SESLİ İLAHİ DİNLEYELİM

SESLİ İLAHİ DİNLEYELİM

DUA KAVRAMININ ANLAMI*

DUA KAVRAMININ ANLAMI*

A. SÖZLÜK VE TERİM ANLAMI

Sözlükte; “çağırmak, seslenmek, davet etmek, istemek

ve yardım talep etmek” anlamlarına gelen dua, din ıstılahında;

Allah’ın yüceliği karşısında insanın aczini ve zafiyetini

itiraf etmesi, sevgi ve saygı ile O’nun lütuf, nimet

ve yardımını, dünya ve ahirette nimetler ve iyilikler ihsan

etmesini; üzerindeki sıkıntı, dert ve belayı gidermesini;

günah, hata ve kusurlarını bağışlamasını dilemesi; yalvarıp

yakarması ve O’na hâlini arz edip niyazda bulunması demektir.

(bk. Rağıb ve İbn Manzûr, d.’a.v. maddesi)

Dua kavramı; “saygı” ve “Allah’ı anma” (ta’zîm ve zikir)

ile “çağrı” ve “istekte bulunma” (nidâ ve istiâne) anlamlarını

birlikte içerir.

Dua; sınırlı, sonlu ve aciz olan insanın bütün benliğiyle

sınırsız, sonsuz ve kudret sahibi olan yüce Allah’a yönelip

O’ndan istek ve dilekte bulunması, O’nunla arasında bir

köprü ve diyalog kurmasıdır. Dua eden insan; bütün zayıflığı,

acizliği ve ihtiyaçları içinde, Yüce Allah’ın sonsuz

kudretinin ve yüceliğinin, isteklerini ancak O’nun lütfu ve

yardımıyla elde edebileceğinin bilincindedir. Bu bilinçle

yapılan dua; insanın Yaratan’ına olan inancının, güveninin

ve O’na teslim oluşunun bir göstergesidir. İşte bundan dolayı

Peygamberimiz (s.a.s.);

* Bu bölüm, İç Denetçi Doç. Dr. İsmail KARAGÖZ tarafından

hazırlanmıştır.

DUALAR

24

لَيْسَ شَيْءٌ أَكْرَمَ عَلٰى الِّٰهل مِنَ الدُّعَاءِ

“Allah’a duadan daha değerli bir şey yoktur” buyurmuştur.

(İbn Hıbbân, Ed’ıye, No: 870; Ahmed, II, 362; Tirmizî, De’avât, 1; İbn Mâce, Dua, 1)

B. KUR’ÂN’DAKİ ANLAMI

Çok anlamlı kavramlardan biri olan “dua”; Kur’ân’da

yedi farklı anlamda kullanılmıştır. (bk. Ebû’l-Ferec, s. 292-295)

1. Çağrı (nidâ)

يَوْمَ يَدْعُوكُمْ فَتَسْتَج۪يبُونَ بِحَمْدِهِ وَتَظُنُّونَ إِنْ لَبِثْتُمْ إِلاَّ قَل۪يلًا

“Sizi çağırdığı gün, O’na hamd ederek davetine uyarsınız

ve (kabirlerinizde) pek az bir müddet kaldığınızı zannedersiniz.”

(İsrâ, 17/52; bk. Enbiya, 21/45; Fâtır, 35/14; Kamer, 54/10)

2. İstiâne/Birinden yardım isteme

وَإِنْ كُنْتُمْ ف۪ي رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلٰى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا

شُهَدَاءَكُمْ مِنْ دُونِ الِّٰهل إِنْ كُنْتُمْ صَادِق۪ينَ

“Kulumuza indirdiğimiz Kur’ân’dan şüphe ediyorsanız,

siz de onun benzeri bir sûre meydana getirin; eğer doğru sözlü

iseniz, Allah’tan başka, güvendiklerinizi de yardıma çağırın.”

