BERGAMA BELLETEN

YÜZ ALGILAMA ALANINDAKİ İNOVASYONLARLA BİRLİKTE FİZYONOMİ İLMİ

YÜZ ALGILAMA ALANINDAKİ İNOVASYONLARLA BİRLİKTE FİZYONOMİ İLMİ

YÜZ ALGILAMA ALANINDAKİ İNOVASYONLARLA BİRLİKTE FİZYONOMİ İLMİ 

Emre Demir, Sahire Doğru Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Uzaktan Eğitim ve Araştırma Merkezi (UZEM), Samsun ÖZET İnsanlara ait fizyoloji, insan bedeni ve yüzüne ait özellikleri ve bunların insan karakteri ve kişiliğiyle ilgili çalışmalardır. Fizyonomi, tarih boyunca farklı toplumların hayatında büyük etkilere sahip olmuştur. Toplum içerisinde yer alan topluluklar, gruplar ve bireylere yönelik çeşitli durumlar hakkında karar vermede kullanılmıştır Falcılıktan ziyade objektif bir bilim dalı olması ve bilimsel bir altyapıya sahip olması için modern teknolojiye, psikiyatristlerin ve bilim insanlarının yardımına ihtiyacı vardır. Bu proje ve çalışmanın amacı, teknolojideki son gelişmelerle birlikte fizyonomiye yeni bir bakış açısı kazandırmaktır. Bu yüzden, fizyonomi alanındaki modern uygulamalara inovasyonlara ve tekniklerine ihtiyaç vardır. Genel olarak bu çalışmada fizyonominin bir parçası olarak insanların yüz özellikleri ve modelleri ele alındı. İnsanların kişiliği ve karakteri hakkında tahminde bulunmak üzere yüz özelliklerini bulan bazı teknikler kullanıldı. Bu teknikler genel olarak, insan yüzü bulunduran videolar ve fotoğraflardaki yüz şekillerinin belirlenmesi için kullanılan clmtrackr javascript kütüphanesi ve modellemede kullanılan clmtools' a bağlı olarak geliştirilmiştir. Bir fotoğraftaki yüzü algılama aşamasında, JavaScript kütüphanelerinde yer alan matematiksel matrislerin yardımıyla yüz algılanır ve bulunur. Daha sonraki aşamada algılanan yüz şeklinin koordinatları sayı dizileri kullanılarak belirlenir. Bu teknikler, insan karakteri ve kişiliği hakkında ipucu vermesi açısından fizyonomiye bilimsel bir yaklaşım ve objektiflik getirmektedir. Anahtar Kelimeler: Fizyonomi, yüz şekilleri, karakter özellikleri, sayısal görüntü işleme, yüz algılama ABSTRACT Physiognomy of human being, that is study of human body, facial traits and their relationship dealing with the human being character and personality, has huge influences on different societies throughout the history. Physiognomy can be used in decision making about various circumstances for individuals, groups or communities in societies. In addition, it needs to be a scientific framework with help of psychologists, psychiatrist and modern technologies to become more objective science branch despite its uses in fortune telling mechanism and artistic techniques. This study main aims to consider and to rethink the physiognomy with help of the new advancements and innovations in technology in the last century. Therefore, it is needed new

2 perspectives and techniques on the aspects of physiognomy with new and modern applications. This paper mainly look into facial features and face models of people, which is the part of physiognomy, with the some face tracking techniques to guess about human being character types and their personality. These techniques generally depend on clmtrackr javascript library and clmtools for the facial models that are in images and videos involving human being faces. Face tracking in an image uses the initial face detection with help of some matrix math in JavaScript libraries. After tracking a face, obtained outputs are the coordinate of the face model that are shown as an array. This technique allows and offer more objectivity and scientific approach and acknowledges vision on facial features to give clues about human being character and personality. Keywords: Fizyonomi, yüz şekilleri, karakter özellikleri, sayısal görüntü işleme, yüz algılama FİZYONOMİ Kıyafetnamenin genel konusu, yüz, el, ayak gibi vücudun dış görünüş unsurlarına bakarak, bireylerin karakterleri ve ahlaki özellikleri hakkında çeşitli tespitlerde ve tahminlerde bulunmaktır. Geçmişi çok eskilere dayanan kıyafetnameler, Çin, Hint, Mısır ve Yunan gibi birçok eski medeniyetler tarafından kişilerin dış görünüşleri yardımıyla kişilik ve karakter analizleri için kullanılmıştır. Kadim toplumlar tarafından yüzyıllar boyunca kullanılmıştır. Yüz okuma sanatı Antik Çin'den Antik Yunan'a, sonrasında da günümüz modern dünyasında bireylerin karakterleri hakkında ipucu ve bilgi elde etmek amacıyla kullanılmıştır. Batı dünyasında fizyonomi olarak adlandırılan ve köklü bir geçmişe sahip olan bu ilim dalı, doğu ve islam dünyasında genel adıyla kıyafetname yada firaset ilmi olarak bilinir. Fizyonomi islam dünyasında kıyafetname veya firasetname gibi ilimlerin bir parçası olarak ele alınır. Geçmişten günümüze binlerce yıllık bilgi birikimi ve tecrübeye dayalıdır. İslam alimleri fizyonomiyle ilgili farklı görüşlere sahiptir. Balizade Mustafa Efendi kıyafetnameler ile ilgili olarak olumlu bir düşünceye sahip değildir ve bu düşüncesini şu şekilde beyan etmiştir. Bu ilim zandır, zira zan bazen hata bazen de isabettir. [2] Yine diğer bir islam alimi bu konuda farklı düşünceye sahiptir. Bu bir ilimdir ki onunla insan ahlakı bilinir. [1] Kimilerine göre önyargı ve tahminlere dayalı olduğundan dolayı güvenilir bir tespit aracı değil, kimilerine göre ise gayet akıllıca yaklaşımları içeren bir ruh analizi yöntemidir. İnsanların bir kısmi tarafından fal olarak isimlendirilmiş ve falcılığın islam dininde haram olması sebebiyle gereken ilgiyi bazı çevrelerce yeteri kadar görememiş. Bununla birlikte, birçok islam din alimi tarafından çeşitli sahalarda kullanılmıştır. Kadılar, alimler, fakihler ve mutasavvıflar bu konuda birçok kitap yazmıştır. İbn Sina, Fahreddin Razi, Muhyiddin Arabi, Hamdullah Hamdi, İmam Şafii, İmam Muhammed, İbrahim Hakkı Erzurumi gibi birçok ilim adamı fizyonomi ve kıyafetname hakkında eserler yazmışlardır. [3] Kıyafetnamelerde insan uzuvlarıyla ilgili bilgiler veren manzumeler yer alır bunlar sadece edebi amaçla yazılmamış ayrıca insan karakterleri hakkında önemli bilgiler içerir. İslam dininde, evlenmeyi düşünen kimselerin birbirlerinin el ve yüzlerine bakmasına izin verilmesi ve tavsiye edilmesi de, islam alimlerince bu ilimle ilgili olduğu düşünülmektedir.

3 Çünkü el ve yüz, insan karakterleri hakkında önemli ip uçları içermektedir ve her insanda az yada çok el ve yüz okuma yeteneği bulunmaktadır. İnsanların birbirlerini ilk görüşte uyandırdıkları intibada, kişilerin farkında olup ya da olmaksızın bu kabiliyeti kullanmalarıyla alakalıdır. Osmanlı döneminde, devşirme yapan görevliler fizyonomi hakkında bilgi sahibiydiler ve devşirme sistemi ile Enderun'a alınacak kişilerin seçiminde bu ilim kullanılmıştır. Bunun dışında, üstün yetenekli çocukların belirlenmesinde, saraya alınacak elemanların seçiminde bu ilimden faydalanılmıştır. Eski İran kültüründe de fizyonominin kullanımına dair izler bulunmaktadır. Ünlü Sasani hükümdarlarından olan Nuşirevan ülke yönetiminde kıyafetname alanında yazılmış olan eserlerden faydalanmıştır. Sadece eski Doğu ülkelerinde değil, Ortaçağ Avrupası'nda krallar saraylarında bu alanda yazılmış eserleri, kilisenin karşı çıkmasına rağmen kullanmışlardır. Yaklaşık olarak MS 5. yüzyılda yaşayan Yunan asıllı ünlü bir hekim olarak bilinen Hipokrat da fizyonomi ilmini tıp alanında kullanmıştır. Özellikle hastalıkların teşhis ve tedavi aşamasında fizyonomi ilminden faydalanmıştır. Ayrıca insanların karakterlerinin, insan vücudunda bulunan kan, balgam safra ve sevda karışımlarına göre şekillendiğini söylemiştir. Yunanlı bir filozof olan Eflatun da fizyonomiden faydalanmıştır. Bir dağın tepesinde hayatını devam ettiren Eflatun, kendisiyle görüşmek isteyenlerin, görüşmeye değer kişiler olup olmadığını karar vermek için, gelen ziyaretçilerin resmini çizmek için yol üzerine bir ressam koymuş ve ressamın resimlerine bakarak karar vermiştir. Ayrıca Aristo, Plato ve Galen de bu ilimle ilgilenmiştir. Fizyonomi Helenistik kültürde yer aldığı gibi İran ve Sasani devletlerinde de kullanılmıştır. Eski Yunan bilginlerinden Aristo'nun yazmış olduğu Siyasetname adlı eserinde fizyonomi hakkında bilgiler yer almaktadır ve farklı dillere tercüme edilmiştir. İbn Sina'nın da kıyafetname hakkında yazmış olduğu eserleri bulunmaktadır. Yusuf Has Hacib'in ünlü eseri Kutadgu Bilig adlı eserinde de, kıyafetname ile ilgili kısımlar bulunduğu söylenilmektedir. Kıyafetname eski Çin, Hint, Mısır ve Yunan uygarlıklarında kullanılmış olmakla beraber geçmişten günümüze Batı dünyasında da kullanılmaktadır. Günümüzde birçok millet bu bilgilerden faydalanmaktadır. Batıda bu alanda yazılmış olan çok sayıda kaynak kitap ve makale bulunmakta ve günümüzde de fizyonomiden çeşitli alanlarda faydalanılmaktadır. Bunları şöyle sıralayabiliriz: Psikoloji Sağlık İş hayatı İstihbarat Hukuk

