ATATÜRK TÜRKLERİN SAKLI TARİHİ

ATATÜRK TÜRKLERİN SAKLI TARİHİ

ATATÜRK KAYIP KITA MU

ATATÜRK KAYIP KITA MU

ATATÜRK’ÜN DİN VE DİN EĞİTİMİ KONUSUNDAKİ TUTUMU

ATATÜRK’ÜN DİN VE DİN EĞİTİMİ KONUSUNDAKİ TUTUMU 
Muzaffer DENİZ

 Kemal Atatürk, yeni devleti kurarken yalnızca Osmanlı Devleti’nin tarihten silinmesini sağlamamış, aynı zamanda Osmanlıdan kalan birçok kurumun da tarihe karışmasını sağlamıştır. Cumhuriyetin kurulması ile birbiri ardı sıra gelen devrim ve reformlar bunun uygulamadaki göstergeleridir. Din gibi kutsal kabul edilen 600 yıllık saltanat kaldırılmış, alfabe değiştirilmiş, Batı hukuk sistemine geçilmiş, ölçülerden takvime hemen her alandaki yenilikler yeni devlette yerini almıştır. En çok tartışma konusu olan ve bugün de tartışmaları devam eden devrimler din ve din eğitimi alanında yapılmıştır. Atatürk Avrupa’daki “reform hareketi”ni İslam Coğrafyasında Türkiye’de başlatmıştır.

 Bu bağlamda klasik İslam okulları olan medreseler ve büyük kısmı modern usulde eğitim gören iptidailere dönüşmüş olan sıbyan mektepleri kaldırılmıştır. Okullarda din dersleri aşamalı olarak ders programlarından çıkarılmıştır. Açılan imam hatip okulları ve ilahiyat fakültesi kapanmıştır. Bunlardan başka aynı zamanda bütün İslam dünyasını ilgilendiren bir kurum olan halifelik ilga edilmiştir. 

Kur’an, ezan, hutbe Türkçeleştirilmiştir. Atatürk’ün kafasında dinsel ve toplumsal ve hukuksal devrim ve reformları Türkiye’de hayata geçirerek, Türkiye’yi Batı tipi bir ülke haline getirmek vardı ve sağlığında da bunu büyük ölçüde gerçekleştirmiştir. Atatürk bunları toplumsal muhalefeti gözeterek aşama aşama yaşama geçirmiştir. Bunları yaparken çok büyük bir dirençle de karşılaşmamıştır. Bunda o dönemin otokratik siyasal yapısı ile Atatürk’ün Kurtuluş Savaşının kahramanlığı ve yeni devletin kuruculuğundan gelen karizmasının rolü olmuştur. 

 Anahtar Kelimeler: Atatürk, Din, Din Eğitimi. Giriş Öncelikle belirtilmesi gereken bir olgu; ‘tek parti dönemindeki hemen her gelişmede Atatürk’ün görüşlerinin egemen olduğu’ gerçekliğidir. O’nun ölüm tarihi olan 1938 yılına kadar bu durum değişmez. O dönemde Atatürk’ün iradesi ve izni dışında bir yönelim, bir oluşum beklemek mümkün değildir. Tabir caizse Atatürk, devlet demekti. Bu yönüyle Atatürk’ün din ve din eğitimi konusundaki tutumu ile devletin tutumu arasında bir fark aramak doğru bir yaklaşım değildir. 

Devletin şekillenmesinde Atatürk temel aktördür. Eğitim ve onun en önemli araçlarından olan ders kitaplarının, hem o dönem hem de gelecek nesilleri şekillendireceği bir gerçekliktir. Ders kitapları ve öğretim programları incelendiğinde Atatürk’ün izleri görülür. Atatürk’ün din konusundaki görüşü için, O’nun görüşleri doğrultusunda kaleme alınan ve ortaokul ve liselerde ders kitabı olarak okutulan Medeni Bilgiler1 kitabına göz atmak gerekir. Din konusunda Atatürk’ün tutumu kitapta yer aldığı haliyle şöyledir: Türkiye Cumhuriyeti’nin resmî dini yoktur. Devlet idaresinde bütün kanunlar, nizamlar bilimin çağdaş medeniyete sağladığı esas ve şekillere, dünya ihtiyaçlarına göre • 

 Medeni Bilgiler, ilk olarak Afet İnan tarafından Vatandaş İçin Medeni Bilgiler adıyla 1931 yılında yayınlanmıştır. Kitabın büyük bölümü bizzat Atatürk tarafından kaleme alınmıştır. Kitabın bütünü Atatürk’ün onayından sonra yayınlanmış olup bu yönüyle Atatürk’ün görüşlerini yansıtır. - 1806 - yapılır ve uygulanır. 

Din anlayışı vicdani olduğundan, Cumhuriyet, din fikirlerini devlet ve dünya işlerinden ve siyasetten ayrı tutmayı milletimizin ilerlemesinde başlıca başarı etkeni görür. Görüşleri öz olarak bu yönde olmasına karşın Atatürk, Kurtuluş Savaşı’nın sürdüğü yıllarda ve Cumhuriyetin kuruluş yıllarında toplumsal dengeleri gözeterek bazen farklı beyanlarda bulunmuştu. Bu, Atatürk’ün pragmatik yaklaşımının yansımasıydı. Atatürk, yeri ve zamanı gelmeden aklından geçenleri dile getirmemişti. 

Bazen zamanın olgunlaşması için gelişmeleri sürece bırakmıştır, ertelemiştir, ama vazgeçmemişti. Atatürk’ün din ve din eğitimi hakkında cumhuriyetin ilk yıllarında olumlu ifadelerde bulunurken, Cumhuriyet kökleşip devrimler oturduktan sonra bu yönde beyanatlar görmek mümkün değildi. Bu bağlamda zorlanmadan yapılacak bir çıkarım; Atatürk’ün ilk zamanlarda din lehinde sarf ettiği sözlerin, olası toplumsal tepkileri önlemek amacıyla söylenmiş olmasıydı. Zira Cumhuriyetin ilk yıllarında Atatürk’e karşı ciddi bir muhalefet vardı. Cumhuriyet yönetimi güçlendikten sonra Atatürk, artık diğer devrimlerde olduğu gibi, din konusunda da görüşlerini açıkça beyan etmiş, kararlarını uygulamaya koymuştu. 

 Atatürk’ün sağlığında yapılanlar ve atılan adımlar radikal kararlardır. Bir devrimdir. Ezan, hutbe, Kur’an Türkçeleştirilmiş, medreseler kapatılmış, İslam şer’i hukuku Mecelle kaldırılmış, hilafet ilga edilmiş, açılan imam hatip mektepleri ve ilahiyat fakültesi kapanmış, okullardan din dersleri, hatta din/eski kültürle ilgili sayılarak Arapça ve Farsça dersleri dahi kaldırılmıştır. Ancak bununla birlikte Atatürk’ü din düşmanı ya da ateist olarak değerlendirmek mümkün değildir. Bununla ilgili elimizde herhangi bir belge, bilgi mevcut da değildir. 

Ama dindar olmadığı da bir gerçekliktir. Atatürk döneminde din ve din eğitimi alanındaki yapılanlar, Atatürk’ün din konusunda Batı’daki Hıristiyan Reformu’na benzer şekilde İslam Reform sürecini başlatma arzusunda olduğu görülür. Atatürk’ü İslam reformunu başlatan kişi olarak değerlendirmek daha doğru bir yaklaşımdır. Yaşanan Gelişmeler ve Atatürk’ün Tutumu Tek Parti döneminde din ve din eğitimi alanında, din kurumunu gerileten/olumsuz yönde etkileyen gelişmelerin hepsi Atatürk’ün sağlığında gerçekleşmişti. 

İnönü döneminde artık yeni bir gelişme görülmediği gibi, tersine, İnönü döneminin sonlarında din eğitimi lehine bazı olumlu gelişmeler olmuş, Atatürk döneminde yapılanlardan geri adımlar atılmıştı. Atatürk döneminde din ve din eğitimi alanında şu gelişmeler yaşanmıştı: Halifeliğin ilgası, Tevhidi Tedrisat/Öğretim Birliği Yasası, Şer’iye ve Evkaf Vekâlet’inin kaldırılması, medreselerin kapanması, imam hatip mektepleri ile ilahiyat fakültesinin önce açılıp sonra kapanması, tekke ve zaviyelerin kapanması, dini kıyafetlerin giyilmesinin yasaklanması, anayasadan “devletin dini İslam’dır” maddesinin çıkarılması, Kur’an, ezan ve hutbenin Türkçeleştirilmesi, okullardan din derslerinin kaldırılması, laikliğin anayasaya girmesi. Atatürk döneminde din ve din eğitimi alanında bunlar yaşanmıştı. 

Ancak bu makalede, yukarıda verile değişiklikler üzerinde tek tek durulmayıp, Atatürk’ün anlayışı genel bir perspektif içinde verilecektir. Giriş bölümünde de söylendiği üzere Atatürk’ün kafasındaki Türkiye, Batı normlarında bir devlet ve toplumsal yapı oluşturmak demekti. Yeni Türk devleti de bu yönde şekillenecektir. 

20 Ocak 1921 tarihli Türkiye’nin ilk anayasasının ilk maddesiyle “milli hâkimiyet” prensibini kabul eden Türk Devleti, din ve din eğitimi ile ilgili siyasi ve ideolojik seçimini ortaya koymuştu. Cumhuriyetin ilgili konuya yönelimi günümüz anayasasında da yer aldığı haliyle Atatürk milliyetçiliğine bağlı, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk devleti olmaktır. 

Burada özellikle laiklik kavramı Cumhuriyet kavramı ile adeta özdeşleşmiş olup konumuzu teşkil eden din eğitimini doğrudan ilgilendirmektedir. Cumhuriyetin temel yönelimlerini belirleyen kişi olarak Atatürk’ün hedefi öz olarak yukarıda verilenler olmasına karşın 

daha önce de söylendiği üzere- bazen zamanın olgunlaşmasını beklemiş, bazen gelişmeleri sürece bırakmış, bazen kurtuluş savaşının önderi olarak liderlik ve karizması ile bazen de cumhuriyetin ilanında olduğu gibi kontrollü kriz yöntemiyle düşüncelerinin yaşama geçmesini sağlamıştır. 

 Hatta Söylev’inde Türkiye büyük Millet Meclisi’nin Nisan 1920’de, kuruluşunda aldığı ilk kararlar olan geçici olmak kaydıyla bir hükümet başkanı veya padişah vekili atamak doğru değildir; egemenlik kayıtsız şartsız milletindir; TBMM’nin üstünde hiçbir güç yoktur; Padişah ve halife, baskı ve zordan kurtulduğu zaman meclisin düzenleyeceği yasaya uygun olarak durumunu alır hükümleri sıralamış sonra da gelecekle ilgili politikasını şöyle ifade etmiştir: Efendiler, bu esaslara dayanan bir hükümetin mahiyeti, kolaylıkla anlaşılabilir. 

Böyle bir hükümet, hâkimiyeti milliye esasına müstenit halk hükümetidir. Cumhuriyettir. Böyle bir hükümetin teşekkülünde esas, kuvvetler birliği nazariyesidir. Zaman geçtikçe, bu esasların ne manaya geldiği anlaşılmaya başladı. İşte o zaman münakaşalar ve olaylar birbiri ardına gelmeye başladı. 4 Atatürk’ün buradaki politikası, yukarıda meclisin aldığı ilk kararların ileride yaşama geçirilecek hedefler olmasına karşın, bunun örtülü bir şeklide ifade edilmesine sağlamıştı. 

Bununla daha Kurtuluş Savaşı’nın sürmekte olduğu yıllarda bu mücadeleyi sürdüren kadro içinde bir ayrılık, hizip, muhalefetin ortaya çıkmasını engellemek istemişti. Atatürk, politika olarak yeni devletin kuruluş yıllarında din ve din eğitimini olumlayan ifade ve eylemlerde bulunmuştur. Cumhuriyet iktidarı tamamıyla yerleştikten soıran bu durum değişmiştir. 