(Bakara, 2/23; bk. Yunus, 10/38; Mü’min, 40/26)

3. Söz (kavl)

فَمَا كَانَ دَعْوَاهُمْ إِذْ جَاءَهُمْ بَأْسُنَا إِلاَّ أَنْ قَالُوا إِنَّا كُنَّا ظَالِم۪ينَ

“Azabımız onlara (helâk ettiğimiz toplumlara) geldiğinde

sözleri, ancak ‘biz gerçekten zalimlermişiz’ demekten

ibarettir.” (A’râf, 7/5; bk. Yunus, 10/10; Enbiya, 21/15)

GİRİŞ

25

4. İstifhâm / Bir şeyi sormak, anlamak istemek

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَج۪يبُوا وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمْ لِمَا يُحْي۪يكُمْ

وَاعْلَمُوا أَنَّ الٰهّلَ يَحُولُ بَ الْمَرْءِ وَقَلْبِه۪ وَأَنَّهُ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ

“Ey inananlar! (Elçi), sizi yaşatacak şeylere çağırdığı

zaman Allâh’ın ve Elçisinin çağrısına koşun ve bilin ki, Allah,

kişi ile onun kalbi arasına girer ve siz, O’nun huzuruna

toplanacaksınız.” (Enfâl, 8/24; bk. Bakara, 2/68; Yunus, 10/25; Kehf, 18/58;

Mü’minûn, 23/73; Nuh, 71/5, 8)

5.İstekte bulunmakyalvarmak (suâl)

وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ

“Kullarım, sana benden sorarlarsa (de ki): Ben (onlara)

yakınım, dua edip yalvaran, bana dua ettiği zaman onun duasına

karşılık veririm…” (Bakara, 2/186; bk. A’râf, 7/134; Zuhruf, 43/49;

Mü’min, 40/49, 60)

6. İbadet

Kur’ân’da birçok ayette “dua” kelimesi ve türevleri bu

anlamda kullanılmıştır. Şu ayetleri örnek olarak verebiliriz:

قُلْ أَنَدْعُو مِنْ دُونِ الِّٰهل مَا لاَ يَنْفَعُنَا وَلاَ يَضُرُّنَا

“De ki: ‘Biz hiç Allah’ı bırakıp da bize fayda da, zarar da

vermeyecek şeylere ibadet eder miyiz?...” (En’âm, 6/71)

وَالَّذِينَ لَا يَدْعُونَ مَعَ الِّٰهل إِلٰهًا آخَرَ

“Onlar (Rahman’ın kulları), Allah’ın yanında başka tanrı

tutup ona ibadet etmezler…” (Furkân, 25/68; bk. Mü’minûn, 23/117;

Cin, 72/18, 20)

DUALAR

26

7. İman

قُلْ مَا يَعْبَأُ بِكُمْ رَبِّي لَوْلَا دُعَاؤُكُمْ

“De ki: ‘İbadetiniz / imanınız olmasa Rabbim size ne diye

değer versin?’...” (Furkân, 25/77)

Bu ayetteki “dua” kelimesi ibadet anlamına gelebileceği

gibi iman anlamına da gelir. (Buhârî, İman, 2) İbadet kavramı,

iman kavramını da içine alır. Bir insanın ibadet edebilmesi

için her şeyden önce iman etmesi gerekir.

C. DUA ANLAMINA GELEN KUR’ÂN KAVRAMLARI

1. İbadet

“Dua” kavramı, ibadet anlamına geldiği gibi “ibâdet”

kavramı da dua anlamına gelir. Meselâ şu ayette geçen

“ibâdet” kelimesi, “dua” anlamındadır:

وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ

يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ

“Rabbiniz buyurdu ki: Bana dua edin, duanızı kabul edeyim.

Bana dua (ibadet) etmeğe tenezzül etmeyenler, aşağılık

olarak cehenneme gireceklerdir.” (Mü’min, 40/60)

Sahabeden Nu’mân ibn Beşîr, Hz. Peygamber (s.a.s.)’in

minberde,

اَلدُّعَاءُ هُوَ الْعِبَادَةُ

GİRİŞ

27

“Dua ibadettir” dediğini, sonra sözüne delil olarak bu

ayeti okuduğunu söylemiştir. (Tirmizî, De’avât, 2; bk. İbn Mâce, Dua,

1; Ebû Davut, Salât, 358)

