HAZARLAR VE KARAYLAR

Hazarlar ve Karaylar   Hazar devletinin yıkılmasından sonra Musevî Hazarların bir kısmı Kıpçaklar tarafından Rusların içine sürüldü. Ruslara karışan bu Musevî Hazarlar, misyoner propagandaları sonunda Hristiyanlığı kabul ettiler. Ancak, bunlandan bir kısmı Hristiyanlığı kabule yanaşmayınca Ruslar bunları baskı ve işkence yolu ile Hristiyanlaştırdılar. Bunlar dış görünüşleri itibarı ile Hristiyan gibi idilerse de uzun süre gizlice Musevîliklerini sürdürdüler. Yahudi kaynakları, ondokuzuncu yüzyılda Çarlık Rusyasında Pazar günleri kiliseye gittiği halde Cumartasi günü de Şabat'ı kutlayan bu gizli Yahudilerden bahsetmektedirler. Sürgüne gönderilenlerin dışında kalan Hazar Yahudileri bir süre sonra kendileri için daha emin olarak gördükleri Kırım'a göçettiler. Kırım'a toplanan cemaate Kıpçaklardan, Kalizlerden Musevîlği kabul etmiş olanlar da katılarak toplumu büyüttüler. Kırım'da bu şekilde ortaya çıkan yeni cemaatin içinde Hazar asıllılar, Kıpçaklar, Kalizler vb. boylardan insanlar vardı. Ortaya çıkan bu yeni cemaat, karma bir cemaat olduğundan Hazar veya Kıpçak adı ile değil de bağlı bulundukları mezhep adı ile anılmaya başlandılar. Bilindiği üzere Hazarların kabul etmiş olduğu Yahudi mezhebinin adı Karaim idi. Dolayısı ile yeni ortaya çıkan bu topluluk, Karaim cemaati olarak anılmaya başlandı. Karaim isminin yoğun olarak kullanılması XV. asırdan sonra olmuştur. Bu topluluğun esası Hazarlara dayanmakta olup, çoğunluğu Hazar Musevîleri teşkil ediyordu. Ancak, Kıpçakların Hazar Devleti yıkıldıktan sonra bölgeye iki asır hakim olmalar sebebi ile topluluk, Hazar lehçesi yerine Kıpçak lehçesi ile konuşmaya başladı.Fakat konuşulan dil tam bir Kıpçakça değildi,Hazarca kelimelerin de içinde bulunduğu, ama Kıpçakçanın hakim olduğu farklı bir Kıpçak lehçesi ki, buna dilciler Karaim Türkçesi ismini vermektedirler. Karaim kelimesi aslında İbranice bir kelime olup, orta çağlardaki bir Yahudi mezhebinin ismidir. Bu mezhepte başlangıçta sadece İsrail kavminden insanlar vardı, ancak kısa sürede başka ırklardan insanlar bu mezhebe girmeye başladılar ve bu başka ırklardan insanlar giderek çoğunluğu sağladılar. Bir süre sonra israil kökenliler tamamen yok oldukları gibi, Türklerin dışındakiler de zamanla azınlığa düştüler. XIX. yüzyılın sonlarına doğru mezhep mensuplarının nerede ise tamamını Türklerden oluşturmaya başladı. Dolayısıyla kelime artık bir dini veya mezhebi ifade etmekten çok, bir Türk kavmini temsil etmeye başladı. Karaim kelimesi, İbranice çoğul bir kelimedir, tekili "Karai" şeklinde olup, sona takılan "im" eki çoğul ekidir. Bazen kelimenin yanlış bir şekilde iki çoğul eki ile "Karaimler" şeklinde de kullanıldığına rastlanıyor. Arap alfabesi ile yayınlanan bazı eski Kırım Kaynaklarında kelimenin Karaim değil, Karayım şeklinde geçmesi neticesinde genel olarak Yahudi mezhebinden bahsedildiği zaman Karaim kelimesinin, Mezhep değil de belli Türk boyu kastedildiği zaman onların kullandıkları gibi çoğul olarak Karayım, tekil olarak Karay kelimelerinin kullanılmasının daha uygun olduğuna inanıyor ve bu yüzden biz Yahudiliğin Karaim mezhebine mensup olan Türk cemaatine Karay ismini veriyoruz. Büyük çoğunluğu Hazar asıllı olan, Kıpçakçanın farklı bir şivesini konuşan ve bağlı bulunduğu mezhebin ismi ile anılan Karay Toplumu, asırlar boyu Kırım'da varlığını sürdürmeye muvaffak olmuştur. Bunlar büyük nisbette Hazar kanı taşıyan, Hazarların etnik ve kültür yönünden varisleri olan insanlardır. Bunların sayıları bilinen ilk tarihlerinden beri pek fazla değildir. Karay toplumundan bazıları XIV ve XV. Yüzyıllarda Litvanya ve Polonya'ya göçettiler ve oraya yerleşerek bir cemaat oluşturdular. Ayrıca Hazar Devletinin yıkılmasından sonra hiçbir yere gitmeyip Kafkas dağlarında kalan ve varlığını orada sürdüren, anti Tamudist, Karaim Yahudilerinin var olduğunu ve bugün onların Dağlı Yahudiler olarak adlandırıldıklarını da biliyoruz. Kırım'dan ayrılan Karayların bir kısmı direkt olarak İstanbul'a gelip yerleşirken, diğer bir kısmı Kırım'dan , önce Romanya'ya, oradan Edirne'ye ve oradan da İstanbul'a gelip yerleşmişlerdir. Dolayısı ile İstanbul'da da bir Karay cemaati oluşmuştur. 1917 Ekim ihtilaline kadar bütün Rusya'daki Karaylar çok rahat idiler, ancak ihtilalden sonra bunların rahatları kaçtı ihtilal sonrası bir kısım Karaylar Kırım ve Rusya'yı terkederek Avrupa ülkelerine, Amerika'ya ve Mısır'a göçettiler. Mısır'a göçedenlerin hemen hemen tamamı 1947 Kanal savaşından sonra İsrail'e giderek Ramle lydda bölgesine yerleştiler. Bugün İsrail kaynaklarının verdiği bilgiye göre İsrail'de 15 bin civarında Karay Türkü yaşamaktadır. Kendileri ile görüştüğümüz İsrailliler, Mısır'dan gelen göçmen Karayların Türk kökenli olmadığını söylediler. Halbuki Mısır'dan gelen Karayların kahir ve ekseriyeti daha önce Kırım'dan Mısır'a göçetmiş Türk Karaylarıdır. 1917 yılında Ruslardan büyük bir darbe yiyen Kırım Karay Türkleri, İkinci Dünya Savaşında Ruslardan daha büyük bir darbe yemişler ve en az 30 bin Karay Türk'ü Sovyet coğrafyasının değişik yerlerine sürgüne gönderilmiştir. Bugün, A.B.D. Avrupa'nın çeşitli ülkeleri, Türkiye, İsrail ve eski Sovyet coğrafyasında olmak üzere bütün dünyada 30.000'in üzerinde Karay yaşamaktadır. Ancak, Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra daha önce tespit edilen rakamların eksik kaldığı da anlaşılmaktadır. Bugünkü Azerbaycan coğrafyasında yaşayan Dağlı Yahudiler Karay olmalıdırlar. Azerbaycan'ın Kusar, Bakü, Gence gibi şehirlerinde varlığı tespit edilen Dağlı Yahudilerin sayıları bu rakamı daha da yukarı çıkarmaktadır. Halen İsrail'de yaşayan Karayların tamamı İbraniceyi öğrenmiş ve günlük konuşmalarında bu dili kullanmaktadırlar. İsrail'de Karayca gitgide çocuklar tarafından unutulmaya başlanmıştır. Karaim mezhebindeki evlilik kurallarının sıklığı ve bu mezhebin yakın akraba evliliklerini yasaklaması sebebi ile İsrail'deki Karay gençleri genellikle Talmudist Yahudilerle evlenmekte, bu durum da cemaatin küçülmesine sebep olmaktadır. Türkiye'deki Karayların sayısı 1985 yılında 150 civarında iken bu sayı 1993 yılında 95'e düşmüştür. 1960'lı yıllarda sayılan 1000'den fazla olan Polonya Karaylarının sayıları da bugün hayli düşmüştür. Ayrıca, Avrupa ve Amerika'daki Karay nüfusunda da gözle görülen bir azalmaya şahit olmaktayız. Daha önceleri kendilerinin Hazarların devamı olduklarını iftiharla söyleyen Kafkasya ve Azerbaycan'lı Dağlı Yahudiler, Amerika, Avrupa ve İsrail'den gelen Talmudist din adamlarının telkinleri ile kendilerinin Hazar asıllı olmadıklarını, Karaim mezhebi ile de bir ilgilerinin bulunmadığını, dolayısıyla kendilerinin İsrail kökenli ve Talmudist olduklarnı söylemeye başlamışlardır. Karaylar, Türk tarihinde önemli bir yeri bulunan Hazarların, torunları ve onların devamıdırlar. Karay kültürü Türk kültürünün bir parçasıdır. Öyle ise Türk dünyası Karaylara gereken ilgiyi göstermelidir. Ayrıca, Türkiye Cumhuruyeti Devleti de kendi milletinin ve kültürünün bir parçası olan Karayları ve onların kültürlerini korumaya almalıdır. Bu yazı www.ozturkler.com sitesinden iktibas edilmiştir. İstanbul’da sayıları her geçen gün azalan bir cemaat Karaimler. Bu Türk Musevi cemaati, bugün 100 kişi bile değil. Museviliğin bir mezhebi olarak kabul edilen Karaizm’e inanan bu küçük topluluğun Hasköy’de Kenesa ismi verilen bir de mabed var. Diğer Museviler gibi Sinegog’da değil, Kenesa’da ibadet eden Türk Museviler’in aynı zamanda Okmeydanı’nda kendilerine padişah fermanıyla verilen mezarlıkları da mevcut. Evlenmek büyük sorunTarih olup kaybolmaktan korkan Türk Museviler, Hasköy’deki ibadethanelerini koruyamamaktan dertli. Sayılarının azalmasında en büyük etken evlenme sorunu. Şişli Diabet Hastanesi’nde çalışan Dr. Senya Yaf Karaim, evlenmek için Kırım’a gitti. Akraba evliliği yapmak istemeyen Dr. Senya Yaf evlilik hikayesini şöyle anlattı: ”Türkiye Musevi Hahambaşısı Musevi bir kızla dini nikâhımızı kıymıyor. İsrail’de reformist hahambaşıları ancak bir Karaim ile bir Musevi’nin nikâhını kıyıyor. Bizi azınlık olarak görüyorlar. Dinim ve ırkımdan biriyle evlenmek için Kırım’a gittim." İstanbul’da Karaimler, bayramlarını Hasköy’deki Kenesa’da ayin yaparak geçiriyor. Ayini Hazan ismi verilen din adamı yönetiyor. İstanbul’da Hazan olarak Yusuf Sadık var. Kendisini din adamı olarak görmediğini belirten Yusuf Sadık, ”Medrese okumadan kendimi bu olayın içinde buldum" dedi. ABD’den gelenler varAilesi Kırım’dan gelen Michael Örme, ”200 yıllık tarihi olan Kenesa’yı görmeye ABD’den gelenler oluyor. Çünkü dünyada sadece iki yerde Kenesa var. Biri İstanbul’da, diğeri Kırım’da." Fatih Sultan Mehmet döneminde İstanbul’a Kırım’dan getirilen Karaimler önce Karaköy’e yerleştirilmiş. Hatta Karaköy isminin buradan geldiği, Karaim köyü olarak adlandırılan yerin zamanla Karaköy olarak değiştiği söylenenler arasında. Büyükelçi de KaraimEşi Litvanya Karaimleri’nin başındaki Hazan olan Litvanya’nın Ankara Büyükelçisi Dr. Halina Kobeckaite, dünyadaki Karaim Türkleri’yle ilgili olarak şunları söyledi: ”Litvanya’da 260 kişi, Polonya’da 100 kişi, Kırım’da 800 kişi, İstanbul’da 100 kişi, Rusya’nın çeşitli kentlerinde dağılmış Karay Türkleri ile birlikte toplam bin 500 kişi bulunuyor. İkinci Dünya Savaşı sırasında Hitler çok sayıda Karaim Türkü’nü katletti. Bana göre bunları Yahudi olarak gördüğünden değil, Türk olduklarından öldürdüler. Atatürk 1934 yılındaki İkinci Dil Kurultayı’na Karaim Türkleri’ni de çağırıyor. Biz kendi aramızda Karaim Türkçesi’ni konuşuyoruz." Benzer adetlerKenesa’ya ayakkabı ile girilmez. Evlilik öncesinde nişanlılık süresi var. Düğün öncesinde gelin hamamı yapılır. Kız tarafı hamama götürülür. Düğün yemeklerinde dolma, etli yemekler, börek, pirinç pilavı ve komposto yaygındır. Ölülerin arkasından helva yenir. Yine ölümden yedi gün sonra mevlit yapılır. Bilinçli propagandaDr. Arif Hacaloğlu Bilgi Üniv. Öğretim Üyesi: Karaim Türkleri’nin dünyadaki sayısı bin 500 civarında. Sayılarının azalmasında en büyük etken eski Sovyet rejimi dönemindeki baskılar. Ben kayıp 13. kabile olarak Karaimler’in gösterilmesini kabul etmiyorum. Çünkü