Bu durum Kur’an’da şöyle ifade edilmiştir: “Allah,

hiç kimseye gücünün üstünde bir şey yüklemez. Herkesin kazandığı iyilik kendi yararına, kötülük de kendi zararınadır…” 
(Bakara suresi, 286. ayet.) 
Bundan dolayı dinimiz, insanın gücünü aşan konuları, sorumluluk alanı dışında tutar.

İnsanın sadece kendi yaptıklarından sorumlu tutulacağı, Kur’an-ı Kerim’de şöyle dile getirilir: “…Hiçbir kimse başkasının günahını yüklenmez…” (Zümer suresi, 7. ayet.) Allah adalet sahibidir ve kullarına asla zulmetmez. İnsan, aklı ve özgür iradesiyle ortaya koyduğu söz ve davranışlarından sorumlu tutulur. İnsan kendi iradesiyle karar verir ve seçimini yapar. İyi tercihin karşılığında sevap, kötü tercihin karşılığında ise günah kazanır.

Allah, insanoğluna akıl ve irade yanında iyiyi kötüden, doğruyu yanlıştan ayırt etmesi için rehber olarak ilahî kitaplar ve peygamberler göndermiştir. Din seçiminde ise insanı özgür bırakmış ve bu konuda şöyle buyurmuştur: “Dinde zorlama yoktur. Artık doğrulukla eğrilik birbirinden ayrılmıştır...” (Bakara suresi, 256. ayet.) Yüce Allah bütün insanların inanmasını istemekle birlikte iman konusunu insanın özgür iradesine bırakmıştır. Allah, Kur’an’da gerçekleri ve doğruları açıklamış ve insanın, tercihlerinin sonuçlarına katlanması gerektiğini şöyle bildirmiştir: “Şüphesiz biz ona (doğru) yolu gösterdik. İster şükredici olsun ister nankör.” 
(İnsan suresi, 3. ayet.)

İnsan, sarfettiği sözlerde ve sergilediği davranışlarda sorumluluk bilinciyle hareket etmelidir. Bu bakımdan akıl ve iradesini, iyi ve doğru olanı tercih etme yönünde kullanmalıdır. “Kaderim böyle” diyerek sorumluluktan kurtulmanın mümkün olamayacağı gerçeğini bilmelidir. Çünkü insan özgür iradesiyle işlediklerinden sorumludur.

3. 2. İnsanın Çabası: Emek ve Rızık

İnsan, gücü nispetinde kendisine, ailesine ve topluma faydalı olmaya çalışır. Hayatında mutlu, huzurlu ve başarılı olmak için çaba gösterir. Dinimiz çalışkanlığı övmekte, insanın, çalışmadan ve gayret etmeden isteklerine ulaşmasının mümkün olamayacağını ifade etmektedir. Derslerde başarılı olmak ancak düzenli çalışmakla mümkündür. Dünya ve ahiret mutluluğuna ulaşmanın yolu da çalışmaktan geçmektedir.

İslam dini, insanın her alanda çaba göstermesini istemiştir. Yüce Allah bir ayetinde çalışmanın gereğini şöyle vurgulamıştır: “Gerçekten insan için kendi çalışmasının karşılığından başka bir şey yoktur.” 
(Necm suresi, 39. ayet.) Bir başka ayette ise herkesin kazancının karşılığını alacağı şöyle dile getirilir: “Allah, gökleri ve yeri yerli yerince yaratmıştır. Böylece herkes kazancına göre karşılık görür. Onlara haksızlık edilmez.”  
(Câsiye suresi, 22. ayet.)