4 Fizyonomiden sadece insanlar adına yararlanılmamış, hayvanlar ve bitkiler için de kullanılmıştır. Hekim olan Paracelsus, bitkilerin şifalı olup olmadığına dış görünüşüne bakarak karar vermiştir. Avrupalı bilim adamları ve yazarlara göre bir insanın yüzünü görmek demek, o insanın ruhunu okumak demektir.[5] İngiltere'de 19. yüzyılda Viktorya devrinde fizyonomi büyük önem kazanmıştır ve bu alanda çok sayıda bilimsel çalışmalar yapılmıştır.[6] 18. yüzyıla kadar Alman üniversitelerinde bu alanda dersler okutulmuştur. Yüz insan karakterinin imzasını taşımaktadır. Bir insanın yüzüne bakarak onun karakteri ve duyguları hakkında önemli ipuçları yakalayabiliriz. İnsanlar için günlük hayatta arkadaş seçimi, iş ortağı seçimi, eş seçimi gibi alanlarda karşıdaki insanın karakterini bilmek oldukça önemlidir. [4] Fizyonomi hakkında bilgi sahibi olan uzmanların, insanların karakterleri hakkındaki tahminleri %90-99 arasında isabetli olmaktadır. Psikolog ve psikiyatri uzmanlarının fizyonomiye göre karakter analizlerde isabet oranları diğer insanlara göre daha yüksektir ve %90 üzerinde olmaktadır. Ayrıca insanların karakterlerinin gelişim sürecinde, almış olduğu eğitim, dini inancı, aile ve içerisinde yaşadığı toplum, hayata bakış felsefesi de etkili olmaktadır. YÜZ ŞEKİLLERİNE GÖRE KARAKTER ÖZELLİKLERİ Fizyonominin insan yüzüyle ilgilenen alanı ilm-i sima olarak bilinir. Aşağıda yüz şekillerine göre bazı karakter özellikleri yer almaktadır: Yuvarlak yüzlü kişiler hassas ve zarif kişilik özelliklerine sahiptir. Muhafazakar ve sakin kişilerdir. Adaptasyon yetenekleri yüksektir. Sempatik kişilerdir ve çevreleri tarafından sevilirler. Arkadaş çevreleri geniştir. Fedakardırlar ve yardım etmeyi severler. Yemek yemeyi severler ve kilo almaya yatkındırlar. Neşeli yapıları vardır, insanlarla kolay iletişime geçerler. Dikdörtgen yüzlü kişiler, yaşamlarını adamayı ve çalışmayı severler. Pratiktirler ve karar vermede isabetlidirler. Dış görünüşe önem verirler. Ani öfke nöbetleri görülebilir. Planlı ve düzenli yaşamayı severler. Duyguları yerine mantıklarıyla hareket ederler. Düşünmeyi ve yalnız kalmayı severler. Hırslıdırlar ve işlerinde başarılı olmayı isterler. Genellikle atletik vücut yapısına sahiptirler ve narsist kişilik özelliklerine sahip olabilirler. Başkalarıyla çalışmak yerine kendi işlerini kurup onu yönetmek isterler. Lider ruhludurlar. Kare yüzlü kişiler araştırmayı ve keşfetmeyi severler, meraklı bir kişiliğe sahiptirler. Seyahat etmeyi ve gezmeyi severler. Keskin bir zekaya sahiptirler ve entellektüel bir kişiliğe sahiptirler. Uzun süren işlerde dayanma güçleri yüksektir. Girişken ruhludurlar. Sahiplenici ve kıskanç ve agresif olabilirler. Kalp şekline sahip yüzlü kişiler olayları kontrol etmeyi severler. Detaycıdırlar ve işlerinde kaliteye önem verirler. İşlerine ve hedeflerine kilitlenirler ve yüksek performans gösterirler. Sezgileri güçlüdür ve yaratıcı kişilik özelliklerine sahiptirler. İletişim becerileri gelişmiştir ve iyi konuşmacıdırlar.

5 Uygulama Örneği SAYISAL GÖRÜNTÜ İŞLEME VE YÜZ ALGILAMA Son yıllarda bilgisayar teknolojisindeki hızlı gelişmeyle birlikte bilgisayar boyutlarının küçülmesi, bellek kapasitelerinin artması sonucu olarak elektronik veri işlemede de önemli gelişmeler meydana gelmiştir. Elektronik veri işleme alanında kullanılan yazılımlarda bunların doğrultusunda değişmiştir. Clmtrackr, video ve resimlerdeki yüz modellerinin belirlenmesinde kullanılan bir javascript kütüphanesidir. Yüz modeli oluşturulurken, belirli aralıklarla oluşturulan noktaların dizi halinde dizilerek, yüz sınırları ve yüzün kısımlarını oluşturan duyu organlarının sınırları üzerinde belirli koordinatlara yerleştirilmesiyle oluşturulur.[7] Numaralarla Örnek bir Modelleme [9]

6 Ayrıca, bu kütüphane bazı genel yüz modellerini içerir. Bu modellere ait resimler the MUCT database isimli veri tabanında işlem görmüş resimlerden ve bireysel olarak modellenmiş resimlerden oluşur. Bireysel olarak modellemede clmtools bir araç olarak kullanılabilir. Thw MUCT Face Database kullanılmak üzere içerisinde 3755 adet resim bulunur. Bu resimler farklı ışık oranlarına, farklı yaştaki insanlara ve değişik ırklara mensup insanların yüzlerinden oluşmaktadır. Model oluşturulurken bu resimler büyük kolaylık sağlayabilir. [8] Clmtrack kütüphanesine yüz tanımlamaya yardımcı olması için jsfeat.js ve matematiksel matrislerin kullanımında yardımcı olması için numeric.js javascript dosyaları kullanılır. Fotoğraflardaki ve videolardaki yüz şekillerinin tam olarak belirlenebilmesi için WebGL desteği bulunan internet tarayıcılarının kullanılmalıdır. Clmtools, clmtrackr modelleri oluşturmada kullanılan bir python aracıdır. Genel olarak aşağıdaki alanlarda kullanılır: Model oluşturma ve yapay öğrenme The MUCT dataset içerisinde bulunan bazı resimlerin kişiselleştirilmesi Online olarak bulunan resimlerin kullanıma hazır hale getirilmesi Yeni elde edilen resimlerin kullanıma uygun hale getirilmesi Modellerin incelenmesi ve gösterilmesi Clmtools'un diğer bir özelliği ise göz ve burun çevresindeki sınırların belirlenmesinde kullanılmasıdır. Sayısal görüntü işlemede, bir resimde yüzün algılanması önemli bir gelişmedir. Bununla birlikte yüzde bulunan göz, burun ve ağız gibi duyu organlarının pozisyonlarının belirlenip algılanabilmesi ve seçilebilmesi, sayısal görüntü işlemenin zor olan alanlarından birisidir. ASM (Active Shape Model), AAM (Active Appereance Model) ve bunlara benzeyen farklı modeller geçmişte kullanılmıştır. Özellikle 2006'dan günümüze kadar, CLM (Constrained Local Models) metodu daha iyi sonuçlar verdiğinden dolayı aktif olarak kullanılmaya başlamıştır. CLM Modelinin Oluşturulma Aşamaları [8]

7 CLM metodunun tam olarak anlaşılabilmesi için iyi bir matematiksel alt yapıya ve yüz algılama yöntemlerinde uzmanlığa sahip olmak gerekmektedir. CLM model genel olarak iki kısımdan oluşur: Yeni resimde bu model kullanılarak gereken yüz algılama ve belirlemeye ait araştırmaların yapılması. Yapay öğrenme kullanılarak resimlerden modelin elde edilmesi CLM Model [9] 

SONUÇ 

İleride yapılabilecek çalışmalara yol göstermek amacıyla, ileri görüntü işleme metot ve yöntemleri kullanılarak fizyonomi alanında yenilikler elde edilebilir. Fizyonominin daha bilimsel bir temele oturtulabilmesi için görüntü işleme kullanılarak yapılan çalışmaların artması gerekmektedir. Böylece, fizyonomiyle dolaylı olarak bağlantılı olan, sağlık, psikiyatri, eğitim, insan kaynakları yönetimi gibi alanlara da katkıda bulunulabilir. Yapılan bu çalışmada sadece yüz şekilleri üzerinde durulmuştur. İleride yapılacak olan bilimsel çalışmalarda göz rengi, kulak, burun ağız ve çene yapısı, el şekli gibi uzuvlar üzerinde de çalışmalar yapılabilir. Bunun yanında disiplinler arası bir çalışma olması açısından psikiyatrist ve psikologlarla iş birliği içinde olmak sonuçlara olumlu katkı sağlayacaktır.