 Atatürk’ün cumhuriyetin ilk yıllarında dile getirdiği, ancak sonraki yıllardaki beyanları ile hiç örtüşmeyen, din ve din eğitimi konusundaki eylem ve konuşmalarından bazı örnekler şöyledir: Örneğin TBMM’nin açılışı için herhangi bir gün yerine bir cuma günü seçilmiş olup 23 Nisan 1920’de Hacı Bayram-ı Veli Camii’nde kılınan cuma namazını takiben coşkulu bir törenle açılmıştır.

4 Mayıs 1920 tarihindeki I. İcra vekilleri heyeti/ilk hükümet programında amaçlar; maarif işlerinde gayemiz çocuklarımıza verilecek terbiyeyi her manasıyla dinî ve millî bir hale koymak biçiminde ortaya konulmaktadır.6 Burada açıkça ifade edildiği biçimiyle yeni devletin eğitim politikasındaki iki temel hedeften biri dinsel bir eğitimdir. 

Böylelikle yeni devletin ilk hükümeti, daha başta, çocuklara verilecek eğitimin yönünün “her manasıyla dinî olmasını” programına koyar. Atatürk 1 Mart 1922 tarihinde Meclisin üçüncü toplanma yılını açış konuşmasında milli eğitim politikası ile ilgili olarak; millete/köylüye okumak yazmak ve vatanını, dinini, dünyasını tanıtacak kadar coğrafi, tarihi, dini ve ahlaki malumat vermek… maarif programımızın ilk hedefidir der.

 Atatürk 1923 yılında Akşehir’de halka yaptığı konuşmada; Her fert dinini, imanını öğrenmek için bir yere muhtaçtır. Orası da mekteptir. Milletimizin memleketimizin daru’l-irfanları bir olmalıdır… Fakat nasıl ki her hususta âli meslek ve ihtisas sahipleri yetiştirmek lazım ise dinimizin hakikat-ı felsefesini tetkik, tetebbu ve telkine, kudreti ilmiye ve fenniyesine tesahup edecek güzide ulemayı kiramı dahi yetiştirecek müessasata malik olmalıyız, demektedirAtatürk’ün yukarıdaki ifadeleri hiçbir yoruma ihtiyaç duymayacak biçimde nettir. 

Çocukların dinlerini öğrenecekleri yerin adresi verilmiştir. O da okuldur, eğitim sistemidir. Çocuklar dinini dünyasını burada tanıyacaklar ve bu yönde eğitileceklerdir. Görüldüğü üzere din eğitimi vurgusu bu konuşmalarda öne çıkmaktadır. 

Buna bakınca yeni devletin eğitim politikasının Osmanlıdan çok farklı olmadığı açık bir şekilde görülür. 7 Şubat 1923 tarihinde Balıkesir Paşa Camii’nde minberden halka şu beyanatta bulunmuştur: Ey millet, Allah birdir. Şanı büyüktür. Allah‘ın selâmeti, âtifeti ve hayrı üzerinize olsun. Peygamberimiz efendimiz hazretleri, cenabı hak tarafından insanlara hakayiki diniyeyi tebliğe memur ve resul olmuştur. 

Kanunu esasisi, cümlemizce malûmdur ki, Kur‘anı azimüşşandaki nusustur. İnsanlara feyz ruhu vermiş olan dinimiz, son dindir. Ekmel dindir. Çünkü dinimiz akla, mantığa, hakikata tamamen tevafuk ve tetabuk ediyor. Eğer akla, mantığa ve hakikata tevafuk etmemiş olsaydı, bununla diğer kavanini tabiiyei ilâhiye beyninde tezat olması icabetlerdi. 

Çünkü bilcümle kavanini kevniyeyi yapan cenabı haktır.  Yine buradaki ifadelerde Atatürk bir din adamı gibi konuşmaktadır. Ancak bu ifadeler, Cumhuriyet iktidarı/Atatürk, muhalefet gücünü kırdıktan sonra bir daha Atatürk’ün ağzından çıkmayacaktır. 

 Koç’a göre; 23 Mart 1923 tarihinde Mustafa Kemal Konya seyahati sırasında bir medreseyi ziyaret eder, dersleri izler ve ziyaret sonunda medrese hocalarına hitaben şunları söyler: Memnuniyetle görüyorum ki tedris ve tederrüs cidden hakikatı diniyye dairesindedir. 

İnşallah memleketimizi milletimizi ihya edecek asri ve hakiki ulema faziletkâr müderrislerimiz sayesinde siz olacaksınız. Bu ulemanın himmet ve irşadatıyla inşallah İbni Rüştler, İbni Sinalar, Farabiler… Milletimizin içinden çıkacak, bu asrın tekamülatı ile mücehhez olarak ihyaı hakikatı diniye eyleyeceklerdir… 

Talebenin en asri mefkûrelerle yürüdüğünü gördüm. 10 Bu örnekler çoğaltılabilir. Atatürk’ün din hakkında olumlu ifadelerde bulunduğu tarihler incelendiğinde, cumhuriyetin ilk yıllarına denk geldiği anlaşılmaktadır. Mustafa Kemal Atatürk,  Cumhuriyet kökleşip devrimler oturduktan sonra bu yönde beyanatlar görmek mümkün değildir. 

 Bu bağlamda zorlanmadan yapılacak bir çıkarım, Atatürk’ün bunları olası toplumsal tepkileri önlemek amacıyla söylemiş olduğudur. Zira Cumhuriyetin ilk yıllarında Atatürk’e karşı önemli bir muhalefet vardı. Birinci Meclis Atatürk’e rağmen, O’nun arzusu dışında vekiller heyeti başkanı (~başbakan) seçmiştir. 

Hatta Kurtuluş Savaşı sürecinde başkomutan olarak meclisin yetkileri ile donatılmasının üçüncü uzatılmasında, meclisten onay çıkmamıştı. Birinci Meclis’te ikinci grup olarak anılan ciddi bir muhalefetin varlığından da söz etmek gerekir. 

 Cumhuriyet yönetimi güçlendikten sonra Atatürk, artık diğer devrimlerde olduğu gibi, din konusunda da görüşlerini açıkça beyan etmiş, devrimler ve yeni düzenlemeler peş peşe gelmeye başlamıştı. Bunlardan belki en önemli aşamaya 3 Mart 1924 tarihinde geçilmişti. 

Bu tarihten sonra devrimlerin de önü açılmıştı. Atatürk’ün din konusunda materyalist değil tarafsız bir şekilde İslam’da reform sürecini başlatan önder olarak ele aldığı ilk konular hutbe, ezan ve Kur’an’ın Türkçeleştirilmesidir. 

 Atatürk bu konuyla ilgili ilk olarak 1 Mart 1922 tarihinde TBMM’nin üçüncü açılış yıldönümünde; minberlerden halkın anlayabildiği lisanla ruh ve dimağa hitap olunmakla, ehli İslam’ın vücudu canlanır, dimağı saflanır, imanı kuvvetlenir, demiştir. 

Türk Maarif Tarihi yazarı Osman Ergin’in bu konudaki değerlendirmesi şöyledir: Eskiden camilerde okunan hutbelerde Hatip, Türk'ün anlamadığı bir dille Arapça bir şeyler söyler. 

Mekke, Medine gibi birkaç mukaddes şehir adı ile İslamlığın yayılmasında ve yükselmesinde hizmetleri dokunmuş beş on şahsın adını söyler. Ve teganni ile yani şarkı söyler gibi bir makamla bir şeyler daha okuduktan sonra minberden inerdi. Bundan ne anlardınız? Ve ne istifade ederdiniz? 

Hiç! Hâlbuki bu hutbe kendi dilimizde olsaydı ve günün ihtiyaçlarına ve meselelerine temas eder mevzularda bulunsaydı elbette istifade ederdiniz. Arapça bilmedikleri halde Türklerin hutbeyi dinler ve anlar gibi görünüşlerine en çok Araplar gülerler ve hayret ederlerdi.  

Ezan, hutbe ve Kur’an’ın Türkçeleştirilmesi konusundaki gelişmeler Osman Ergin’in Türk Maarif Tarihi’nde anlattıklarına göre şöyledir: Hutbe, ezan ve Kur’an’ın Türkçe okunması konusunda ilk girişim 1931 ramazan ayında başlar. 

 Atatürk İstanbul’a gelir ve dokuz hafızın seçilerek Dolmabahçe Sarayı’nda çalışmalarını organize eder, hafızlar da burada çalışmaya başlarlar. Bu dokuz hafız şu isimlerden oluşur: Beşiktaşlı Hafız Rıza, Süleymaniye Müezzini Hafız Kemal, Hafız Sadettin, Hafız Burhan, Hafız Fahri, Hafız Nuri, Hafız Yaşar, Hafız Zeki ve Sultan Selimli Hafız Rıza. 

 Yukarıda adı geçen hafızlardan Sultan Selimli Hafız Rıza [Sağman]’ın anlattıklarına göre Atatürk, bana sizin gibi münevver hafızlar lazım diye iltifat ettikten sonra inkılaplarımın son merhalesini siz yapacaksınız hafız beyler der. (1948) Sonuçta seçilen bu hafızlar İstanbul’un belli başlı camilerinde Türkçe ezan ve Türkçe Kur’an okuyan kişilerdir. Bu çalışmaların seyri şöyledir: Aslında Cumhuriyet ilan edildikten hemen sonra Kur’an’ı Kerim’in tercüme girişimleri olmuştu. İbrahim Hilmi Zeki Magamiz, İsmail Hakkı İzmirli, Kâzım Kadri tercümeler yapmıştı. 

Ayrıca Cemil Sait Fransızca tercümeden Türkçeye çevirmişti. Ancak bunların yetersizliği ortaya çıkınca, Millet Meclisinin kararıyla, bu işe diyanet işlerinin el atması gündeme gelmişti. 

Diyanet İşleri Başkanlığı’na bunun için bütçe kondu. 
Yetkin kişiler olarak Elmalılı Hamdi Yazır ve Mehmet Akif Ersoy bu görevi üstlenerek bu konuda Diyanet İşleri Başkanlığı ile 26 Ekim 1925 tarihinde bir sözleşme imzalamışlardı. 

Bu gelişmeler olurken İstanbul’da Erenköy’de bir camide bir imamın Kur’an’ın Türkçesini okumak suretiyle namaz kıldırması basına yansımıştı. Mehmet Akif’in tercüme işinden vazgeçmesinin nedeni yaptığı çevirinin bu işte kullanılacak olması ihtimali olmuştu. 

Bu nedenle çeviriden vaz geçmiş, yaptığı çeviriyi teslim etmemişti. Elmalılı Hamdi Yazır ise Hak Dini, Kur’an Dili, Yeni Mealli Türkçe Tefsir adıyla sekiz ciltlik bir eser meydana getirmişti. Ancak o da bu eserle namaz kılınamaz kaydını eklemişti. Sürece dönecek olursak 1932 ramazanında Atatürk İstanbul’da Dolmabahçe Sarayı’nda idi. Burada ezan, hutbe, tekbir, kâmet, salânın Türkçeleştirilmesi konuları üzerinde çalışıyordu. Dolmabahçe Sarayı’nın alt katındaki küçük salonda yukarıda adları verilen dokuz kişilik bir hafız heyeti bu işe başladı. 

 “Allahüekber”in “tanrı uludur” ya da “Allah büyüktür” biçiminde söylenmesi konusunda hafızlar arasında ihtilaf çıkınca durum Atatürk’e izah edildi. Atatürk her ikisini de birkaç kez dinledikten sonra, O’nun arzusu doğrultusunda “tanrı uludur” da karar kılındı. Kadir gecesi okunacak surelerin hazırlanmasına bizzat nezaret etmiş, Fatiha suresinin okunuşunu bir türlü içine sindiremeyerek kendisi de okumuş, hafızlara örnek Atatürk, Kurtuluş Savaşı’nın kritik günlerinde savaşın tek elden ve acil kararlar alınması ve uygulanmasını sağlamak üzere Meclisin yetkileri ile donatılmış bir başkomutanlık istemiş, meclis de bu yetkiyi Mustafa Kemal’e vermişti. 