Karaimler’in soyu Hazarlar’a dayanıyor. Burada bilinçli bir propaganda ile Yahudiler’in Hazar devletine sahip çıkmaları var. ‘Hitler katletti’Arthur Koestler’in ”Onüçüncü Kabile" kitabında ortaya attığı Doğu Avrupa Yahudileri Türktür iddiasının temelini oluşturan Karaim’ler Museviliği kabul eden Hazar Devleti döneminde Karaizmi benimsedi. Kitabında, ”Doğu Avrupa Yahudileri Türktür" iddiasını daha da ileriye götüren Koestler, Hitler’in Yahudi katliamı yerine Kafkasya’dan gelen bir ırkı yok ettiğini ileri sürüyor. ÖMER ERBİL Bir Karaim Duası Atamyz, ki kiokli ardia, machtavlu bolhej birligi adyjnyn da kip bolhei bijligij da kliagij kiokliardia johartynda jer ustiunia ashahartyn.Kiundiagi otmiagimizni biergin bizgia da boshatchyn bar jazychlarymyzny.Tiuz jollaryjdan azashtyrmahyn bizni, ancach kutcharhyn bizni azhyrtuvcudan, Amien. Yukarıdaki fotoğrafta Karayları gösteren bir gravür, aşağıda Karayca bir metin XX. YÜZYIL BAŞLARINDA KIRIM KARAìMLERìNìN TÜRKìYE ìLE MÜNASEBETLERì Yazan: N. A. ZìNÇENKO-KEFELì Türk. Çev.: Doç. Dr. Hakan KIRIMLI Uzun dönemler boyunca Kirim ile Türkiye arasinda siki diplomatik, ticarî- ekonomik ve dinî münasebetler mevcut olagelmistir. Bu münasebetlerin mahiyeti, Kirim'daki etnik gruplarin ve dinî cemaatlerin aralarindaki ortama ve Kirim'in Rusya'ya ilhakindan sonra da Türkiye ve Rusya arasindaki devlet seviyesindeki iliskilere siki bir sekilde bagli olmustur. XX. yüzyilda Rusya diplomasisi Türkiye ile olan iliskilerinde, mümkün mertebe önceki tarihî dönemin tecrübe ve yanilmalarini nazari dikkate alarak, yalnizca ticarî-ekonomik menfaatler esasinda kurulmus baglantilara degil, etno-dinî mensubiyetler temelindeki muhtelif aktif temaslara da pek mani olmamaktaydi. Bu sekilde, Kirim'in sözü geçen millî cemaat sahsiyetlerini âzamî ölçüde Rusya'ya "baglamak" amaçlanmaktaydi. Kirim'da inkilâp öncesi dönemde az olmayan sayida Türkiyeli Türk ve bu meyanda Türkiye tebalari da yasamaktaydi. Bunlarin sayilari ilkbahar ve güzde balik avi mevsimlerinde, yazin da ticaret döneminde kayda deger sekilde artardi. Kirim'in baslica sehirlerinde bulunan Türkiye konsolosluklari, diger fonksiyonlarinin yanisira Türkiye uyruklularin isleriyle mesgul olurlardi. Bu konsolosluklar iki devlet arasindaki iliskilerin güçlenmesinde büyük rol oynamistir. Kaide olarak, konsolosluk görevlileri Kirim'in ve Türkiye'nin özelliklerini gayet iyi bilirlerdi. Bu faaliyetlere daima Kirim Karaim Türkleri (Karaylar) de katilirlardi. Su cümleden olarak, bu yüzyilin baslarinda Akmescit, Gözleve ve Kefe'deki Türk konsolosluklarinda Karaimler de görev almislardi. Karaimlerin bu tür görevlere istirakleri, kökü Kirim Hanligi'na kadar giden eski bir gelenege dayanmaktaydi. Çesitli dönemlerde Rusya-Türkiye münasebetlerinin güçlenmesinde Karaim cemaatinin ruhanî ve dünyevî liderlerinden olan Baboviç ve Pampulov önemli roller oynamislardir. Muhtelif göç dalgalariyla Kirim'dan ayrilmis olan ve Kirim'da kalanlarin kendileriyle aktif iktisadî baglarini muhafaza ettikleri muhacirler arasinda Kirim Karaimleri de vardi ki, bu gibi ekonomik iliskiler meyaninda, meselâ, tütüncülük gibi (hammadde ile nihaî ürün arasinda daimî mübadele yapilan) önemli bir kol da bulunmaktaydi. Stambolidi ve Hasköylü gibi Türkiye'den gelen bazi Karaim ailelerin kökeni de bu ise dayanmaktadir. ìki ülke arasindaki iliskilerin gelismesinde Rusya'nin güneyinden çikarak Türkiye üzerinden mukaddes mahallere giden hacilarin seyahatleri de önemli role sahipti. Kirim'dan ayrilmak mecburiyetinde kalisini müteakip, Karaim Hahambasi Haci Seraya Sapsal Türkiye'ye sigindi (Sapsal, Kemal Atatürk ile görüstü, ìstanbul Üniversitesi'nde ders verdi ve orada Kirim Karaim Türkleri hakkinda kitap yazdi.*). XX. yüzyil baslarinda Kirim Karaimleri tarafindan devlet ve sahis seviyelerinde yürütülen Kirim ve Türkiye arasindaki aktif temaslar, bu bölgelerde yasayan etnik gruplar ve dinî cemaatler arasindaki münasebetlerin güçlenmesine ve devletler arasindaki iliskilerinde düzelmesine vesile olmustur. Bu hususta bir çok somut örnekler vardir. Ne yazik ki, Sovyet hakimiyetinin baslangiç dönemini müteakip bu iliskilere Sovyetler Birligi'ndeki "yeniden insa" (perestroyka) devrine kadar sürecek olan uzun bir ara verilmistir. Halen kesilmis olan bu iliskilerin tedricen de olsa her iki tarafin da menfaatine olacak sekilde yeniden kurulmaktadir. Bu tebligin yazarinin yayinlari ve sahsî intibalari bunu göstermektedir. * Rusça aslindan Türkçeye çevirdigimiz bu metnin asli 26 Mayis 1995'de Akmescit'de düzenlenen "XX. Yüzyilda Kirim'da Milliyetlerarasi ìliskilerin Meseleleri" konulu ilmî konferansa teblig olarak sunulmus ve söz konusu konferans tebliglerinin toplu olarak yayinlandigi Problemi politiçeskoy istorii Krima, Bölüm: I (Akmescit, 1996) adli kitabin 6.-8. sayfalari arasinda derc olunmustur (Çevirenin notu). * Haci Seraya [Süreyya] Sapsal Türkiye'de bulundugu yillar içinde Karaimler (Karaylar) hakkinda müstakil kitap yazmamis, ancak 1928'de ìstanbul'da yayinlanan Türk Yili. 1928 adli derleme kitapta onun tarafindan kaleme alinan "Kirim Karay Türkleri" baslikli uzun bir makale yer almistir (Hakan Kırımlı).  Son Osmanlı Sultanı kim? Yıllardır bildiğimiz gibi  Sultan Vahdettin mi, yoksa Kanuni Sultan Süleyman mı? Türk asıllı Hazarya Yahudilerinin  Osmanlı Sarayı üzerindeki planları,  tarihi yeniden sorgulamamıza yol açacak cinsten girişimler . En çarpıcı olanı ise  Ülkü'nün Hürrem Sultan ve oğlu II. Selim'le ilgili iddiaları Cahit Ülkü'nün yeni çıkan romanı 'Son Hazaryalı' çok konuşulacak ve tartışılacak. "Bu bir tez roman" diyen Cahit Ülkü, Arthur Koestler'in Orta Avrupa Yahudilerinin 8. yüzyılda bu dine geçen Hazaryalılar olduğu teorisinden yola çıkıyor. Ardından da Hazarya Yahudilerinin, devlet kurmak için Osmanlı Sarayı'nı da içine alan planlarından söz ediyor. Bu planlar içinde, aslında bir Hazarya Yahudisi olan Hürrem Sultan'ın Saray'a satılmasından, II. Selim'in tahta geçirilmesine kadar bir dizi olay var. Soluk soluğa okunan romanda, Osmanlı tarihçilerinin II. Selim'in babasına hiç benzemediğini neden sık sık vurguladıklarını, Hürrem'in Kanuni üzerindeki etkilerinin gerçek nedenini bulacaksınız. Cahit Ülkü, kafalarda çok ciddi soru işaretleri bırakıyor. Çünkü onun teorisine göre, Osmanlı Hanedanı, Kanuni Sultan Süleyman'la birlikte sona erdi. Ülkü'yle 'Son Hazaryalı'yı konuştuk. Bunun kurgu değil, bir tez roman olduğunu söylüyorsunuz. Ancak yine de bazı konular bana komplo teorisiymiş gibi geldi (örneğin Rosa'nın -Hürrem- belirli bir ideal için İvan tarafından planlı olarak kaçırttırılması). Bunları neye dayandırıyorsunuz? Öncelikle şunu belirtmeliyim: Bu roman, Arthur Koestler'in tezine dayanmamaktadır; ancak bu tezle ortaya konan tarihsel gerçeği de malzeme olarak kullanmaktadır. Koestler, kendisinden önce de zaman zaman öne sürülen tarihsel bir gerçeği, bütünlük içinde tespit etmiştir. Benim yakınmam, Hitler'in aslında Yahudi değil, Türk soykırımı yaptığına ilişkin çok önemli bir iddianın Türk edebiyatına yansımayışıdır. 'Son Hazaryalı' ile ortaya konan temel tez ise, On Birinci Osmanlı Padişahı II. Selim ile ilgilidir. Pek çok söylencede, makalelerde, tarih kitaplarında değinilip geçilen ve ilk bakışta insana garip gelen bazı noktalardan hareketle, bu garipliklere açıklık getiren roman, işte bu özelliğiyle bence bir tezin romanıdır. Öte yandan 'Son Hazaryalı', ileri sürdüğü temel ve ikincil tezlerin yanı sıra bir romandır. Burada yaptığım, bazı tespit ve bulgularımla ilgili, ana teze destek veren hipotezler üretmektir. Romanın dokusu içinde, tarihsel kanıtları olmayan olası çözümlemeler tarihsel kanıtlarla taban tabana zıt değilse, hipotez üretmekte başarılı, aksi takdirde başarısız olmuşum demektir. Bu nedenle, Roza'nın İvan tarafından kaçırılması tez değil, yazarın hayal gücünü de kullanarak bilinenleri açıklama, ilişkilendirme çabasını yansıtan ve bence tezle çelişmeyen bir hipotezdir. - Yahudilerin, Osmanlı Sarayı'ndaki etkileri nelerdi? Hazar Yahudilerinin devlet kurma hayallerinin başarısız olmasını neye bağlıyorsunuz? Yahudiler yalnızca Osmanlı Sarayı'nda değil, tarih boyunca pek çok sarayda az ya da çok etkin olmuşlardır. Toprak edinemedikleri için çiftçilikle uğraşamayan bu kesim, ticarette, kuyumculukta, tıpta ilerleyen mensuplarının gayretleriyle bu etkilerini geniş bir alanda sürdürmüşlerdir. Ne var ki, dinsel baskılarla Batı'da küçümsenen konumları, dinsel ayrımcılık yapmayan Osmanlı Sarayı'nda önemsenmiştir. Osmanlı tarihi incelendiğinde Kanuni ve II. Selim dönemlerinde bu etkilerinin kuvvetlendiği ve yaygınlaştığı görülecektir. Gelecek romanda bu sorularınızın yanıtları ayrıntılarıyla verilecektir. Orada II. Selim'le ilgili yeni ve başka sarsıcı iddialar da yer alacağı gibi Hazar Musevilerinin devlet kurma hayallerinin neden başarısız olduğu da açılığa kavuşacak. - Avrupa Yahudileri (Askenazlar), Türk asıllılık, dolayısıyla Koestler'in tezi konusunda ne düşünüyorlar? Kitabımın yazılma aşamasında Musevi asıllı bir basın mensubuna "Aşkenaz kime derler?" diye sorduğumda, ondan "Almanyalı Yahudilere denir" yanıtını almıştım. Oysa Aşkenaz ismi Eski Ahit'te geçer ve bu kişi, Türklerin de atası olan Yasef soyundan gelir. Aslında bu kadarı bile, Avrupa Musevileri'nin bu teze bakışını yeterince sergiliyor. Özellikle Amerikalı Yahudiler, Arthur Koestler'in incelemesini kitapçı vitrinlerinden ve kütüphanelerden toplamışlardır. Yahudiler, Musevi-Yahudi ayrımına da tepkiyle yaklaşmaktadırlar. Sanırım bu tepkilerinin nedeni şudur: Hitler'in Yahudi soykırımı yaptığı ve 'Vaat Edilmiş Topraklar' inancı, İsrail devletinin temel varoluş nedenidir. - Bundan sonraki romanınız, devam niteliğinde mi olacak? Gelecek romanımın adı, belki 'Sarı Selim', belki de 'Son Osmanlı' olacak; adı için şu anda kesinleşmiş bir kararım yok. Daha önce açıkladığım gibi, gelecek romanda, Selim'in yaşamı izlenecek. Tabii bu yaşam öyküsünde bir yandan trajik kardeş kavgaları işlenirken, öte yandan bazı tarihsel olaylara, çok kimseye çarpıcı gelebilecek yorumlar da getirilecek. Kıbrıs'ta Yahudi Devleti kurma girişimlerinden Hazarya Başkenti İtil'e yapılmış tuhaf sefere dek nice ilginç olaylar... Bu roman, hem 'Rüstem Paşa' hem 'Son Hazaryalı'nın bilinçli olarak bırakılmış boşluklarını da sanırım dolduracak. Kendisi de aslen Yahudi olan Nurbanu ile Selim arasındaki aşk, Selim'le Yasef Nassi'nin tarihçilerce pek açıklanamayan derin ilişkileri, bu romanın yan, ama önemli öğeleri.  