8 KAYNAKÇA [1] Taşköprülüzade Ahmet Efendi, Mevzuati l-ulum (çev: Kemaleddin Mehmed), Kayseri Raşid Efendi Ktb. Nr. 942/1, v.142 [2] Balizade Mustafa, İlm-i Firaset, Süleymaniye Ktb., İ.İ.Hakkı Bölümü, Nr [3] Demir, Abdullah (2015). Osmanlı da İnsan Tanıma Sanatı El ve Yüz Okuma.

Yitik Hazine Yayınları. İstanbul [4] Oommen, A., Oommen T. (2003). Physiognomy: A critical review. J Anat. Soc. India 52(2) [5] Swain S. (2007). Seeing the Face, Seeing the Soul. Oxford University Press.Oxford. [6] Pearl S. (2010) Physiognomy in Nineteenth-Century Britain. Harvard University Press. Cambridge, Massachusetts and London, England. [7] [8] [9] Yan, X. (2011) Constrained Local Model for Face Alignment, a Tutorial. [10] [11]

METİN VE SENED TENKÎDİ AÇISINDAN MELEĞİN CENÎNE RUH ÜFLEMESİ VE KADERİNİ YAZMASI HADÎSİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

İskelet Kasının Egzersize Yanıtı; Ağırlık çalışması ile sinir-kas sisteminde oluşan uyumlar. Doç.Dr.Mitat KOZ

İskelet Kasının Egzersize Yanıtı; Ağırlık çalışması ile sinir-kas sisteminde oluşan uyumlar. Doç.Dr.Mitat KOZ

2 İskelet Kasının Egzersize Yanıtı Kas kan akımındaki değişim Kas kuvveti ve dayanıklılığındaki değişmeler Kas lifinin enine kesit alanındaki değişimler Hipertrofi ve hiperplazi Yorgunluk

3 Kas kan akımı ve egzersiz Dinlenimde kasın metabolik aktivitesi düşüktür. Toplam vücut kitlesinin % oluşturmasına karşın, total kanın % si kaslara gider. 100 gr kasa dakikada 3-4 ml dir. Ağır bir egzersizde kat artarak ml ye çıkabilir, çünkü metabolik aktivite bu tür egzersizlerde 50 kat kadar artabilir.

4 Kas kan akımı ve egzersiz Dinlenimde kastaki kapillerlerin % i açıktır, 1 mm de açık kapiller sayısı 5 iken egzersizde bu sayı 190 a kadar çıkabilir.

5 Kas kan akımı ve egzersiz Kas kan akımı lokal/metabolik ve sinirsel yollarla düzenlenir.

6 Kas kan akımı ve egzersiz lokal düzenleme Kas kan akımının artışı kasta vazodilatasyon (damarların genişlemesi) yaptıran maddelerin artışı ile sağlanır Bunalar; Doku Co2 sinin yükselmesi Doku O2 sinin azalması Dokuda K iyonlarının birikmesi Laktik asit birikmesi ADP birikmesi Isı artışı

7 Kas kan akımı ve egzersiz sinirsel düzenleme Sempatik vazodilatör sinirlerin uyarılması kas kan akımını artırır. Bu sinirler prekapiller sfinkterleri gevşeterek kasa gelen kan akımını artırırlar. Genel sempatik deşarj ile kan inaktif dokulardan aktif dokulara (kaslara) yönlendirilir. Kalp debisi ve kan basıncının artışı da kaslara giden kan miktarını artırır.

8 KUVVET OLUŞUMUNDA ETKİLİ FAKTÖRLER Kas lif çapı Kas lifi sayısı Nöromusküler etkinlik Biomekanik faktörler Tendonun kemiğe tutunma noktası Kas uzunluğu-gerim ilişkisi Yaş Overtraining

9 KUVVET OLUŞUMUNDA ETKİLİ FAKTÖRLER Kas lifi sayısı ve çapı Kas kuvveti kas lifinin enine kesit yüzey alanı ile doğru orantılıdır. Enine kesit yüzey (kas lifinin çapı) arttıkça oluşan kuvvette artar. İnsan iskelet kası cinsiyete bakılmaksızın cm2 si kg lık bir kuvvet üretir. Ağırlık çalışması kas lifinin enine kesit yüzey alanını artırır: Hipertrofi, tersi atrofi

10 Kas kuvveti Lif sayısı da kuvvet oluşumunda etkilidir. Lif sayısı kalıtsal olarak belirlenir. Kalıtsal olarak çok sayıda kas lifine sahip olanlar daha büyük oranda hipertrofi potansiyeline sahiptirler. Ancak bu kuvvet üretimi vücutta kemiklerin kaldıraç ilkelerini uygulayış biçimine ve kasın mimari yapısına göre değişir.

11 KUVVET OLUŞUMUNDA ETKİLİ FAKTÖRLER Nöromusküler sistemin ve motor ünitelerin etkinliği: Ağırlık çalışması ile nöromusküler etkinlik artar Kuvvetteki ilk 8-10 haftadaki artış nöromusküler etkinliğin artışına atfedilir.

12 Nöral-sinirsel faktörler Motor ünite katılımında artış Her bir motor ünitenin ateşlenme hızında artış Motor ünitelerin senkronize çalışmasında artış Kas kasılmasındaki sinirsel mekanizmaların daha etkili kullanımı, Merkezi sinir sistemi aktivitesinin artması, Motor ünite senkronizasyonunun iyileşmesi, Sinirsel inhibe edici reflekslerin azaltılması veya Golgi tendon organlarının inhibe edilmesi

13 Motor Ünite

14 Gerim KUVVET OLUŞUMUNDA ETKİLİ FAKTÖRLER Biyomekanik faktörler: Kaldıraç sistemleri Kuvvet ve kas uzunluğu arasındaki ilişki Sarkomer uzunluğu

15 KUVVET OLUŞUMUNDA ETKİLİ FAKTÖRLER Yaş: Her iki cinste de yaşlarında maksimum 25 yaştan sonra ortalama yaklaşık % 1 65 yaşındaki bir kişi 25 yaşında sahip olduğu kuvvetin 60 ına ancak sahip olabilir. Kas kuvvetindeki azalma bireyin fiziksel aktivite düzeyi ile yakından ilişkili.

16 KUVVET OLUŞUMUNDA ETKİLİ FAKTÖRLER Overtraining Kuvvet gelişiminde negatif etkilidir. Egzersiz ve toparlanma arasındaki bir dengesizliği gösterir, burada egzersiz programı vücudun fizyolojik ve psikolojik limitlerini aşar. Overtraining kas iskelet sistemi yaralanmaları, yorgunluk veya hastalıkları içine alan psikolojik veya fizyolojik bozukluklara yol açabilir. Uygun ve etkili ağırlık çalışması, uygun bir diyet uygulaması, yeterli dinlenmelerin verilmesi ile overtraining potansiyel etkileri en aza indirilebilir.

17 KUVVET GELİŞİMİNİN FİZYOLOJİSİ Kuvvet gelişiminin altında yatan neden Hipertrofidir. Hipertrofiye yol açan nedir? Teoriler Kas lif sayısında artış? Deney hayvanlarında yapılmıştır. 2. Oksijen ve besin yetersizliğinin neden olduğu kapiller sayısında artış-kapalı kapillerlerin açılması, kanla dolması. 3. Myoflamentlerin sayısı ve hacmi artar.

18 Reversibilitytersine çevrilebilirlik, geri dönebilirlik Kuvvet çalışması bırakılırsa veya devam edilmezse kas kitle ve kuvvet kaybıyla birlikte atrofiye olur. Çok kısa sürede 48 saat kadar kısa bir sürede değişiklikler başlayabilir.

19 Kuvvet çalışmasına diğer fizyolojik uyumlar Kasılma yeteneği olmayan yapıların - tendonların ve ligamentlerin gücü artar. Kemik mineral yoğunluğu artar. Az da olsa maksimal oksijen kullanma kapasitesi artar. Aerobik ve anaerobik metabolizmada önemli rolü olan pek çok enzimin sayısı artar.

20 Kuvvet Geliştirme Yöntemleri İzometrik egzersizler Progresif dirençli egzersizler İzokinetik çalışma İstasyon çalışması Pilometrik egzersizler Kapalı kinetik zincir egzersizleri Yöntem ne olursa olsun en önemli faktör: Overload (aşırı yükleme) ve ilerleme ilkesidir.

21 Progresif Dirençli Egzersizler En popüler, en çok kullanılan yöntemdir. Dambıl, bar veya çeşitli ağırlık makinalarıyla oluşturulan dirence karşı yapılan çalışmadır. Progresif dirençli egzersizlerde izotonik kasılmalar kullanılmaktadır. İzotonik kasılma konsentrik (pozitif kasılma) veya eksentrik (negatif kasılma) olabilir.

22 DeLorme ve Watkins.. Dirençli çalışmalar ile ilgili bilimsel araştırmlar Delorme ve Watkins ile birlikte büyük bir gelişme göstermiştir. Özellikle II.Dünya Savaşını takiben DeLorme ve Watkins askeri personelin rehabilitasyonunda kas kuvveti ve hipertrofisinin arttırılmasında ilerleyici dirençli egzersizlerin önemini vurgulamıştır.

23 Konsentrik-eksentrik İlerleyici dirençli çalışmada konsentrik ve eksentrik çalışmaların her ikisini de kapsamalıdır. Kuvvette en büyük artış için kas konsentrik ve eksentrik olarak aşırı yüklenmeye maruz kalmalı ve yorulmalıdır. Konsentrik bölüm 1-2 saniye, eksentrik bölüm 2-4 saniye sürmelidir (1/2). Kas fizyolojik olarak konsentrik kasılmada daha çabuk yorulmaktadır.