Hafız Sadettin Kaynak’ın hatıralarına göre, Atatürk, Türkçe okunuşun, Arapça okunuşu kadar etkili olmasını istemekte, etkisiz okumaya razı olmamakta idi. Daha sonra hitabet şeklindeki denemelere giriştiği, Sadettin Kaynak’a Nisa suresinden okuttuğu bazı ayetlerin yanlış anlaşılması üzerine yeterli bir tercüme elde edilinceye kadar bu işi bırakalım diyerek bu konudan nispeten uzaklaştığı bilinmektedir.16 Bir din adamı gibi titiz bir çalışmayı uzman bir ekiple yürüten Atatürk, mevcut Kur’an tercümelerini hem anlam, hem de müzik/ses uyumu itibarıyla yeterli görmemektedir. 

 Ezandan sonra “kâmet” ve “salâ” da Türkçeleştirildi ve camilerde okunmaya başlandı. Bu değişiklik için herhangi bir yasa, yönetmelik çıkarılmadı. İş, fiili olarak yürütüldü. 18 Temmuz 1932 tarihinde Diyanet İşleri Başkanlığından İstanbul Müftülüğüne gönderilen 636 sayılı özel yazıyla kısa bir süre sonra Ezanın Türkçe okunmaya başlayacağı bildirildi. Fiili olarak yürütülen bu gelişme ile ilgili ilk yasal düzenleme olarak 2 Haziran 1941 de Türk Ceza Kanunu’nun 526. maddesinin ikinci fıkrasına eklenen, Arapça ezan ve kâmet okuyanlar üç aya kadar hafif hapis, 10 liradan 200 liraya kadar hafif para cezasıyla cezalandılırlar, hükmüyle cezai müeyyide getirilmişti.17 “Hutbenin Türkçeleştirilmesi konusu ilk kez 1923 yılında Balıkesir’de Paşa Camii’nde Atatürk’ün Türkçe hutbe okuması/vaaz vermesi ile başlamıştır” biçiminde genel bir kanaat varsa da aslında 1923 yılından 1932 yılına kadar hutbenin Türkçeleştirilmesi konusunda bir gelişme olmamış hutbe yine Arapça okunmuştu. 

1932 ramazanın son cuması olan 13 Şubat 1931 tarihinde Süleymaniye Camii’nde ilk Türkçe hutbenin okunması Atatürk’ün talimatı ile başlamıştı. O günün seçilmesinin gerekçesi de son cumanın çok kalabalık olması nedeniyle, olabildiğince geniş halk kitlelerine ulaşılması amaçlanmıştı. O sırada İstanbul’da bulunan dönemin Milli Eğitim Bakanı Reşit Galip Dolmabahçe Saray’ına gelerek hafızlara birer Türkçe kuran verip; Yarın Türkçe kuran okuyacaksınız, işte size birer Kur’an, belki iyi bir çeviri değil ama çünkü Fransızca’dan çevrilmiştir ama Ankara’da daha iyi bir Kur’an çevirisi yapılmaktadır diyerek Atatürk’ün emrini hafızlara duyurmuştu. 

Hafızlar hangi konuları işleyeceklerini kendi aralarında belirleyeceklerdi. Bu ilk Türkçe hutbenin okunacağı gün çıkan İstanbul gazeteleri o gün İstanbul’da Türkçe kuran okuyacak hafızların adlarını ve hangi camilerde okuyacaklarını, okuma saatlerini okuyucularına haber vermişti. Hutbenin Türkçe okunmasına böylece başlanmıştı. Daha sonra Diyanet İşleri Başkanlığı örnek hutbelerin yer aldığı kitap yazıp bastırmıştı. Kuran’ın Türkçe okunmasına halkın ve basının tutumu şöyle olmuştu. Kur’an’ın yeniden Türkçe okunduğu 1932 yılı Kadir Gecesinin ertesinde çıkan gazetelerin büyük kısmada olumlu hava vardı. Bunlardan Vakit gazetesinin değerlendirmesi şöyleydi: Halk, Kur’an’ı kendi öz dilinde dinleyebilmek için daha ikindiden Ayasofya Camii’ni doldurmuştu. 

Cemaat caminin dışına taşmıştı. Yatsı okunduğu zaman ancak cemaatin ön saflarındakiler namaza durabilmişti. Arkadakiler sıkışık bir vaziyette ayakta idiler. Herkes vecd ve huşû içinde Kur’an’ın okunmasını bekliyorlardı. 18 Aynı tarihli Akşam gazetesi de okuyucularına; 40 bin kişi Ayasofya Camii’nde mevlit ve Türkçe Kur’an dinledi bilgisini vermekteydi. Ancak bu ilgiyi o dönemin genel havasından bağımsız değerlendirmek de pek tutarlı sayılmayabilir. Ezan ve Kur’an’ın Türkçe okunması bütün Türkiye’de olumlu karşılanmaz. Kur’an’ın Türkçe olması konusu bağlamında ezanın Türkçe okunmasının emredildiği günlerden birinde Bursa’da birkaç imam böyle şey olamaz deyip ezanı eskisi gibi okumuşlardı. Durum Atatürk’e iletilince bunlar çok gafil insanlardır. Türk her mukaddese hürmetkârdır… 

Türkün dini şu veya bu din değildir. Türkler bütün tarih boyunca her mukaddes tanınan şeye hürmet ve tazim etmişlerdir… Türkler, dinlerinin ne olduğunu bilmiyorlar. Bunun için Kur’an Türkçe olmalıdır demişti. Yine ezanın Türkçeye çevrilmesi çalışmaları sırasında hafız Sultan Selimli Rıza [Sağman]’nın naklettiği bilgilere göre Atatürk bir ayetle ilgili tartışmadan sonra şöyle demiştir: Türk Kur’an’ın arkasından koşuyor. Fakat onun ne dediğini anlamıyor, içinde neler var bilmiyor ve bilmeden tapınıyor. Benim maksadım arkasından koştuğu kitapta neler olduğunu Türk anlasın, Evet ben de bilirim ki insan dinsiz olmaz. Fakat Türk’ün dini tabiattır. Bunu size münevversiniz diye söylüyorum. Yukarıda verilmiş olan Türk’ün dini tabiattır sözleriyle Atatürk’ün din konusunda yeni ve çarpıcı bir değerlendirmesi ortaya çıkmaktadır. 

Bu söz tabir caizse buram buram materyalizm kokmaktadır. Din konusundaki bu sözlerden başka, tabiatçı/materyalist görüşlerin ders kitaplarında yer alması da bu bağlamda değerlendirilebilir. Lise tarih kitaplarının baş tarafında Atatürk’ün ölümünden sonra bu kitaplardan çıkartılan sekiz sayfalık bir giriş vardı. Çıkarılan metinde vahiy ile ilgili olarak şunlar yer almıştı: Muhammet birdenbire Allah’ın resulüyüm diye ortaya çıkmamıştır. O, Arapların ahlak ve adetlerinin pek fena ve pek iptidai ve ıslaha muhtaç olduğunu anlamış, bunları ıslah için tenha yerlere çekilerek senelerce düşünüşten sonra kendisinde vahiy ve ilham fikri  doğmuştur. 

Ders kitabındaki bu ve buna benzer değerlendirmeler/ifadeler Atatürk’ün ölümünden sonra İslami inanca göre yeniden değiştirilmişti. Bu ifadeler, Atatürk’ün materyalist bir dünya görüşüne yakın olup olmadığı sorusunu akla getirmektedir. Nitekim Osman Ergin, Atatürk bu fikirde olmasaydı, Türk Tarih Kurumu bu tarzda bir mütalaayı hiç de münasip olmadığı halde, lise kitaplarının başına geçirmeye cesaret edemeyeceğine şüphe edilemez demekteydi. Bu konuyla bağlantılı olarak; hangi şey ki akla, mantığa, kamu çıkarına uygundur, bizim dinimize de uygundur sözü de olay ve olguların dine uyması değil, dinin olay ve olgulara uyması gerektiği anlayışının bir ifadesidir. Atatürk’ün dini eğitim yerine eğitimin milli, laik ve bilimsel olmasını isteyen konuşmalarından örnekler ise şöyledir: 15 Temmuz 1921 tarihinde Ankara’da yapılan Maarif Kongresi’ndeki sözleri şöyledir: Şimdiye kadar izlenen eğitim ve öğretim yöntemlerinin milletimizin gerileme tarihinde en önemli bir etken olduğu kanısındayım. 

Atatürk, Eylül 1924'te Samsun'da öğretmenlere şöyle seslenmişti: Dünyada her şey için, maddiyat için, maneviyat için, hayat için, başarı için en gerçek yol gösterici bilimdir, fendir. Bilim ve fennin dışında kılavuz aramak aymazlıktır, bilgisizliktir, yolunu sapıtmadır. 22 Yine Samsun’da 28 Eylül 1925 tarihinde Samsun İstiklal Ticaret Mektebi’nde eğitim hakkındaki görüşlerini şöyle belirtmişti: Efendiler, yeryüzünde 300 milyonu aşkın Müslüman vardır. Bunların hepsi de esaret ve zillet zincirleri altındadır. Aldıkları dini terbiye, bu milletleri esaretten kurtarmaya yetmemektedir. Çünkü hedefi milli değildir. Biz milli terbiyeyi esas alacağız. Milli terbiye ile genç dimağları geliştirip yükseltirken, bir yandan da onları paslandırıcı, uyuşturucu hayali zevaitle doldurmaktan kaçınmak gerekir. 

Bu şekilde dini eğitimin Müslüman dünyasını ilerletemeyeceğini belirttikten sonra, yaşamış olduğu bir konuşmayı örnek vererek; hoca efendi bir fikrini izah için “vettini vezzeytuni” ayetini kendince tefsir ettiler. İncir ve zeytin çekirdeğinden düsturlar çıkardılar. Birindeki kesreti, diğerindeki vahdeti işaret ettiler. Ayetin medlulü bu mudur, değil midir, bir şey diyemeyeceğim. Yalnız bu seyahatim esnasında bittesadüf bu ayetin mezmununu bir diğer hoca efendiden sormuştum. Bunun için yarım saate kadar mütealaya ihtiyaç olduğunu söyledi. Ömrünü medresede ulumu diniye tederrüs ve tedrisiyle geçiren bir zat bir kitabın bir satırını Türkçe ifade edebilmek için böyle bir ihtiyaç dermiyan ederse millet, efradı millet ne yapsın? 

Onun için efendiler, genç neslin dimağı yorulmadan onu her şeyi ahiz ve bel’a müsait elvahı hakikat izleriyle tezyin olunmalıdır. Dediği gibi zaman zaman zeytin ve incir çekirdeğinden ahkâm çıkartan din kitabı olur mu sözleri işitilirdi. Atatürk’ün din reformu ile ilgili düşüncelerinin özünde, Batı dünyasının yaşadığı deneyimlerin benzerinin Türkiye’de uygulanması vardı. Çünkü Atatürk’ün kafasındaki Cumhuriyet, Türkiye’nin Batı tipi bir devlet/ülke haline gelmesi olacaktı. Bütün devrim ve eylemlerdeki temel yaklaşım buydu. Batı dünyasında reform hareketleri, Latince olan İncil’in ulusal dillere çevrilmesi ile başlamıştır. Daha sonra da Ortaçağ din adamlarının getirdiği ve dine de zarar veren Engizisyon, aforoz, para/bağış karşılığında günahların silinmesi vb uygulamalar kalktığı gibi, din adamlarının toplumdaki nüfuzları da kırılmıştı. Bu hareketlerin sonucunda Batı, ileri bir hamle yapmıştı.

 Ona göre İslam Coğrafyası, daha doğrusu Türkiye bunları yaşamalıydı. Bu bağlamda bizzat kendisi de konuya emek ve zaman harcamıştı. Nasıl tarih ve dil konusuna bir uzman gibi eğildi ise aynı ilgiyi din konusuna da göstermişti. Bunlardan çıkarılacak sonuç, Batı’nın rönesans-reform-aydınlanma sürecinde elde ettiği gelişmelerin aynısını/benzerinin Türkiye’de yapmak istenmesidir. Bunun için Atatürk’ün bizzat kendinin oluşturduğu bir yol haritası da vardı. 

Ancak bu bağlamda Atatürk’ün ne Cumhuriyetin ilk yıllarında eğitimin dinî olacağını belirten sözleri ne de daha sonra dini, toplumsal hayat ve eğitimden dışlayan sözlerini “dayanak noktası” olarak ele alan görüşler gerçekçi bir değerlendirme yapmayı engeller. Atatürk’ün din ve din eğitimi konusundaki yaklaşımını ele alırken O’nun saltanatın kaldırılması ve harf devrimi sürecindeki politikasına, izlediği yola bakmak gerekir. 