Cahit Ülkü'nün yeni çıkan romanı 'Son Hazaryalı' çok konuşulacak ve tartışılacak. "Bu bir tez roman" diyen Cahit Ülkü, Arthur Koestler'in Orta Avrupa Yahudilerinin 8. yüzyılda bu dine geçen Hazaryalılar olduğu teorisinden yola çıkıyor. Ardından da Hazarya Yahudilerinin, devlet kurmak için Osmanlı Sarayı'nı da içine alan planlarından söz ediyor. Bu planlar içinde, aslında bir Hazarya Yahudisi olan Hürrem Sultan'ın Saray'a satılmasından, II. Selim'in tahta geçirilmesine kadar bir dizi olay var. Soluk soluğa okunan romanda, Osmanlı tarihçilerinin II. Selim'in babasına hiç benzemediğini neden sık sık vurguladıklarını, Hürrem'in Kanuni üzerindeki etkilerinin gerçek nedenini bulacaksınız. Cahit Ülkü, kafalarda çok ciddi soru işaretleri bırakıyor. Çünkü onun teorisine göre, Osmanlı Hanedanı, Kanuni Sultan Süleyman'la birlikte sona erdi. Ülkü'yle 'Son Hazaryalı'yı konuştuk. Bunun kurgu değil, bir tez roman olduğunu söylüyorsunuz. Ancak yine de bazı konular bana komplo teorisiymiş gibi geldi (örneğin Rosa'nın -Hürrem- belirli bir ideal için İvan tarafından planlı olarak kaçırttırılması). Bunları neye dayandırıyorsunuz? Öncelikle şunu belirtmeliyim: Bu roman, Arthur Koestler'in tezine dayanmamaktadır; ancak bu tezle ortaya konan tarihsel gerçeği de malzeme olarak kullanmaktadır. Koestler, kendisinden önce de zaman zaman öne sürülen tarihsel bir gerçeği, bütünlük içinde tespit etmiştir. Benim yakınmam, Hitler'in aslında Yahudi değil, Türk soykırımı yaptığına ilişkin çok önemli bir iddianın Türk edebiyatına yansımayışıdır. 'Son Hazaryalı' ile ortaya konan temel tez ise, On Birinci Osmanlı Padişahı II. Selim ile ilgilidir. Pek çok söylencede, makalelerde, tarih kitaplarında değinilip geçilen ve ilk bakışta insana garip gelen bazı noktalardan hareketle, bu garipliklere açıklık getiren roman, işte bu özelliğiyle bence bir tezin romanıdır. Öte yandan 'Son Hazaryalı', ileri sürdüğü temel ve ikincil tezlerin yanı sıra bir romandır. Burada yaptığım, bazı tespit ve bulgularımla ilgili, ana teze destek veren hipotezler üretmektir. Romanın dokusu içinde, tarihsel kanıtları olmayan olası çözümlemeler tarihsel kanıtlarla taban tabana zıt değilse, hipotez üretmekte başarılı, aksi takdirde başarısız olmuşum demektir. Bu nedenle, Roza'nın İvan tarafından kaçırılması tez değil, yazarın hayal gücünü de kullanarak bilinenleri açıklama, ilişkilendirme çabasını yansıtan ve bence tezle çelişmeyen bir hipotezdir. - Yahudilerin, Osmanlı Sarayı'ndaki etkileri nelerdi? Hazar Yahudilerinin devlet kurma hayallerinin başarısız olmasını neye bağlıyorsunuz? Yahudiler yalnızca Osmanlı Sarayı'nda değil, tarih boyunca pek çok sarayda az ya da çok etkin olmuşlardır. Toprak edinemedikleri için çiftçilikle uğraşamayan bu kesim, ticarette, kuyumculukta, tıpta ilerleyen mensuplarının gayretleriyle bu etkilerini geniş bir alanda sürdürmüşlerdir. Ne var ki, dinsel baskılarla Batı'da küçümsenen konumları, dinsel ayrımcılık yapmayan Osmanlı Sarayı'nda önemsenmiştir. Osmanlı tarihi incelendiğinde Kanuni ve II. Selim dönemlerinde bu etkilerinin kuvvetlendiği ve yaygınlaştığı görülecektir. Gelecek romanda bu sorularınızın yanıtları ayrıntılarıyla verilecektir. Orada II. Selim'le ilgili yeni ve başka sarsıcı iddialar da yer alacağı gibi Hazar Musevilerinin devlet kurma hayallerinin neden başarısız olduğu da açılığa kavuşacak. - Avrupa Yahudileri (Askenazlar), Türk asıllılık, dolayısıyla Koestler'in tezi konusunda ne düşünüyorlar? Kitabımın yazılma aşamasında Musevi asıllı bir basın mensubuna "Aşkenaz kime derler?" diye sorduğumda, ondan "Almanyalı Yahudilere denir" yanıtını almıştım. Oysa Aşkenaz ismi Eski Ahit'te geçer ve bu kişi, Türklerin de atası olan Yasef soyundan gelir. Aslında bu kadarı bile, Avrupa Musevileri'nin bu teze bakışını yeterince sergiliyor. Özellikle Amerikalı Yahudiler, Arthur Koestler'in incelemesini kitapçı vitrinlerinden ve kütüphanelerden toplamışlardır. Yahudiler, Musevi-Yahudi ayrımına da tepkiyle yaklaşmaktadırlar. Sanırım bu tepkilerinin nedeni şudur: Hitler'in Yahudi soykırımı yaptığı ve 'Vaat Edilmiş Topraklar' inancı, İsrail devletinin temel varoluş nedenidir. - Bundan sonraki romanınız, devam niteliğinde mi olacak? Gelecek romanımın adı, belki 'Sarı Selim', belki de 'Son Osmanlı' olacak; adı için şu anda kesinleşmiş bir kararım yok. Daha önce açıkladığım gibi, gelecek romanda, Selim'in yaşamı izlenecek. Tabii bu yaşam öyküsünde bir yandan trajik kardeş kavgaları işlenirken, öte yandan bazı tarihsel olaylara, çok kimseye çarpıcı gelebilecek yorumlar da getirilecek. Kıbrıs'ta Yahudi Devleti kurma girişimlerinden Hazarya Başkenti İtil'e yapılmış tuhaf sefere dek nice ilginç olaylar... Bu roman, hem 'Rüstem Paşa' hem 'Son Hazaryalı'nın bilinçli olarak bırakılmış boşluklarını da sanırım dolduracak. Kendisi de aslen Yahudi olan Nurbanu ile Selim arasındaki aşk, Selim'le Yasef Nassi'nin tarihçilerce pek açıklanamayan derin ilişkileri, bu romanın yan, ama önemli öğeleri

500 NCİ YIL VAKFINI KURANLAR

500 NCİ YIL VAKFINI KURANLAR Yahudiler İspanya ve Portekiz'den tard edildikten sonra Osmanlı Devleti'ne sığınmalarının 400 üncü sene-i devriyesi münasebetiyle  EL TIYEMPO adlı Yahudi gazetesinde neşrolunmuş  bir şiir: Mûsevîler bir zaman İspanya'da mağdur iken Terk-i din ü can ve mâle mübtelâyı zor iken Ser ü vebâlini sefâlet, mihnet ü zulme esir Türlü türlü darbe-i şiddetle makdûr iken Zar ü giryân ü perişân ve metlûl ü bîaman Cümlesi bîtâb ü kudret ölmeğe mecbur iken Yaş dökerdi Mûsevîler zulm ile şam ü sefer Anları mazlûm eden düşmanları mesrûr iken Etti ibzâl-i himâyet Bayezid-i Hân-ı Veli. Nice bin dermândeler o ednâ maddeten dûr iken Asitân-i devlete geldi sığındı âcizân Gördü envâ-i avâtıf cümlesi mağdûr iken. Izak Abudaram, ELI Acman, BuLent AkarcaLI, Ishak ALaton, Yako ALguadIs, Avram ALkas, Yakup ALmeLek, Jak Amram, NIno SaLamon AnavI, Reha Arar, Rauf ArdIttI (§), DavIt Asseo, BekI LuIza Bahar, IzIdor Barouh, Yakup Barouh, Fuat BayramogLu (§), SeLIm Beceren, ELIas Behmoaras, YILmaz Benadrete, Davut Benardete, NesIm Benbanaste (§), MorIs Bencuya, MIdat BenhayIm (§), MIseL Benrey, SeLahattIn BeyazIt, SaLamon BIcIrano, ALber BILen, Ahmet BInbIr, SerbuLent BIngöL (§), MIseL BorItzer (§), VIktor Braunstayn, LorI BurLa, Irfan CerrahogLu, Dr. ALev Coskun, Teddy Danon, M.NezIh DemIrkent, FredI SaLom DevIdas, Yavuz Donat, Nejat EczacIbasI (§), Hasan SerIf EgeLI, Orhan EraLp (§), Ishak FaracI, Rober FILIba, EmIL Franko (§), MarIo Frayman, UzeyIr GarIh, Yomtov GartI, Yusef Gerez, Abram GoLdenberg, Leon Grunberg, NaIm GuLeryuz, AydIn Gun, HaLIL KemaL Guruz, VItaLI Hakko, Zehra HaLefogLu, Mose HaLeva, Leon HananeL, EroL Avram HasId, RIfat Hassan, Izzet Hatem, SamI Herman, Jak KamhI, SeLIm KanetI (§), Oguz Karahan, Izzet Kayan, IsmaIL Necdet Kent, YILdIz Kenter, Izzet KerIbar, ALtemur KILIc, ALI Coskun KIrca, Yavuz KIrec (§), SehabettIn Kocatopcu, Recep Koc (§), HayIm Kohen, HayIm E. Kohen, SamI Kohen, Jak KornfILt, ALI Mansur, DanyaL Navaro, Fanny MotoLa, Bernar Nahum (§), SeLcuk E. OnuLduran, LeyLa Navaro, Aaron Nommaz, SILven S. Ovadya, SInasI OreL (§), Ahmet SezaI Orkunt, Jozef OzeL (§), Umran Oyman, TuLay Oney, MIthat PerIn, RemzI Pensoy, ELIyahu Perahya, (§), SeLIm PInhas, BensIyon PInto, ALbert Razon, RIfat Saban, SeLIm Razon, RafaeL RodItI, TevfIk SaracogLu (§), SakIp SabancI, VItaLI Saporta, Ogan SoysaL, SILvIo Saya, Mukadder SezgIn, UnaL TekInaLp, Fuat Suren, Mehmet SuhubI, Yako VeIssId (§), RafaeL ToreL, Behcet Turemen, ELIa Ventura, Vakur M. Versan. (§) Represents persons whom we Lost.  Further PartIcIpants  Ahmet BacaksIzLar, TugruL ErkIn, Aaron HabIp, NedIm Yahya (§)  Honorary Members  ELI AcIman, NesIm Benbanaste (§), SInasI OreL (§), Yako VeIsId (§)  FIrst Board of DIrectors  ChaIrman Jak V. KamhI; VIce ChaIrman: NaIm GuLeryuz, TevfIk SaracogLu (§), Yako VeIsId (§); Members: ELI AcIman, ALber BILen, Dr. ALev Coskun, UzeyIr GarIh, AydIn Gun, VItaLI Hakko, Coskun KIrca, SamI Kohen, TuLay Oney, RIfat Saban, Mukadder SezgIn, Ogan SosyaL, Vakur Versan; Secretary-GeneraL: Behcet Turemen; CoordInator: NedIm Yahya (§);  ActuaL Board of DIrectors  ChaIrman: Jak V. KamhI; VIce ChaIrman: Yakup Barouh, NaIm GuLeryuz, TevfIk SaracogLu (§); Members: BuLent AkarcaLI, UzeyIr GarIh, VItaLI Hakko, Coskun KIrca, SamI Kohen, LeyLa Navaro (resIgned), TuLay Oney, SeLIm PInhas, RIfat Saban, Mukadder SezgIn, UnaL TekInaLp, Behcet Turemen, Vakur Versan; CoordInator: NedIm Yahya (§); AdvIser: Harry OjaLvo The QuIncentennIaL FoundatIon USA ExecutIve CommIttee (SeLf-dIssoLved upon compLetIon of Its functIon) Honorary PresIdent: Haham Dr. SoLomon Gaon; PresIdent: Jeffrey SteIner; VIce-PresIdent: Ahmet Ertegun; VIce PresIdent: Leon Levy; ChaIrman: Ivan SchIck; VIce-ChaIrman: PauL S. Berger Esq.; Treasurer: NedIm Sadaka, ExecutIve DIrector: Ed ALcosser Members AydIn CagInaLp Esq., Dr. Isaac Cohen, SaLomon GarazI, Joan Jacobson, ArIf MardIn, VaLLIa ShapIro, RonIe ShapIro, HuseyIn Unver,. ExecutIve DIrector, Ed ALcosser  Honorary Board  Shoshana CardIn, Stuart E. EIzenstat Esq., Abraham H. Foxman, CharLes Goodman, RabbI ALfred GottschaLk, RabbI IrvIng Greenberg, DavId HarrIs, Morton KornreIch, Senator Joseph LIeberman, Norman LIpoff, RabbI HaskeL LoksteIn, Ruth PopkIn, Edmond Safra, Andre G. Sassoon, RabbI ALexander SchIndLer, Professor Stanford Shaw, Aden E. Shenker Esq., Henry SIegman, Abraham D. Sofaer Esq., Howard M. Squadron Esq., Amb. Robert Strauzs-Hupe, Dr. SamueL ThIer, Peggy TIshman, Maynard WIshner, HarrIet MouchLy-WeIss. AdvIsory Board (SeLf-dIssoLved upon compLetIon of Its functIon) Isaac AssaeL, Max CandIotty, Leonard CoLchamIro,Dr. MartIn ELIas, SaLomon GarazI, JuLIus KamhI Esq., Joe NessIm, Jak Pesso, Professor Aron RodrIgue, IrvIng L. Rousso, Bernard WuzIeL.