24 Progresif Dirençli Egzersizler İzotonik Egzersiz Çalışma Yolları İzotonik egzersiz çalışma yolları; Serbest ağırlıklar Makinalar Elastik bantlar

25 Progresif Dirençli Egzersizler Egzersiz Teknikleri DeLorme Programı Oxford Tekniği MacQueen s Tekniği Sander programı Knight s ın DARPE* programı DARPE tekniği Berger Tekniği *DARPE-daily adjusted progressive resistive exercise)

26 Progresif Dirençli Egzersizler Egzersiz Teknikleri; DeLorme Programı SET A Ğ I R L I K M İ K T A R I T E K R A R S A Y I S I R M u n % R M u n % R M u n %

27 Dirençli egzersiz çalışmasındaki cinsiyet farklılıkları-1 Kadınlardada önemli ölçüde kuvvet artışı oluşur. Ancak kuvvet çalışmasının sonucu olarak genellikle kas kitlesi artışı çok fazla oluşmaz, Nedeni testosteron hormonunun göreceli eksikliğidir. Testosteron düzeyi yüksek olan kadınların erkeksi özelliklerin daha fazla sahip olma eğilimleri vardır

28 Dirençli egzersiz çalışmasındaki cinsiyet farklılıkları-2 Dirençli egzersiz çalışma programının başlangıç aşamasında çok hızlı kuvvet artışı gözlenir. Kadın erkek her iki cinste de bu artışlar gözlenir. Nöromusküler etkinliğe atfedilir. Daha sonra kuvvet artışı bir platoya ulaşır ve sonrasında daha az artış gözlenir.

29 Kas kuvveti/mutlak kuvvet Toplam kuvvet Erkekler bayanlardan daha kuvvetli Üst ekstremite bayanlarda % 50 daha zayıf, Alt ekstremite % 30 daha zayıf Yağsız vücut kitlesindeki farklılıklar.

30 Rölatif kas kuvveti Kuvvetin göreceli olarak ifade edilmesidir; Vücut kitlesine, yağsız vücut kitesine, kas enine kesitine, ekstremite hacmine veya çapına göre

31 Kassal Uygunluğun Değerlendirilmesi Kas kuvveti Kas dayanıklılığı

32 Kas Kuvveti Özel bir kas yada kas grubu tarafında oluşturulabilen maksimal güç. Statik-izometrik kuvvet Dinamik-izotonik, izotonik kuvvet

33 Statik Kuvvet Statik veya izometrik kuvvet tnsinometre ve dinamometreler ile ölçülür. Sırt-bacak dinamometresitensinometresi El kavrama dinamometresi

34 Dinamik Kuvvet Dinamik kuvvet ise serbest ağırlıklar veya bilgisayar yardımlı güç-kuvvet ölçümleri 1 maksimum tekrar (1-RM) İzokinetik test cihazları Üst gövde 1-RM u için kabul görmüş test bench press Alt gövde 1-RM u için kabul görmüş test ise leg press veya bacak ektansiyon testidir.

35 Kas Dayanıklılığı Kas dayanıklılığı bir kas grubunun bir hareketi veya belirli bir ağırlığı uzun süre yapabilmesi veya uzun süre statik olarak maksimal istemli kontraksiyon yapabilme. 60 saniyelik mekik (abdominal kas dayank.) Maksimal push-up (üst ektremite kas dayan)

36 Kas kuvveti ve dayanıklılığının geliştirilmesi

37 Kas lifinin enine kesit alanındaki değişmeler Kas hipertrofisi Kasların enine kesit alanlarının artışına hipertrofi denir. Kaslar antrenmanlar ile % kadar hipertrofiye olabilir. Hipertrofide büyük oranda liflerin çapı artar. Kuvvet sürat antrenmanaları ile Tip II, dayanıklılık antrenmanları ile Tip I liflerde hipertrofi oluşur.

38 Kas hipertrofisi ile, Myofibrillerin çapı artar, Kasılabilir protein miktarı artar, Liflerin kapiller yoğunluğu artar, Fosfojen sistem gelişir-enzim aktivitesi artar Glikolitik kapasite artar Konnektif dokuların kuvveti artar.

39 Hipertrofi ve hiperplazi Lif sayısının artmasına hiperplazi denir. Var olan liflerin uç kısımlarının dallanması şeklinde yeni kas lifi oluşumuyla bir miktar hiperplazi olabileceği saptanmıştır

40 Kas atrofisi Kaslar kullanılmadıklarında hipertrofinin tersine liflerin enine kesit alanları küçülür, buna atrofi denir.

41 Kassal yorgunluk Kas kasılması yoluyla belirli bir kuvvetin üretilmesinde ya da sürdürülmesinde ortaya çıkan yetersizlik olarak tanımlanmaktadır. Çok sayıda faktör yorgunluk oluşumunda etkilidir.

42 Potansiyel Yorgunluk bölgeleri psyche /brain Motor neuron Merkezi yorgunluk Periferal yorgunluk T-tubule sarcolemma SR Ca 2+ salınımı ATP elde edilebilirliği Actin-myosin etkileşimi

43 Potansiyel merkezi yorgunluk noktaları 1. Supraspinal yetersizlik 2. Afferent inhibition 3. Motor nöron aktivitesinin baskılanması 4. Dallanma nedeniyle uyarı kaybı 5. Presinaptik yetersizlik

44 Potansiyel periferik yorgunluk noktaları 1. Presynaptic yetersizlik 2. Aksiyon potansiyeli oluşturmada yetersizlik 3. Aksiyon potansiyelini devam ettirmede yetersizlik 4. Eşleşme yetersizliği 5. Ca 2+ salınımının baskılanması 6. Ca 2+ bağlanmasında azalma 7. Çapraz köprücük oluşumunda yetersizlik 8. Çapraz köprücük ayrışmasında gecikme 9. Ca 2+ geri alımının baskılanması

45 Yorgunlukta kas lifindeki mekanik değişiklikler Kuvvet çıktısında azalma Kuvvet oluşumunda yavaşlama Gevşemede yavaşlama

46 Yorgunlukta kas lifindeki biokimyasal değişiklikler [Na + ] [K + ] Pi ADP [H + ] Ca 2+ fluxes Ca 2+ sensitivity PCr background Ca 2+ ATP hydrolysis

47 Yorgunlukta kas lifindeki biyokimyasal değişiklikler Rest Fatigue [ATP] [ADP] 3 4 [PCr] 85 5 [Pi] 5 90 [H + ] 0.1 M 1.0 M Values expressed as mmol kg -1 DW

48 Stimulation at 20 and 50 Hz = force = [PCr] = [ATP] = [La] = [IMP] closed = 20 Hz open = 50 Hz

FİZİKSEL UYGUNLUK TESTLERİ DOÇ.DR. MİTAT KOZ

FİZİKSEL UYGUNLUK TESTLERİ

DOÇ.DR. MİTAT KOZ

2 Fiziksel uygunluk Günlük aktiviteleri yorulmadan dinç bir şekilde zevk alarak yapabilmek. Sağlık ile ilişkili fiziksel uygunluk parametreleri değerlendirilmelidir.

3 Sağlık İle İlişkili Fiziksel Uygunluk Parametreleri Kardiyorespiratuvar dayanıklılık Vücut kompozisyonu Kas kuvveti ve dayanıklılığı Esneklik

4 Neden Sağlık İle İlişkili Fiziksel Uygunluk Parametreleri Koruyucu ve rehabilite edici egzersiz programı uygulamalarında fiziksel uygunluk ölçümü yaygın olarak kullanılmaktadır. Çünkü bu programlardaki temel amaç; Sağlığın iyileştirilmesidir. Bu nedenle bu gibi programlarda fiziksel uygunluğun sağlık ile ilişkili komponentlerinin geliştirilmesi üzerine yoğunlaşılmalıdır.

5 Neden Sağlık İle İlişkili Fiziksel Uygunluk Parametreleri Fiziksel uygunluk testinden elde edilen bilgiler bireyin sağlığı ve tıbbi durumu ile ilişkili bilgiler ile birlikte sağlık/spor uzmanı tarafından bireyin özel fitnes ihtiyaçları için kullanılabilir. Fiziksel uygunluk testleri kolaylıkla yapılabilir ve ucuzdur. Bu testlerden elde edilen veriler ile normatif datalar arasında karşılaştırmalar yapılabilir.

6 Fiziksel Uygunluk Testlerinin Amaçları Egzersiz reçetesinin oluşturulmasına yardımcı olacak verilerin oluşturulması. Egzersiz programına katılım ile oluşan gelişimi değerlendirebilmek için gerekli verileri oluşturmak. Gerçekleştirilebilir ve ulaşılabilir fiziksel uygunluk düzeyi hedefleri hesaplayarak katılımcıları motive etmek. Katılımcıları fiziksel uygunluk kavramı ve bireysel fiziksel uygunluk düzeyi hakkında eğitmek Riskler açısından değerlendirme yapmak.