Allah’ın insanlara örnek olarak gönderdiği peygamberler, emekleriyle geçimlerini sağlamışlar ve çalışmanın karşılıksız kalmayacağı bilinciyle hareket etmişlerdir. Hz. Âdem çiftçilik, Hz. Musa çobanlık, Hz. İdris terzilik, Hz. Davut demircilik ve Hz. Muhammed ise ticaret yapmıştır. İslam, çalışmadan kazanmayı ve üretmeden tüketmeyi hoş karşılamaz. Bu nedenle emeğe dayanmayan tefecilik ve kumar gibi kazançlar da dinimizce haram sayılmıştır. Dinimiz, “Rızkı veren Allah’tır.” diyerek çaba ve gayret göstermeden başkalarından bir şey beklemeyi ve dilenmeyi uygun görmez. Peygamberimiz bu konuyu şöyle dile getirir: “Sizden herhangi birinizin sırtına bir bağ odun yüklenip satması, dilenmesinden hayırlıdır…” (Buharî, Zekât, 50, 53; Müslim, Zekât, 106) Hacı Bektaş Veli de “Çalışmadan geçinenler bizden değildir.” (http://huham.com) diyerek çalışmanın önemine dikkat çekmiştir.

İnsan, çalışmalı ve rızkını helal yoldan temin etmelidir. Ayrıca kazancını Allah’ın uygun görmediği yerlerde harcamamalıdır. İsraf etmeden dünyalık nimetlerden faydalanmalıdır. Bu konuda Allah şöyle buyurur: “Allah’ın sana verdiğinden (onun yolunda harcayarak) ahiret yurdunu iste; ama dünyadan da nasibini unutma. 
Allah’ın sana iyilik yaptığı gibi sen de (insanlara) iyilik et…” 
(1 Kasas suresi, 77. ayet.)

Tüm canlılara rızık veren Allah, bizleri de rızıklandırır. Bize düşen, rızkımızı temin etmek için çaba sarf etmektir. Nitekim kuşlar, karıncalar ve arılara baktığımızda onların da rızıklarını temin için gayret ettiklerini görmekteyiz.

3. 3. Dünya Hayatının Sonu: Ecel ve Ömür

Her canlının sahip olduğu yaşam süresine ömür denir. Bu yaşam serüveni ecelle noktalanır. Yeryüzü ölümlerle hüzünlenirken diğer taraftan doğumlarla neşelenir. Bir tohum tanesi uygun iklim şartlarında fidan olur. Gelişerek çiçek açıp meyve veren ağaç olur. Zaman geçer sararıp kuruyarak toprak olur. Dünya hayatı Allah’ın evrende yarattığı ilahî düzen ve ölçü içerisinde sürüp gider.

Kur’an-ı Kerim’de geçen, 
“Allah’ın izni olmadan hiçbir kişi ölmez. (Ölüm) Belirli bir süreye göre yazılmıştır...” 
(Âl-i İmrân suresi, 145. ayet.) ayeti hayatın ve ölümün Allah’ın elinde olduğunu bildirir.

Varlıkların sonlu olması yasası gereğince her insanın da ömrü bir gün son bulacaktır. Allah bu konuda şöyle buyurur: “Her can, ölümü tadacaktır. Sonunda bize döndürüleceksiniz.” 
(Ankebût suresi, 57. ayet.) 
İnsan için belirlenen ömür bittiğinde ecel gelir ve ölüm olayı gerçekleşir. Bu durum bir ayette şöyle açıklanır: “O (Allah), sizi bir çamurdan yaratan, sonra size bir ecel, (bir ömür süresi) tayin edendir…” 
(En’âm suresi, 2. ayet.) Dünyada yaşayan varlıkların kendilerine biçilmiş birer tabii ömrü olduğu gibi uçsuz bucaksız evrenin de bir sonu vardır. Kur’an, evreni oluşturan varlıkların da sonlu olduğuna şöyle işaret eder: “…(Güneş ve aydan) her biri, belirlenmiş bir süreye kadar hareketlerini sürdürürler…” 
(Fâtır suresi, 13. ayet.) 
Dünya hayatının sona erip yeni bir hayatın başlamasına kıyamet denir. Kıyametin vaktini belirleyen de Allah’tır. Kıyametin vaktini ancak Allah bilir. Bu konu Kur’an’da şöyle açıklanır: “Kıyametin ne zaman kopacağı hakkındaki bilgi, ancak Allah’ın katındadır…” 
(Lokman suresi, 34. ayet.)

Yüce Allah; kendisine inanmanın, güzel söz sarf etmenin ve iyi davranış sergilemenin karşılıksız kalmayacağını şöyle dile getirir: “Allah, inanıp iyi işler yapanları ödüllendirir. Onlar için büyük bir bağışlanma ve güzel bir rızık vardır.”(Sebe suresi, 4. ayet.)