Daha TBMM açılırken egemenliğin kayıtsız şartsız millete ait olduğu vurgulanırken, aslında Atatürk saltanatın kaldırılacağının işaretini veriyordu, ama bunu zamana, şartların olgunlaşmasına bırakmıştı. Yine harf devrimi ilk olarak 1925 yılında gündeme geldi ancak o zaman İsmet İnönü bile buna karşıydı, bunun olamayacağını savunmuştu. Atatürk de bunu o zaman için ertelemişti. Ama her iki olguda da vazgeçmek yoktur, zamana bırakmak, şartların olgunlaşmasını beklemek vardır. Konuyla ilgili yayınların ve söylenen sözlerin bir kısmında, Atatürk’ün cumhuriyetin ilk yıllarında - yukarıda örnekleri verilen- söylediği sözleri dayanak alınarak, O’nun dine karşı olmadığı, eğitimde din vurgusunu öne çıkardığı tezlerine yer verilmişti. Bu çabada Atatürk’ü koruma isteği yatmaktadır. Ancak Atatürk’ün sonraki yıllardaki beyanatları ile ortaya çıkan çelişkiyi bu tezler açıklayamaz. 

Ayrıca, cumhuriyet 21 Yahya Akyüz, Anadolu Öğretmen Liseleri İçin Türk Eğitim Tarihi, MEB Yayınları, Ankara 2000, s. 77. 22 Yahya Akyüz, age, s. 79. 23 Osman Ergin, age, s. 1999-2003. - 1811 - yönetimi tamamıyla yerleştikten sonra, Atatürk’ün dini öne çıkaran hiçbir beyanatının olmamasını da dikkate almak gerekir. Atatürk’ün Cumhuriyet kökleştikten sonraki sözleri, Atatürk’ün din konusundaki düşüncesini algılamada daha tutarlı bir yol olarak görünmektedir. Yalnız burada söylediği sözler, ya da sonraki dönemlerde ülkede yapılan düzenlemeler, çıkarılan yasalara bakılarak Atatürk’ün dini tamamen dışladığı yargısına da ulaşılamaz. Ya değilse hutbe ve ezanın Türkçeleştirilmesi, kadir gecesinde okunacak sureler, ayetler üzerinde uzmanlarla beraber bizzat çalışması, bunların Türkçelerinin makamınca okunması konularındaki çabalarını görmemek gerekir. Gerçi bazı uygulamalar bu çabaları gölgeleyen yanılsamalara/yanlış yorumlara neden olmuştur. Yanlış yorumlara yol açan bazı örnekler şöyledir: 10 Nisan 1928’de Anayasa’nın bazı maddeleri değiştirilmesi. 

(Buna göre; “Türkiye Devleti’nin dini, dini İslam’dır”, ibaresi çıkarıldı (2. Md). TBMM’nin görev ve yetkileri arasında bulunan şeriat hükümlerinin yürütülmesi fıkrası kaldırıldı (26. Md). Milletvekillerinin ve cumhurbaşkanlarının ant içme sözlerinin sonundaki “vallahi” sözcüğünün yerine” namusum üzerine söz veririm” sözleri geçirildi.24) Yukarıdaki değişikliklerden özellikle “Türkiye Devleti’nin dini, dini İslam’dır”, ibaresinin çıkarılması önemlidir. 

Cesur bir adım olan bu düzenleme ile Bazılarına göre bu değişiklikle devlet, artık dinsiz devlet olmuştur. -Tekke ve Zaviyelerin Kapatılması (1925) ile geçmiş ile olan kültürel bağlar kopmuştur. Tekkeler İslam coğrafyasında, Anadolu’da yüzyıllarca hem bir toplumsal dayanışma ocağı olmuş, hem de eğitim işlevi görmüşlerdir. Özellikle İslam felsefesi, tasavvuf, müzik ve edebiyatın öğretildiği birer okuldur. Bütün Anadolu coğrafyasına yayılmış olup on binlerce insan bu kurumların müdavimi olduğu gibi gönül bağları ile bağlanmıştı. 

Tekkelerin kapatılması, bu kurumlarla bir şekilde ilişkisi olan insanların tepkisine çekmesini doğal olarak karşılamak gerekir. Bunun anlamı bir o kadar kitlenin bir yanılsaması değil, doğrudan muhalefeti demekti, - Türkiye Cumhuriyeti’nin laik olduğunun Anayasa’da yer alması (1937) konusu Atatürk dönemindeki din devrimlerinin/din konusundaki radikal adımların sonuncusu olmuştu. Ancak buna karşı bir muhalefet o dönemde gelişmemişti. 

 - Arap alfabesi kullanımdan kaldırılarak Latin harflerinin kabul edilmesi (1928) ve bu kanunla Türkçe kitapların eski harflerle basım ve satışının yasaklanması, o dönemde din konusundaki yanılsamaların en çok üzerinde durulduğu argümanlardan biri olmuştur. Kur’an Arapça inmişti. Arap alfabesi aynı zamanda kutsal olarak değerlendirilmekteydi. Bunun üzerine ayrıca bazı memurların Arapça yazılı her eseri, bu kanuna muhalif bir olgu olarak değerlendirmeleri ve bu bağlamda Kur’an-ı Kerim’i de yasak yayın gibi bir muameleye tabi tutmaları doğal olarak tepkileri de beraberinde getirmişti. 

Kur’an’ın yasaklanması gibi bir uygulama hiçbir zaman gerçekleşmediği halde, bu olgu, din konusunda Atatürk dönemiyle ilgili en büyük yanılsama olmuştu. - Amaçlanan hedefin, yeni yazını yerleşmesi, eski alfabenin kullanılmasından tamamen vazgeçilmesi olmasına karşın, öğrencilerinin notlarını ve defterlerini Arapça harflerle tutmalarının engellenmesi (1931),25 de yukarıdaki değerlendirme gibi bir yanılsamaya neden olmuştu. - Arap harfleriyle tedrisat yapmak için gizli veya aleni dershane açanlara dair talimatname hazırlanması,26 illegal Kur’an kursları açılması bağlamında değerlendirilmiş, takibata uğramıştı. Ama halkın bütün tek parti dönemi boyunca açık olan Kur’an kursların gitme imkânı vardı. 

Bunun yerine gizli yapılan derslerin yönetimce kuşkuyla karşılanmasını doğal karşılamak gerekir. Hükümet de bu bağlamda devrim yasalarına aykırı biçimde dershane açanlar için yasal düzenleme yapmış, uymayanları cezalandırma yönüne gitmişti. Bununla ilgili 1932 tarihli yasal düzenlemenin ilk maddesi şöyle idi: Madde 1- Türk harflerinin kabul tatbikine dair olan 1 Teşrinisani 1928 tarih 1353 numaralı kanunun 9 uncu maddesi hilafına olarak Arap harfleriyle tedrisat yapmak için gizli veya aleni dershane açanlar ve bu dershanelerde tedrisatta bulunanlar 1 Mart 1926 tarih 765 numaralı Türk Ceza kanununun 526 ıncı maddesi mucibince tecziye olunacaktır. Sonuç itibarıyla Arapça’nın kullanımını yasaklayan kanunun uygulanması ve dini siyasete alet edenler ya da tarikat benzeri oluşumlar ve yayınlar takip edilirken, konuya hâkim olmayan kişilerin yaptığı takibatlarda Kur’an’ı Kerim’in de suç unsuru olarak bilirkişi incelemesine gönderilmesi nedeniyle, halkın devlete olan güveninin sarsılması, 

 - Medreselerden sonra 1930 yılında imam hatip mekteplerinin, 1933 yılında İlahiyat Fakültesinin kapanmış olması, her ne kadar öğrenci yokluğu, öğrenci ilgisizliği, mezunlarının iş bulamaması, o dönemin 24 Ahmet Ceyhan, “Devrim Yasaları”, 20.Yüzyıl Tarihi Ansiklopedisi, c. 2, Arkın Kitabevi, s. 539. 25 BCA, Tarih: 25.4.1931, Dosya no: 14710, Fon kodu: 30.10.0.0, Yer no: 144.32.10. 26 MEB, Milli Eğitim Düsturu, c. 3, Yönetmelikler, İstanbul 1949. - 1812 - ikliminde rağbet edilen meslek olmaması gibi nedenler27 de olsa iyi karşılanmamıştı. Öğrenci yokluğundan kapanmış olması nedeni dikkate alınmadan hükümetçe/devletçe kapatıldığı algısı da yanılsamaya neden olmuştu. 

 En son köy ilkokullarından (1939) olmak üzere din dersleri de okullardan çıkarılması ile din eğitimi ile ilgili reform/devrim süreci tamamlanmış oldu. Bu gelişmenin yanılsama ile izah edilmesi mümkün olmayıp, bu durumun tepkiye, neden olmasını da doğal karşılamak gerekirdi. Bunlardan başka rejimin yapısını korumaya yönelik uygulamalar da tek parti döneminde “dine karşı uygulamalar” ve/veya dinsel kurumların ve “din adına yapılan işlerin yasal takibata uğraması” yanılsamasına neden olmuştur. Bu olguyla ilgili örnek arşiv belgeleri şunlardır: -Diyanet İşleri Başkanlığı’ndan müftülüklere Mayıs 1925’te gönderilen İmam hatip mektepleri ve ilahiyat fakültesi açmak, Kur’an tefsiri hazırlatmak gibi faaliyetlere karşılık şark vilayetlerinde din ortadan kaldırılıyor diye propaganda yapıldığından Cumhuriyet’in halka güzelce anlatılması hakkında yazıdan28 çıkarılacak sonuç bellidir. 

Yukarıda yapılan açıklamalarda görüldüğü üzere din ve din eğitimi alanında atılan ve dindar kesimlerce hoş karşılanmayacağı belli olan adımların sadece yanılsamaya neden olmakla kalmayıp, tepkiyle de karşılanacağı da beklenen olası bir gelişme olarak değerlendirmek gerekir. Devlet burada bir şeylerin eksik olduğunun farkına vararak Cumhuriyetin gerçekte ne olduğunun/dinsizlik olmadığının halka anlatılmasını emrediyor. -Dini siyasete alet ettiği tespit edilen Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılması konusu ise daha çok siyasi bir konudur. Devrimlere muhalefet eden kadronun tasfiyesidir. Asıl konumuz bu olmadığından bunu daha çok açmaya gerek duyulmamıştır. 

 -Dini siyasete alet eden Bursa Orhangazi İlçesi’nin Reşadiye Köyü’nden Dağıstanlı Şeyh Şerafeddin’in Ankara İstiklal Mahkemesi’ne verilmesi 30 -Dini hisleri istismar ederek, halkı birbiri üzerine kışkırtmak ve toplumda karışıklık çıkartmak fiillerinden dolayı Andırın Müftüsü Mustafa Sabri Efendi’nin görevden alınması Urfa’da Yusuf Paşa Camii’ne devletin din aleyhine faaliyette bulunduğuna ve sonunda dini ortadan kaldıracağına dair bildiri asılması ile ilgili takibatın yapılması -Nisan 1928’de yapılan değişiklik ile din ile devlet işlerini birbirinden ayırmak için Anayasa’nın ikinici maddesinin birinci fıkrasının kaldırılması ve 16. Maddenin değiştirilmesi ile ilgili kanun teklifinden dolayı mürtecilerin cumhuriyet aleyhinde propaganda yapması33 -Şile eski sorgu hakimi Ahmet Sadık’ın hilafet ve din lehinde teşkilatlanma çalışmaları yaptığından tutuklanması,34 gibi gelişmeler daha çok yeknesak olaylardır. 

Devlet ve devrim kanunlarının kendi kurduğu düzeni korumak için aldığı önlemler olarak değerlendirmek gerekir. Zira her devrim -doğal olarak- kendini korumaya alacak düzeneği kurar. -İstanbul’da çıkan Enson Dakika Gazetesi’nin din propagandası yapması35 -Diyanet İşleri Başkanlığı’ndan müftülüklere yazılan gazete ve dergilerde çıkan lehte ve aleyhte dini yayınları takip için merkezde bir büro kurulması, taşra teşkilatının da bu konuda merkeze yardımcı olması36 (Bu büronun kurulup kurulmadığı ve faaliyetleri ile ilgili bir bilgiye ulaşılamamıştır.) Bütün bu uygulamalar ve yeni devletin kuruluşundan beri yapılan devrimler, hem o dönemde, hem günümüzde eleştirilere uğramıştır. O dönemde muhafazakâr kesimin görüşlerini yansıtan Sebilürreşad dergisinde çeşitli yazılar çıkmıştı. 