YAHUDİLİK VE ANADOLU'DAKİ GELİŞMESİ

YAHUDİLİK VE ANADOLU'DAKİ GELİŞMESİ  Doç.Dr. Baki ADAM Doç.Dr. Baki Adam, 1962 yılında Denizli'nin Tavas ilçesine bağlı Balkıca köyünde doğdu. 1987'de Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi'nden mezun oldu. 1988'de aynı Fakültenin Dinler Tarihi Anabilim Dalı'nda araştırma görevlisi olarak göreve başladı. 1989'da "Dinlerde Hacc İbadeti Üzerine Bir Araştırma" isimli teziyle Yüksek Lisans öğrenimini bitirdi. 1990'da Dinler Tarihi Anabilim Dalı'nda doktora çalışmalarına başladı. 1991-1992 yılları arasında sekiz ay süreyle İsrail'de Tel-Aviv Üniversitesinde kaldı. Haziran 1994'te "Yahudi Kaynaklarına Göre Tevrat ve Yahudi Hayatındaki Yeri isimli doktora teziyle doktor unvanını aldı. 27 Kasım 1997'de de Doçent oldu. Halen Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dinler Tarihi Anabilim Dalı'nda çalışmaktadır. Yahudiliğe mensup olanlar, tarihten günümüze, İbranî, İsrail ve Yahudi isimleriyle anılmışlardır. "İbranî" ve "İsrail" tarihî anlamda, "Yahudi" ise özel ve yaşayan bir kavmi tanımlamak için kullanılmıştır. Bunlardan "İsrail" ve "Yahudi" isimleri daha çok kullanılmıştır. Tarih içinde bu iki isim, karakterle ilgili bir muhteva kazanmıştır. "İsrail" olumlu karakteri, "Yahudi" ise olumsuz karakteri belirtir olmuştur. Bugün Yahudiler, "İsrail" ve "Yahudi" ismini kullanmaktadırlar. 1948'de Filistin'de kurulan devletin adı İsrail'dir. Bu devletin vatandaşlarına, etnik kökenine bakılmaksızın "İsraelî" (İsrailli) denilmektedir. Yahudi ismi ise, ırken ve dinen Yahudi olanlar için kullanılmaktadır. Musevi ismi, Osmanlı'nın son dönemlerinde kullanılmaya başlamıştır. Bu isim, bugün sadece Türkiye'de kullanılmaktadır. Yahudi ismiyle aralarında hiçbir fark yoktur. Bununla birlikte, Türkiye'deki Yahudiler Musevi adını tercih etmektedirler. Bu tercihte, Yahudi isminin taşıdığı olumsuz anlam etkili olmaktadır. Yahudi din adamlarının belirlediği kurallara göre, Yahudi olmanın bazı ırkî ve dinî şartları vardır. Yahudi olmanın temel ön şartı, Yahudi bir anne-babadan veya Yahudi bir anneden doğmaktır. Sadece babası Yahudi olan bir kimsenin Yahudi sayılabilmesi için Yahudi dinine de girmesi gerekir. Milliyeti bakımından Yahudi olmayıp sonradan Yahudiliğe giren kimse de Yahudi sayılır. Bu bakımdan "Yahudilik" terimi; belli bir ırka, kültüre ve dine mensubiyeti ifade eden çok kapsamlı bir anlam ihtiva etmektedir. YAHUDİLİĞİN DOĞUŞU VE GELİŞMESİ Yahudiliğin tarihi Hz. İbrahim'le başlar. Yahudilerin büyük atası olan Hz. İbrahim, Tevrat'ın ifadesine göre Keldanîlerin Ur şehrinde dünyaya gelmiştir. Babası Terah (İslam kaynaklarında Azer), ailesini alarak Harran'a göç etmiştir. Tanrı, daha sonra, Hz. İbrahim'e Kenan bölgesine gitmesini emretmiştir. Bunun üzerine Hz. İbrahim, ailesini ve kardeşinin oğlu Lut'u yanına alarak Kenan'a gitmiştir. Daha sonra, Kenan'da kuraklığın baş göstermesi üzerine Mısır'a giden ve orada bir süre kalan Hz. İbrahim, Mısır firavunun verdiği hediyelerle zengin olarak tekrar Kenan'a dönmüştür. Yanında, eşi Sara'nın cariyesi Hacer (Hagear) de vardır. Hz. İbrahim'in yaşı ilerlemiş olmasına rağmen, eşi Sara'nın kısırlığı sebebiyle bir çocuğu olmamıştır. Bu durumdan rahatsız olan eşi Sara, Hz. İbrahim'e cariyesi Hacer'le evlenmesini teklif etmiştir. Hz. İbrahim, Hacer'le evlenmiş ve bu evlilikten İsmail dünyaya gelmiştir. Hacer'in Hz. İbrahim'e bir oğul vermesi Sara'nın kıskançlığına yol açmıştır. Bunun üzerine Tanrı, meleklerini misafir kılığında Hz. İbrahim'e göndererek Sara'nın bir erkek çocuk doğuracağını müjdelemiştir. Sara, kendi oğlu dünyaya gelince Hacer'e ve oğlu İsmail'e daha fazla kıskançlık duymaya başlamıştır. Bu kıskançlığı yüzünden Hz. İbrahim'den, Hacer ve oğlu İsmail'i yanından uzaklaştırmasını istemiştir. Tanrı, Hz. İbrahim'e, Sara'nın sözünü dinlemesini, soyunun İshak'ta yüceleceğini bildirmiştir. Ayrıca onunla bir de ahit yapmış, İsmail'in soyunu mübarek kılıp bir millet yapacağını vadetmiştir. Bunun üzerine Hz. İbrahim, Hacer ile oğlu İsmail'i Paran denilen yere götürüp bırakmıştır. İsmail, oraya yerleşmiş ve Arapların atası olmuştur. Tevrat'a göre Hz.İbrahim'in neslini devam ettiren İshak'ın da iki oğlu vardı. Bunlardan birinin adı Esav, diğerinin adı Yakup'tur. Esav ile Yakup arasında doğdukları günden beri çekişme vardı. Bu çekişme, ilk oğul olmakla ilgiliydi. O zamanlar İbraniler'de ailenin ilk oğlu olmak ayrıcalık taşımaktaydı. Babanın otoritesi ve malının büyük bir kısmı ilk oğula kalıyordu. İshak yaşlanıp gözleri görmez olunca, ilk doğan Esav için bereket duası etmek istedi. Fakat Yakup, annesinin de yardımını alarak babasına kendisini Esav olarak tanıttı ve bereket duasını aldı. Böylece, Esav'ın hakkı olan ilk oğulluğun imtiyazını ele geçirmiş oldu. Tanrı, Yakub'un ilk oğulluğunu onaylayarak onu mübarek kıldı. Onu, büyük bir neslin atası yaptı. Bu durum, Esav'ın Yakup'a kin beslemesine yol açtı. Esav'ın öldürmesinden korkan Yakup Harran'a, dayısı Laban'ın yanına gitti. Orada dayısının iki kızıyla evlendi. Yakub'un, dayısı Laban'ın iki kızından ve cariyelerinden on iki oğlu oldu. İsrailoğullarının on iki kabilesinin kökeni, Yakub'un bu on iki oğluna dayanmaktadır. Yakup, Harran'da uzun bir süre kaldıktan sonra tekrar atalarının yurdu Kenan'a geldi. Yakub'un küçük oğlu Yusuf'a karşı derin bir sevgisi vardı. Kardeşleri Yusuf'u kıskandılar ve onu bir kuyuya attılar. Mısır'a mal götüren bir ticaret kervanı Yusuf'u kuyudan çıkardı ve Mısır'da firavunun memuru Potifar'a sattı. Daha sonra Yusuf, Tanrının yardımıyla firavunun sarayına maliye nazırı oldu. Mısır'ın bütün ekonomisi Yusuf'a teslim edildi. Hz. İbrahim zamanında olduğu gibi Kenan'da tekrar kıtlık baş göstermişti. Mısır'da erzakın olduğunu haber alan Yakup, oğullarını Mısır'a gönderdi. Bunlar, Mısır'da Yusuf'la karşılaştılar. Yusuf, Mısır'a gelmesi için babasına haber gönderdi. Bunun üzerine Yakup, kabilesini de yanına alarak Mısır'a gidip yerleşti. Fakat, Yusuf'un ölümünden sonra Mısır'da durum değişti. Tahta geçen yeni firavun İsrailoğullarını köleleştirdi. İsrailoğulları, dört yüz sene Mısır'da köle olarak kaldılar. İsrailoğullarının bu esareti sırasında, dönemin Mısır firavunu bir rüya gördü. Rüyayı yorumlayan kahinler yakında İsrailoğulları arasından bir erkek çocuğun dünyaya geleceğini ve bu çocuğun firavunun tahtını elinden alacağını söylediler. Bu haber, firavunu telaşlandırdı. Firavun, o yıl doğacak olan bütün erkek çocuklarının öldürülmesini emretti. Hz. Musa da o yıl dünyaya gelmişti. Hz. Musa'yı gizlice dünyaya getiren annesi, Tanrı'nın vahyi üzerine onu bir sepetin içine koyup Nil nehrine bıraktı. Firavunun adamları sepeti alıp saraya götürdüler. Firavun, çocuğu evlat edindi. Firavun'un sarayında büyüyen Hz. Musa, bir gün şehre gitti. Şehirde dolaşırken bir İsrailli ile bir Mısırlının kavga ettiğini gördü. Musa, İsrailliye yardım etmek amacıyla kavgaya müdahale etti ve Mısırlıya bir tokat vurdu ve kazaen Mısırlı öldü. Firavunun kendisini cezalandırmasından korkan Hz. Musa, Mısır'ı terk edip Medyen'e kaçtı. Orada, Medyen kahini Yetro'nun (Şuayb) yanında çalışmaya başladı. Bir süre sonra onun kızı ile evlendi. Tanrı, bir gün Yetro'nun koyunlarını otlatırken Horeb dağında yanan bir çalılığın içinden Hz. Musa'ya hitap etti ve ona, İsrailoğullarını Mısır esaretinden kurtarma görevi verdi. Kardeşi Harun'u da ona yardımcı yaptı. Bu aynı zamanda Hz. Musa'nın peygamberlik görevinin de başlangıcıydı. Hz. Musa Tanrıdan bu görevi aldıktan sonra Mısır'a gitti ve firavundan kavmi İsrailoğullarını serbest bırakmasını istedi. Kur'an-ı Kerim'e göre onu tek bir Allah'a inanmaya da davet etti. Fakat firavun, İsrailoğullarını serbest bırakmama konusunda inat etti. Bunun üzerine Mısır'ın üzerine bir çok felaket geldi. Sonunda, Mısırlıların da baskısıyla firavun inadından vazgeçti. Hz. Musa, İsrailoğullarıyla birlikte Mısır'dan çıktı. Üç ay sonra Sina'ya vardı. Orada Tanrı, Yahudiliğin temel ilkelerini oluşturan On Emir'i iki levhaya yazılmış halde Hz. Musa'ya verdi. Bu levhalarda, tek tanrıcılığın temel ilkeleri ile genel ahlak ilkeleri yer almaktaydı. Sina'daki bu vahiy olayından sonra Hz. Musa, ataları İbrahim'e, İshak'a ve Yakub'a vadedilmiş olan kutsal topraklara, Arz-ı Mevud'a gitmek için İsrailoğullarıyla birlikte yola çıktı. İsrailoğulları bu göç esnasında sık sık isyan ettiler, Hz. Musa'ya zorluk çıkardılar. Tanrı, isyanları sebebiyle bir çok kez onları cezalandırdı. En büyük ceza ise kırk yıl çölde dolaşmalarıydı. Mısır'dan çıkan ilk nesil çölde telef oldu. Bunlar, hem Tevrat'ta hem de Kuran-ı Kerim'de detaylı olarak anlatılmaktadır. Mısır'dan çıkan ilk nesilden sadece iki kişi, Yefunne oğlu Kaleb ile Nun oğlu Yeşu vadedilen kutsal topraklara ulaşabildi. Tevrat'ın ifadesine göre, Hz. Musa bile işlediği küçük bir suç yüzünden kutsal toprakları göremedi. Hz. Musa, peygamberlik görevi süresince Tanrının kendisine bildirdiği ayetleri bir kitap haline getirdi ve onu iki levhayla birlikte Ahit Sandığı'nın (Tabutu'l-âhd) içine koydu. Bu Ahit Sandığı'nı İsrailoğulları göç yolunda daima yanlarında taşıdılar. Hz. Musa, yüz yirmi yaşında iken Moab diyarında öldü ve oraya gömüldü. Hz. Musa'nın peygamberliği döneminde Yahudi dini büyük ölçüde teşekkül etti. İtikat, ibadet, ahlâk ve hukukla ilgili kurallar belirlendi. Ayrıca, İsrailoğulları kutsal topraklara yerleştikleri zaman kurulacak devletin yapısı da tayin edildi. Hz. Musa'dan sonra onun yerine Nun oğlu Yeşu geçti. Yeşu, kutsal topraklara göç yolunda İsrailoğullarına hem liderlik hem peygamberlik yaptı. Ona da Tanrı tarafından yeni