İnsan, hayatın bir sonunun olduğunu bilerek Allah’ın kendisine bağışladığı ömrü iyi değerlendirmelidir. Müslüman, hayatın her anında güzel davranışlar sergilemeye çalışmalı ve çevresine faydalı bir insan olmaya gayret etmelidir.

ÜNİTE SORULARI

1. Aşağıdakilerden hangisi yanlış bir tevekkül anlayışıdır?

a) İhtiyaçlarımızı karşılamak için çalışmak ve Allah’tan başarı dilemek

b) Çiftçinin tarlaya tohumu atması ve Allah’a güvenmesi

c) Hastalığımızın geçmesi için tedavi olup Allah’tan şifa dilemek

d) Derslere çalışmadan Allah’tan yardım dilemek

Peygamberimizle görüşmeye gelen birisi, söz esnasında deveyle geldiğini söyleyince, peygamberimiz devesini nereye koyduğunu sorar. O da, Allah'a tevekkül ettim, der. Bunun üzerine peygamberimiz,

"Deveni iyi bağla da öyle tevekkül et." buyurur (Tirmizi,Kıyame,60)

2. Yukarıdaki hadisten hareketle aşağıda verilen sonuçlardan hangisine ulaşabiliriz?

a) Bir işimizin olması için çalışmamız yeterlidir.

b) Bir iş için önce üzerimize düşenleri yapmalı sonra Allah’a bırakmalıyız.

c) İşimizde başarıya ulaşmak için dua etmemiz yeterlidir.

d) Çalışmadan da başarıya ulaşabiliriz.

Serdar: Allah’a güvenmem  yeterlidir, çalışmasam da başarılı olabilirim.

Selçuk: Allah’ın bana yardım edeceğine inanırım

Metin: Yaratılan  rızıklardan  yararlanabilmek için çaba gösteririm

Hakan: Çalışırım, sonra Allah’a inanır ve güvenirim

3.Yukarıda bazı öğrenciler davranışlarını belirtmişlerdir. Hangi öğrencinin davranışı doğru olarak kabul edilemez?

a) Serdar    b) Hakan      c) Metin     d) Selçuk

4. İnsanın başarıya ulaşmak için bütün gayretini sarf ettikten sonra, işin sonunu Allah’a bırakıp O’na güvenmesine ne ad verilir?

a) Sabır    b) Rıza       c) Şükür     d) Tevekkül

5. Dünya hayatıyla ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

a) İnsan yaşamın sonlu olduğunun bilincinde olarak ömrünü güzellikler içinde geçirmelidir

b) Sonsuz yaşam, dünya hayatında kazanılır.

c) İnsanın yaşamı dünya hayatıyla sınırlıdır

d) Allah’ın emirlerine uygun davranan insan, ebedi olarak kalacağı cenneti kazanacaktır

6. Gelip geçici olmasından dolayı bu dünya için kullanılan ifade aşağıdakilerden hangisidir?

a) Ebedi dünya

b) İmtihan dünyası

c) Baki dünya

d) Fâni dünya

7. Kadere imanla ilgili aşağıdaki cümlelerden hangisi doğrudur?

l- Kadere inanan bir insan dünyadayken elinden geldiği kadar çalışır ve daha iyi bir hayat için uğraşır.

ll- Kadere inanan bir insan her şeyi Allah'ın takdir ettiğine inanır ve kendisinin bir şey yapamayacağını düşünür.

lll- Kadere inanan bir insan hayatın zorluklarına karşı yılmaz daha çok çalışır ve mücadele eder. 

a) I-II

b) I-III 

c) II-III 

d) I-II-III

8. Aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

a) Kıyametin ne zaman gerçekleşeceğini bilebiliriz

b) Bu dünyanın sonu da kıyametle gerçekleşecek.

c) Evrende var olan her canlı yok olup gidecektir

d) Başlangıcı olan her şeyinde mutlaka bir sonu vardır

"Kim doğru ve yararlı iş yaparsa, kendi iyiliği için yapmış olur. Kim de kötülük işlerse, kendi zararına işlemiş olur..." (41/Fussilet suresi, 46)

