Müjde ey bîçare dil kim nâzla dilber gelür
Hicr içinde mürde iken yine cisme cân gelür
Ey çaresiz gönül, müjdeler olsun sevgili naz ile yanına gelir.
Ayrılık içinde ölmüşken, ölmüş bedene can gelir.
Kanûnî
Sultan Süleyman; Avrupalıların ona verdiği isimle Muhteşem Süleyman,
Büyük Türk. Yavuz Sultan Selim'in oğlu olan Kanûnî Sultan Süleyman, 6
Kasım 1494 tarihinde Trabzon'da dünyaya geldi. Annesi Hafsa Sultan'dır.
Osmanlı
kaynaklarında kanun koyuculuğundan dolayı "Kanûnî" unvanıyla anılır.
Tarihçilerin genel kanaatlerine göre Osmanlı tahtının onuncu padişahı
olmasına karşın bazı batılı tarihçiler Yıldırım Beyazıt'ın
şehzadelerinden Emir Süleyman'ın Fetret devrinde (1402-1413) Edirne'de
saltanatını ilan etmesine dikkatleri çekerek Kanûnî'nin onuncu padişah
olmadığına dikkat çekmektedirler. "On" rakamı sayı başı olmasından
dolayı uğurlu sayılmaktadır. Tarihçi Ali ise Emir Mûsa'nın da tahta
geçtiğini söyleyerek on ve on iki sayılarının faziletlerinin Kanûnî'de
toplandığını belirtmektedir.
Kanûnî'ye
isim verilmesinde isimlerin gökten indiği hakkındaki inanışa uyularak
Kur'an'dan bu hususta faydalanılmış ve rast gele açılan bir sayfadaki
"innehu min Süleyman" ayetinden alınarak kendisine Süleyman adı
verilmiştir. (İSLAM ANS., 1970, C.10, S.99)
Süleyman
ilk öğrenimini Trabzon'da tamamlamış ve on beş yaşına gelinceye kadar
babası tarafından görevlendirilen değerli hocalardan ders görmüştür.
Şehzadelere
on beş yaşına gelince idari bakımdan yetişmeleri için bir sancak
idaresi verilirdi. Şehzade Selim'de oğlu Süleyman için padişahtan bir
sancak beyliği istedi. Sancak beyliği olarak Süleyman'a önce Şebin
Karahisar bölgesi verilmiş bunu kabul etmeyen Sultan Ahmet'in itirazı
üzerine Bolu sancağına tayin edilmiştir. Hükümdar olmayı kafasına koyan
Sultan Ahmet sancak beğliğinin kendisine çok yakın olduğunu öne sürdüğü
için Sultan Süleyman'ın yeri tekrar değiştirilerek Kefe Sancağı
beyliğine gönderilmiştir. Kanûnî Sultan Süleyman bir müddet de
İstanbul'da kaymakam olarak kalmıştır. (ÇUBUK, 1980, SS.11-12)
1513'de
Saruhan sancak beyliğine gönderilen Kanûnî, babası Sultan Selim'in
.Çorlu (Edirne) civarında ölümü üzerine Piri Paşa'nın davetiyle
Üsküdar'a gelip 1 Ekim 1520'de Osmanlı tahtına oturdu. Aynı gün tahta
çıkma merasiminden sonra babasının cenazesine katıldı ve saraya dönerek
cülüs bahşişi dağıttı.
Yuvarlak
yüzlü, ela gözlü, arası açık kaşlı, doğan burunlu ve seyrek dişli
olarak tarif edilen Kanûnî, uzun boylu mevzun ve yakışıklı idi. Söz ile
hareketleri ölçülü ve son derece nazik idi. Alim, şair ve hekimlerle
bulunmaktan hoşlanır, hoşsohbet, hülasa maddi ve manevi bütün iyi
özellikleri kendinde toplayan biridir.
Kanûnî'nin
devlet idereciliğinden, kanun yapıcılığından, muhteşem hükümdarlığından
ve birbirinden önemli sefer ve zaferlerinden bahsetmeye gerek yok.
Ancak kırk altı senelik saltanatının on altı seneden fazlasını
seferlerde geçirmiş ve milletinin tarihine Mohaç gibi nice zaferler
kazandırmıştır. (AK, 1987, S.1)
Yavuz
Sultan Selim'in ölünde 6,557,000 km olan devletin yüz ölçümü Kanûnî
döneminde iki mislinden fazla büyüyerek 14,893,000 km'ye yükselmiştir.
Osmanlı'nın en geniş sınırlarına ise torunu III. Murat zamanında
ulaşılmıştır.
Bunların
yanında Kanûnî, Osmanlı'nın en ballı padişahlarındandı. Devletin başına
geçtiği zaman dopdolu bir hazine, çok güçlü bir ordu ve deneyimli
devlet adamlarına sahipti. (YILMAZ, 1996, S. 5)
Kanûnî bir lafıyla ortalığı yerle bir edecek kudrete sahip olup bir tatar kızının karşısında yerin dibine giren tek padişahtır.
Stanbulum Karamanım diyâr-ı milket-i Rumum
Bedahşanım ü Kıpçağım ü Bağdadım Horasanım
(BANARLI, 1998, C.1, s. 568)
Kanûnî
Sultan Süleyman bu beytiyle sahip olduğu devletin tüm sınırlarını
çizerek sevdiği kişinin de bunlar kadar değerli olduğunu dile
getirmiştir. Eşi Hürrem Sultan'a karşı büyük bir aşk beslemektedir.
Zekası ve güzelliği ile kısa zamanda Kanûnî'nin gözdesi olmayı
başarmıştır.