2. Salât

Sözlükte dua anlamına gelen “salât” kelimesi Kur’ân’da;

namaz anlamında kullanıldığı gibi sözlük anlamında da

kullanılmıştır: Şu ayetleri örnek olarak verebiliriz:

وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاَتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ

“Ve onlara dua et; çünkü senin duan, onlara huzûr ve

sükûn verir.” (Tevbe, 9/103)

أَلَمْ تَرَ أَنَّ الٰهّلَ يُسَبِّحُ لَهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالطَّيْرُ صَافَّاتٍ كُلٌّ

قَدْ عَلِمَ صَ تَالَهُ وَتَسْبِيحَهُ

“Görmedin mi, göklerde ve yerde olan kimseler ile kanatlarını

çırparak uçan kuşlar Allah’ı tespih ederler? Her biri kendi

duasını ve tespihini bilmiştir…” (Nûr, 24/41)

3. Nidâ

Sözlükte çağrı anlamına gelen “nidâ” kavramı, Kur’ân’da dua

anlamında da kullanılmıştır. Şu örneği zikredebiliriz:

وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ

“(Ey Peygamberim!) Eyyûb’u da hatırla. Hani o Rabbine,

‘Şüphesiz ki ben derde uğradım, sen merhametlilerin en

merhametlisisin’ diye yalvarmıştı (nâdâ).” (Enbiya, 21/83)

DUALAR

28

4. Kavl

Lügatte söz anlamına gelen “kavl” kelimesi, Kur’ân’da

dua anlamında da kullanılmıştır. Şu ayeti örnek olarak

zikredebiliriz:

قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِي وَهَبْ لِي مُلْكًا لَا يَنْبَغِي لِأَحَدٍ مِنْ بَعْدِي إِنَّكَ أَنْتَ

الْوَهَّابُ

“O, Rabbim! Beni affet, bana, benden sonra hiç kimseye

nasip olmayan bir mülk (hükümdarlık) ver. Çünkü Sen, çok

lütufkârsın, dedi /diye dua etti.” (Sâd, 38/35; Âl-i İmrân, 3/38)

5. Tazarru

Yalvarmak anlamına gelen “tazarru” kelimesi dua ile eş anlamlıdır.

Şu ayeti örnek olarak verebiliriz:

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا إِلَى أُمَمٍ مِنْ قَبْلِكَ فَأَخَذْنَاهُمْ بِالْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ

يتَضََرعَّوُنَ

“Şüphesiz ki senden önceki ümmetlere de peygamberler

gönderdik. Bize yalvarsınlar / dua etsinler diye onları darlık

ve sıkıntı ile yakalayıp cezalandırdık.” (En’âm, 6/42)

6. Suâl

Sözlükte istemek ve sormak anlamına gelen “suâl” kelimesi,

bir kısım hadislerde dua anlamında kullanılmıştır.

Şu örnekleri verebiliriz:

اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ الْهُدٰى وَالتُّقٰى وَالْعَفَافَ وَالْغِنٰى

“Allah’ım! Senden hidayet, takva, iffet ve gönül zenginliği

GİRİŞ

29

istiyorum.” (Müslim, Dua, 72; Tirmizî, De’avât, 9)

فَإِذَا سَأَلْتُمُ الٰهّلَ فَاسْأَلُوهُ الْفِرْدَوْسَ

“Allah’tan cennet istediğiniz zaman Firdevs cennetini isteyin.”

(Tirmizî, Sıfatü’l-Cenne, 4)

Allah’tan bir şey istemek, O’na dua etmektir.

7. İstiâne

“İstiâne” yardım istemek anlamında olup bir kısım ayet

ve hadislerde dua anlamında kullanılmıştır. Şu örnekleri

verebiliriz:

Yüce Allah, Fâtiha sûresinde bize;

وإَيِّاَك نسَْتعَِينُ

“Ancak Senden yardım isteriz” (Fâtiha, 1/5) şeklinde dua etmemizi

öğretmektedir.