9. Aşağıdakilerden hangisi yukarıda verilen ayetle çelişmektedir?

a) Bizim yaptığımız kötülüklerin cezasını başkaları da çeker

b) İnsan iyiyi seçer, iyilik yaparsa iyiyi kazanır

c) İnsan kötü­yü seçer, kötülük yaparsa kötüyü görür

d) İnsan ne için çalışır, çaba gösterirse onu elde eder

10. "Elden gelen öğün olmaz, o da vaktinde bulunmaz." atasözü aşağıdakilerden hangisiyle ilgilidir?

a) Dua etmek

b) Uyumak

c) Çalışmak

d) Yardım istemek

Ferhunde: Çalışmayıp, kendi yapmamız gereken işler için dua edebiliriz.

Fikret: İnsan ancak çalışmasının karşılığını elde eder

Necla: İnsana çalışmasının karşılığı eksiksiz verilecektir

Şevket: Dünya ve ahiret mutluluğuna ulaşabilmenin yolu çalışmaktan geçmektedir

11. Yukarıda bazı öğrenciler davranışlarını belirtmişlerdir. Hangi öğrencinin davranışı doğru olarak kabul edilemez?

a) Şevket

b) Necla  

c) Fikret 

d) Ferhunde

Hatice: Başımıza bir kötülük geldiği zaman sabrederim

Hanım: Sıkıntılardan Allah’a sığınırım

Fatma: Sıkıntılı bir anımda isyan ederim

Ayşe: Allah’tan hayırlısını isterim

12. Yukarıda bazı öğrenciler davranışlarını belirtmişlerdir. Hangi öğrencinin davranışı doğru olarak kabul edilemez?

a) Hatice     b) Fatma         c) Ayşe       d) Hanım 

13. Özgürlük ve sorumluluk ilişkisiyle ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

a) İnsan, özgürlüğü oranında yaptıklarından sorumludur

b) Herkes kendi davranışlarının hesabını verecektir 

c) Allah, kimseye gücünün üstünde bir sorumluluk yüklememiştir

d) İnsanın sınırsız özgürlüğü ve sınırsız sorumluluğu vardır

Arda: Hayır ve şer Allah’tandır

Tuncay: Hayır gördüğümüzde şer, şer gördüğümüzde hayır olabilir

Semih: Allah yapacaklarımızı önceden bilmektedir

Servet: Allah yapacaklarımızı bildiği için sorumlu olmayız

14. Yukarıda bazı öğrencilere ait görüşlere yer verilmiştir. Hangi öğrencinin görüşü doğru olarak kabul edilemez?

a) Servet     b) Tuncay    c) Semih      d) Arda

Burcu: Bütün davranışlarımdan sorumluyum.

Büşra: Cüz’i irademi kullanarak seçimler yapabilirim.