Şehzade
Mustafa, Kanûnî'nin ilk eşi Mâhidevrân Hâtun'dan doğan oğludur. Eşi
Hürrem Sultan tahta varis olan bu en büyük oğlu yerine kendi
oğullarından birini geçirmek için damadı Sadrazam Rüstem Paşa ile türlü
entrikalar çevirerek ihtiyar padişahı onun ölümüne ikna etmişler.
Nihayet Nahcivan seferi sırasında 6 Ekim 1553 Cuma günü Kanûnî'nin
huzuruna çıkan Şehzade Mustafa karşısında sağır ve dilsiz cellatları
bulmuş uzun bir boğuşmadan sonra bedeni padişah çadırı önünde orduya
gösterilmiştir. Bu durum asker arasında bir hoşnutsuzluk yaratmış ve
Kanûnî'nin Sadrazam Rüstem Paşa'yı görevden azletmesi ile isyana
dönüşmemiştir. Fakat memleketin her köşesine matem ve nefret havası
çökmesine engel olamamıştır. Bu matem Türk edebiyatı tarihinde Şehzade
Mustafa'ya hiçbir şahsa nasip olmayacak sayıda mersiye yazılmasına sebep
olmuştur. (ŞENTÜRK, 1999, s. 392)
Hayatının yaşlılık yıllarında
tekrar sefere çıkan Kanûnî Sultan Süleyman Avusturya üzerine yürür
Zigetvar'ı kuşatır. Bir aydan fazla süren kuşatma çok fazla zayiata mal
olur. Padişahı bir hayli yoran bu kuşatma nihayet fetihle sonuçlanır
ancak yaşlı ve yorgun padişah kuşatmanın son günlerine yaklaşılan 7
Eylül 1566'da fethi göremeden vefat eder. Hastalığının eklemlerde
meydana gelen ağrılı bir hastalık olan nikris olduğu ileri sürülür.
Kanûnî
iki mezar sahibi bir padişahtır. Sefer sırasında vefat ettiği için
cenazesinin İstanbul'a getirilmesi yaklaşık iki aylık bir zaman
alıyordu. Bu süre içinde çürüme ve kokmayı engellemek için iç organları
sefer yerine defnedilip vücudu da kısa bir süreliğine mumyalanarak
İstanbul'a gönderilmiştir. İstanbul'a gönderilen cenaze Süleymaniye
Camisi'nin avlusuna gömülmüştür. (ÇUBUK, 1980, C.1, s. 28)
Kanûnî'nin
ölümünden sonra O'nun ve Hürrem Sultan'ın istediği gibi II. Selim tahta
geçmiştir. Osmanlıda da bu dönemden itibaren başlayan bozulmalar
devletin giderek zayıflamasına ve çöküşe geçmesine sebep olmuştur.
Kanûnî,
Şehzade Mustafa'dan sonra şahsiyet, kültür ve askeri bakımdan II.
Selim'den daha üstün olan Şehzade Bayezid'i de öldürttüğü ve tahta
kadın-kız düşkünü, içki müptelası II. Selim'i geçirttiği için bir nevi
Osmanlı'da duraklamanın başlamasına sebep olarak gösterilmiştir.
(BANARLI, 1998, C.1, s. 567)
b) EDEBİ ŞAHSİYETİ
Kanûnî
Sultan Süleyman siyasi hayatında gösterdiği başarıyı sanat hayatında da
gösterebilmiş bir padişahtır. Onun ilim ve sanat adamlarını koruması,
sık sık meclislerinde bulunması, şiire olan ilgisi ve şair yaratılışlı
bir kişi olması en fazla şiir yazan padişah olmasını sağlamıştır. Zaten
Osmanlı padişahları şair yaratılışlı kişilerdir. Divanları olanların
sayısı ondan fazladır. Ayrıca diğerlerinin de divan oluşturacak kadar
olmasa da parça parça şiirleri vardır. (ÇUBUK, 1980, C.1, s.29)
XV.
yüzyılın ortalarında Fatih Sultan Mehmet ile başlayan Osmanlı
devletinin yükselme devri siyasi ve ekonomik alanda olduğu gibi kültür
ve sanat alanında da çok hızlı bir gelişme gösterdi. Özellikle Yavuz
sultan Selim'in İran ve Mısır'ı fethedip burada bulunan bilgin ve
sanatkarları İstanbul'a getirmesi Kanûnî'nin de bunları himaye etmesi
kültür ve sanat faaliyetlerinin yüksek düzeye çıkmasını sağladı.
Padişahtan yardım gören bu bilgin ve sanatkarlar çok değerli eserler
ortaya koydular. (BANARLI, 1998, C.1, SS.567-568)
Bu gelişmeler içinde Kanûnî Sultan Süleyman'da edebiyata merak saldı ve güzel şiirler ortaya koydu.
Arapça,
Farsça, ve Sırpça'yı çok iyi bilen Kanûnî Sultan Süleyman doğu İslam
kültürüne vakıf olduğu gibi batı kültürünü de çok iyi tanımaktaydı.
Devrinde İstanbul'da iki yüz kadar şair ün kazanmış ve bunların bazıları
dönemlerini aşarak günümüze kadar ulaşmışlardır. Bu kişiler arasında
Ahmet Paşa, Necâti Bey, Zâtî, Bâkî, Hayâlî, ve Fuzûlî gibi üstatları
söyleyebiliriz. Türk divan şiiri bunlar sayesinde en yüksek seviyeye
ulaşmıştır.
İşte şair Muhibbî mahlaslı Kanûnî Sultan Süleyman da bu şairler arasında çok güzel şiirler yazmış ve onlardan etkilenmiştir.