7 Fiziksel Uygunluk Testleri Öncesinde Neler Yapılmalıdır? Minimal düzeyde de olsa bir anket uygulanmalıdır (PAR-Q). Uyarılar(test öncesi): Rahat, hafif bir elbise giyilmesi söylenmeli Testten önceki 24 saatte bol sıvı alınmalı Testten önceki 3 saat içinde besin, tütün, alkol ve kafein almaktan kaçınılmalı. Test günü egzersiz veya şiddetti aktiviteden kaçınılmalı. Testten önce yeterli uyku uyunmalı (6-8 saat)

8 Testlerin Uygulanış Sırası Nasıl Olmalıdır? 1. Vücut kompozisyonu 2. Kardiyorespiratuvar dayanıklılık 3. Kassal dayanıklılık 4. Esneklik

9 Testler 1. Vücut kompozisyonu 2. Kardiyorespiratuvar dayanıklılık 3. Kassal dayanıklılık 4. Esneklik

10 Atomlardan bir bütün olarak insan vücudunun organizayonu

11 Sporda Vücut Kompozisyonu Tanım: Ölçümü? Yağlı ve yağsız vücut dokularından oluşmuş vücut ağırlığının göreceli oranları olarak tanımlanabilir. Ölçüm Teknikleri: Laboratuvar teknikleri Saha teknikleri

12 Vücut Kompozisyonu-Vücut yağ yüzdesi Vücut kompozisyonu ölçümlerinde temel hareket noktası vücut yoğunluğunu bularak buradan vücut yağ yüzdesini tahmin etmek veya hesaplamaktır.

13 Vücut Kompozisyonu Ne kadar yağ doku? Ne kadar yağsız doku?

14 Standards for Men (SKF- Body Fat %) Age Rating Very Low <11 high="" low="" mod.="" optimal="">23 >24 >26 >27 >28 Reference: Modified from Robergs, R.A., Roberts, S.O. Exercise Physiology. Exercise, Performance, and Clinical Applications. Mosby. St. Louis, MI. 1997, Pg. 523.

15 Standards for Women (SKF - Body Fat %) Age Rating Very Low <16 high="" low="" mod.="" optimal="">31 >32 >33 >34 >35

16 Vücut Kompozisyonu Ölçüm Yöntemleri Sualtı ağırlık ölçümü (Hydrostatic Weighing). Skinfold ölçümleri (deri kıvrım kalınlığı ölçümü). Antropometrik ölçümler (boy,uzunluk, çap, çevre, ağırlık). Bioelektrik direnç ölçümü (BIA) İnfaruj etkileşim ölçümleri. Diğer yöntemler

17 Vücut Kompozisyonu Ölçüm Yöntemleri Sualtı ağırlık ölçümü (Hydrostatic Weighing). Skinfold ölçümleri (deri kıvrım kalınlığı ölçümü). Antropometrik ölçümler (boy,uzunluk, çap, çevre, ağırlık). Bioelektrik direnç ölçümü (BIA) İnfaruj etkileşim ölçümleri. Diğer Yöntemler

18 Su Altı Ağırlığı Ölçüm Yöntemi Vücut kompozisyonu ölçümünde gold standart olarak kabul edilir. Arşimed Prensibine, suyun kaldırma kuvveti prensibine dayanır. Buna göre; Kas ve kemikler yağ dokusuna göre daha yoğun olduklarından, kas ve kemikten zengin vücut yapıları su içinde daha ağır olurlar.

19 Arşimed prensibi

20 Su Altı Ağırlığı Ölçüm Yöntemi Vücudun su içindeki ve su dışındaki ağırlığı ölçülerek vücut yoğunluğu bulunur, vücut yoğunluğu yardımıyla da vücut yağ yüzdesi hesaplanır.

21 Su Altı Ağırlığı Ölçüm Yöntemi Su Dışı V. Ağır. Vücut Yoğunluğu= Su Dışı V. Ağır. _ Su Yoğunluğu Su İçi V. Ağır. _ Rezidüel Akciğer Hacmi % Yağ = ( 457 / Vücut Yoğunluğu) (Brozek) % Yağ = ( 495 / Vücut Yoğunluğu) (Siri) % Yağ = ( / Vücut Yoğunluğu) (Keys-Brozek) % Yağ = ( / Vücut Yoğunluğu) (Behnke-Formülü)

22 Su Altı Ağırlığı Ölçüm Yöntemi Dezavantajları: Pahalıdır Özel cihazlar gerektirir Komplikedir Zaman alıcıdır Psikolojik rahatsızlık verir

23 Vücut Kompozisyonu Ölçüm Yöntemleri Sualtı ağırlık ölçümü (Hydrostatic Weighing). Skinfold ölçümleri (deri kıvrım kalınlığı ölçümü). Antropometrik ölçümler (boy,uzunluk, çap, çevre, ağırlık). Bioelektrik direnç ölçümü (BIA) İnfaruj etkileşim ölçümleri. Diğer Yöntemler

24 Skinfold Ölçümleri (Deri kıvrım kalınlığı) Hareket noktası; Toplam vücut yağının % 50 sinin deri altındaki yağ depolarında toplandığı ve bunun toplam yağ miktarı ile ilişkili olduğu gerekçesine dayanır. Bu noktadan hareketle; 1930 yılından önce geliştirilen özel kıskaç-tipi kalibre aleti ile (kaliper) vücudun belirli bölgelerinden yapılan deri altı yağ ölçümü ile vücut yağ oranı doğru olarak hesaplanabilmektedir.

25 Ölçüm Noktaları 1. Abdominal:Umblikusun 2 cm yan tarafında dikey doğrultuda. 2. Triseps:Kolun arkasında olekranon ile akromion arasındaki orta noktadan kollar yanda serbest bırakılmış halde vertikal olarak. 3. Biseps:Kolun önünde biseps kasının şişkin olduğu noktadan vertikal olarak 4. Göğüs/Pektoral:Erkeklerde ön aksiller çizgi ile meme başının ortası, kadınlarda ön aksiller çizgi ile meme başı arasındaki mesafenin 1/3 ü, çapraz pozisyonda.

26 Ölçüm Noktaları 5. Bacak Mediali:Bacağın medial kenarının ortasında çevresinin en geniş olduğu noktadan vertikal olarak. 6. Orta Aksiller: Sternumun ksifoid çıkıntısı seviyesindeki orta aksiller çizgi üzerinden vertikal olarak. 7. Subskapular:Skapulanın alt ucunun 1-2 cm altından çapraz olarak. 8. Suprailiyak:İliac kristanın hemen üzerinden, ön aksiller çizginin iz düşümünden çapraz olarak. 9. Uyluk:Uyluğun ön orta bölümünden vertikal olarak (kalça ve diz eklemi arasındaki orta noktadan).

27 Ölçüm Yöntemi Bütün ölçümler vücudun sağ tarafından yapılmalıdır. Kaliper baş parmak ve işaret parmağının 1 cm uzağına yerleştirilmelidir. Kaliper okunurken parmaklar çimdiklemeye devam etmelidir. Kaliper okunmadan önce 1-2 sn beklenmelidir. Her bölge ölçümü 2 kez yapılmalı, eğer ölçümler arasındaki fark 1-2 cm sınırları içinde değilse test sıfırlanıp yeniden yapılmalıdır.

34 Hesaplama Vücut yağ oranının hesaplanmasında öncelikle vücut yoğunluğu bulunur, ardından yağ oranı hesaplanır. Vücut yoğunluğunun hesaplanmasında da skinfold ölçümleri yanında, çap ve çevre ölçümlerinin de kullanıldığı yöntemler/formüller bulunmaktadır.

35 Sloan ve Weir: Hesaplama;Örnekler Erkekler İçin Vücut Yoğ = (uyluk SF) (subskapular SF) % yağ= (4.57/Vücut Yoğ)-4.142) x 100 Behnke ve Wilmore Vücut Yoğ = (karın SF) (bacak SF) % yağ= (4.95/Vücut Yoğ)-4.5) x 100 Jacson-Pollack Yöntemi

36 Sloan ve Weir: Hesaplama;Örnekler Kadınlar İçin Vücut Yoğ = (Suprailiyak SF) (triseps SF) % yağ= (4.57/Vücut Yoğ)-4.142) x 100 Jacson-Pollack Yöntemi

37 Vücut Yağ Oranı Hesabı J-P(Jackson-Pollock)Yöntemi Erkekler için (Üç bölgenin toplamı) göğüs + abdomen + uyluk = skinfoldlar toplamı (ST) Vücut Yoğunluğu = ( x ST) + ( x ST 2 ) - ( x yaş) % Body Fat = (495 / Vücut Yoğunluğu) Kadınlar için (Üç bölgenin toplamı) triseps + suprailiyak + uyluk = skinfoldlar toplamı (ST) Vücut Yoğunluğu = ( x ST) + ( x ST 2 ) - ( x yaş) % Body Fat = (495 / Vücut Yoğunluğu) - 450

38 Standards for Men (SKF- Body Fat %) Age Rating Very Low <11 high="" low="" mod.="" optimal="">23 >24 >26 >27 >28 Reference: Modified from Robergs, R.A., Roberts, S.O. Exercise Physiology. Exercise, Performance, and Clinical Applications. Mosby. St. Louis, MI. 1997, Pg. 523.

39 Standards for Women (SKF - Body Fat %) Age Rating Very Low <16 high="" low="" mod.="" optimal="">31 >32 >33 >34 >35

40 Vücut Kompozisyonu Ölçüm Yöntemleri Sualtı ağırlık ölçümü (Hydrostatic Weighing). Skinfold ölçümleri (deri kıvrım kalınlığı ölçümü). Antropometrik ölçümler (boy,uzunluk, çap, çevre, ağırlık). Bioelektrik direnç ölçümü (BIA) İnfaruj etkileşim ölçümleri. Diğer Yöntemler

41 Antropometrik Ölçümler Antropometri vücudun bazı segment ve parçalarının boy, kilo ve çevre gibi ölçümlerini kapsar. Ucuz ve pratik bir yoldur. Skinfold ölçümleri ile birlikte antropometrik ölçümlerden pek çok hesaplama yöntemi geliştirilmiştir.