Tuğba: İradem dışındaki davranışlarımdan sorumlu değilim

Havva: Özgür olduğum davranışlarımdan sorumluyum

15. Yukarıda bazı öğrencilere ait görüşlere yer verilmiştir. Hangi öğrencinin görüşü doğru olarak kabul edilemez?

a) Büşra     b) Havva      c) Tuğba    d) Burcu

16. Aşağıdakilerden hangisi insanın özgür olmadığı davranışlardandır?

a) Nefes alıp vermek           b) Yemek yemek

c) Televizyon seyretmek     d) Kitap okumak

17. Aşağıdakilerden hangisi insanın özgür olmadığı davranışlardandır?

a) Ders çalışmak,          b) Namaz kılmak

c) İyilik yapmak            d) Kalp atışı

18. İnsanın iradesiyle ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

a) Cüz'i iradedir

b) Allah’ın iradesinin yanında çok küçük bir iradedir

c) İnsanın sorumlu tutulmasının sebebi iradesinin olmasıdır

d) İnsan iradesi olmasaydı da sorumlu tutulurdu

19. Allah’ın iradesiyle ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

a) Külli iradedir

b) İnsanın iradesi Allah’ın iradesini kuşatır

c) Her şey Allah'ın iradesindedir

d) Allah'ın iradesi her şeyi kuşatmıştır

Men zellezî yeşfeu indehû illâ biiznih  
Velâ yuhîtûne bişey'in min ilmihî

20. Ayetel kürsi’de boş bırakılan yeri doldurunuz

a) La te'huzühû sinetün velâ nevm

b) Ya'lemü mâ beyne eydihim vemâ halfehü

c) Velâ yeûdühû hıfzuhümâ 

d) Vesia kürsiyyühüs-semâvâti

21. Aşağıdaki davranışlardan hangisi “Her hayırda bir şer, her şerde bir hayır vardır” düşüncesine aykırı bir davranıştır?

a) Başımıza bir kötülük geldiği zaman sabretmek

b) Sıkıntılardan Allah’a sığınmak

c) Fakirliğe düşünce hırsızlık yapmak

d) Allah’tan hayırlısını istemek.

Hatice: Allah’ın emrettiği şeyler her zaman iyi ve yararlıdır

Şerife: Biz her işin hayır ve şer yönlerini bilebiliriz

Duygu: Allah şerri hayrın kıymetinin bilinmesi için yaratmıştır

Şule: Allah’ın yasakladıkları her zaman kötü ve zararlıdır

22. Yukarıda bazı öğrencilere ait görüşlere yer verilmiştir. Hangi öğrencinin görüşü doğru olarak kabul edilemez?

a) Şerife       b) Şule      c) Duygu     d) Hatice

23. Kötü, çirkin ve zararlı olan davranışlara ne ad verilir?

a) Hayır      b) Kaza       c) Kader        d) Şer

24.  İyi, güzel ve sonuç bakımından insanlara yararlı olan iş ve davranışlara ne denir?

a) Şer       b) Kaza      c) Hayır      d) Sevap

Yalçın: Kader ve kaza dinimizin inanç esaslarından biridir

Hasan: Allah insanın yapacaklarını ezeli ilmiyle bilmektedir

Ferdi: İnsanlar Allah’ın yazdığı şekilde davranışlarda bulunurlar

Mevlüt: Evrendeki her şey Allah'ın belirledi­ği yasalara göre düzenlenmiştir

25. Yukarıda bazı öğrencilere ait görüşlere yer verilmiştir. Hangi öğrencinin görüşü doğru olarak kabul edilemez?

a) Yalçın     b) Ferdi    c) Mevlüt      d) Hasan

26. Aşağıdakilerden hangisi toplumsal yasalara örnek olamaz?

a) Köy ve kasaba gibi yerlerde geleneklere bağlılık daha güçlüdür

b) Canlılar doğar, büyür ve ölür

c) Gelir dağılımız adil olmadığı toplumlarda toplumsal barış bozulur

d) Bilgisiz ve eğitimsiz toplumlarda suç oranı daha yüksektir

27. Allah’ın önceden belirlediği şeyleri yeri ve zamanı geldiği zaman yaratmasına ne ad verilir?

a) Kaza   b) Tevekkül    c) Kader    d) Kıyamet

"Onun varlığının bel­gelerinden biri de denizde dağlar gibi yüzen gemilerdir."