Muhibbî,
kelime manası olarak Arapça "hubb" kökünden "seven, sevgi besleyen,
dost" anlamlarına gelir. Kanûnî, Muhibbî mahlasının dışında Meftûnî ve
Âcizî mahlasları ile de şiir yazmıştır. Meftûn, Arapça "fitne" kökünden
gelir. Anlamı ise 1) fitneye düşmüş, 2) gönül vermiş, tutkun, vurgun, 3)
hayran olmuş, şaşmış. Âcizî mahlası ise kabiliyetsizlik, beceriksizlik
ile tevazu ve alçak gönüllülük anlamına gelir.
Devrinin
ünlü şairlerinden Zâtî, Bâkî ve Hayâlî gibi şairlerin etkisinde kalan
Muhibbî, İran şiirinde de başta Nizâmî olmak üzere Selman ve Sâdi'den
etkilenmiştir.
Aruza
genellikle hakim olmasına karşılık bazen vezni bulamamakta ve bu yüzden
şekil ahengi bozulmaktadır. Zaten devrinde büyük şairlerin yetişmesi,
devlet işlerinin ağırlığı dolayısıyla kendini şiire tam olarak
verememesi, çok şiir yazması ve yazdıklarıyla yeniden uğraşacak vakit
bulamaması gibi sebeplerden dolayı devrinde ikinci sınıf bir şair olarak
tanınmıştır. Diğer asırlar göz önünde bulundurulursa Muhibbî, kuşkusuz
daha başarılıdır. Çünkü bu dönem Osmanlı'nın zirvede olduğu bir
dönemdir.(ÇUBUK, 1980, SS.30-31)
Şairler
genellikle övülmek veya padişahtan maddi bir karşılık almak için şiir
yazarlardı. Kanûnî için böyle bir şey söz konusu olmadığından şiirleri
şairler tarafından sürekli övgü görüyordu. Bu durum da Kanûnî'nin
kusurlarını ortadan kaldırmasını engelliyordu.
Şiirlerinde
babası ile birlikte Şehzade Cem ve Fatih'in de etkileri görülmekle
beraber daha çok aşk ve tabiat konularının dışına çıkılmaması
şiirlerinin bu iki konuda toplanmasını zorunlu kılmıştır.
Kanûnî
Sultan Süleyman hemen hemen bütün şiirlerinde aşk ve tabiat konularını
işlemiştir. Sosyal ve siyasi konulardan tamamen uzaktır. Yalnız bir-iki
şiirinde kahramanlık duygularına kapılıp İran üzerine askeri ile
yürümeyi arzu ettiğini dile getirmiştir. Kendine olan övgüsü bile büyük
bir tevazu halinde tezahür etmektedir.
Muhibbî'nin şiirlerinde
nadir olarak dini-tasavvufi unsurlara da rastlanmaktadır. Yalnız bu
şiirler bir amaç olmaktan uzaktır. Bir İslam halifesi olarak dini
unsurları çok iyi biliyor, zaman zaman Allah'a olan şükran duygularını
dile getiriyor, Hz. Peygamber'den övgü ile bahsedip şefaat diliyordu.
Kanûnî
Sultan Süleyman'ın şiirleri oldukça sadedir. O devrin klasik
Osmanlıcacısıdır. Terkipler fazla değildir. Arapça ve Farsça kelimelerin
en çok kullanılanlarını seçmiştir. Her türlü sana endişesinden uzaktır.
Şiirlerinde aynı manaya gelen farklı kelimeleri sıkça kullanmıştır.
Kullandığı kelimelerin çokluğu onun hem kültür hem de kelime hazinesi
bakımından oldukça zengin bir yazı diline sahip olduğunu gösteriyor.
(ÇUBUK, 1980, C.1, s.32)
Belli başlı Osmanlı şairleri
tezkirelerinde Muhibbî'nin edebi yönüne temas etmekteler. Sehî Bey,
Ahdî, Beyâni, Âşık Çelebi, Riyîzi, Hasan Çelebi, Latîfî ve Seyyit Rıza
tezkirelerinde Muhibbî'den övgü ile bahsetmektedir. (AK,1987, s.2)
Şairleri
bu derece koruyan, onları her zaman mükafatlandıran Kanûnî Sultan
Süleyman bizzat kendiside edebi eserlerin konusu olmuştur. Şairler
tarafından hayatını, kahramanlığını ve şahsiyetini anlatan müstakil
eserler yazılmıştır. Eyyûbî'nin yazdığı Padişah-nâme ve Celâl Zâde Sâlih
tarafından yazılmış olan Süleyman-nâme bunun iki güzel örneğidir.
Kanûnî, ayrıca divanlarda yer alan kasidelerin de konusu olmuştur. Bu
kasidelerde Kanûnî'ye çeşitli isimler verilmiştir. Hükümdar olarak
"cihân padişahı, hüsrev-i âfâk (ufukların padişahı), şeh-i hâverâne
(doğunun ve batının padişahı), pâdişâh-ı bahr u berr (denizlerin ve
karaların padişahı)" dini şahsiyet olarak da "zıllu'llah, sâye-i Hâk,
şîr-i Hüdâ (Allah'ın aslanı) ve mücâhit (Allah yoluna cihad eden)" gibi
isimler verilmiştir. Bu kasidelerde Kanûnî'den çeşitli isteklerde
bulunuyorlardı. Bunlar umumiyetle ekonomik maksatlı isteklerdi. Örneğin
Hayâlî; sıkıntılarının giderilmesini, kendi köyünün dirliğinin ona
verilmesini ve bir beylik makamı, Fuzûlî; padişahın övgüsünü almayı ve
rahata kavuşmayı, Figânî ise turna kuşuna gösterdiği ilgi kadar
kendisine de ilgi gösterilmesini istiyor.