Bu yönde görüşler İkdam Gazetesinde de çıktı. Örneğin İkdam Gazetesi’nin başyazarı Ahmet Cevdet, genç dimağların gelişip yükselmesini din eğitiminin engellemeyeceğini, dini ve milli eğitimin birlikte verilebileceğini yazıyordu.37 Bu tür yayınların yanı sıra günümüzde Laik Vahşet (Faruk Köse), M Kemal’le Kavgalılar (Burhan Bozgeyik) gibi yayınlar uç değerlendirmelerin ötesinde -bazı bölümleri gerçekçi olmayan biçimde- o dönemi doğrudan suçlama yoluna giden yayınlar da mevcuttur. 

Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. İsmail Lütfi Çakan; Sistem ve uygulamalar yönetimce millete dayatılmıştır. 39 Necmettin Hacıeminoğlu; Dinsizliğe hürriyet tanınırken, dindarlık sınırlandırılmış, hatta sindirilmiştir. 40 Bu şekilde sert muhalif görüşlere karşın Beyza Bilgin şu değerlendirmesi din ve din eğitimi olgusuna farklı bir bakış açısı getirmektedir: Halkı, kuvayı milliyeye karşı savaşa çağıran fetvalarla başlayarak gelişen şüpheler, Şeyh Sait İsyanı, Menemen Olayları vb devletin ve politikanın dinin etkisinden bütün bütün kurtulması gerektiği fikrini kuvvetlendirmiştir. Bu tutum din adamlarının yetişmesi ile ilgili her yolun fiilen kapanması, dindarlığın gericilikle bir tutulması propagandası gibi sonuçlar doğurmuştur. 41 Yukarıda Dinsizliğe hürriyet tanınırken, dindarlık sindirilmiştir değerlendirmesi uç bir değerlendirmedir. Gerçeği ne kadar yansıttığı sorgulanmalıdır. İnsanların İslam’ın beş şartını yerine getirmesine yönelik herhangi bir yaptırım örneği bulunmamaktadır. 

 Son söz olarak şu söylenebilir: Atatürk döneminde din ve din eğitimi konusunda yapılanlar,Batı’nın 1521 yılından itibaren yaptığı reform hareketi ve aydınlanma hareketinin Türkiye’ye uyarlanması biçiminde kendini göstermişti. Sonuç 1- Din konusu ve din eğitimi Cumhuriyetle birlikte devrim süreci geçirmişti. Cumhuriyetin en çok tartışılan devrimleri din ve din eğitimi alanında yapılan devrimlerdi. Çünkü din kurumu bütün Osmanlı Devleti boyunca toplum ve devlet katında önlerde yer alan korunaklı bir kurumdu. 2- Hemen her alanda olduğu gibi din alanındaki gelişmelerin temel aktörü Mustafa Kemal Atatürk idi. 1938 yılına kadar Türkiye’de O’nun iradesi dışında bir gelişmenin olması ya da olmaması düşünülemezdi. Çıkarılan yasalar, teamüllerde hep Mustafa Kemal’in gölgesi vardır. Tabir caizse Mustafa Kemal devlet, devlet Mustafa Kemal demekti. Yalnız bu güç Atatürk’ü otoriter bir diktatöre dönüştürmemiş ve O da bu yönde bir eğilim göstermemiştir. Aldığı her kararı bir meclis ya da kurulun onayından geçmesini sağlamıştır. 

Kurtuluş Savaşı’nı TBMM üzerinden yürütmüştür. Hatta daha meclis açılmadan Erzurum ve Sivas kongrelerinde bir temsil heyeti oluşturmuştur. Türkiye’yi çok partili demokratik hayata geçirmek için çaba göstermiş, ancak o dönemde devrimlerin yeni olması nedeniyle, devrimlerin korunması demokratik hayata tercih edilmişti. Ancak kafasında hep batı tipi demokratik laik ve ulusal bir devlet modeli olmuştur. Bütün devrim ve reformların, ülkede bütün yapılanların temel hedefi bu olmuştur. 3- Atatürk, yalnız Türkiye’nin değil, bütün İslam coğrafyasında din reformunu başlatan ilk kişidir. Bunda tek partili dönem boyunca başarılı da olmuştur. Ancak tek partili dönemin sonlarından başlayarak geri adımlar atılmaya başlanmıştır. Bu durum hesaba katıldığında başarının sınırlı olduğunu da eklemek gerekir. 

Özellikle devrimler halk katında tam bir karşılık bulmamıştır. İslam toplumunda böyle bir devrimi yapmak toplumsal yapı, yüzyılların getirdiği toplumsal değerler ve İslam inancı nedeniyle böyle bir devrimi yapmak, daha doğrusu hedeflerine ulaştırmak çok zordu. 4- Yukarıda söylenenlere rağmen Atatürk, laik, Batı tipinde ulusal bir devlet kurmak istemiş ve bunda büyük ölçüde başarılı olmuştur. 5- Halifelik yalnızca Türkiye’yi ilgilendiren bir kurum değildir. Tek partili dönemde din alanında önemli değişimler yaşanmış ve yüzyıllarca İslam âleminin dinsel önderliği olan halifelik kaldırılmıştı. Bu yüzden bugün dahi dindar kesimde Atatürk’e karşı olumsuz bir tepki gelişmiştir. 6- Bu dönemde klasik İslam okulları olan sıbyan mektepleri ve medreseler kapatılmıştır. Bu okulların, özellikle medreselerin ıslah edilmeyip kapatılması tepki ile karşılanmıştır. Yasal dayanağını oluşturan Öğretim Birliği Yasası’nda kapatılma ile ilgili bir hüküm bulunmaması, adı geçen yasaya bir tepki oluşmamasını engellemeye yönelik bir manevradır. 7

- Medreseler kapatılınca onun görevini üstleneceği ilan edilen ve toplumsal beklentiye sokulan imam hatip liseleri de kuruluşlarından kısa süre sonra kapanmıştır. Yalnız kapatılmalarında, ne Atatürk’ün, ne de devletin doğrudan bir etkisi olmuştur. Varsa bir etki, o da kapanma sürecine kayıtsız kalmak olabilir. Konuyla ilgili araştırma, inceleme yapanların ortak görüşüne göre medreseler öğrenci ilgisizliği nedeniyle kapanmışlardır. Öğrenci ilgisizliğine neden olan etkenler ise dönemin havası, mezunlarının iş bulmada güçlük çekmeleri, din adamlığının artık o dönemde rağbet edilen bir meslek olmaması, medrese öğrencilerinin bu okullara kaydedilmelerinden sonra bu kaynak tükenince öğrenci kaynağının tıkanması, yeni öğrenci gelmemesi ve devletin imam hatip mekteplerine çok sıcak bakmaması sayılabilir. 8

- Din ve din eğitimi konusunda Atatürk’ün Cumhuriyet’in ilk yıllarında söylediği söz ve eylemleri ile sonraki dönemlerdeki söz ve eylemleri tutarlı değildi. Yalnız bu planlı olarak yapılmış bir tutarsızlıktı. 39 Hüseyin Hatemi, vd, Cumhuriyetin 70. Yılı-Aydınlar Konuşuyor, Yeni Asya Neşriyat, İstanbul 1995, s. 11 vd. 40 Necmettin Hacıeminoğlu, Milliyetçi Eğitim Sistemi, Töre-Devlet Yayınevi, Ankara 1975, s. 21. 41 Beyza Bilgin, Türkiye’de Din Eğitimi ve Liselerde Din Dersleri, s. 45. - 1814 - Yeni Türkiye kurulurken ulusal kurtuluş savaşı verilmekteydi. Bunun için de tüm ulusun birlikte hareket ettirilmesi önemli idi. Ayrıca ilk yıllarda Atatürk’e karşı ciddi bir muhalefet bulunmaktaydı. Bu nedenle, ulusal kurtuluş savaşını ve yeni devletin kurulmasını zayıflatacak çatışmalara meydan vermemek için Atatürk kafasındaki gerçek amaçlarını dile getirmemişti. 

Ne zaman ki yeni devlet sağlam temellere oturtuldu, Atatürk mutlak otoritesini kabul ettirdi, o zamandan sonra din ve din eğitimi konusundaki amaçlarını aşama, aşama yaşama geçirmişti. Çünkü kurmak istediği batılı anlamdaki Türkiye devletinde, Batı dünyasında olduğu gibi din siyasette ve toplum yaşamında gerilerde olmalıydı. 9- Atatürk’ün bazı sözleri, “Atatürk, materyalist dünya görüşüne yakınlık duyuyor muydu” sorusunu akla getirse de yapılan devrim ve reformlar nedeniyle Atatürk’ü dinsiz/ateist görmek mümkün değildi. Zira bu yönde herhangi bir belge bulunmamaktadır. Ancak dindar biri olarak da nitelemek mümkün değildir. Atatürk’ün din konusundaki söz ve eylemlerini, daha çok Türkiye’yi çağdaş uygarlık düzeyine çıkarmak için yapılan toplumsal, siyasal, hukuksal alandaki diğer devrimler gibi algılamak gerekir. Zira din konusunda, bir din adamı gibi konuya eğilerek, hutbenin, ezanın ve Kur’anın Türkçeleştirilmesi için emek ve zaman harcamıştı. 

Bu çalışmalardaki amacı, halkın, dinini kendi dilinde anlaması içindi. 10- Atatürk’ün din konusundaki tutumu geçmişte ve günümüzde, genelde, kişilerin bulundukları yer/makam ve sahip oldukları dünya görüşü ile değerlendirilmeye çalışılmıştır. Akademik çevrelerde de bu değerlendirmeye paralel yayın ve beyanatlar bulunmaktadır. Bu çalışmada ortaya konulmak istenen sonuç; Atatürk döneminde din konusunda meydana gelen değişiklikler; belgeler, yasal düzenlemeler ve Atatürk’ün beyanatları çerçevesinde değerlendirildiğinde Atatürk’ün, Batı’nın 1521 yılından itibaren Martin Luther ile başlayan dinde reform sürecini Türkiye’de yaşama geçirmek istemesidir. Sonuç itibarıyla din konusunda yapılanlar Batı’da olduğunun tersine halk katında geniş katılımla bir destek bulmasa da Atatürk’ün düşünceleri devlet erkinde yaşama geçmiştir. 

Şairin Kur’an Meali (Mehmet Âkif Ersoy, 

Kur’an Meali, Haz. Recep Şentürk - Âsım Cüneyd Köksal, İstanbul: Mahya Yayıncılık, 2012, 9786056289484, 426 s.) 

Şerif Eskin* 2012 yılının ikinci yarısı itibariyle bilim ve düşünce tarihimiz açısından sarsıcı bir keşfe tanık olundu. 

Mehmet Âkif Ersoy’un, varlığı yıllarca hep tartışma konusu olan Kur’an-ı Kerim meali kısmen de olsa gün yüzüne çıkarıldı.

Edebiyat ve düşünce tarihimizin kudretli kalemlerinden birine ait olmasının yanı sıra, ortaya çıkışı ve sonrasındaki serüveni başlı başına inceleme konusu olan bir eser raflardaki yerini aldı. 

Mealin öyküsü, İslami ilimler açısından taşıdığı değerin ötesinde toplumsal belleğe dair özel bir belge niteliği kazandırmaktadır kendisine. 

Bu bakımdan çalışmanın günümüze kadar bir yitik metin olarak kalmasına sebep olan macerası hakkında yapacağımız kısa ufuk turu eserin kendisi hakkında söz açmadan önce faydalı olacaktır. 

Cumhuriyet idaresinin kuruluş yılları pek çok alanda devleti ve toplumu kurumsal anlamda yeniden biçimlendirme çalışmalarına sahne olmaktadır. 

Dine ait alanlardaki yeniden-yapılandırma faaliyetlerinin ilk gündem maddeleri arasındaysa bir Kur’an-ı Kerim meali vardır. 