28. Yukarıdaki ayette aşağıdaki yasalardan hangisine işaret edilmiştir?

a) Kimyasal yasalar

b) Toplumsal yasalar

c) Fiziksel yasalar

d) Biyolojik yasalar

29. Yüce Allah’ın ezelden ebede kadar olacak şeylerin hepsini önceden bilip belirlemesine ne ad verilir?

a) Şer     b) Kader     c) Kaza      d) Hayır

Ahmet Ali: Allah, insanı kendisine kulluk etmesi için yaratmıştır

Hakan: Allah, insanı iyi ve kötü amellerle imtihan etmektedir

Muharrem: İnsan, Allah'ın emir ve yasaklarına uymakla sorumlu tutulmuştur

Emin: İnsanlar yaptıkları işlerde özgür değillerdir

30. Yukarıda bazı öğrencilere ait görüşlere yer verilmiştir. Hangi öğrencinin görüşü doğru olarak kabul edilemez?

a) Ahmet Ali                    b) Hakan

c) Mehmet Emin            d) Muharrem

31. Aşağıdakilerden hangisi toplumsal yasalara örnek olamaz?

a) Köy ve kasaba gibi yerlerde geleneklere bağlılık daha güçlüdür

b) Bilgisiz ve eğitimsiz toplumlarda suç oranı daha yüksektir

c) Gelir dağılımının adil olmadığı toplumlarda toplumsal barış bozulur

d) Canlılar doğar, büyür ve ölür

32. Toplumsal yasalarla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

a) Toplumsal yasalar fiziksel ve biyolojik yasalar kadar kesindir

b) Toplumsal yasalar olaylar arasında neden sonuç ilişkisinin olduğunu belirtir

c) Toplumsal yasalar evrenseldir

d) Toplumsal alanda geçerli olan yasalardır

33. Biyolojik yasalarla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

a) İnsanın yaşamı biyolojik yasaların sınırları içinde sürmektedir

b) Fiziksel ve biyolojik yasalar, birbiriyle tam bir uyum ve bütünlük içindedirler

c) Bu yasa bütün canlı varlıklar için geçerli değildir

d) Biyolojik yasalar süreklidir ve değişmez

34. Aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

a) Fiziksel yasalar evrende yaşama ortamı oluşturur

b) Kur’an da fiziksel yasalarla yaşama ortamı arasındaki ilişkiye değinilmiştir

c) Allah fiziksel yasaları evreni yaratmadan önce belirlemiştir

d) Fiziksel yasalar olmasa da evrende yaşam olabilirdi

"Onun varlığının bel­gelerinden biri de denizde dağlar gibi yüzen gemilerdir."

35. Yukarıdaki ayette aşağıdaki yasalardan hangisine işaret edilmiştir?

a) Kimyasal yasalar

b) Fiziksel yasalar

c) Biyolojik yasalar

d) Toplumsal yasalar

36. Aşağıdakilerden hangisi fiziksel yasalardan değildir?

a) Canlıların üremesi

b) Isıtılan metallerin genişletilmesi

c) Yer çekimi kanunu

d) Suyun 100 derece sıcaklıkta kaynaması

37.  Fiziksel yasalarla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

a) Doğa yasalarıdır

b) Her varlık, bu yasaların sınırları içinde işlevlerini yürütür

c) Fiziksel yasalar değişebilir

d) Fiziksel yasalar zorunludur

"Gece ve gündüzün peş peşe gelmesinde, Allah'ın göklerde ve yerde yarattığı her şeyde, Allah'a karşı sorumluluk bilinci taşıyan bir toplum için ibretler vardır."(Yunus suresi, 6)

38. Yukarıdaki ayette asıl olarak anlatılmak istenilen aşağıdakilerden hangisidir?

a) Gece ve gündüz peş peşe gelmektedir

b) Allah gökleri ve yeri yaratmıştır

c) Her şeyde bir ölçü vardır

d) İnsan Allah’ın yarattıklarını düşünüp ibret almalıdır

Tuncer: Doğada denge ve düzen yoktur

Erdaş: Evrendeki var­lıklar kendi içinde tutarlı ve uyumludur

Burak: İnsanın yaratılışında bir ölçü vardır

Ali: Allah, evrende bulunan her şeyi bir ölçüye göre yarat­mıştır

39. Yukarıda bazı öğrencilere ait görüşlere yer verilmiştir. Hangi öğrencinin görüşü doğru olarak kabul edilemez?

a) Tuncer      b) Burak       c) Erdaş    d) Ali

"...Allah'ın katında her şey bir ölçüye göredir." 
(13/Ra'd suresi, 8)

"...Her şeyi yaratan ve bir ölçüye göre düzenleyen Allah'tır." 

(25/Furkan suresi, 2)

40. Yukarıdaki ayetlerden hareketle aşağıdaki sonuçlardan hangisine ulaşılamaz?

a) Her şey Allah tarafından yaratılmıştır

b) Her şeyin yaratılmasında bir düzen vardır

c) Evren kendi kendine gelişigüzel yaratılmıştır

d) Allah her şeyi bir ölçüye göre yaratmıştır