Kanûnî
Sultan Süleyman gerek devleti iyi yönetmesi, gerek sanatkar ve şairlere
gösterdiği ilgi gerekse başarılı bir şair olması nedeniyle XVI..
yüzyıla damgasını vurmuş ve gelecek asırlara da ulaşmış başarılı bir
şahsiyettir.
Yazdığı aşk, tabiat ve kahramanlık şiirleriyle büyük
bir divan meydana getirecek başarıyı gösteren Muhibbî bilhassa ilk beyti
dillerden düşmeyen şiiri ile akıllara kazınmıştır. Bu şiirin
güzelliğinin yanı sıra onu Kanûnî‘nin söylemiş olması ona daha büyük bir
değer kazandırmıştır.
c) ESERLERİ
Muhibbî
en fazla şiir yazan Osmanlı padişahıdır. Ayrıca Zâtî'den sonra en çok
gazel yazma rekoruna sahiptir. Biri Farsça olmak üzere dört divançesi
vardır. Bunlardan birincisi 30 yaprak, ikincisi 118 yaprak, üçüncüsü ise
261 yapraktır.
Divanları üzerine yapılan araştırmalarda 2799
gazeli, 1 terci-i bendi, 30 murabbası, 18 muhammesi, 56 kıt'ası ve 217
beyti olduğu ortaya çıkmıştır.
ç) MUHİBBÎ'DEN ÖRNEKLER
GAZEL I
1- Halk içinde mu'teber bir nesne yok devlet gibi
Olmaya devlet cihânda bir nefes sıhhat gibi
1-
Halkın gözünde iktidâr gibi, zenginlik gibi değerli bir şey yok.
Halbuki şu cihânda bir nefes sıhhat gibi hiç mutluluk olamaz.
2- Saltanat didükleri ancak cihân gavgasıdur
Olmaya baht ü saâdet dünyede vahdet gibi
2-
Saltanat dedikleri sadece bir dünyâ kavgasıdır. Bu kavga, gürültüden
uzak yalnızlık gibi büyük saâdet ve baht açıklığı olamaz.
3- Ko bu ayş ü işreti çünkim fenâdur âkıbet
Yâr-ı bâkî ister isen olmaya tâat gibi
3- Bu eğlenceyi yeme içmeyi bırak, sonu kötüdür. Eğer ebedî bir sevgili istiyorsan ibâdetten ayrılma.
4- Olsa kumlar sağışınca ömrüne hadd ü aded
Gelmeye bu şîşe-i çerh içre bir saât gibi
4- Ömrün, kumlar sayısınca sınırsız ve hesapsız olsa bile, o, şu dünyâ içinde bir saât gibi geçip gider.
5- Gel huzûr etmek dilersen ey Muhibbî fâriğ ol
Olmaya vahdet cihânda kûşe-i uzlet gibi
5- Ey Muhibbî, eğer huzûr içinde olmak istersen, ferâgat sâhibi ol, dünyâdan vazgeç. Yalnızlık köşesi gibi dünyâda huzûr olmaz.
GAZEL II
1- Müjde ey bîçare dil kim nâzla dilber gelür
Hicr içinde mürde iken yine cisme cân gelür
1-Ey çaresiz gönül, müjdeler olsun sevgili naz ile yanına gelir. Ayrılık içinde ölmüşken, ölmüş bedene can gelir.
2- Girye ile gözlerüm Ya'kup-veş a'mâ idi
Rûşen adlı gün gibi çün Yûsuf-ı Kenan gelür
2- Gözlerim ağlamaktan Yakup gibi kör olmuştu. Şimdi gün gibi aydınlandı. Çünki Kenan Yusuf'u gelir.
3- Ey dil-i şûrîde bülbül gibi efgân eyle kim
Ol letâfet ma'deni ol gonce-i handân gelür
3- Ey perişan gönül, bülbül gibi sende ağlayıp inle. Zira o boşluk madeni, o gülen gonca gelir.
4- Firkât ile hâlümi sorsan şehâ görsen ne der
Dem olur kim yâş yirine gözlerimden kan gelür
4- Ey pâdişah, eğer sensiz, ayrılık ile halimi sorarsan, zaman olur gözlerimden yaş yerine kan gelir.
5- Bu harâb olmuş gönül ma'mûr olısardur yine
Ey Muhibbî nâz ile çün ol şeh-i hûbân gelür.
5- Ey Muhibbî, bu harap olmuş gönül yine yapılacaktır. Çünki naz ile güzeller padişahı gelir çeker.
GAZEL III
1- Geç kaşıyla gözleri her lahza âl üstündedir
Kırmağa âşıkları her dem hayâl üstündedir
2- Bilse idin rahm ederdin derd-i dil ahvâlini
Görse idin gözlerim yaşı ne hâl üstündedir
3- Dâd sarsaydın Bi'hamdullah ki kurtuldu zemin
Mevsim-i güldür havalar i'tidâl üstündedir
4- Sahn-ı gülşende yine sultan gül divan edüb
Ayak üzre sorular kendü nihâl üstündedir
5- Bağlanup virmez Muhibbî dâr-ı dünyâya gönül
Anınçün kim bilür anı zevâl üstündedir
Müjde ey bîçare dil kim nâzla dilber gelür
Hicr içinde mürde iken yine cisme cân gelür
Ey çaresiz gönül, müjdeler olsun sevgili naz ile yanına gelir. Ayrılık içinde ölmüşken, ölmüş
bedene can gelir.