Kimi denemelerin ardından TBMM’nin 21 Şubat 1925 tarihli kararı dönüm noktası teşkil edecektir. 

Alınan kararla birlikte Kur’an-ı Kerim başta olmak üzere kimi “âsâr-ı İslâmiye”nin Türkçe’ye tercüme edilmesi için bütçe tahsis edilir. 

Diyanet İşleri Reisliği’nde yapılan görüşmelerin ardından tercümenin hazırlanması için Mehmed Âkif’e, aynı proje kapsamındaki tefsir çalışması içinse Elmalılı Hamdi Yazır’a teklif götürülmesi kararlaştırılır.

Ancak ne var ki bundan sonrası Âkif için hep tereddütlerle dolu olacak ve nihayetinde hazırladığı metnin imhası için vasiyette bulunmasını gerektirecek kadar tedirginlik içerisine düşecektir. * 

Mehmet Âkif Ersoy, Kur’an Meali, Haz. Recep Şentürk - Âsım Cüneyd Köksal, Mahya Yayıncılık, İstanbul, 2012. Bundan sonraki atıflarda sayfa numarası ile birlikte kısaca KM olarak belirtilecektir. 

Dücane Cündioğlu, Bir Kur’an Şâiri, Kapı Yayınları, İstanbul, 2011, s. 132 vd. 3 a.e., s. 137 vd. 383 

Ahmet Hamdi Akseki’nin bütün ısrarlarına rağmen kendisine sunulan teklifi kabul etmeyen şair, nihayetinde konuyla alakalı isimlerin katılımıyla gerçekleştirilen bir ev toplantısında yapılan müzakereler sonucu hazırlanacak çalışmanın tercüme değil de meal olması şartıyla teklifi kabul eder.

Zira Âkif’e göre Kur’an-ı Kerim’in Türkçe’ye tam bir tercümesi mümkün değildir. Buna rağmen bir tercüme çalışmasına kalkışmak onun temel hassasiyetleriyle de çelişmesine sebep olacaktır. 

Diyanet İşleri Reisliği ile yapılan mukavele uyarınca Âkif 1925 yılında meal çalışmasına başlar. Fakat Mısır’da yürüttüğü hazırlık sırasında Diyanet İşleri Reisliği ile düştüğü anlaşmazlık sonucu mukaveleyi feshetme kararı alır. 

Bundaki en önemli etken, Âkif’in çalışma hakkındaki titizliğidir. Yetkililer mealin biten kısımlarını ısrarla Âkif’ten istemektedirler fakat yazar metnin istediği olgunluğa ulaşmadığını belirterek ve çevirinin bütünlüğünü göz önünde bulundurarak bu isteklere olumsuz yanıt verir. 

Anlaşmanın sonlandırılmasına karşın Âkif uzun yıllar boyunca çalışmasını sürdürür, lakin bir türlü yayımlanacak duruma geldiğine kani olmaz. 

En yakınındaki isimlerden Eşref Edib Fergan’ın 1932 yılındaki Mısır ziyaretine dair şu aktarımları kayda değerdir: “Mısır’da tercümeyi bitmiş gördükten sonra, o zaman Üstad’a dedim: ‘-Artık, elhamdülillah, tamam olmuş. 

Avdette ben bunu İstanbul’a götüreyim.’ Güldü. ‘-Onu tamam oldu mu zannediyorsun? Onun üzerinde daha ne kadar işlemek lazım! Çok noksanları var.’ ‘

-Noksan tarafını görmüyorum. Hayli tebyîz etmişsiniz.’ ‘-Sana göre tamam olmuş, ama bana göre daha çok noksanları var.’”6 7 yıllık bir çalışmaya, üstelik bunun 4 yılının tashih ve tebyiz çalışmasına ayrılmış olmasına rağmen Âkif’in bir türlü son kanaatini ortaya koyamaması onun titizliğini ve çalışmaya verdiği ehemmiyeti göstermesi açısından oldukça önemlidir. 

Sürecin sonunda yaşanan kimi olaylarsa Âkif’teki tedirginliği had safhaya çıkaracaktır. 

Türkçe ezanın ardından Türkçe ibadet projesinin uygulamasına ilişkin kimi teşebbüslerde Kur’an tilavetine karşın söz konusu mealin kullanılması tasarlanmaktadır. 

Bu projeden haberdar olan Âkif, çalışmasını emanet ettiği Yozgatlı İhsan Efendi’den mealin yakılmasını ister ve 1961 yılında vasiyeti yerine getirilir.

Eşref Edib “…meal kelimesi onu biraz yumuşattı” diye not düşmektedir. a.g.e., s. 159. 6 Edib, a.g.e., s. 165. 7 Yozgat İhsan Efendi’deki nüshaların yakılışına dair detaylar için Bkz. İsmail Hakkı Şengüler, Açıklamalı Mehmed Âkif Külliyatı, C. X, Hak Neşriyat, İstanbul, 2000, s. 228-235. 384 O günlerin tanıklarının aktardıklarına bakıldığında bu mealden geriye eser kalmadığı sanılmaktaydı. 

Fakat mealin gün yüzüne çıkarılmasını sağlayan Recep Şentürk’ün esere yazdığı girişte belirttiğine göre Yozgatlı İhsan Efendi’nin öğrencisi Mustafa Runyun’a intikal eden bölümler bu yakılma hadisesinden kurtulmuş ve onun ailesi tarafından muhafaza edilmiştir.

Ardından Şentürk’e ulaşan meal çalışmasının bu üçte birlik kısmı uzun yıllar yine saklı kaldıktan sonra yayımlanarak bugünkü şekliyle elimize ulaştı. Burada öncelikle sorgulanması gereken husus Mustafa Runyun tarafından Âkif’e ait olduğu belirtilen metnin gerçekten ona ait olup olmadığıdır. 

Şentürk’ün de değindiği gibi bu konudaki öncelikli başvuru noktası Mehmed Âkif’in daha önce “Anglikan Kilisesi’ne Cevap” başta olmak üzere çeşitli yazılarında yaptığı müstakil ayet çevirileriyle ilgili nüshalardaki çevirilerin karşılaştırılmasıdır. 

Söz konusu karşılaştırmalar yapıldığında genellikle ifade biçimi/söz dizimi vb. dışında herhangi bir değişikliğin yahut tutarsızlığın olmadığı görülmektedir.

Öte yandan Âkif araştırmaları alanındaki otorite isimlerin başında gelen M. Ertuğrul Düzdağ da yaptığı incelemeler sonucunda çalışmanın şaire ait olduğuna kanaat getirdiğini belirtmektedir.

Özel serüveni böylesine hassas olan bir çalışma ele alınırken üzerinde durulması gereken bir diğer dikkat noktası ise şudur: Yukarıda Eşref Edib’den yaptığımız aktarım ve Âkif’in bu mesaisine dair elimize geçen tüm kaynaklardan edinilen kesin intiba, yazarın bu eser üzerinde tekrar terar çalıştığı, metinleri sürekli olarak yeniden düzenlediği, yani tashih ve tebyize son ana kadar devam ettiğidir. 

Bugün yayınlanan üçte birlik bölümün bu meal çalışmasının kendi tarihi içerisinde hangi evreye ait olduğunu, daha açık bir ifadeyle yazar tarafından belirlenen “son” nüshaya ait olup olmadığı ilk bakışta tartışmalı görülebilecektir. Yayına esas teşkil eden daktilo metinde yer alan kimi tarih notlarının 1956/1957 yıllarını işaret etmesi, Mustafa Runyun’un Yozgatlı İhsan Efendi’nin öğrencisi olması gibi durumlar çalışmanın son evresine ait bir metinle karşı karşıya olduğumuz ihtimalini güçlendirmektedir. 

Ancak yine de kesin bir görüş belirtmenin mümkün olmadığı kanaatindeyiz. Nitekim Mustafa Runyun’a kalan nüshanın kim tarafından ve nasıl istinsah/latinize edildiği bilinmemektedir. Elimize ulaşan yayın çalışması ise özenli bir hazırlığın ürünü olarak gözükmektedir. 

Daktilo metinlerdeki kimi hatalar tamir edilmiş, yapılan düzeltmeler notlandırılmıştır. Ayrıca Âkif’in daha önce başka yazıları içerisinde yapmış olduğu ayet tercümeleri de meal içerisinde o ayetlere verilen dipnotlarda alıntılanarak  

Detaylar için bkz. Recep Şentürk, “Giriş”, KM içinde, s. XV vd. 9 Bkz. a.g.m., ss. XVIII – XIX. 10 M. Ertuğrul Düzdağ, “Bulunan Meal”, KM içinde, ss. IX-X. 11 Şentürk, a.g.m., s. XVI. 385 karşılaştırmaya sunulmuştur. 

Şentürk’ün tafsilatlı “Giriş” yazısının yanında Prof. Dr. Hayrettin Karaman ve M. Ertuğrul Düzdağ’ın takdim yazıları da kitapta yer almakta. 

Çalışma, Fatiha Suresi’nden Berâe Suresi’nin 129. ayetine kadarki bölümü kapsıyor. 

Meallerin orijinal Kur’an-ı Kerim metinleriyle birlikte verilmesi, eserin sonuna bir “Lügatçe” ve yayına esas teşkil eden daktilo nüshadan sayfa örneklerinin eklenmiş olması da yayın çalışmasını zenginleştiren özellikler arasında. 

Eserin Kur’an Meali başlığıyla basılması ise ayrıca üzerinde durulabilecek konular arasındadır. Âkif’in bu esere nasıl bir isim vermeyi düşündüğü konusunda herhangi bir bilgi şimdilik elimizde bulunmamaktadır. 

Fakat daha önce yaptığı müstakil ayet çevirilerini takdim ederken söz gelimi “Meal-i Celîl” gibi daha hürmetkâr bir ifadeyi sıkça kullandığını görmekteyiz.

Bu noktada Âkif’in kendi dağarcığını göz önünde bulundurmanın ve bu bağlamda bir dikkat geliştirmenin daha faydalı olacağını düşünüyoruz. 
Kur’an Meali, hem yöntemsel açıdan günümüz meal çalışmalarına yapacağı katkı, hem de Âkif üzerine yapılacak üslup çalışmalarına sağlayacağı yeni veriler dolayısıyla araştırmacıların dikkatlerini bekleyen önemli bir eser konumundadır. 

Mehmed Âkif Ersoy

İMAM CAFER HAVASI

İMAM CAFER HAVASI

imam cafer havası

HAVAS CİNCİ BÜYÜLERİ

HAVAS CİNCİ BÜYÜLERİ

Havas Cinci Buyuleri

HAVAS SEÇMELERİ

HAVAS SEÇMELERİ

havas secmeleri

HAVÂSS'IN DERİNLİKLERİ BİRİNCİ KİTAP VE İKİNCİ KİTAP

HAVÂSS'IN DERİNLİKLERİ

BİRİNCİ KİTAP VE İKİNCİ KİTAP

HAVÂSS'IN DERİNLİKLERİ İKİNCİ KİTAP

havasın derinlikleri 2

Kurandaki gizli esmalar vefk yapımı havasül havas

VÜCUTTAKİ AZALARIN SEĞİRMELERİ (İHTİLACNAME)

VÜCUTTA SEĞİRMELER (İHTİLACNAME)

VÜCUTTAKİ AZALARIN SEĞİRMELERİ 
(İHTİLACNAME)

Gün içerisinde zaman zaman, herhangi bir organımızda damarlarımızın alışıla gelmişin dışında hızlı hızlı attığını hissederiz. 

 Damar atmalarımız, Kalbimizin rikletinden meydana gelir. 

Kalp rikletinin değişmesi sonucu pompalanan kan, organlarımıza yeni bir sekte yaparak gider. 

Bedensel olarak normal olan bu hareketler, Ruhsal dünyamıza vermek istediği bilgilerle doludur. 

Kul ile Allah (c.c) arasındaki fiili irtibat hiç kesilmez.

Rüyalarımız'da bu fiilin sonucudur aynı seğiren yerlerimiz gibi. 

Rüyalarımız ve Seğirmelerimiz özel bir ilim ile tabir edildiğinde, bize verilmek istenen işaretlerdir. 