42 Standart Çevre Ölçümleri ve Yöntemleri Önkol:Anatomik pozisyondayken maksimal önkolun orta noktasındaki maksimum kalınlık. Dirsek: Dirsek eklemindeki maksimum çevre. Uzatılmış Biseps: Dirsek maksimum uzatılmış durumdayken, biseps kası kasılır ve kasın orta noktasındaki en geniş çevre ölçülür. Göğüs:Göğüs tidal volümün orta noktasında iken memelerin seviyesinde ölçülür. 12. Kaburga: Her iki 12. Kaburganın çevresi önden ölçülür.

43 Standart Çevre Ölçümleri ve Yöntemleri Karın(erkekler): Önden göbek ve aynı zamanda yandan krista iliaca seviyesinden ölçülür. Karın (bayanlar):maksimal karn bölgesi genellikle göbeğin 5 cm aşağısından ölçülür. Kalçalar: Önden symphysis pubis seviyesinde ve arkadan kalça kaslarının maksimal çekıntı seviyesi ölçülür. Uyluk: Uyluğun maksimal kalınlık, gluteal bölgenin hemen altından ölçülür. Diz:Bir dizin hafifçe bükülmesi ve ağırlığın öbür dize verilmesiyle, patellanın orta noktasından ölçülür. Bacak: Diz ve ayak bileği arasındaki maksimum çap.

44 Yöntemler Bütün ölçümler vücudun sağ tarafından yapılmalı. Kişi dik durmalı fakat gevşemiş olmalıdır. Ölçüm aleti vücudun uzun eksenine dik olmalıdır. Ölçümler 2 kez yapılmalı ve iki ölçüm arasındaki fark 7 mm den fazla ise test tekrar edilmelidir.

45 Standart Çap Ölçümleri ve Göğüs Çapı: Yöntemleri Denek iki elini de kalça kemiğinin üst kısmına koyarak ayakta durur. Antropometrenin uçları koltukaltı bölgede 2. veya 3.kaburganın bitiş noktasına gelecek şekilde yerleştirilir. Nefes verildikten sonra ölçüm yapılır.

46 Standart Çap Ölçümleri ve Göğüs Derinliği Yöntemleri Denek sağ elini başının arkasına koyar ve ayakta durur.antropometrenin bir ucu ksifoid kemiğin ucuna, diğer ucu da omurganın bitiminden 12.kaburganın üstüne yerleştirilir. Ölçüm nefes verildikten sonra yapılır.

47 Standart Çap Ölçümleri ve Bi-iliac Çapı: Kalça kemiğinin en uzak uç noktaları ölçülür. Bitrochanteric Çap: Yöntemleri Büyük trochanterlerin en uzak yan tarafındaki bağlantıları arasındaki mesafe ölçülür.

48 Standart Çap Ölçümleri ve Yöntemleri Bilek Çapı: Radiyusun stiloid çıkıntısı ve ulna arasındaki mesafe ölçülür. İki bilek ölçülür ve değerlerin toplamı kullanılır. Ayak Bileği Çapı: Ayak bir tabure ya da sehpa üzerine konur ve antropometrenin uçları 45 derecelik açıyla malleollerin üzerine yerleştirilir ve ölçülür, değerlerin toplamı kullanılır. Diz: Diz 90 derecelik açı yapacak şekilde küçük bir sehpa üzerine konur ve 45 derecelik açıda, diz genişliğinin en dar yerinden ölçüm yapılır.

49 Vücut Kitle İndeksi (VKİ) Body Mass Index (BMI) kg/boy kg/m 2 Arzu edilen sınırlar kg/m 2 1.derece obezite kg/m 2 2.derece obezite >40 kg/m 2 3.derece obezite (morbid obez)

50 VKİ Arzu edilen VKİ; Kadınlar için; 21,3-22,1 Erkekler için; 21,9-22,4 Erkeklerde 27,8, kadınlarda 27,3 üzeri yüksek kan basıncı, diyabet ve koroner arter hastalığına yakalanma riski ile yakın ilişkilidir.

51 Body-Mass Index and Mortality in a Prospective Cohort of U.S. Adults Eugenia E. Calle, Ph.D., Michael J. Thun, M.D., Jennifer M. Petrelli, M.P.H., Carmen Rodriguez, M.D., M.P.H., and Clark W. Heath, M.D. New England Jornal of Medicine Volume 341: October 7, 1999 Number 15

52 Bel / Kalça Oranı Vücut yağ dağılımı obezite ile ilişkili sağlık riskinin önemli bir göstergesidir. Gövde de özellikle de abdominal bölgede yağ birikmesi fazla olanlar hipertansiyon, tip II diyabet, hiperlipidemi, KAH açısından artmış risk altındadırlar. Bel/kalça oranı vücut yağ dağılımının önemli bir göstergesidir.

54 Bel/Kalça Oranı Sınıflama Erkek Kadın Yüksek risk >1,0 >0,85 Orta risk 0,9-1 0,8-0,85 Düşük risk <0 font="">

55 Vücut Kompozisyonu Ölçüm Yöntemleri Sualtı ağırlık ölçümü (Hydrostatic Weighing). Skinfold ölçümleri (deri kıvrım kalınlığı ölçümü). Antropometrik ölçümler (boy,uzunluk, çap, çevre, ağırlık). Bioelektrik direnç ölçümü (BIA) İnfaruj etkileşim ölçümleri. Diğer Yöntemler

56 Bioelektrik Direnç Ölçümü Bioelektrik direnç vücut dokularının az miktardaki zararsız bir elektrik akımına direncinin ölçülmesidir. Elektrik akımları suyun çok olduğu vücut dokularından (kan, idrar ve kaslar) diğer dokulardan (kemik, yağ veya hava gibi) daha kolay geçer. Bu yöntemle vücuttan geçen elektrik akımlarının hızı ve gücü ölçülür ve bu sonuçlar boy, kilo, cinsiyet gibi bilgiler ile kişisinin vücut yağ oranının belirlenmesinde kullanılır.

57 Vücut Kompozisyonu Ölçüm Yöntemleri Sualtı ağırlık ölçümü (Hydrostatic Weighing). Skinfold ölçümleri (deri kıvrım kalınlığı ölçümü). Antropometrik ölçümler (boy,uzunluk, çap, çevre, ağırlık). Bioelektrik direnç ölçümü (BIA) İnfaruj etkileşim ölçümleri. Diğer Yöntemler

58 İnfaruj Etkileşim Ölçümleri Bu yöntem USA Tarım Bakanlığınca geliştirilmiştir, vücut yağ oranını ölçmek için ışığın emilme ve yansıma özellikleri kullanılır. Küçük bir elektrot ile biseps kasına infaruja yakın düşük enerjili ışık demeti gönderilir. Bu ışık enerjisi bisepsin ışığı emme ve yansıtma özelliklerine bağlı olarak yansıtılır, emilir veya iletilir. Elektrodun içindeki bir dedektör elektroda geri gelen ışığı ölçer. Algılanan ışık demetinin dalga boyu ve denklemlerden vücut yağ yüzdesi bulunur.

59 Vücut Kompozisyonu Ölçüm Yöntemleri Sualtı ağırlık ölçümü (Hydrostatic Weighing). Skinfold ölçümleri (deri kıvrım kalınlığı ölçümü). Antropometrik ölçümler (boy,uzunluk, çap, çevre, ağırlık). Bioelektrik direnç ölçümü (BIA) İnfaruj etkileşim ölçümleri. Diğer Yöntemler

60 Diğer Yöntemler DEXA (Dual energy x- ray absorptiometry) BT (Bilisayarlı Tomogrofi) MRI(manyetik rezonans görüntüleme) Ultrasound temelli ölçümler

61 Testler 1. Vücut kompozisyonu 2. Kardiyorespiratuvar dayanıklılık 3. Kassal dayanıklılık 4. Esneklik

62 Kassal Uygunluk Kas Kuvveti ve Dayanıklılığı Düzgün postür. Kas kaynaklı bel ağrısının önlenmesi veya azaltılması. Yaşlılıkta bağımsız hareket etmenin sağlanması.

63 Kassal Uygunluk Kas kuvveti Kas dayanıklılığı

64 Kas Kuvveti Özel bir kas yada kas grubu tarafında oluşturulabilen maksimal güç. Statik-izometrik kuvvet Dinamik-izotonik, izotonik kuvvet

65 Statik Kuvvet Statik veya izometrik kuvvet tnsinometre ve dinamometreler ile ölçülür. Sırt-bacak dinamometresitensinometresi El kavrama dinamometresi

66 Dinamik Kuvvet Dinamik kuvvet ise serbest ağırlıklar veya bilgisayar yardımlı güç-kuvvet ölçümleri 1 maksimum tekrar (1-RM) İzokinetik test cihazları Üst gövde 1-RM u için kabul görmüş test bench press Alt gövde 1-RM u için kabul görmüş test ise leg press veya bacak ektansiyon testidir.