Kanûnî Sultan Süleyman; Avrupalıların ona verdiği isimle Muhteşem Süleyman, Büyük Türk.
Yavuz Sultan Selim'in oğlu olan Kanûnî Sultan Süleyman, 6 Kasım 1494 tarihinde Trabzon'da
dünyaya geldi. Annesi Hafsa Sultan'dır.
Osmanlı kaynaklarında kanun koyuculuğundan dolayı "Kanûnî" unvanıyla anılır. Tarihçilerin
genel kanaatlerine göre Osmanlı tahtının onuncu padişahı olmasına karşın bazı batılı tarihçiler
Yıldırım Beyazıt'ın şehzadelerinden Emir Süleyman'ın Fetret devrinde (1402-1413) Edirne'de
saltanatını ilan etmesine dikkatleri çekerek Kanûnî'nin onuncu padişah olmadığına dikkat
çekmektedirler. "On" rakamı sayı başı olmasından dolayı uğurlu sayılmaktadır. Tarihçi Ali ise
Emir Mûsa'nın da tahta geçtiğini söyleyerek on ve on iki sayılarının faziletlerinin Kanûnî'de
toplandığını belirtmektedir.
Kanûnî'ye isim verilmesinde isimlerin gökten indiği hakkındaki inanışa uyularak Kur'an'dan bu
hususta faydalanılmış ve rast gele açılan bir sayfadaki "innehu min Süleyman" ayetinden
alınarak kendisine Süleyman adı verilmiştir. (İSLAM ANS., 1970, C.10, S.99)
Süleyman ilk öğrenimini Trabzon'da tamamlamış ve on beş yaşına gelinceye kadar babası
tarafından görevlendirilen değerli hocalardan ders görmüştür.
Şehzadelere on beş yaşına gelince idari bakımdan yetişmeleri için bir sancak idaresi verilirdi.
Şehzade Selim'de oğlu Süleyman için padişahtan bir sancak beyliği istedi. Sancak beyliği olarak
Süleyman'a önce Şebin Karahisar bölgesi verilmiş bunu kabul etmeyen Sultan Ahmet'in itirazı
üzerine Bolu sancağına tayin edilmiştir. Hükümdar olmayı kafasına koyan Sultan Ahmet sancak
beğliğinin kendisine çok yakın olduğunu öne sürdüğü için Sultan Süleyman'ın yeri tekrar
değiştirilerek Kefe Sancağı beyliğine gönderilmiştir. Kanûnî Sultan Süleyman bir müddet de
İstanbul'da kaymakam olarak kalmıştır. (ÇUBUK, 1980, SS.11-12)
1 / 9Muhibbi Hayatı ve Şiirleri
1513'de Saruhan sancak beyliğine gönderilen Kanûnî, babası Sultan Selim'in .Çorlu (Edirne)
civarında ölümü üzerine Piri Paşa'nın davetiyle Üsküdar'a gelip 1 Ekim 1520'de Osmanlı tahtına
oturdu. Aynı gün tahta çıkma merasiminden sonra babasının cenazesine katıldı ve saraya
dönerek cülüs bahşişi dağıttı.
Yuvarlak yüzlü, ela gözlü, arası açık kaşlı, doğan burunlu ve seyrek dişli olarak tarif edilen
Kanûnî, uzun boylu mevzun ve yakışıklı idi. Söz ile hareketleri ölçülü ve son derece nazik idi.
Alim, şair ve hekimlerle bulunmaktan hoşlanır, hoşsohbet, hülasa maddi ve manevi bütün iyi
özellikleri kendinde toplayan biridir.
Kanûnî'nin devlet idereciliğinden, kanun yapıcılığından, muhteşem hükümdarlığından ve
birbirinden önemli sefer ve zaferlerinden bahsetmeye gerek yok. Ancak kırk altı senelik
saltanatının on altı seneden fazlasını seferlerde geçirmiş ve milletinin tarihine Mohaç gibi nice
zaferler kazandırmıştır. (AK, 1987, S.1)
Yavuz Sultan Selim'in ölünde 6,557,000 km olan devletin yüz ölçümü Kanûnî döneminde iki
mislinden fazla büyüyerek 14,893,000 km'ye yükselmiştir. Osmanlı'nın en geniş sınırlarına ise
torunu III. Murat zamanında ulaşılmıştır.
Bunların yanında Kanûnî, Osmanlı'nın en ballı padişahlarındandı. Devletin başına geçtiği
zaman dopdolu bir hazine, çok güçlü bir ordu ve deneyimli devlet adamlarına sahipti. (YILMAZ,
1996, S. 5)
Kanûnî bir lafıyla ortalığı yerle bir edecek kudrete sahip olup bir tatar kızının karşısında yerin
dibine giren tek padişahtır.
Stanbulum Karamanım diyâr-ı milket-i Rumum
Bedahşanım ü Kıpçağım ü Bağdadım Horasanım
(BANARLI, 1998, C.1, s. 568)
Kanûnî Sultan Süleyman bu beytiyle sahip olduğu devletin tüm sınırlarını çizerek sevdiği kişinin
de bunlar kadar değerli olduğunu dile getirmiştir. Eşi Hürrem Sultan'a karşı büyük bir aşk
2 / 9Muhibbi Hayatı ve Şiirleri
beslemektedir. Zekası ve güzelliği ile kısa zamanda Kanûnî'nin gözdesi olmayı başarmıştır.