hükümler gönderildi. Yeşu'dan sonra İsrailoğulları bir süre lidersiz kaldı. Kabileler "şoftim" denilen hakimler tarafından idare edildi. Bu dönem, din tarihinde ve İsrailoğullarının tarihinde farklı durum göstermektedir. Kabilelerin başında bir peygamber bulunmamasına rağmen Tanrı onlara vahiy göndermeye devam etmiştir. Bu, o dönemdeki olayları ihtiva eden Eski Ahit'in Hakimler kitabında anlatılmaktadır. Daha sonra İsrailoğullarına peygamber olarak Samuel gönderildi. Halkın isteği üzerine Saul (Kur'an'daki ismi Tâlut), onlara kral tayin edildi. Saul zamanında İsrailoğulları Filistinlilerle savaştılar. Hz. Davud, bu savaşta büyük başarılar gösterdi ve İsrailoğullarının zafer kazanmasını sağladı. Saul'un ölümünden sonra Davud, İsrailoğullarının başına kral olarak geçti. Yahudi kutsal kitabına göre onun peygamberlik görevi yoktu. Onun zamanında Natan gibi peygamberler görevlendirilmişti. Davud, Kudüs'ü fethedip orasını başkent yaptı. Böylece İsrailoğulları kutsal toprakları ele geçirdiler. Davud, Kudüs'te büyük bir mabet inşa etmek istedi, fakat Tanrı bu işin oğlu Süleyman'a nasip olacağını söyleyerek vazgeçmesini sağladı. Bir peygamber sayılmamakla birlikte Davud, kral olarak Yahudi tarihinde önemli bir isimdir. Onun zamanında İsrailoğulları en ihtişamlı dönemlerini yaşamışlardır. Tarih boyunca Yahudiler, hep onun zamanındaki ihtişamlı yaşamı özlemişler, Davud soyundan bir mesihin gelip onları kurtarmasını ve kutsal topraklara toplayıp o ihtişamlı krallığı kurmasını beklemişlerdir. 1948'de bağımsız İsrail devletinin kurulmasına rağmen dindar Yahudilerin hepsi hâlâ o mesihi beklemektedir. Davud'un ölümünden sonra yerine oğlu Süleyman geçti. Tanrının vadettiği gibi Süleyman, Kudüs'deki Moriah dağında büyük mabedi inşa etti. Böylece, Yahudi tarihinde I. Mabet Dönemi başlamış oldu. Bu mabet, Bet-Hamikdaş (Kutsal Ev) adıyla bilinmektedir. İslam tarihinde ise adı Mescid-i Aksa'dır. Süleyman'ın ölümünden sonra İsraioğulları arasında huzursuzluk meydana geldi. Bunun nedeni, Davud'un işlemiş olduğu bir günah idi. İsrailoğulları, Süleyman'dan sonra bölünmekle cezalandırıldı. Biri kuzeyde İsrail, diğeri de güneyde Yahuda olmak üzere iki ayrı krallık ortaya çıktı. Bunlardan İsrail krallığı putperestliğe yöneldi. Bu krallık, M.S. 722'de Asur'lular tarafından ortadan kaldırıldı. Asur'lular, bölgedeki kontrollerini sağlamak için Asur'dan bir grup insanı buraya getirip yerleştirdiler. Bu grup, daha sonra Yahudi inançlarını benimsedi. Fakat Yahudiler, İsrail ırkından olmamaları yüzünden bunları samimî Yahudi kabul etmediler. Onları daima dışladılar. Yahuda krallığı bir süre varlığını devam ettikten sonra o da M.S. 587'de Babil kralı Nabukednazar tarafından yıkıldı. Kudüs'deki mabet Babilliler tarafından tahrip edildi ve halk Babil'e sürüldü. I. Mabet Dönemi de böylece sona ermiş oldu. Bundan sonra İsrailoğulları M.S. 1948'e kadar bağımsız bir devlet kuramadılar. Daima sürgün hayatı yaşadılar. İsrailoğulları Babil'de yetmiş yıl kaldılar. Babil'deki sürgün hayatları, Perslilerin Babillileri yenmesinden sonra sona erdi. Pers kralı Koreş (Cyrus) Yahudilerin Kudüs'e dönmelerine ve mabedi yeniden inşa etmelerine izin verdi. Ezra'nın önderliğinde mabet yeniden inşa edildi ve Yahudiliğin kurum ve kuralları hayata geçirildi. Böylece, Yahudi tarihinde II. Mabet Dönemi başlamış oldu. II. Mabet Dönemi, M.S. 70 yılına kadar devam etti. Romalıların idaresi altında yaşayan Yahudiler, çeşitli dinî ve siyasî baskılar altındaydılar. Yahudi isyanları yüzünden M.S. 70 yılında Romalılar Kudüs'ü tamamen işgal ettiler ve Babil sürgünü dönüşünde inşa edilen Mabedi yıktılar. Yahudilerin bazılarını da sürgüne gönderdiler. Böylece, ilk defa Asur sürgünüyle başlayan Yahudi diasporası dünyanın bir çok bölgesine yayılmış oldu. YAHUDİLİĞİN TEMEL ÖZELLİKLERİ Yahudiliğin bir takım temel özellikleri vardır. Bu özelliklerin en başında geleni, onun bir ahit dini olmasıdır. Tanrı, Yahudilerin atası Hz. İbrahim, İshak ve Yakup'la bir ahit yapmıştır. Bu ahit, İsrailoğullarının tanrının seçkin milleti olmasıyla ilgilidir. Tanrı, İsrailoğullarının atalarına, onların soylarını büyük bir millet haline getireceğini ve süt ve bal akan kutsal toprakları onlara vereceğini vadetmiştir. Tanrı, daha sonra bu vaadini Hz. Musa zamanında tekrarlamıştır. Bu yüzden Yahudilikte din ile milliyet iç içe girmiştir. Yahudiliğin başka bir özelliği, kutsal bir toprakla kimlikleştirilmesidir. Yahudilik, bütün kurum ve kurallarıyla ancak kutsal topraklarda yaşanabilir. Bu kutsal topraklar da Filistin'dir. Yahudiliğin diğer özellikleri ise mabet ve mesihçiliktir. Seçilmişlik Yahudilere göre Tanrı, ataları İbrahim, İshak ve Yakup'la bir ahit yapmış ve onların soyunu kendisi için özel millet olarak seçmiştir. Bu yüzden Tanrı, tarihte onlara daima yardım etmiştir. Dört yüz yıllık Mısır esaretinden onları kurtarmak için Hz. Musa'yı görevlendirmiş ve kendisi de onların kurtuluşuna müdahalede bulunmuştur. Kutsal kitabı Tevrat'ı diğer milletlere vermemiş, onu özel milletine teslim etmiştir. Seçilmişlik fikri, Yahudileri tarih boyunca daima diğer milletlerden farklı kılmıştır. Yahudiler, her türlü baskı ve zorlama karşısında millî ve dinî kimliklerini bu fikir sayesinde koruyabilmişler ve ideallerini canlı tutmuşlardır. Bu sayede onlar, yaklaşık iki bin yıllık sürgün hayatından sonra, 1948'de kutsal topraklarda bağımsız bir Yahudi devleti kurmayı başarmışlardır. Dindar Yahudiler, seçilmişliği bir imtiyaz değil, külfet olarak görürler. Çünkü, tarlanın nasıl ekilip biçileceğinden, elbisenin rengine ve biçimine kadar hayatın her alanını kurallara bağlayan bir dini yaşamak ve yaşatmak zorunda olduklarını düşünürler. Yahudilerin bu seçilmişliği, Kur'an-ı Kerim'de Bakara Suresi 47. âyette de söz konusu edilmektedir. Allah Yahudilere, bir zamanlar kendilerini seçtiğini, diğer milletlere üstün kıldığını ve onlara çeşitli nimetler verdiğini hatırlatmaktadır. Kutsal Toprak Ve Mabet Yahudilik, diğer dinlerden farklı olarak, belli bir toprakla kimlikleştirilmiş bir dindir. Yahudiliğin en temel kurum ve kuralları bu topraklara göre belirlenmiş ve şekillenmiştir. Tanrının seçip belirlemesi nedeniyle kutsal sayılan bu topraklar, Filistin topraklarıdır. Yahudilik bu toprakların dışında tam olarak yaşanamaz. Zorunlu sürgün hali hariç, Tevrat'ın buyruklarına kulak veren Yahudilerin mutlaka bu topraklarda yaşamaları gerekir. Yahudi din bilginleri, şartları uygun olup ta kutsal topraklarda yaşamayan Yahudileri Tevrat'ın buyruklarına karşı gelmiş bir asi olarak değerlendirmektedirler. Yahudi geleneğine göre, kutsal topraklar içinde yer alan Kudüs, dünyanın merkezidir. Öldükten sonra tekrar dirilme buradan gerçekleşecektir. Dünyanın değişik bölgelerinde gömülmüş olan Yahudiler tekrar dirilme gününde yer altındaki kanallar yoluyla kutsal topraklara gelecek ve oradan dirileceklerdir İşte bu nedenlerden dolayı Yahudiler, zorunlu kalmadıkça kutsal toprakların dışında yaşayamazlar. Hatta bu topraklardan başka bir yerde devlet kurmaları bile caiz değildir. Siyonizmin kurucusu Theodor Herzl, XIX. yüzyılda böyle bir teşebbüste bulunmuş, fakat dinî otoritelerin tepkisiyle karşılaşmıştır. Yahudilik, kutsal sayılan Filistin topraklarıyla kimlikleştirilmiş bir din olduğu gibi aynı zamanda mabet merkezli bir dindir. Yahudilikteki bir çok kuralın mabette gerçekleştirilmesi gerekir. Bu mabet de her hangi bir mahalli sinagog (havra) değildir. Yerini Tanrının seçmiş olduğu ve onun istemesiyle Kral Süleyman tarafından yaptırılan Kudüs'deki meşhur mabettir. Süleyman Mabedi olarak da bilinen bu mabedin Yahudiler nezdindeki adı Bet-Hamikdaş'tır (Kutsal Ev). Bir çok defa tahribata uğrayan ve en son M.S. 70 yılında tamamen yıkılan Süleyman Mabedi'nden geriye bugün sadece batı duvarı kalmıştır. Mabedin yerine daha sonra Müslümanlar tarafından Mescid-i Aksa inşa edilmiştir. Süleyman Mabedi'nden kalan batı duvarı Yahudiler için önemlidir. Adı, İbranice'de "Kotel"dir. Yahudiler, bu duvarın önünde Mabedin durumu için ağıt yakarlar ve en kısa zamanda yeniden inşa edilmesi için Tanrıya yakarırlar. Yahudiler, 1967 yılındaki savaş sonucunda Kudüs'e tamamen hakim olmalarına rağmen Mescid-i Aksa'yı yıkıp yerine Süleyman Mabedi'ni tekrar inşa etmemişlerdir. Bunun iki nedeni vardır. Bunlardan biri Müslümanların tepkisi, diğeri ve en önemlisi Yahudiliğin mesihçi karakteridir. İsrail devleti, İslam dünyasının tepkisinden çekindiği için şimdiye kadar bunu plânlamamıştır. İsrail devletinin bu tutumunda dinin de önemli katkısı vardır. Çünkü, Ortodoks Yahudiliğe göre Süleyman Mabedi'nin yeniden inşa edilmesi, mesihin gelmesine bağlıdır. Mesihin gelmesinden önce girişilecek böyle bir faaliyet, dinî otoritelerin tepkisini çekecek, din ile devlet karşı karşıya gelecektir. Bu nedenle Yahudiler, Süleyman Mabedi'ni yeniden inşa etme teşebbüsünde bulunmamaktadırlar. Mesihçilik Mesih bir kurtarıcıdır. Uzun süre sıkıntıyla karşılaşmış, kendi çabalarıyla sıkıntıdan kurtulamamış tüm milletlerde bir mesih beklentisi olmuştur. Yahudilerdeki mesih beklentisi, M.S. 70 yılında Roma istilasından sonra belirgin hale gelmiştir. Romalılar, Yahudilerin Kudüs'deki mabedini yıkmış, önemli dinî kurumlarını ortadan kaldırmış ve Yahudiler üzerinde büyük bir baskı uygulamışlardır. M.S. 70 yılındaki bu yıkımdan sonra Yahudiler bir daha toplanma fırsatı bulamamışlar ve 1948 yılına kadar devamlı başka milletlerin egemenliği altında yaşamışlardır. Bu durum onlarda, Davud soyundan gelecek ve kendilerini kurtaracak olağan üstü güçlere sahip bir mesih inancının doğmasına yol açmıştır. Yahudi din