67 Kas Dayanıklılığı Kas dayanıklılığı bir kas grubunun bir hareketi veya belirli bir ağırlığı uzun süre yapabilmesi veya uzun süre statik olarak maksimal istemli kontraksiyon yapabilme. 60 saniyelik mekik (abdominal kas dayank.) Maksimal push-up (üst ektremite kas dayan)

68 Testler 1. Vücut kompozisyonu 2. Kardiyorespiratuvar dayanıklılık 3. Kassal dayanıklılık 4. Esneklik

69 Esneklik nedir? Esneklik fiziksel uygunluğun en önemli komponentlerinden birisidir. Esneklik yaklaşık aynı anlama gelen değişik terimlerle ifade edilmektedir. İngilizce literatürde de flexibility, Türkçe de fleksibilite, Tıp kökenli literatürde Range of Motion (ROM), hareket genişliği anlamında kullanılmaktadır. Esneklik testleri eklemlerin öngörülen hareket sınırlarında hareket edip edemiyeceğini ölçer. Vücudu değerlendirmek için tek bir test yapılmamalı, her bir eklem ayrı ayrı değerlendirilmelidir.

70 Kısaca esneklik... Bir ya da bir kaç eklemde mümkün olan maksimum normal eklem hareket genişliği olarak tanımlanabilir. Esneklik sportif performansın, spor yaralanmalarının önlenmesi ve rehabilitasyonunun önemli bir elementidir.

71 Esnekliğin önemi... Esnekliğin azalması koordine edilemeyen ve beklenmeyen hareketlere yol açarak kas incinmelerine ve yaralanmalarına zemin hazırlayabilir. Esnekliğin kaybı aynı zamanda hareketlerin yapılışını güçleştirerek performansı da olumsuz etkiler.

72 Esnekliği sınırlayan yapılar/faktörler Kaslar ve onların tendonları-esnekliği sınırlandıran en önemli faktör Konnektif dokular-eklemin çevresindeki ligament ve kapsül gibi konnektif doku katmanları kontraktürlere yol açabilir. Bu durum daha çok eklemlerde cerrahi operasyonlar sonrası olabilir, uzun süreli inaktivite sonrasında da oluşabilir. Kemik yapılar Yağ doku Deri Eklem civarında oluşacak skar doku eklem hareketini kısıtlayabilir

73 Aktif ve pasif hareket genişliği; dinamik esneklik-statik esneklik Aktif kas hareketiyle eklemde gözlenen hareket genişliğine aktif hareket genişliği veya dinamik esneklik-fleksibilite denir. Eklem pasif olarak harekete ettirildiğinde kas kasılması olmadan oluşan hareket genişliğine pasif hareket genişliği veya statik esneklik-fleksibilite denir. Pasif hareket eklemde olabilecek toplam harekettir, Aktif hareketin bittiği yerde pasif hareket başlar Pasif hareket alanı yaralanmalardan korunmada önemlidir. Pasif hareketin son noktası kırılma noktası olabilir.

74 80 derece Dinamik esneklik; Aktif kas kasılması ile oluşan hareket genişliği(yaklaşık 80 derece)

75 Dışarıdan uygulanan kuvvet 10 derece 80 derece Statik esneklik; Pasif hareket ile oluşan hareket genişliği 90 derece(80+10)

76 Aktif ve pasif esnekliğin ölçülmesi-1 Esnekliğin sınırlayan faktörlerin tespit edilmesi için normal eklem hareket genişliğinin bilinmesi önemlidir. Esneklik genel veya eklemler tek tek ölçülmek suretiyle özel olarak değerlendirilebilir.

77 Genel esneklik değerlendirmesi Genel değerlendirmede hamstringler, kalça fleksörleri, sırt ekstansörleri, pektoraller, diz ekstansörleri gibi bölgeler kısa, normal ve gevşek olarak değerlendirilir. * Otur-eriş testi bel ve kalça esnekliğini değerlendirmek için sık olarak kullanılan bir başka testtir.

78 Kas kısalık testleri

81 Esnekliğin özel olarak değerlendirilmesi Özel değerlendirmede ise spesifik bir kas grubunun oluşturduğu hareket açıklığı veya belirli bir eklemin hareket açıklığı değerlendirilir. Ölçümü zordur ancak çeşitli aletler geliştirilmiştir. Eklemlerin büyüklük farkı, Hareketlerin farklılığı, kompleksliği Birden fazla eklem ihtiva eden yapılar En basit olanı ve en sık kullanılanı gonyometre dir, rehabilitasyon aletleri arasında önemli bir yer tutar Gonyometrik ölçüm ile aktif ve pasif spesifik eklem hareketleri derece olarak ölçülür

82 Aktif eklem hareket açıklıkları eklem hareket Hareket miktarı omuz fleksiyon ekstansiyon 0-50 abd İç rot Dış rot dirsek fleksiyon Ön kol pronasyon 0-90 supinasyon 0-90 El bileği fleksiyon 0-90 ekstansiyon 0-70 eklem hareket Hareket miktarı kalça fleksiyon ekstansiyon 0-15 abd 0-45 add 0-15 diz fleksiyon Ayak bil. Plantar fleks Dorsi fleks Ayak inversiyon 0-30 eversiyon 0-10 abd 0-25 add 0-65

Fizik Tedavide Antropometrik Ölçümler. Prof. Dr. Reyhan Çeliker

Fizik Tedavide Antropometrik Ölçümler. 

Prof. Dr. Reyhan Çeliker

Fizik Tedavide Antropometrik Ölçümler Prof. Dr. Reyhan Çeliker

2 Antropoloji nedir?

3 Antropoloji İnsanı, biyolojik yapısını, bedensel özelliklerini, kültürel yapısını, sosyal davranışlarını inceleyen bilim dalıdır.

4 Sosyal Antropoloji: Kültürleri, insanlar arası etkileşimleri ele alır. Medikal Antropoloji: İnsan davranışlarındaki biyolojik ve sosyokültürel özelliklerin hastalık ve sağlık üzerine etkisini araştırır.

5 Antropometri Fiziksel antropolojide kullanılan ve insan vücudunun belirli özelliklerini inceleyip, standartları belirleyen yöntemdir. Kişinin ağırlığını, vücut ölçülerini, gücünü ve hareket sınırlarını belirli noktaları esas alarak ölçer. Kişilerin birbirleri ile karşılaştırılmasını sağlar.

7 Sağlık alanında kullanımı İnsan vücudunun bileşimini, orantılarını ve tipini ortaya koyar. Kemik, adale ve yağ dokusu ölçümleri yapılır. Ucuz ve invaziv olmayan bir yöntemdir. Her yaşta kullanılabilir.

8 Sağlık alanında kullanımı Gebelik, yenidoğan, çocukluk, adolesan, erişkin ve yaşlıları takipte kullanılır. Özellikle çocuk ve gençlerde beslenme, büyüme, gelişme ve hastalık risklerinin belirlenmesinde yararlıdır. Ölçümler cinsiyete, ırka, sosyal, kültürel ve ekonomik düzeye göre farklılık gösterir.

9 Sağlık alanında kullanımı Ciltaltı yağ dokusunun Hipertansiyon, Diabet, Kalp hastalıkları, Safra kesesi taşları, Artrit ve Bazı kanser formları ile ilişkili olduğu gösterilmiştir.

10 Kurallar Bütün ölçümler vücudun sağ tarafından yapılmalıdır. Hasta uygun pozisyonda fakat gevşemiş olmalıdır. Ölçümler 2 kez yapılmalıdır. Temel noktalar dikkatle belirlenmelidir. Ödem gibi ölçümü etkileyecek faktörler göz önünde bulundurulmalıdır.

12 Antropometrik Ölçümler Vücut ağırlığı, boy Beden Kitle İndeksi (BMI) Ağırlık/boyxboy Kg/m2

15 BMI 18.4 altı AZ KİLOLU NORMAL FAZLA KİLOLU OBEZ CİDDİ OBEZ

 40.0 üstü MORBİD OBEZ

17 Antropometrik Ölçümler Persentil Bireyin referans dağılım üzerinde bulunduğu yüzdeyi gösterir.

19 Antropometrik Ölçümler DSÖ toplum taramalarında hangi yaşta hangi ölçümlerin kullanılması gerektiğini belirlemiştir.

20 Çevre ölçümleri Baş: Yenidoğan ve infantta Oksipital çıkıntı ve kaşların üzerinden ölçülür.

21 Çevre ölçümleri Boyun: Erişkin Larinksin hemen altından ölçülür.

22 Çevre ölçümleri Omuz: Çocuk, erişkin Akromion altından, deltoidlerin en belirgin bölgesinden ayakta, kollar yanda dururken ölçülür.

23 Çevre ölçümleri Kol: Gebe, çocuk, erişkin ve yaşlıda Bisepsin en geniş kısmından ölçülür.

24 Kol çevresi Kemik, kas ve yağ dokusu hakkında fikir verir. Protein ve enerji rezervlerindeki artış ve azalışı vücut ağırlığına oranla daha iyi yansıtır.

25 Çevre ölçümleri Önkol: Çocuk, erişkin Önkolun en geniş bölgesinden ölçülür.

26 Çevre ölçümleri Göğüs: Yenidoğan, erişkin Ayakta, kollar abduksiyonda iken ölçülür. 4. kosta seviyesinden, arkada skapula alt ucundan geçerek ölçülür.

27 Çevre ölçümleri Karın (bel): Erişkin ve yaşlı Umblikus hizasından, yanlarda subkostal bölgeden ayakta, kollar yana açıkken ölçülür.