Şehzade Mustafa, Kanûnî'nin ilk eşi Mâhidevrân Hâtun'dan doğan oğludur. Eşi Hürrem Sultan
tahta varis olan bu en büyük oğlu yerine kendi oğullarından birini geçirmek için damadı
Sadrazam Rüstem Paşa ile türlü entrikalar çevirerek ihtiyar padişahı onun ölümüne ikna
etmişler. Nihayet Nahcivan seferi sırasında 6 Ekim 1553 Cuma günü Kanûnî'nin huzuruna çıkan
Şehzade Mustafa karşısında sağır ve dilsiz cellatları bulmuş uzun bir boğuşmadan sonra bedeni
padişah çadırı önünde orduya gösterilmiştir. Bu durum asker arasında bir hoşnutsuzluk
yaratmış ve Kanûnî'nin Sadrazam Rüstem Paşa'yı görevden azletmesi ile isyana
dönüşmemiştir. Fakat memleketin her köşesine matem ve nefret havası çökmesine engel
olamamıştır. Bu matem Türk edebiyatı tarihinde Şehzade Mustafa'ya hiçbir şahsa nasip
olmayacak sayıda mersiye yazılmasına sebep olmuştur. (ŞENTÜRK, 1999, s. 392)
Hayatının yaşlılık yıllarında tekrar sefere çıkan Kanûnî Sultan Süleyman Avusturya üzerine
yürür Zigetvar'ı kuşatır. Bir aydan fazla süren kuşatma çok fazla zayiata mal olur. Padişahı bir
hayli yoran bu kuşatma nihayet fetihle sonuçlanır ancak yaşlı ve yorgun padişah kuşatmanın
son günlerine yaklaşılan 7 Eylül 1566'da fethi göremeden vefat eder. Hastalığının eklemlerde
meydana gelen ağrılı bir hastalık olan nikris olduğu ileri sürülür.
Kanûnî iki mezar sahibi bir padişahtır. Sefer sırasında vefat ettiği için cenazesinin İstanbul'a
getirilmesi yaklaşık iki aylık bir zaman alıyordu. Bu süre içinde çürüme ve kokmayı engellemek
için iç organları sefer yerine defnedilip vücudu da kısa bir süreliğine mumyalanarak İstanbul'a
gönderilmiştir. İstanbul'a gönderilen cenaze Süleymaniye Camisi'nin avlusuna gömülmüştür.
(ÇUBUK, 1980, C.1, s. 28)
Kanûnî'nin ölümünden sonra O'nun ve Hürrem Sultan'ın istediği gibi II. Selim tahta geçmiştir.
Osmanlıda da bu dönemden itibaren başlayan bozulmalar devletin giderek zayıflamasına ve
çöküşe geçmesine sebep olmuştur.
Kanûnî, Şehzade Mustafa'dan sonra şahsiyet, kültür ve askeri bakımdan II. Selim'den daha
üstün olan Şehzade Bayezid'i de öldürttüğü ve tahta kadın-kız düşkünü, içki müptelası II. Selim'i
geçirttiği için bir nevi Osmanlı'da duraklamanın başlamasına sebep olarak gösterilmiştir.
(BANARLI, 1998, C.1, s. 567)
b) EDEBİ ŞAHSİYETİ
Kanûnî Sultan Süleyman siyasi hayatında gösterdiği başarıyı sanat hayatında da gösterebilmiş
bir padişahtır. Onun ilim ve sanat adamlarını koruması, sık sık meclislerinde bulunması, şiire
olan ilgisi ve şair yaratılışlı bir kişi olması en fazla şiir yazan padişah olmasını sağlamıştır. Zaten
Osmanlı padişahları şair yaratılışlı kişilerdir. Divanları olanların sayısı ondan fazladır. Ayrıca
diğerlerinin de divan oluşturacak kadar olmasa da parça parça şiirleri vardır. (ÇUBUK, 1980,
3 / 9Muhibbi Hayatı ve Şiirleri
C.1, s.29)
XV. yüzyılın ortalarında Fatih Sultan Mehmet ile başlayan Osmanlı devletinin yükselme devri
siyasi ve ekonomik alanda olduğu gibi kültür ve sanat alanında da çok hızlı bir gelişme gösterdi.
Özellikle Yavuz sultan Selim'in İran ve Mısır'ı fethedip burada bulunan bilgin ve sanatkarları
İstanbul'a getirmesi Kanûnî'nin de bunları himaye etmesi kültür ve sanat faaliyetlerinin yüksek
düzeye çıkmasını sağladı. Padişahtan yardım gören bu bilgin ve sanatkarlar çok değerli eserler
ortaya koydular. (BANARLI, 1998, C.1, SS.567-568)
Bu gelişmeler içinde Kanûnî Sultan Süleyman'da edebiyata merak saldı ve güzel şiirler ortaya
koydu.
Arapça, Farsça, ve Sırpça'yı çok iyi bilen Kanûnî Sultan Süleyman doğu İslam kültürüne vakıf
olduğu gibi batı kültürünü de çok iyi tanımaktaydı. Devrinde İstanbul'da iki yüz kadar şair ün
kazanmış ve bunların bazıları dönemlerini aşarak günümüze kadar ulaşmışlardır. Bu kişiler
arasında Ahmet Paşa, Necâti Bey, Zâtî, Bâkî, Hayâlî, ve Fuzûlî gibi üstatları söyleyebiliriz. Türk
divan şiiri bunlar sayesinde en yüksek seviyeye ulaşmıştır.
İşte şair Muhibbî mahlaslı Kanûnî Sultan Süleyman da bu şairler arasında çok güzel şiirler
yazmış ve onlardan etkilenmiştir.