adamları bu inancın temelini kutsal kitaplara dayandırmışlardır. M.S. XII. yüzyılda meşhur Yahudi bilgini Maimonides (İslam dünyasında Musa bin Meymun olarak bilinir), Yahudiler için belirlediği on üç maddelik iman esasları arasına mesih inancını da koymuştur. Yahudiler, her sabah ibadetinde "Geciktiği halde mesihin geleceğine inanırım" cümlesini iman ikrarı olarak tekrar ederler. Mesih inancı, özellikle Ortodoks Yahudiler arasında yaygındır. Ortodoks Yahudilere göre, Yahudiliğin bir çok kurum ve kurallarının yeniden işlerlik kazanması mesihin gelmesine bağlıdır. Hatta bazı dinî gruplara göre devletin kurulması bile mesihle bağlantılıdır. Bu gruplar, mesih gelmeden kurulduğu için bugünkü İsrail Devleti'ni küfür devleti olarak değerlendirirmektedirler. Doğu Avrupa Yahudileri, her doğan erkek çocuğun mesih olabileceği beklentisi içerisindedirler. Bu mesih beklentisi Yahudi tarihinde bir çok sahte mesihin çıkmasına neden olmuştur. XVII. yüzyılda Sabatay Sevi isimli biri İzmir'de mesihliğini ilan etmiş ve onun hareketleri dünya Yahudileri arasında heyecan uyandırmıştır. Fakat onun, sonradan bu iddiasından vazgeçip Mehmet ismini alarak Müslüman olması hayal kırıklığı yaratmıştır. Onun bu hareketinden sonra Türkiye'de Dönmeler adıyla bilinen bir dinî cemaat ortaya çıkmıştır. Bu cemaat, Sabatay Sevi'nin görünüşte Müslüman, içten Yahudilik temeli üzerine oturtulmuş ilkelerine bağlıdırlar. TÜRKİYE'DE YAHUDİLİK VE YAHUDİLER Yahudilerin Türkiye topraklarındaki mevcudiyeti oldukça eski tarihlere dayanır. Ege bölgesinde yapılan arkeolojik kazılarda M.Ö. IV. Yüzyıla ait Yahudi yerleşim bölgelerine rastlanmıştır. İzmir civarında Sart'ta, M.Ö. 220 yılına ait eski bir sinagog kalıntısı bulunmuştur. Ayrıca, Marmara'da, Akdeniz'de ve Karadeniz sahil şeritlerinde de eski çağ Yahudi yerleşim yerleri tespit edilmiştir. Yahudi tarihçi Josephus (M.S. 37-100?), Ön Asya seyahatlerinde Yahudilerle karşılaştığını ve onlarla görüş alış verişinde bulunduğunu yazmıştır. Osmanlıların Yahudilerle ilk karşılaşmaları, 1324 yılında olmuştur. Orhan Gazi Bursa'yı fethettiğinde, Bizans idaresinde yaşayan Bursa Yahudileri Osmanlıları kurtarıcı olarak karşılamışlardır. Orhan Gazi, Bursa'nın fethinden 50 yıl kadar önce çıkan bir yangın sonucu yok olan Etz-Hahayim (Hayat ağacı) sinagogunun yeniden yapılmasına izin vermiştir. XIV. Yüzyılın ilk yarısında Avrupa'daki soykırımdan kaçabilen Aşkenaz ve Karay Yahudileri Osmanlı'nın başkenti Edirne'ye sığınmışlardır. XV. Yüzyılda Sicilya'dan ve Selanik'ten kaçan Yahudiler de huzuru Osmanlı topraklarında tatmışlardır. Türkiye topraklarındaki Yahudi nüfusunun çoğalması, 1492 yılında meydana gelen İspanya sürgününden sonra gerçekleşmiştir. İspanya'yı Müslümanların elinden alan Hıristiyanlar, Yahudileri ve Müslümanları göçe zorlamışlardır. İspanya'yı terk eden Yahudiler Osmanlı topraklarına sığınmışlardır. Osmanlı idarecileri de onlara kucak açmışlardır. Dönemin Padişahı II. Beyazıt, eyalet valilerine ve sancak beylerine gönderdiği fermanda Yahudi göçmenlere yardımcı olunmasını istemiştir. Daha sonraki dönemlerde de Hıristiyan baskısından kaçan Yahudilerin Osmanlı topraklarına sığınması devam etmiştir. XVI. yüzyılın ortalarında İstanbul'daki Yahudi nüfusu sekiz bini aşmıştır. Bu sayı, İstanbul'un toplam nüfusuna oranla oldukça yüksek bir rakam teşkil etmektedir. Osmanlı topraklarında rahat bir yaşam süren Yahudiler, dinlerini ve kültürlerini geliştirmeye devam etmişlerdir. İstanbul, İzmir, Selanik ve Safed gibi Osmanlı Türk şehirleri Sefarad Yahudilerinin kültür merkezleri haline gelmiştir. Yahudiler, sanat ve ticaretin yanında devlet işlerinde de görev almışlar, dışişleri ve maliyede önemli mevkiler edinmişlerdir. Saray hekimlerinin çoğunluğunu da Yahudiler teşkil etmiştir. Yahudiler, Osmanlı yönetiminin bu hoşgörülü ortamında özellikle dinî edebiyat alanında dünyaca ünlü eserler vermişlerdir. Yosef Karo, Yahudilerin temel dinî hukuk kitabı olan Şulhan Arukh'u İstanbul'da tamamlamıştır. Yahudiler, Osmanlı'nın adil ve hoşgörülü yönetiminden her zaman memnun olmuş, Türklerin yönetiminde yaşamayı başka yönetimlere tercih etmişlerdir. Bu nedenle de, I. Dünya Savaşı'nın sonunda Türklerin elinden çıkan bazı bölgelerdeki Yahudiler, bugünkü Türkiye topraklarına göç etmişlerdir. Örneğin; Suriye yönetiminde kalmak istemeyen Yahudiler, Şam ve Halep'ten ayrılarak Türkiye'ye gelmişlerdir. Aynı dönemde, Kırım'da yaşayan Karay Yahudilerinden birkaç yüz aile de Türkiye'ye giriş yapmıştır. 1933 yılında, Hitler yönetimindeki Almanya'da görevlerinden uzaklaştırılan Yahudi akademisyenler Türkiye'ye sığınmışlar ve Türk üniversitelerinde görev yapmışlardır. II. Dünya Savaşı sırasında Doğu Avrupa'dan da Türkiye'ye Yahudi göçü olmuştur. 1948 yılında Filistin'de bağımsız bir İsrail devleti kurulunca, Türkiye'deki 70.000 Yahudinin yarıya yakını İsrail'e göç etmiştir. Anadolu'daki Yahudilerin çoğu ya İsrail'e gitmiş veya İstanbul'a yerleşmeyi tercih etmiştir. Bu tarihten itibaren Anadolu'daki Yahudi nüfus, bazı yerlerde tamamen yok olmuştur. Sabataycılık ve Sabataycılar Osmanlılar döneminde Yahudiler arasında meydana gelen en önemli olay, Sabatay Sevi hareketidir. XVII. Yüzyılın ortalarında İzmir Yahudilerinden Sabatay Sevi, kendisini Yahudilerin kurtarıcı mesihi ilan etmiştir. Onun bu davranışı, Ortadoğu ve Avrupa Yahudileri arasında heyecan uyandırmış ve bir çok taraftar toplamıştır. Sabatay Sevi'nin bu davranışını bir isyan hareketi olarak gören Padişah IV. Mehmet onu sarayına getirtmiş ve mesihliğini mucize göstererek ispat etmesini istemiştir. Sahte Mesih Sabatay Sevi, padişahın bu isteğini yerine getiremeyince, kendisinden Müslüman olmakla ölüm arasında tercihte bulunması istenmiştir. Sabatay Sevi, görünürde Müslüman olmayı tercih etmiştir. Bunun üzerine Sabatay Sevi'ye Mehmet adı verilmiş ve kendisine maaş bağlanmıştır. Sahte Mesih Sabatay Sevi, görünüşte Müslüman olmakla birlikte eski inançlarını gizlice sürdürmüştür. Ölümünden sonra, taraftarlarından bir kısmı onun yolunu devam ettirmişlerdir. Bunlar Selanik'e yerleşerek Sabataycılığı devam ettirmeye çalışmışlardır. Sabataycılar, Müslüman görüntüsü altında Ortodoks Yahudilik'ten farklı olarak Tevrat-Kabbala ekolüne bağlı bir sistem geliştirmişlerdir. Sistemlerinin özünü mesih beklentisi oluşturmaktadır. Sabataycılara göre, Mesih Sabatay Sevi'nin tekrar geri gelmesiyle vadedilen kutsal topraklara gidecekler ve gerçek İsrail'i kuracaklar ve dünyanın idaresi onlara kalacaktır. İnançları ve uygulamaları bakımından Ortodoks Yahudiler tarafından sapkın olarak görülen Sabataycılar, bazı durumlarda Yahudilerin yanında yer almışlardır. İstanbullu Yahudilerin destek vermediği Siyonizm hareketine, Sabataycılar idealleri doğrultusunda desteklemişlerdir. Sabataycı olduğu iddia edilen dönemin etkili isimlerinden gazeteci Ahmet Emin Yalman İsrail'in kuruluşunu destekleyen yazılar yazmıştır. 1924 nüfus mübadelesi sonucunda İstanbul'a gelip yerleşen Sabataycılar, Selanikliler ve Dönmeler adıyla da anılmaktadırlar. Özellikle "Dönmeler" adı literatüre girmiştir. Sabataycılar kendilerini gizledikleri için nüfus sayıları bilinmemektedir. Günümüzde Türkiye Yahudileri Bugün Türkiye'de yaşayan Yahudilerin sayısı yaklaşık 26.000 kadardır. Bunların 22.000'i İstanbul'da ve 2500'ü İzmir'de, diğerleri Ankara, Bursa, Edirne, Çanakkale, Kırklareli, Adana ve Hatay'da yaşamaktadır. Bunların %96'sı Sefarad (İspanya kökenli), diğerleri Aşkenaz'dır. Türkiye Yahudilerinin yasal temsilcisi Hahambaşı'dır. Hahambaşına görevlerinde danışmanlık yapan iki meclis vardır. Bunlardan biri dinî konsey, diğeri de fahri danışmanlar kuruludur. Dört hahamdan oluşan dinî konsey dinî konularda Hahambaşına yardımcı olmaktadır. Otuz beş kişiden oluşan fahrî danışmanlar kurulu cemaatin işlerini yürütmektedir. Cemaatin İstanbul'da Bet-Din denilen bir dinî mahkemesi vardır. Evlenme, boşanma, miras ve nesep tespiti gibi davalar bu mahkemede görülmektedir. Yahudilerin halen İstanbul'da bir ilköğretim, diğeri lise olmak üzere iki okulu, İzmir'de de bir ilköğretim okulu bulunmaktadır. Eğitim dili Türkçe'dir, haftada 3-5 saat İbranice dersi verilmektedir. YAHUDİLİK AÇISINDAN TÜRKİYE'DEKİ ÖNEMLİ YERLER Türkiye, tarihin bilinen en eski dönemlerinden beri çeşitli dinlerin ve kültürlerin beşiği olmuştur. Çatalhöyük ve Hacılar gibi önemli arkeolojik ören yerlerinde yapılan kazılar, Türkiye'deki insan yaşamının tarihinin milattan önce sekiz bin yılına kadar geriye gittiğini göstermektedir. Hititler uzun süre Türkiye topraklarında hüküm sürmüşlerdir. Urartular, Frigler, Lidyalılar, Likyalılar, Yunanlılar, Romalılar, İranlılar ve daha pek çok kavim bu topraklarda iz bırakmışlardır. Onların dinlerine ve kültürlerine ait Türkiye'nin bir çok yerinde çeşitli kalıntılar tespit edilmiştir. Ayrıca Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslâm gibi günümüzün yaşayan dinleri açısından da Türkiye önemlidir. Hıristiyanlığın inanç ve düşünce yapısını şekillendiren pek çok önemli olay Türkiye topraklarında meydana gelmiştir. Bu bakımdan, Antakya, İznik, İstanbul, Efes, Kapadokya bölgesi, Antalya, Konya gibi bir çok yer Hıristiyanlık tarihinde önem göstermektedir. Türkiye toprakları, sadece bir kısım Yahudi'nin yaşadığı sıradan topraklar değildir. Yahudi kutsal kitabı Tevrat'ta bugün Türkiye sınırları içinde bulunan bir çok yerin ismi geçmektedir. Bu yerlerin başında Dicle ve Fırat nehirleri gelmektedir. Tevrat'a göre, Tanrı Adem'i yarattıktan sonra "doğuya doğru Aden'de" bir bahçe yaratmış ve Adem'i buraya yerleştirmiştir. Buradan bir ırmak çıkmış ve