28 Bel çevresi Kadınlarda 80 cm Erkeklerde 94 cm üzerinde ise Karında yağ depoları artmıştır. Metabolizmanın bozulduğunu gösterir. Kalp ve damar hastalığı riski artar.

29 Çevre ölçümleri Kalça: Erişkin ve yaşlı Önde simfizis pubis, arkada gluteal bölgenin en çıkıntılı kısmından ölçülür.

30 Çevre ölçümleri Baldır: Gebe ve yaşlı Gastroknemiusun en geniş kısmından ölçülür.

31 Deri kıvrım kalınlığı Triseps Adolesan, erişkin, yaşlı Subskapular Gebe, adolesan, yaşlı Uyluk Gebe Ayrıca pektoral, orta aksiller, biseps, abdominal ve bacaktan ölçülebilir.

35 Çap ölçümleri Kaliper kullanılarak, belirli kemik çıkıntılar arasından ölçülür. Omuz, biakromial, dirsek, el bilek Biiliak, bitrokanterik, diz, ayak bilek

36 Uzunluk ölçümleri Üst ekstremite Kol: Akromiondan orta parmak ucuna Ön kol: Olekranondan radial stiloide El: Radial stiloidden 3. parmak ucuna Kulaç: Kollar yere paralel açılmışken, orta parmaktan diğer el orta parmağa kadar ölçülür. Boy konusunda bilgi verir.

37 Uzunluk ölçümleri Alt ekstremite: SIAS ile medial malleol arası veya umblikus ile medial malleol arası Uyluk: Patella üst ucundan inguinal ligamente Bacak: Tibial platodan tabana Ayak: Topuktan en uzun parmağa

40 SONUÇ Antropometri, insan vücudunun bileşimini, orantılarını ve tipini değerlendiren, evrensel olarak kabul gören ucuz ve basit bir yöntemdir. Çocuklarda büyümenin takip edilmesini sağlar. Tüm yaşlarda bireylerin ve toplumun sağlık durumunu yansıtır.

VİTAMİN D: GÜNCELLEME

VİTAMİN D: GÜNCELLEME

1 VİTAMİN D: GÜNCELLEME Dr Dilek Gogas Yavuz Marmara Üniversitesi Tıp fakültesi Endokrinoloji ve Metabolizma BD

2 D Vitamini Olarak Adlandırılmış Olan molekül Steroid Hormondur Vitamin D reseptörleri hemen her dokuda gösterilmiştir.

3 Ciltte D vitamini sentezi için gerekli koşullar Güneş ışınlarının doğrudan deri teması Güneş ışını açısı (Zenith açısı): UV nm Ülkemizde D vit sentezi: Nisan- kasım saat 11:00-15:00 1 minimal eritem dozuna ulaşılması (cillte hafif pembelik) Vücudun enaz %20 sinin direkt ışın teması

4 Yaz mevsiminde Bütün gün güneşlenirseniz Ne kadar D vitamini sentezlersiniz? IU

5 D Vitamini besinsel Kaynakları Besin (IU) somon (105 gr) 360 Tuna balığı (90 gr) 345 Sardalya balığı (52.5 gr) tam yumurta 20 dana karaciğeri (105 gr) 15

6 Vitamin D eksikliği yaygın bir problemdir Düzeyi <20ng a="" dl="" hastalarda="" hastanede="" huzurevlerinde="" k="" kal="" n="" olanlar="" olanlarda="" r="" si="" yatan="">60 y kişilerde (Kuzey de yaşayanlarda) %60 Adolesan çocuklarda %43 Toplum taramalarında %35-75 Can Fam Physician 2007;53:

7 D vitamini eksikliğinin nedenleri Cilt sentezinin azalması Absorbsiyon azalması Sekestrasyon artışı Katbolizma artışı emzirme Sentez azalması Kalıtımsal hastalıklar Kazanılmış hastalıklar Güneş kremi, cilt pigmentasyonu, yaşlanma Kistik fibroz,çöliak,gastrik bypass,kol emiilimini azaltn ilaçlar obezite Antikonvülzan, steroid,antiretroviral,immunsupresanlar Karaciğer,renal yetmezlik Vit D mutasyonları Tm bağlı osteomalazi, hiperparatirodi, granulamatöz hastalıklar,lenfoma

8 Nedenler İlaçlar Steroid Rifampin VİTAMİN D EKSİKLİĞİ Sonuçlar Güneş kremi Kış mevsimi yükseklik Karaciğer Yetmezliği Renal Yetmezlik Nefrotik Sendrom Obezite Malabsorpsiyon Chron, çöliak Whipple Ksitik fibroz Şizofreni- depresyon Astım İnfeksiyon Otoimmün hastalıklar Tip 1 Diyabet Multipl skleroz Romatoid artrit Osteoartrit Osteoporoz Osteomalazi Kas güçsüzlüğü Kas ağrıları Kanser Meme,Kolon Prostat,pankreas Tip 2 Diyabet

9 D vitamini eksikliği nin bilinen en eski sonucu Çocuklarda raşitizm Yetişkinde osteomalazi

10 Vitamin D & Kemik Osteomalazi: Erişkinlerde Kemik mineralizasyonu Raşitizm çocuklarda (büyüme devam eden olgunlaşmamış kemiklerde) büyüme plaklarının kemik mineralizasyonu ve mineralize olmayan osteoidin toplanması

11 Diyabet İnsidansı (1/ ) Vitamin D Düzeyi - Tip 1 Diyabet İnsidansı Ultaviole etkisi Diabetologia Aug;51(8):

12 < 15 y insidans (1/ ) Finlandiyada değişen vitamin D replasman önerileri ve tip 1 diyabet prevalansı yıl Ann Med Nov 3

13 Vitamin D eksikliği Serum kalsiyum PTH Kemik rezorpsiyonu Kas güçsüzlüğü Sekonder hiperparatiroidi PTH yüksek Ca: düşük-normal P:düşük normal 25OHD: düşük Düşme riskinde artma Artmış kırık riski

14 D vitamini eksikliği Belirtiler: Asemptomatik Kemik ağrısı Omurga ağrısı Proksimal kas güçsüzlüğü kas ağrıları miyopati İskelet deformiteleri (pelvis, kaburga, bacak) Kırıklar Dengesizlik Hipokalsemi ile ilişkili şikayetler uyuşma, Karıncalanma Kasılma Epilepsi laringospazm

15 25 OH Vitamin D düzeyi < 30 ng/ml Eksiklik : <20 :="" font="" l="" ml="" ng="" nmol="" yetmezlik="">

16 Toplum taraması önerilmemektedir Raşitizm 25OH D ölçüm endikasyonları Osteomalazi osteoporoz KBY,KCY Malabsorbsiyon sendromları (inflamatuar bağırsak hastalığı, Bariatrik cerrahi, Radyasyon enteriti vb ) Hiperparatirodizm İlaçlar (antiepileptik, glukokortikoid,aids ilaçları,antifungal,kolestiramin) Gebelik-laktasyon Yaşlılar Kırık öyküsü olanlar Obezler VKI> 30 kg/m2 Granuloma ile seyreden hastalıklar (sarkoidoz, tbc)

17 D vitamini replasman tedavisi Serum 25 OHD < 20 ng/ml ise kolekalsiferol yükleme dozu : IU /hafta 8 hafta İdame dozu : IU/gün Serum 25 OHD: ng/ml ise Yükleme yapılmadan idame doz ile başlanabilir D vitamini eksiklik riski olanlarda idame devamlı olmaldır

18 D Vitamini preparatları Kapsül 1000 IU,2000IU,5000IU 5-15 USD 15 ml = IU D3 10 damla= ~1000 IU Ekmek üzerine dökülüp alınabilir Suya dökülmemeli bardağa yapışır 5 TL 1 ml = IU D3

19 D vitamini replasman tedavisi Obezite Malabsorbsiyon D vit metabolizmasını etkileyen ilaç yüksek doz D vitamini İhtiyacı X 2-3 Yükleme dozu : IU /hafta 8 hafta İdame dozu : IU/gün

20 Yükleme dozu sonrası 2 ay sonunda 25OH D vitamini Düzey ölçümü önerilir Tedavinin 3. ayında 25OHD vit ve kalsiyum düzeyi ölçülmeli 25 OH D düzeyi <30ng ara="" font="" ise:="" lmal="" malabsorbiyon="" ml="" r="" t="" tedavi="" u="" uyumsuzlu="" vb="">

21 D Vitamini replasmanı ile Hedef serum 25OH D değeri: ng/ml

22 Vitamin D Tedavisi: yan etkiler Serum 25 OH D> 88 ng/ml yan etki izlenebilir Hiperkalsiüri Hiperkalsemi Dengesizlik- kırık riskinde artış

24 Önerilen D vitamini alımı 0-1 yaş IU 1-8 yaş IU 9-18 yaş IU >18 yaş IU Gebelik Laktasyon IU IU Endocrine Society vitamin D guidelines 2011

25 Vitamin D > 30 ng/ml Ek faydalar Kanser Otoiimün hastalıklar Tip 2 diyabet Tip 1 diyabet Kardiyovasküler hastalık İnfeksiyon Riskini

26 D vitamini preparatları D 3vit damla: Ekmek üzerine dökülüp alınabilir Suya dökülmemeli bardağa yapışır 15 ml = IU D3 10 damla= ~1000 IU D vit 3 ampul : 1 ml = IU D3 Kapsül : 1000 IU, 2000 IU, 5000 IU Aktif D vitamini preparatları dvitamini replasman tedavisinde önerilmez

27 Teşekkür ederim Institute of Medicine Report, November 2010