Muhibbî, kelime manası olarak Arapça "hubb" kökünden "seven, sevgi besleyen, dost"
anlamlarına gelir. Kanûnî, Muhibbî mahlasının dışında Meftûnî ve Âcizî mahlasları ile de şiir
yazmıştır. Meftûn, Arapça "fitne" kökünden gelir. Anlamı ise 1) fitneye düşmüş, 2) gönül vermiş,
tutkun, vurgun, 3) hayran olmuş, şaşmış. Âcizî mahlası ise kabiliyetsizlik, beceriksizlik ile tevazu
ve alçak gönüllülük anlamına gelir.
Devrinin ünlü şairlerinden Zâtî, Bâkî ve Hayâlî gibi şairlerin etkisinde kalan Muhibbî, İran şiirinde
de başta Nizâmî olmak üzere Selman ve Sâdi'den etkilenmiştir.
Aruza genellikle hakim olmasına karşılık bazen vezni bulamamakta ve bu yüzden şekil ahengi
bozulmaktadır. Zaten devrinde büyük şairlerin yetişmesi, devlet işlerinin ağırlığı dolayısıyla
kendini şiire tam olarak verememesi, çok şiir yazması ve yazdıklarıyla yeniden uğraşacak vakit
bulamaması gibi sebeplerden dolayı devrinde ikinci sınıf bir şair olarak tanınmıştır. Diğer asırlar
göz önünde bulundurulursa Muhibbî, kuşkusuz daha başarılıdır. Çünkü bu dönem Osmanlı'nın
4 / 9Muhibbi Hayatı ve Şiirleri
zirvede olduğu bir dönemdir.(ÇUBUK, 1980, SS.30-31)
Şairler genellikle övülmek veya padişahtan maddi bir karşılık almak için şiir yazarlardı. Kanûnî
için böyle bir şey söz konusu olmadığından şiirleri şairler tarafından sürekli övgü görüyordu. Bu
durum da Kanûnî'nin kusurlarını ortadan kaldırmasını engelliyordu.
Şiirlerinde babası ile birlikte Şehzade Cem ve Fatih'in de etkileri görülmekle beraber daha çok
aşk ve tabiat konularının dışına çıkılmaması şiirlerinin bu iki konuda toplanmasını zorunlu
kılmıştır.
Kanûnî Sultan Süleyman hemen hemen bütün şiirlerinde aşk ve tabiat konularını işlemiştir.
Sosyal ve siyasi konulardan tamamen uzaktır. Yalnız bir-iki şiirinde kahramanlık duygularına
kapılıp İran üzerine askeri ile yürümeyi arzu ettiğini dile getirmiştir. Kendine olan övgüsü bile
büyük bir tevazu halinde tezahür etmektedir.
Muhibbî'nin şiirlerinde nadir olarak dini-tasavvufi unsurlara da rastlanmaktadır. Yalnız bu şiirler
bir amaç olmaktan uzaktır. Bir İslam halifesi olarak dini unsurları çok iyi biliyor, zaman zaman
Allah'a olan şükran duygularını dile getiriyor, Hz. Peygamber'den övgü ile bahsedip şefaat
diliyordu.
Kanûnî Sultan Süleyman'ın şiirleri oldukça sadedir. O devrin klasik Osmanlıcacısıdır. Terkipler
fazla değildir. Arapça ve Farsça kelimelerin en çok kullanılanlarını seçmiştir. Her türlü sana
endişesinden uzaktır. Şiirlerinde aynı manaya gelen farklı kelimeleri sıkça kullanmıştır.
Kullandığı kelimelerin çokluğu onun hem kültür hem de kelime hazinesi bakımından oldukça
zengin bir yazı diline sahip olduğunu gösteriyor. (ÇUBUK, 1980, C.1, s.32)
Belli başlı Osmanlı şairleri tezkirelerinde Muhibbî'nin edebi yönüne temas etmekteler. Sehî Bey,
Ahdî, Beyâni, Âşık Çelebi, Riyîzi, Hasan Çelebi, Latîfî ve Seyyit Rıza tezkirelerinde Muhibbî'den
övgü ile bahsetmektedir. (AK,1987, s.2)
Şairleri bu derece koruyan, onları her zaman mükafatlandıran Kanûnî Sultan Süleyman bizzat
kendiside edebi eserlerin konusu olmuştur. Şairler tarafından hayatını, kahramanlığını ve
şahsiyetini anlatan müstakil eserler yazılmıştır. Eyyûbî'nin yazdığı Padişah-nâme ve Celâl Zâde
Sâlih tarafından yazılmış olan Süleyman-nâme bunun iki güzel örneğidir. Kanûnî, ayrıca
divanlarda yer alan kasidelerin de konusu olmuştur. Bu kasidelerde Kanûnî'ye çeşitli isimler
verilmiştir. Hükümdar olarak "cihân padişahı, hüsrev-i âfâk (ufukların padişahı), şeh-i hâverâne
(doğunun ve batının padişahı), pâdişâh-ı bahr u berr (denizlerin ve karaların padişahı)" dini
şahsiyet olarak da "zıllu'llah, sâye-i Hâk, şîr-i Hüdâ (Allah'ın aslanı) ve mücâhit (Allah yoluna
cihad eden)" gibi isimler verilmiştir. Bu kasidelerde Kanûnî'den çeşitli isteklerde bulunuyorlardı.
Bunlar umumiyetle ekonomik maksatlı isteklerdi. Örneğin Hayâlî; sıkıntılarının giderilmesini,
kendi köyünün dirliğinin ona verilmesini ve bir beylik makamı, Fuzûlî; padişahın övgüsünü
5 / 9Muhibbi Hayatı ve Şiirleri
almayı ve rahata kavuşmayı, Figânî ise turna kuşuna gösterdiği ilgi kadar kendisine de ilgi
gösterilmesini istiyor.