ALIN Sağ : Nişan, düğün, doğum günü kutlaması, eğlenceye işaret eder. eğlence ve sevinme zamanıdır. hayal kırıklığına uğratmaz kişiyi mutlu eder. bir takım kişileride sevincine ortak eder. sabahında iyi bir hayır-güzel haber vardır. 
 Sol : Önemli bir haber alınacağına çok sevince işaret eder. anne ve babadan iltifat,patronlardan terfi ve taltif beklenmedik bir sevgi daveti veya ikramiye çıkma ihtimali çoktur. 

 ARKA OMUZLAR Sağ : Hüzünlü bir olaya ve bunun getireceği sıkıntının hayatı etkileyeceğine işaret eder. hastamızın ağırlaşması-tahlil sonuçlarının kötü neticeleri -seyahatlerin yarıda kalması veya fiyaskoyla sonuçlanması vardır. dolayısı ile yürekler bayağı üzülür. 
 Sol : Keder ve gözyaşına işaret eder. bütün aya sirayet edecek bir sıkıntı bir psikoljik bozukluk-ayrılık-boşanma yada kırıcı birtakım sözler vukuu bulabilir. 

 AVUÇ Sağ ve solda : özlenen başarıya işaret eder. evlenme zamanıdır. genellikle yüzük takmaya sevgi davetlerine işaret eder. bu seğirme birkaç saat devam ederse çok güzel inanamıyacağınız sizi siyadesiyle memnun eden bir olay karşısında şaşırırsınız. 

 AYAK Sağ : Hüzünlü bir olay olacağına sadaka vererek hayra yönlendirmeye işaret eder. garip ama inanılmaz sıkıntı vardır. bir kaza, bir kötü habere açıktır ama. enerji çok kuvvetli olmadığı için minik bir sadakayla geçiştirme ihtimali kuvvetlidir. türbe ziyaretleride ziyadesi ile zulmetin dağılmasına vesile olur. Sol : Huzur ve neşenin yaklaştığına çok iyi bir habere. enerji yükselmiş 28 volta yaklaşmıştır güzel haberler sıraya girer.paranız gelir. barışmalar başlar hayat biranda güzel olaylara gebe hale gelir. 

 BAŞIN ÜSTÜ Sağ ve solda: başarının çok yaklaştığına işaret eder. terfi bekleyenlere müjdedir. yurt dışı bağlantılar harikadır. okuldan hep iyi neticeler çıkar. ameliyatlar ve tahliller çok güzel müjdelere sebep olur. sevinme zamanıdır. 

 BAŞIN ÖN KISMI Başarıya az kaldığına devlet adamları ve amirler tarafından önemli bir işinin hallolucağına delalet eder. mahkeme sonuçları rahatlatır. hacizler ertelenir. ödemeler kolaylaşır. kiracıların ev alma ümitleri başlar. çocuklar evlendirmeye müsait hale gelir. çiçek hediyeleri sıklaşır. hep gülümsersiniz. 

 BURUN Sağ : Üzücü eziyetli günler geldiğine işaret eder. kötü haberlere açık bir işarettir. sıkıntılar birden dışarı vurur. hayret verici terslikler başlar yorgun ve halsiz düşersiniz. ne yapacağınızı şaşırır vaziyete gelirsiniz. mutlaka yemeğe başlamadan tuz yalamak tuzla bitirmek çok iyi neticelere dönebilir. Sol : Beklenen başarıya, başarının paylaşmaya değer nitelikte olacağına işaret eder. toplantı ve bir yemek vardır. siyah renk her zaman başarı getirir. gümüş yüzük takmak unutulmamalıdır. en güzel yönü gözler çok etkilidir. iyi kullanmak ,anlamlı bakmak her işe yardımcıdır. 

 BOĞAZ Sağ : Beklenen paranın geleceğine sıkıntıların beklenmedik şekilde hafifleyeceğine işaret eder. artık zulmetin dağıldığına içinden çıkamadığınız işin kendiliğinden çözüldüğüne şahit olursunuz. kısa bir yolculuk ruhunuza huzur verir. enerjiniz 28 volt civarındadır titremeler gitmiş ağrılar hafiflemiş haldedir. Sol : Üzücü bir habere işaret eder. ölümler kara haberlere işarettir. işten atılmalara-ayrılıklara işaret eder. hassas bir dönemdir. ağlamalar olabilir. 

 BİLEKLER Çok iyi bir habere işaret eder. beklenen sevgili yada dost gelmiş süprizini yapmıştır. anne ve babanızdan gelen hayır ve dua. çözülmez görünen işlere ışık tutmuştur. yaşama sevinci artar letaifler renklenir vede içleri dolar. miğde problemi azalır-kaşınmalar azalır. rahatlama haftası başlar.  

BAŞPARMAK Sağ : Birilerinin, kendisinden borç para veya yardım isteyeceğine işaret eder. yükselirsiniz.paranız bereketlidir. arkadaşlar arasında sevilir ve sayılırsınız. pek anlam veremediğiniz kişiler size yakın olur. elinizden borç olarak paralar çıkar ama arkası hayır ve berekettir. Sol : Üzüntü ve kedere işaret eder. voltaj aniden düşmüştür tehlike sınırlarına yaklaşır. renginiz mavi ve sıkıntılıdır. her an birşey oluşacak gibi üzüntülü ve sıkıntılısınızdır. 

BÖĞÜR Sağ : Başarı ve çok hoş bir mutluluğa işaret eder. sevmek karşılık bulmak nişan yapmak yemeğe davet, aşk ilanı gibi şeyler yaşamaya hazırlıklı olmalısınızdır. herşey sizden yana ,enerji mükemmeldir. Sol : İhtiyaçları giderecek kadar para ve mala işaret eder. iş değişikliği , bir satış haberi şanslı bir zaman dilimidir. huzur bulacak haller meydana gelir sevinirsiniz. 

 BALDIR Sağ : Kutlamaya eğlenceye düğün ve nişana işaret eder. dahada ileri giderek sizi havalara uçuracak bir habere hazırlıklı olmanıza işaret eder. enerji 28 voltun üstüne çıkmıştır. çam kokusu çok iyi netice verir. tatlıdan uzak durmaya işaret eder. Sol : Kısa bir yolculuğa işaret eder. akraba ziyareti ömrü uzatır, kişileri sevindirir hakkınızda iyi duyumlar meydana gelir takdire şayan bir işe öncü olursunuz. bundanda ziyadesiyle memnun olursunuz. 

 BACAK Sağ ve sol : makam mevki ve paradır.çok güzeldir. eğer seğirme on seferden fazla devam ederse mutluluktan uçaçak haberler gelir. sağlık mükemmel olur. dertler biter. müthiş iyi gelecek gökkuşağı rengi sizi sarmalar. 

 ÇENE Sağ : Kutlama ve eğlenceye işaret eder. bir iş toplantısında yemekte doğum günüde size gereken önem verilir onore edilirsiniz. çok iltifat alırsınız. karamsarlık gider umutlar yarınlara taşınacak aceleciliktedir. 
 Sol : Çok güzel bir olayın olacağına işaret eder.... mutlaka doğuma yeni hayata işaret vardır. her türlü içsel hayaller sanki yaklaşır ve sizi kucaklar gülümsemeleriniz bitmez.  

DİL Sağ : Ters gidecek bir işe hüzün verecek bir olaya işaret eder. iş başvuruları olumsuz, bu anlarda imtihanlar-tahliller kötüdür, mutlaka bir fakiri bir öğün doyuracak kadar sadakaya ihtiyacınız vardır. zulmet başka türlü dağılmaz. 
 Sol : Çok iyi bir olay ve onun vereceği coşkuya işaret eder. yakın arkadaşlarınızdan biri evlenir veya doğum yapar. beklenen sevgi teklifi alabilirsiniz. sevildiğinizi hissettirirler. yıkılan umutlar tekrar yeşerecek demektir. 

 DUDAĞIN ÜSTÜ Sağ : Borçların ödenmesine bolluk ve berekete işaret eder. güzel enerji.solunum yollarında troid ve böbreklerden iyi sonuçlar. annelerin sağlığından iyi haberler gelebilir. kahve dokunur. acıdan uzak durmak ve dinlenmek gerekir. öğleye kadar yapılan her iş başlangıcı iyi sonuçlara gebe olur. 
 Sol : Sevinç neşe ve eğlenceye işaret eder. ya siz evleneceksinizdir ya okul bitmiştir, ya terfi vardır. yada çok güzel bir işe giriyorsunuzdur. 

 DUDAĞIN UÇ KISMI Sağ : Başlanılan işin hayırsızlığına vazgeçilmesi gerektiğine işaret eder. sizi aldatmaya müsait bütün şeytani insanlar etrafınızda pervane olurlar. kırmızı renk giyinen her insandan o gün şiddetle kaçın. 
 Sol : Ferah ve Huzura kavuşulacağına işaret eder. bir hediye,doğum haberi ve özel gayretinizin mükafatlanması vardır, hayır sizin için yarışır semalarda,bazen top atılması gibi sesler duyarsınız hayra alamettir. 

 DUDAĞIN ALTI Sağ ve Sol : Güven ve huzura işaret eder. bir el dokunur yüreğinize nasıl ferahlarsınız anlatılamaz. o karamsar kişi gitmiş sevgi ve umut dolu biri olmuşsunuzdur artık. kendi kendinizi kutlar hale gelirsiniz. 

 DİZLER Sağ : Üzüntülü bir olaya işaret eder. o gün mavi ve sarı renkten uzak durma zamanıdır. asla gümüş yüzük kolye kullanmayın. hediye kabul etmeyin. davetlere gitmeyin. zulmet hep fırsat kolluyordur. 
 Sol : Sevinmeye çoşkuya güzel bir habere işaret eder. size övgüler yağacaktır. ağzınızdan bal damlar sanki, bir göz göze gelme olayı vardırki içinizdeki gamı kederi söker atar. ruhunuz okşanır gülümsersiniz hayata. 

 DİZ ALTI Sağ : Uzunca bir yolculuğa işaret eder. böyle bir yolculuk olacaksa hayırdır. ama seyahetler tek numaralı koltuklarda olmalıdır. sakın sakın sarı renk giyinmiş birinin yanına oturmayın. akik taşı her enerjiyi hayıra çevirir. 
 Sol : Kederli bir olaya işaret eder. bu seğirme oldumu evinizden dışarı çıkmayın. zülmet çevrenizde kol gezer. üzerlik tohumu yakarak koklayın hiç birşey kalmaz. ve her şer savrulmuş olur. 

 EL BİLEKLERİ Sağ : Mal ve mirasa işaret eder. zamana yenilen rızk birden başkalaşır. letaifleriniz açılır. borçlar ödenmeye başlar. alacaklar gelir. gelecek bereketlere şaşırırsınız. 
 Sol : Taltif edilmeye yükselmeye girilen imtihanın başarısına işaret eder. her ne konuda hamleniz varsa herkesi ikna etme zamanıdır. o gün gayretli özgüvenli ve bakımlı olmalısın. ruhani insanlar arkanızdan duacıdır sevinç içindedirler. 

 ELİN SIRTI Sağ : Üzücü habere işaret eder. avuç içlerize ( elif-lam-mim) yazarsanız o üzücü haber yakınlarınıza vurmaz teğet geçer. bunlar her zaman manyetik dalgaların getirdiği zulmani yüklerdir. zayıf benlikleri arar dururlar. ellerinize yazdığınız harfler belayı hayra çevirir. Sol : Güçlük ve meşakkata işaret eder. elinizin sol üst sırtı atmaya başlayınca.mutlaka (rabbi yesir velatu asır,rabbi temmi bir hayır) deyin birde gül fidanı dikin saksıya inanılmaz faydadır. 

 GÖZÜN DIŞI Sağ : Birilerinin başarılarını kıskandığına ve nazar değdiğine işaret eder. bir tutam tuza 3 ayetel kursi okuyun ve yalayın o tuzu. hiçbirşey kalmayacaktır. Sol : İyi bir olaya ve arkasından gelecek huzura işaret eder. ya davet vardır,ya sevgililerin buluşması. yada kız çocuk doğumu her ne olursa olsun ruhunuz güzel gözleriniz ışıl ışıldır. mor renk bir mendil o gün elinizden düşmesin. 