Peygamberimiz (s.a.s.) de, yaptığı konuşmalarına;

إِنَّ الْحَمْدَ نَسْتَعِينُهُ ونَسْتَغْفِرُهُ

“Her türlü övgü Allah’a mahsustur, O’ndan yardım ister

ve O’nun bağışlamasını dileriz” (Tirmizî, Vitir, 116) dua cümlesi

ile başlamıştır.

8. İstiğâse

“İstiğâse”, yardım istemek demektir. Kur’ân’da dua etmek

anlamında kullanılmıştır. Şu ayeti örnek olarak zikredebiliriz:

DUALAR

30

إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُمْ بِأٰلٰفٍ مِنَ الْمَلآئِكَةِ

مرُدْفِيِنَ

“Siz Rabbinizden yardım istiyordunuz, O da: ‘Ben size

birbiri ardınca bin melek ile yardım edeceğim’ diye duanızı

kabul buyurmuştu.” (Enfâl, 8/9)

9. İstiğfâr

“İstiğfâr”; Allah’tan af ve mağfiret dilemek demektir.

Af ve mağfiret dilemek, Allah’ın affetmesi için O’na dua

etmek, yalvarmak demektir. Nuh Peygamberin, kavmine

hitabını içeren şu ayeti örnek olarak verebiliriz:

فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كَانَ غَفَّارًا

“Rabbinizden mağfiret dileyin, çünkü O çok bağışlayandır,

dedim.” (Nûh, 71/10)

وَ اِنِّي لَاَ سْتَغْفِرُ الٰهّلَ فِي الْيَوْمِ مِائَةَ مَرَّةٍ

“Vallahi ben günde yüz defa Allah’tan mağfiret diliyorum.”

(Müslim, Zikir, 41)

10. İstiâze

“İstiâze”, bela, kaza, âfet ve kötülüklerden Allah’a sığınma,

O’ndan kendisini korumasını isteme anlamındadır.

Şu ayet ve hadisi örnek olarak verebiliriz:

قَالَ رَبِّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَسْأَلَكَ مَا لَيْسَ لِي بِه۪ عِلْمٌ وَإِلاَّ تَغْفِرْ لِي

وَتَرْحَمْنِي أَكُنْ مِنَ الْخَاسِرِينَ

“Nuh; ‘Ey Rabbim! Ben bilmediğim bir şeyi istemiş olmaktan dolayı sana sığınırım. Sen beni bağışlamazsan, bana

merhamet etmezsen, ben hüsrana uğrayanlardan olurum’ diye

niyazda bulundu.” (Hûd, 11/47)

اَللّٰهمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْبَرَصِ وَالْجُنُونِ وَالْجُذَامِ وَمِنْ سَيِّىءِ الْأَسْقَامِ

“Allah’ım! Alaca hastalığından, delilikten, cüzzam hastalığından

ve her türlü kötü hastalıktan sana sığınırım.” (Ebû Davud,

Salât, 367)

11. Tövbe

“Tövbe”, insanın günahına pişmanlık duyması ve Allah’tan

af dilemesi demektir. Tövbe eden insan, Allah’a dua edip yalvarmış

olur.

فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ إِنَّ رَبِّي قَرِيبٌ مُجِيبٌ

“O’ndan mağfiret dileyin, sonra O’na tövbe edin! Çünkü

Rabbim yakındır, duaları kabul edendir.” (Hûd, 11/61)

Ayette “tövbe edin” emrinden sonra Allah’ın duaları

kabul eden olduğunun bildirilmesi, tövbe etmenin de dua anlamına geldiğini ifade eder.

“Zikir” 

(Allah’ı anma), “tesbih” (Sübhânellah / Allah’ı noksan sıfatlardan tenzih ederim), “hamd” 

(Elhamdülillâh

/

Allah’a hamd olsun), “tehlil” (lâ ilâhe illallah / Allah’tan

başka ilâh yoktur), “tekbir” (Allâhü ekber / Allah en büyüktür)

“senâ” (Allah’ı övme) ve “şükür” (Allah’ın verdiği nimetlere

teşekkür etme), “icâbet”, “istîcâb” ve “tenciye” (duayı kabul

etme), “keşf” (sıkıntıları giderme, kaldırma) kavramları

“dua” kavramının mana alanını oluşturur.