daha sonra bu ırmak dört kola ayrılmıştır. Bu dört koldan ikisi Dicle ve Fırat'tır. Dicle ve Fırat nehirleri, kaynaklarını Doğu Anadolu Bölgesi'nden alan iki akarsuyumuzdur. Tevrat'ta ismi geçtiği için bu iki nehrin bulunduğu bölge Yahudiler açısından kutsaldır. Çünkü Tanrı, Mısır'daki Nil nehrinden Fırat'a kadar olan bölgeyi Yahudilere vadetmiştir. Bu bölge, "arz-ı mev'ud" (vadedilen topraklar) adıyla da anılır. Yahudilik açısından önemli diğer bölge, Harran'dır. Tevrat'a göre Hz. İbrahim bir müddet Harran'da yaşamıştır. Kardeşlerinden biri de Haran adını taşımaktadır. Daha sonra Hz. Yakup, Harran'a gitmiş orada bir süre dayısı Laban'ın yanında kalmıştır. Hz. İbrahim ve Hz. Yakup, Yahudilerin büyük atalarındandır. Bu nedenle, bugünkü Harran'da Yahudi tarihine ait herhangi bir kalıntı bulunmamakla birlikte burası Yahudiler açısından kutsallık taşımaktadır. Tevrat'taki "ayağınızın bastığı her yer sizin olacak" ifadesinden hareketle Harran'ın da Yahudilere vadedilen topraklara girdiği söylenmektedir. Osmanlı Musevilerinin mesihi ve onun Türkiye Cumhuriyetindeki izleri - Marc David Baer Üç yüz yıl önce İzmir'deki bir sinagogda, Sabatay Sevi isimli bir haham Musevilerin mesihi olarak ilan edildi. Mesihlik fikrinin Musevilerin hayatında büyük rol oynadığı on altıncı ve on yedinci yüzyıllarda bir Musevinin mesih olarak ilan edilmesinde şaşırılacak bir taraf yoktu. Sabatay Sevi'yi o dönemde yaşayan diğer mesihlerden ayıran tarafı, tüm insanlığı kurtaracağına dair iddiaları reddetmesine ve öldürülmek yerine Müslüman olmayı seçmesine rağmen insanların onun mesih olduğuna yüzyıllar boyunca inanmasıydı. Yirminci yüzyılın başlarına kadar Sabatay Sevi'nin peşinden Müslüman olan takipçileri onun mesih olduğuna inanıyor, on yedinci yüzyılda Sevi'nin okuduğu Musevi tasavvuf dualarını tekrarlıyor ve Sevi'nin âdetlerini uyguluyordu. Bu nedenlerle Sevi'nin ve takipçilerinin yaptıkları bugüne kadar pek çok araştırmacının ilgisini çekti. On dokuzuncu yüzyılın sonlarında, Osmanlı Musevileri kendilerine "Sabataycılar'' ya da "Maaminim" (Mü'minler) adını veren, ancak Müslümanlar tarafından küçümseyici bir tavırla "Dönmeler'' olarak adlandırılan topluluk hakkında makaleler yayımladılar. (Yakın zamanda bu makalelerden önemli birisi Fransızcadan Türkçeye çevrildi: M. Danon, Yahudi-Müslüman Mezhebi.) Sabataycıların geniş kitleler tarafından ilgi gören bir konu halini alması ancak Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra oldu. 1920'li yıllarda Vatan, Vakit ve Resimli Dünya gazetelerinde Sabataycılar hakkında dizi yazılar yayımlandı. Bu kişilerin yeni Cumhuriyet'e kabul edilmesi gereken gerçek Türk ve Müslüman mı yoksa asimile edilmesi ya da topraklardan atılması gereken yabancı ve gizli Museviler mi oldukları hakkında tartışmalar çıktı. Bu tartışmalara büyük ilgi gösterenlerden biri de İstanbul Makriköy'de (Bakırköy) Sabataycılar tarafından kurulmuş yatılı bir kız okulunun müdürü olan İbrahim Alâettin Gövsa (d. 1889- ö. 1949) idi. Fakat Gövsa sıradan bir okul müdürü değildi. Kültür Bakanlığı'nın Türk Büyükleri Dizisi serisinde İbrahim Alâettin Gövsa isimli kitaptan Gövsa'nın kırka yakın eser yazdığını, genç Cumhuriyet'in edebiyat ve eğitiminde rol oynayan bir yazar ve pedagog, ayrıca da milletvekili olduğundan söz ediliyor (Zeki Gürel, İbrahim Alâettin Gövsa, Ankara, 1995). Gövsa bir vatanperver olarak hayatı boyunca yeni kuşak Türk gençlerinin Türkçesini, terbiyesini, eğitimini ve milli duygularını geliştirmeye çabaladı. Bu nedenle Çocuk Şiirleri, İlk Gençlik, Sevimli Alfabe, Türk Meşhurlar Ansiklopedisi, Elli Türk Büyüğü, Meşhur Adamlar Ansiklopedisi, Yeni Türk Lûğatı, ve Yeni Talebe Lûğatı gibi kitaplar yazdı. 1949 senesinde Cumhuriyet Bayramı'nda Hürriyet gazetesi için bir makale yazdığı sırada vefat eden Büyük Türk Milliyetçisi Gövsa, 1910'da İstanbul'daki Haham Mektebi'nde Türkçe ve hukuk dersleri vermişti ve bir Sabataycı olan Ahmet Emin Yalman'ın en yakın dostlarından biriydi. Gövsa, Sabatay Sevi adlı kitabının önsözünde Sabataycı pek çok yakın arkadaşı olduğunu, Türkiye'nin iş ve kültürel dünyasına değerli katkıları olan pek çok Sabataycı bulunduğunu, bütün vatandaşların diledikleri gibi düşünmek ve inanmakta özgür olduklarını ve pek çok Sabataycının da artık Türklerle evlenerek kimliklerini kaybettiklerini yazmıştı (s. 6-7). Aynı zamanda "bir buçuk sene aralarında yaşamak suretiyle Sabatay Sevi'den kalan an'ane ve âdetlerin onların hayatında hâlâ ne kadar hâkim olduğunu bizzat gördüm'' demişti (s. 6). Müdürlüğü sırasında yedi-sekiz yaşlarında Sabataycı çocukların defterleri arasında yarı İbranice yarı İspanyolca dualar bulmuştu. Gövsa'nın bu kitabı kaleme alış nedeni, Sabataycıların Türk basınında yazdıklarının aksine Sabatay Sevi'nin hatırasının 1930'larda topluluğun genç üyeleri arasında hâlâ canlı kaldığını görmüş olması idi. Gövsa, ayrıca Sevi'nin mesihlik hareketinin Osmanlı İmparatorluğu'nda gerçekleşmiş ve Türkiye Cumhuriyeti'nde önemli izler bırakmış olmasına rağmen Türkçede Sevi'nin kim olduğunu, amaç, inanç ve başarılarını, hikâyesinin nasıl başlayıp geliştiğini, üç yüzyılda nasıl bir iz bırakmış olduğunu inceleyen bir çalışma bulunmadığı için bu kitabı yazmıştı. Bu insanların kökenlerini inceleyen Gövsa, çok uluslu ve çok dinli bir imparatorlukta kabul görmüş ama milli devlete geçildiğinde varlığı savunulamaz duruma düşmüş bu topluluğun tarihine ışık tutmayı umut etmişti. Sabatay Sevi kitabının üçte ikilik bölümünde Gövsa okura, mesihin hayatı hakkında aşağıdaki bilgileri veriyor. Sevi, 1626'da İzmir'de İspanyol-Musevi kökenli tüccar bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Haham olmak için eğitim gördü ve on beş yaşında bu eğitimin bir parçası olarak Musevi tasavvuf hareketi Kabbalah'nın yoluna girdi. On sekiz yaşına geldiğinde karizmatik bir haham olan Sevi, artık kendisi mutasavvıf öğrenciler yetiştiriyordu. Öğrencilerinin gözünde sahip olduğu üstün güçler ve sebep olduğu mucizeler sayesinde pek çok insan onun ruhani rehberliğine başvuruyordu. Çeşitli ruhani ve tarihi nedenlerle, o çağda yaşayan pek çok Musevi, mesihlerinin 1648 yılında ortaya çıkacağına inanıyorlardı. Sevi de kendisinin mesih olduğunu iddia ediyordu. Buna karşı çıkan İzmirli hahamların onun öldürülmesini istemeleri üzerine, Sevi İzmir'den ayrılarak büyük Musevi cemaatlerinin yaşadığı Osmanlı şehirlerini gezmeye başladı. Ancak İstanbulda da Sevi'yi İzmirdekine benzer bir durum bekliyordu: Onun mesih olduğuna burada da çok az kişi inanmıştı. Sevi daha sonra Musevi hahamlar ve mutasavvıfları için dünyanın en önemli şehirlerinden biri olan Selanik'e gitti. Orada daha büyük bir ilgi görmüş olmasına rağmen herkesi mesihliğine inandıramayarak İzmir'e geri döndü. İlk turu başarısız sonuçlanan Sevi'nin 1660'lardaki ikinci mesihlik çağrısı farklı bir yanıt buldu. 1663'te Kudüs'e doğru yola çıkan Sevi, Kahire'den geçerken buradaki zengin ve önemli Musevilerle iyi ilişkiler kurdu. Sonunda Kudüs'e ulaşan Sevi, buradaki Musevileri maddi ve manevi anlamda ümitsizliğe düşmüş bir durumda buldu. Kudüslü Musevi cemaatinin çoğunu Ukrayna'daki katliamlardan kaçan mülteciler oluşturuyordu. Bu kişiler çok yoksul oldukları halde Osmanlıların Kandiye kuşatmasının masraflarını karşılamaları için hükümet tarafından ağır vergiler ödemek zorunda bırakılmışlardı. Bu Museviler, hayatta kalabilmelerini sağlayacak parayı toplaması için Sevi'yi Kahire'ye geri gönderdiler. 1665'te Sevi ilginç bir tesadüfle karşılaştı. Doğu Avrupa'da Musevi kıyımından kaçan Sara adlı genç bir kadın, İtalya'nın Livarno şehrine gelmiş ve kendisinin mesihle evlenecek kişi olduğunu iddia ediyordu. Sara Kahire'ye geldiğinde Sevi hemen onunla evlendi. Kudüs'e geri dönerken, Sevi mesihliğinin kabulü yolunda ikinci büyük adımı attı: Gaza'lı Nathan adlı bir Musevi mutasavvıf, Sevi'yi mesih, kendisini de peygamber ilan etti. Nathan dünyadaki bütün Musevi cemaatlerine bunu ilan eden birer de mektup yazdı. Daha sonra İzmir'e dönen Sevi eskisinden çok daha farklı karşılandı. Avrupa, Balkanlar ve Akdeniz'den gelen Museviler mesihin yakınında olabilmek için İzmir'e gelmişlerdi. Bunu üzerine Sevi'ye 1665'te mesihlik tacı giydirildi. Dünyanın sonunun geldiğine inanan Museviler kendilerini arınma ibadetlerine ve çağın önemine ait dualar okumaya verdiler. Bu harekete katılan yalnızca Museviler değildi; Sabataycıların iddiasına göre, bir Bektaşi Şeyhi ve onun müridleri de Sevi'nin mesih olduğunu kabul etmişlerdi. Sevi kendini dünya kralı olarak ilan edip, tüm imparatorlukların krallıklarını da arkadaşları arasında dağıtarak Osmanlı hükümranının geçersiz olduğunu iddia edince, bu durum Osmanlı otoritelerini tedirgin etti. O tarihte Osmanlılar Girit'te, Kandiye'yi fethetmek için çok uzun sürmüş bir kuşatma ile meşguldü ve bu nedenle İmparatorluk'ta sık sık ayaklanmalar, başkaldırılar oluyordu. Bu yüzden Osmanlılar bir başkaldırıya daha, hele de padişahın yerine geçtiğini iddia eden bir harekete izin veremezlerdi. 