Kanûnî Sultan Süleyman gerek devleti iyi yönetmesi, gerek sanatkar ve şairlere gösterdiği ilgi
gerekse başarılı bir şair olması nedeniyle XVI.. yüzyıla damgasını vurmuş ve gelecek asırlara
da ulaşmış başarılı bir şahsiyettir.
Yazdığı aşk, tabiat ve kahramanlık şiirleriyle büyük bir divan meydana getirecek başarıyı
gösteren Muhibbî bilhassa ilk beyti dillerden düşmeyen şiiri ile akıllara kazınmıştır. Bu şiirin
güzelliğinin yanı sıra onu Kanûnî‘nin söylemiş olması ona daha büyük bir değer kazandırmıştır.
c) ESERLERİ
Muhibbî en fazla şiir yazan Osmanlı padişahıdır. Ayrıca Zâtî'den sonra en çok gazel yazma
rekoruna sahiptir. Biri Farsça olmak üzere dört divançesi vardır. Bunlardan birincisi 30 yaprak,
ikincisi 118 yaprak, üçüncüsü ise 261 yapraktır.
Divanları üzerine yapılan araştırmalarda 2799 gazeli, 1 terci-i bendi, 30 murabbası, 18
muhammesi, 56 kıt'ası ve 217 beyti olduğu ortaya çıkmıştır.
ç) MUHİBBÎ'DEN ÖRNEKLER
GAZEL I
1- Halk içinde mu'teber bir nesne yok devlet gibi
Olmaya devlet cihânda bir nefes sıhhat gibi
1- Halkın gözünde iktidâr gibi, zenginlik gibi değerli bir şey yok. Halbuki şu cihânda bir nefes
sıhhat gibi hiç mutluluk olamaz.
2- Saltanat didükleri ancak cihân gavgasıdur
Olmaya baht ü saâdet dünyede vahdet gibi
6 / 9Muhibbi Hayatı ve Şiirleri
2- Saltanat dedikleri sadece bir dünyâ kavgasıdır. Bu kavga, gürültüden uzak yalnızlık gibi
büyük saâdet ve baht açıklığı olamaz.
3- Ko bu ayş ü işreti çünkim fenâdur âkıbet
Yâr-ı bâkî ister isen olmaya tâat gibi
3- Bu eğlenceyi yeme içmeyi bırak, sonu kötüdür. Eğer ebedî bir sevgili istiyorsan ibâdetten
ayrılma.
4- Olsa kumlar sağışınca ömrüne hadd ü aded
Gelmeye bu şîşe-i çerh içre bir saât gibi
4- Ömrün, kumlar sayısınca sınırsız ve hesapsız olsa bile, o, şu dünyâ içinde bir saât gibi geçip
gider.
5- Gel huzûr etmek dilersen ey Muhibbî fâriğ ol
Olmaya vahdet cihânda kûşe-i uzlet gibi
5- Ey Muhibbî, eğer huzûr içinde olmak istersen, ferâgat sâhibi ol, dünyâdan vazgeç. Yalnızlık
köşesi gibi dünyâda huzûr olmaz.
GAZEL II
1- Müjde ey bîçare dil kim nâzla dilber gelür
Hicr içinde mürde iken yine cisme cân gelür
1-Ey çaresiz gönül, müjdeler olsun sevgili naz ile yanına gelir. Ayrılık içinde ölmüşken, ölmüş
7 / 9Muhibbi Hayatı ve Şiirleri
bedene can gelir.
2- Girye ile gözlerüm Ya'kup-veş a'mâ idi
Rûşen adlı gün gibi çün Yûsuf-ı Kenan gelür
2- Gözlerim ağlamaktan Yakup gibi kör olmuştu. Şimdi gün gibi aydınlandı. Çünki Kenan
Yusuf'u gelir.
3- Ey dil-i şûrîde bülbül gibi efgân eyle kim
Ol letâfet ma'deni ol gonce-i handân gelür
3- Ey perişan gönül, bülbül gibi sende ağlayıp inle. Zira o boşluk madeni, o gülen gonca gelir.
4- Firkât ile hâlümi sorsan şehâ görsen ne der
Dem olur kim yâş yirine gözlerimden kan gelür
4- Ey pâdişah, eğer sensiz, ayrılık ile halimi sorarsan, zaman olur gözlerimden yaş yerine kan
gelir.
5- Bu harâb olmuş gönül ma'mûr olısardur yine
Ey Muhibbî nâz ile çün ol şeh-i hûbân gelür.
5- Ey Muhibbî, bu harap olmuş gönül yine yapılacaktır. Çünki naz ile güzeller padişahı gelir
çeker.
GAZEL III
8 / 9Muhibbi Hayatı ve Şiirleri
1- Geç kaşıyla gözleri her lahza âl üstündedir
Kırmağa âşıkları her dem hayâl üstündedir
2- Bilse idin rahm ederdin derd-i dil ahvâlini
Görse idin gözlerim yaşı ne hâl üstündedir
3- Dâd sarsaydın Bi'hamdullah ki kurtuldu zemin
Mevsim-i güldür havalar i'tidâl üstündedir
4- Sahn-ı gülşende yine sultan gül divan edüb
Ayak üzre sorular kendü nihâl üstündedir
5- Bağlanup virmez Muhibbî dâr-ı dünyâya gönül
Anınçün kim bilür anı zevâl üstündedir