 GÖZ BEBEĞİ Sağ : Sıkıntı üzüntüye işaret eder. tek güzel çaresi işaret parmaklarınızı kendi tükürüğünüzle hafifçe ıslatın ve göz kapaklarınıza sürün. şerler hayıra beddualar ,beddua edenlerin kendine döner. korunursunuz Sol : Çok sevinilecek bir olaya işaret eder.enerji had safhada. göz güzelliğiniz farkedilir durumda. adınız her gittğiniz yerde konuşulmaktadır. güneşi sağınıza almamaya dikkat edin.gün güzel gelecek her olay sevinç yumagıdır. 

 GÖZ ALTI Sağ : Dostluk ve vefaya işaret eder.aranan istenen şey artık yaklaşmış hissedilen duygular her yönden açığa çıkmıştır. çalışanlar amirleriden eşler birbirinden herşeyi isteyebilirler le Sağ : Hüzünlü bir olaya işaret eder.bizatisudur denilen göğüs boşluğuna yüzük parmağınızı hafifçe bastırıp.Allahım vekilim ve kefilim sensin demek lazımdır.esmer bir fakir kız çocuğunada ufak bir sadaka verip 'amin' demesini istemelisiniz.çok etkilidir. Sol : Sevinçli bir olaya işaret eder.sılada olanlar gelir. beklenen doğum gerçekleşir. terfi ve iş teklifi sonuçlanma sürecine girer.fesleğen bitkisiyle tema kurmak ve koklmak beynin edbirine neden olur. gün güzeldir. 

 GÖBEK Sağ : Üzücü bir olaya işaret eder.göbeğin sağı seğirdimi epeyi zorlu bir tehlike var demektir.o gün şeker ve kalp broblemleri olanlar dışarı çıkmasınlar.çıplak ayakla topraktan güç alsınlar. Sol : Huzur ve neşeye idare eder.göbeğin solu ise.15 saniye nefesi tutma ve arkasından hemen 3 kere yutkunma tüm enerjinin içerisinde kalmasını sağlar.buda gün boyu devam eder. rahatlar ve huzur bulursunuz. 

 KAŞ Sağ : Yakın dostluk ve onun getireceği aşk ve sevince işaret eder.kaş seğirdimi mutlaka manevi bir olay iyi bir dost.çok güzel yeni dostluk arkasından akşama rast gelecek şahane bir buluşma bekleyin. Sol : İyi bir karar verildiğine hayatın yeni bir düzene gireceğine işaret eder.bu seğirmede semalardan tekrarlanan adınıza bir dua vardır.mutlu olun.bir türbe veya inandığınız bir manevi insana ziyaret veya sevgi dolu birkaç kelime yürek ilacıdır. 

 KAŞIN ORTASI Sağ : Zevk eğlence ve güzel bir aşka işaret eder.burada aşırı bir kandırma ve şeytan vardır. hem güzeldir hemde temkin gerekir. ama yeşil bir renk ile beraber siyah ton elbiseler kötü enerjiye kalkandır.dikkat ederseniz nazara uğramadan güzel geçer.
Sol : Üzüntüye işaret eder.kaşlarda her yöne giden enerji ve uyarı vardır. dikkat ister.karşılaşılan insanların sol tarafında durmak gerekir. aya ve güneşe bakmamak gerekir. 

 KULAK Sağ ve Sol : İnanılmaz ve beklenmedik güzel bir habere işaret eder.hemen birkaç adet zeytin yeyin ve arkasından hamdolsun deyin ki e vitamini kalp perdesini güzel açsın haber acele gelsin. hayır devam etsin. 

 KOL PAZULARI Sağ : Bol paraya işaret eder.nazara karşı korunacak ne varsa bildiğiniz onu mutlaka yapın.bir yetim başı okşayın.mutlaka sevinirsiniz. Sol : İyi bir iş başarı makam ve mevkiye mahkeme sonucunun iyi olacağına işaret eder.işte bu seğirmede çok hayır vardır.baş parmakları kaldırıp kulak memelerine değdirip (Allahu ekber) demek sırrın sırrıdır. varsa elleri yağmur suyuna sokmak çok faydalıdır. 

 KOLLAR Sağ : Beraber çalışılan insanların kendisini çekiştirdiklerine işarettir.nazar seğirmesidir. zulmet çoksa hastalanırsın baş ağrısı artar. böbreklerde ağrı olabilir. korkuya gerek olmadan bir gül yaprağını ağrıyan yerlere sürmek ve güneşe asla yüzünü dönmemek gerekir. Sol : Yapılan işin fiyasko olmasına başlanmış yeni işin hayırsızlığına işaret eder.iyi bir tevbe.iyi bir sadaka gerekir.tırnaklarınıza zeytinyağı sürmelisiniz.inşaallah fiziki beden daha fazla üzüntü vermeden herşey atlatılır. 

 KARIN Sağ : Özlenen dostluk ve sevgiye nişan ve düğüne işaret eder.güzel bir seğirme mutlu olmamak için sebep yoktur.tüm letaifler ve yardım kapıları açıktır. dua ve istek zamanıdır o anı nimet bilin.bilinçli olun herşey çok güzel olur. Sol : Neşe ve kutlamaya işaret eder.yukarıdaki yapılması gerekenlerin aynısı bu seğirme içinde geçerlidir. çok hayır demektir. 

 KASIK Sağ : Cinsel arzulara işaret eder.sağlık ve huzura delalet eder. mutlu bir gün işaretidir. Sol : Kısa bir yolculuğa işaret eder. çok önemli işaretler vermez günün güzel ve rutin geçeceğine işaret eder. 

 KARIN ARKASI Sağ : Bol paraya işaret eder.miras ve ikramiye işaretidir. borçların ödenmesi için hazırlanan sebeplerdir. ama çanta çalınma,ufak yangın,cam kırığı tehlikelerinide yanında taşır. dikkatli olmak lazımdır. Sol : Boşanma ve ayrılığa işaret eder.ömrün üçte bir demektir. bu seğirmeden sonra 3 şansın kaldığına iyi düşünmek gerektiğine işaret eder.vede bir manevi insandan iyi bir dua talep etmek gerekir. 

 MEMELER Sağ : Çok başarılı iş ve onun getireceği bol paraya işaret eder.her hayrı üzerinde toplar. çok güzel yeşil enerjidir. hangi istek ve teklifinin varsa bu seğirme gününde yapmaya gayret ediniz. Sol : Sevinçli bir olaya işaret eder.fırtına arkasından gelen ama beklenmeyen bir sevinçtir. kalabalığı sevmek. iki veya en fazla 3 kişilik bir paylaşıma ve kutlamaya işarettir. nazrıda vardır. rahmetide.bu seğirmeden hemen sonra size ilk bir söz söyleyenin ilk kelimesinin içinde n harfi varsa çok sevinç (z) harfi varsa nazar getirecek demektir. 

 MAKAT Sağ : Beklenen paranın geleceğine işaret eder.rahatlık ve kolaylık işaretidir.özellikle toplantı ve yemeklerde faydası olur. dikkat çekersiniz. Sol : Yolculuğa işaret eder.fakat yolculuklara 11:00' den önce çıkılmamalıdır.koltuk numaraları çift olmalı seyahetlerde akik taşı bulundurmalısınız.  
ORTA PARMAK Sağ : Üzüntülü bir olaya işaret eder.kırıcı bir söz duyarsınız ama yanılmışlardır özür dilerler.pişman olurlar.ufak geçici bir tahlilden şüphelenirsiniz ama sonuçlar olumludur.sadece ruhunuzda nedensiz bir sıkıntı başgösterir. Sol : Neşeli eğlenceli bir olaya işaret eder.bir senedir tasavvur ettiğiniz hayalinizdeki olaylardan herhangi biri artık kalben yaklaşmıştır.nişan vardır.sevgi daveti vardır. akraba düğünüde olabilir. 

 OYLUK Sağ : Güzel bir olay olacağına çok sevinmeye işaret eder.çok şey yoluna girer.sevincinizi paylaşırlar.sizi kutlarlar.cıvıl cıvıl olursunuz. ruhi sıkıntılar inşaallah bu işaretle son bulur. yeni bir tanışma,yeni bir rehber sizi çok farklı mutlu eder. Sol : Doğum ve müjdeli bir habere işaret eder.aile içi özel bir haberin mutluluğuna işaret eder.hazırlıklı olmanızı,şükretmenizi,şahsi teşekkürlerinizide unutmamanızı hatırlatır. 

 ŞEHADET PARMAĞI Sağ ve Sol : Beklenmedik bir olay ve onun getireceği şaşkınlığa işaret eder....bu şaşkınlıktan kasıt çok iyi bir dost yardımıdır.bunu hiç beklemezsiniz. yada birine çok yaklaşmadır.şaşkınlığınız hayrete dönecek dereceye gelebilir.mavi renkten uzak durun bu anda gümüş bir şey üzerinizde bulundurursanız etkisi kolay kolay gitmez.akılcı davranarak sizi mutlu edecek sona gidebilirsiniz. 

 SERÇE PARMAĞI Sağ : İyi bir makam yükselme ve taltife işaret eder.her zaman yapılan iş ile ilgili güzel haberdir. bu serbest işte olabilir. birinin yanında çalışıyorsanızda iyi bir neticenin güzel işaretleri verir. Sol : Üzüntüye işaret eder.bu durumlarda mor ve sarı renkten çok uzak durun..güneşe karşı yürümeyin.sağ elde mavi yüzük bulundurmayın.bu durumlarda mutlaka tevbe ve dua edin.  

SIRTIN ORTASI Sağ : Yolculuğa işaret eder.uzun yolculuk, genelde yurt dışı seyahet işaretidir.yalnız gidilmemesi gereken seyahatlere işaret eder. tek başınıza yaparsanız biraz zulmeti vardır. hırsızlık veya bir şeye çarpma,düşme yaşıyabilirsiniz. Sol : Miras ve bol paraya işaret eder. 

 TOPUK Sağ : Para şans kısmet demektir.bu işaret çok kıymetlidir.mutlaka bu işaret gelince geri dönülmez bir şans ve rızkın size ulaşacağına işarettir. kısmetiniz artık sizindir. Sol : Yolculuğa işaret eder.kısa yolculuk işaretidir.kırmızı renge meyillidir. birkaç nar tanesi yenerek yola çıkılırsa çok hayırlı olur. 

 YÜZÜK PARMAĞI Sağ : Makam ve Mevkiye işaret eder.bunun yanında tanışma ve anlaşma işaretidir. makamdan kasıt iyi bir eş iyi bir patron iyi bir ilim yoludur.sonunda iki kişilik bir sevinçtir. Sol : Gam keder ve üzüntüye işaret eder.bu durumlarda eğer sağ elinizde herhangi bir takı varsa hemen sol elinizle değiştirin.gümüş madeninden uzak durun.yaklaşan zulmetin çabuk dağılmasına yardımcı olur. 

 YUMURTALIKLAR Sağ : Sağlıklı doğum haberlerine işaret eder.tanıdık çevreden alacağınız kız çocuk doğum haberlerine işaret eder genellikle. böyle doğumu yakın tanıdığınız varsa bu müjdeyi verebilirsiniz. Sol : Üzüntü ve kedere işaret eder.ama işaret soldan gelirsede çok şeyden kaçınılmalı özellikle uçak yolculuğu asla yapılmamalı karadan bir yola gidilecekse çok dikkat edilmeli zarurriyet yoksa bu işaret alındığında yola çıkılmamalıdır. 

 YANAK Sağ : Çok hayırlı olayların başlangıcına işaret eder.sevgi,aşk,okul bitirme,araba alma işaretlerine delalet eder.her hamleye uygun bir zamandır.iyi değerlendirmek gerekir. tam ortaklık zamanıdır.herşeye bu işaret alındığı zaman girişmenin sonu çok hayırdır. Sol : Sıkıntıların hafiflemesi borçların ödenmesine işaret eder.sıkıntıları giderici,bir dostun yardımı.yanlış bir karardan dönme,borca girmeme alınacak bir şey varsa ertelenme işaretidir. 

 BURADA YAZILMAYAN VÜCUT UZUVLARININ SEĞİRMELERİ ÖNEMLİ BİR İŞARET VERMEZ DOLAYISIYLA TEVİL GEREKTİRMEZ.