1666 yılı başında Sevi tutuklandı ve İstanbul'a getirildiğinde padişahı tahtından etmeye yeltenmek suçuyla hapse atıldı. Sevi'nin kapatıldığı zindanın önünde büyük kalabalıkların toplanması nedeniyle Sevi, Çanakkale'de Aydos/Kumkapı kalesine götürüldü. Burada da dünyanın dört bir tarafından gelen ve mesihlerinin yanında olmak isteyen Museviler Sevi'yi yalnız bırakmadı. Sonunda Sevi, Sultan IV. Mehmed'in zamanını geçirmekten hoşlandığı, Edirne'deki sarayda Divan-ı Hümayun karşısına çıkarıldı. Sultan olayı bir pencere kafesi arkasından seyrederken sadrazam, kaymakam, şeyhülislâm ve sultanın vaizi Vani Efendi Musevi mesihi sorguya çekti. Sultan'ın İslâmı kabul etmiş bir Musevi olan özel doktoru Hayatizade sorgulamada tercümanlık yaptı. Zamanın Osmanlı kayıtlarına göre, Sevi Müslüman olmak veya öldürülmek arasında bir seçim yapmak zorunda bırakılmıştı. Sevi, bir mesihten beklenenin aksine, şehit olmak yerine İslâma geçmeyi seçti. Müslüman olan Sevi, Mehmed Efendi adını alarak sarayda memur oldu ve Vani Efendi'den İslâmın esaslarını öğrenmeye başladı. Eşi Sara da Müslüman olarak Fatma adını aldı ve Sevi'ye sarayda eşlik etti. Sevi, Müslüman olmasına rağmen Musevi tasavvufuna ait âdetleri sürdürdü ve kendi takipçilerini de Müslümanlığa geçmeleri, ama aynı zamanda da kendisinin mesih olduğuna inanmaları ve onlara öğrettiği tasavvuf âdetlerini uygulamaları konusunda ikna etti. Sevi bu şekilde Musevi âdetlerini yerine getirdiği için sadrazam tarafından Arnavutluk'a sürüldü. 1676'da ölmeden kısa bir süre önce Sevi, Selanik'li Musevi bir kadınla evlenmişti. Gövsa'nın kitabının son üçte birlik bölümü, Sabataycılar'ın Sevi'nin ölümünden sonraki iki yüzelli yıllık hikâyesine ayrılmış. Sevi'nin ölümünden sonra onun Selanik'li kayınbiraderi ve halifesi Yakup Kerido ya da Müslüman olduktan sonraki adı ile Abdullah Yakup Çelebi, Selanik'e dönerek orada Sevi'nin peşinden Müslüman olmuş ve Sabataycı inanış ve âdetleri korumuş 200 kadar aileyi bir araya getirdi. Böylece 1690'da gittiği bir hac sırasında ölmeden önce Abdullah Yakup Çelebi, Sabataycıların Yakubi grubunu oluşturdu. Bu grup sünnet, evlilik, hac ve ölü gömme gibi konularda Müslümanlığın gereklerini yerine getirmede çok hassas davranmaları ile ün kazanmıştı, ancak diğer Sabataycılar gibi evde Musevi tasavvuf âdetlerini uyguluyorlardı. Yakubiler, aralarından Selanik'in belediye başkanı Hamdi Bey gibi pek çok hükümet görevlisi çıkarmışlardı. Sabataycılar arasında en radikal grup, 1689-1690 yılında Mustafa Çelebi önderliğinde Yakubilerden koparak kuruldu. Karakaş adını alan bu grubun inanışına göre, Sevi'nin ölümünden dokuz ay sonra doğan Osman adlı bir çocuk, mesih Sevi'nin ruhunu taşıyordu. Mesihin dünyaya geldiği devirde süregelen kuralları takip etmenin gereksizliğine inanan bu grup, Yakubiler kadar açıkça Müslümanlığın kurallarını da izlemiyorlardı. 1720'de Sevi'nin ruhunu taşıdığına inanılan Osman öldüğünde, Karakaş grubunun üyeleri arasından Kapancılar, grubu ortaya çıktı. Kapancılar Osman'ın mesih olduğu görüşünü reddettiler ve onun yerine yalnızca Sevi'nin mesihliğine inanarak onun inanç ve âdetlerinin en sadık takipçileri oldular. Bu üç grubun üyeleri de görünürde Müslüman olarak yaşadıkları halde, diğer hiçbir Müslümanın sahip olmadığı inançlara sahiptiler. Aynı zamanda, Sevi'nin mesih olduğuna inandıkları ve Müslümanlığı kabul ettikleri için Musevilerden de farklıydılar. Aile ağaçlarına çok önem veren Sabataycılar yalnızca grup içi evlilikler yaptılar ve ne Müslüman ne de Musevi olarak tanımlanabilen kimliklerini bu şekilde korudular. Sabataycılar aynı zamanda içlerindeki üç grubun farkını da korudular; öyle ki her grubun kendine ait bir lideri, âdet ve kuralları, giysi ve saç şekilleri vardı. 1920'lerde Sabataycılar tarafından çıkarılan Vatan gazetesinde, artık uygulanmadığı iddia edilen bu davranış şeklinin ardında yatan ilke şu sözlerle ifade ediliyordu: "Ötekilere karışmayın, yalnız kendi aranızda evlenin, Müslimlerin âdetlerinden ve ayinlerinden ancak gözle görülenleri yaparak gözlerini örtülü bulundurun" (s. 83). İki yüzyıl boyunca üç Sabataycı grup devrin otoriteleri tarafından hiçbir baskı hatta ilgi görmeden Selanik'te huzur içinde yaşadılar. Yalnız on dokuzuncu yüzyılda başlarından iki küçük olay geçti. Selanik'e vali olarak atanan Midhat Paşa göreve geldiğinde, memurlarından bazılarının saçlarını kazıtmış olması onu şaşkınlığa düşürdü. Bu kişilerin Sabataycıların Yakubi grubundan olduğunu öğrenen Midhat Paşa memurların saçlarını kazıtmasını yasakladı (s. 74-5). Hüsnü Paşa adlı başka bir Selanik valisi de bir evde Sabatay Sevi'ye ve Sabataycı iki lidere ait kutsal eşyaların saklandığını duyunca o eve baskın yaptı, ancak bir şey bulamadı. Bu iki hareket de Sabataycıların genel bir baskı görmesine neden olmadı. Sabataycılar ilk defa 1880'lerde, kendileri hakkında yazılar yazınca ilgi çekmeye başladılar. 1920'lere gelindiğine Sabataycılar hakkında yaygın tartışmalar yapılıyordu. 1924'te bazı Sabataycılar Vakit ve Vatan gazetelerinde kendi tarih ve dinlerini anlatan yazı dizileri yayımladılar. Vatan gazetesinde yayımlanan 10 bölümlük "Tarihin Esrarengiz Bir Sahifesi" adlı dizide, artık yalnızca 70-80 yaşlarındaki Sabataycıların eski âdetleri sürdürdükleri iddia ediliyor, Sabataycıların Türklerle evlenmesi sonucunda Sabataycılık artık "tarihe karışmış veya karışmak üzere" deniyordu (s. 82). Ancak bu makalelerin yayımlandığı yıl Karakaşzade Mehmed Rüşdü adlı bir Sabataycı, Selanikli Sabataycılar'a yazdığı açık bir mektupta onları ayrı kimliklerini sürdürmekle itham etti (s. 88-91). Rüşdü Efendi de Vatan gazetesinde yazan diğer yazarlar gibi Sabataycı kimliğinin sürdürülmesine karşıydı, ancak onlardan farklı olarak bu kimliğin hâlâ sürdüğünü iddia ediyordu. O sıralar Selanik'te yaşayan on ya da on beşbin Sabataycı'ya Türklerle karışıp evlenmeleri ve kendilerine has âdetleri uygulamayı bırakmaları gerektiğini söylüyordu. Gövsa da Vatan gazetesinde çıkan makaleleri eleştiriyor ve Sabataycıların tarihe karıştığı iddialarına rağmen, müdürlük yaptığı yatılı Makriköy okulunda gördüğü üzere bazı Sabataycıların hâlâ kendi âdetlerini sürdürdüklerini yazıyordu (s. 86). Ona göre "deniz kenarına veya ırmak kenarına giderek mesihi beklemek ve 'Sabatay Sevi esperamo a ti' demek yani 'Sabatay Sevi seni bekliyoruz' diye seslenmek eskiden olduğu gibi şimdi de riayet edilen bir âdettir" (s. 97). Gövsa kitabının önsözünde Sevi hakkında o güne kadar yazılmış olanlardan daha iyi ve geniş bir kitap yazacağına inandığını söylüyor. Daha iyisini yazacağını söylediği yazılar arasında Osmanlı/Türkiye Musevisi Abraham Galanté'nin konu hakkında kitabı, Danon'un makalesi, çeşitli gazete ve ansiklopedi makaleleri ve kendisinin Meşhur Adam Ansiklopedi'sine (1931) ve 7 Gün dergisine yazdığı makaleler bulunuyor. Oysa kendisinden önce yazılmış araştırma kitapları ile karşılaştırıldığında Gövsa'nın kitabı oldukça yetersiz kalıyor. Hatta Gövsa'nın on dokuz bölümden oluşan kitabının on iki bölümü doğrudan Galanté'den alınmış ve kalan yedi bölüm de Türk basınında çıkan makalelerin bir derlemesinden ibaret. Ancak Gövsa kitabı yazışındaki diğer amaçlarını başarıyla gerçekleştirmişti. İlk olarak Sabataycıların ve Galanté'nin iddialarının aksine, Sabataycılığın yalnızca yaşlılar arasında yaşayan bir gelenek olmadığını ve 1930'larda yaşayan Sabataycı çocukların da bu gelenekleri sürdürdüğünü göstermişti. Sabataycıların asimile mi oldukları yoksa hâlâ farklı bir topluluk olarak mı yaşadıkları tartışmaları sürerken Gövsa, bu tartışmalara Sabatay dininin Cumhuriyet'in ilk yıllarında genç kuşaklar tarafından uygulandığına dair delil gösterek katılıyordu. İkinci olarak, Gövsa'nın kitabı dönemin tartışmalarına önemli bir katkıydı. Sevi'nin mesihlik hareketi Osmanlı İmparatorluğu'nda gerçekleşmiş ve önemli izler bırakmış olduğu halde, o dönemde Sabatay Sevi hakkında yazılmış Türkçe bir kitap bulunmuyordu. 1920'lerde yeni Türkiye Cumhuriyeti hükümeti Türk Ulusunun birliğini kurma çalışmalarına başladığı dönemde Sabataycıların kimliği genç cumhuriyet için önemli bir soru haline geldi: Sabataycılar kimdi? (Galanté, s. 57). Diğer bir deyişle Türk ve Müslüman mıydılar? Türkler ve Yahudiler ve Vatandaş Türkçe Konuş kitaplarının vatanperver yazarı Galanté, bu konunun hassasiyetini fark ettiği için bu konuda Fransızca yazmayı seçmişti. Gövsa, Galanté'nin araştırmasını Türkçeleştirerek o güne kadar konu hakkında yazılmış en doğru ve kapsamlı araştırmayı Türk okurlarına sunmuş oldu. Gövsa'nın kitabının önemi, bu kitabın baskısının tükenmiş olduğu son elli yılda Sevi ve Sabataycılar hakkında çıkan daha yeni kitaplarla karşılaştırıldığında ortaya çıkıyor. Gövsa Sabataycıların yaşayan mı, yoksa yok olan bir topluluk mu olduğu tartışmasına katılmış olsa da onları kendi tarih ve dinleri içinde anlamaya çalışmıştı. Ne onları inançları nedeniyle yargılamış ne de kitabını onlara karşı açık bir önyargıyla yazmıştı. Sabataycılar asimile olup değişik âdetlerini bir tarafa bıraktıkları halde, son elli yıl boyunca Türkiye'de çeşitli yazarlar tarafında saldırıya uğradılar. Bugün Türkiye'de kitapçılarda bu konuda yaygın olarak satılan kitaplar komplo teorileri ve hâlâ varlığını sürdüren çok sayıda kötü niyetli Sabataycının bulunduğu iddiaları ile dolu. Ne yazık ki Prof. Dr. Abdurrahman Küçük'ün Dönmeler ve Dönmelik Tarihi de (şimdi Dönmeler Tarihi adı altında ikinci baskısında, Hamle Basın, İstanbul, 1997) konu hakkında yazılmış tek akademik kitap olmasına rağmen, açıkça Yahudi ve Sabataycı karşıtı bir yaklaşımla yazılmış. Öyle ki, Küçük'ün kitabının bibliyografyası Nazi Almanyası döneminde yazılmış anti-Semitik kitaplarla dolu. Bu yaklaşım da kitabı, objektif bir araştırmanın sahip olabileceği entelektüel değerden yoksun bırakıyor. Gövsa'nın çoktan baskısı tükenen Sabatay Sevi adlı kitabı, Türkçe'de Osmanlı Musevileri'nin mesihi ve onun Türkiye Cumhuriyeti'ndeki izleri üzerine yazılmış ilk ve tek ciddi çalışma olması nedeniyle yeniden basılmayı hak ediyor. Objektif ve hatta özgün olmayan, çoğu Galanté'nin yazdıklarına dayandırılan kitap, bugün konu hakkında Türk okuruna sunulan diğer kitaplardan çok daha iyi.