Ay Tutulması
Ay – Yer – Güneş dizilişi
gerçekleştiğinde (Bu durum, bir güneş tutulmasından yaklaşık 14-15 gün sonra
gerçekleşir) Dolunay evresindeki Ay Yerkürenin Güneş’e gore ters tarafında
oluşan gölgesinden geçer.
Yer’in gölgesi, Güneş’ten gelen ışığın
geometrisine gore iki bölgeden oluşur. Tam gölge (Umbra) konisi ve Yarı
Gölge(Penumbra) konisi
Şekil 1.41 Ay tutulmasının oluşumu
Şekil 1.42 Ay tutulması
türleri
Dolunay evresindeki Ay,
yörüngesinde dolanırken Yer’in gölge konisi içinden geçer.
• Eğer, Tam
Gölge Konisi içinden geçerse Tam Ay Tutulması oluşur.
• Eğer, Ay’ın bir
kısmı Tam Gölge Konisi içinden geçerse Parçalı Ay Tutulması oluşur.
•
Eğer, Ay Yarı gölgenin içinden geçerse Yarı Gölgeli Ay Tutulması oluşur.
Ay, sadece Tam Tutulma sırasında doğrudan Güneş ışığı almaz. Diğer
tutulmalar sırasında az da olsa Güneş ışığı alacağı için tutulma gözlemi
zorlaşır.
Şekil 1.43: Tam Ay Tutulması
sırasında arka arkaya çekilmiş fotoğraflardan oluşturulmuş bir tutulma hikayesi.
Tam Ay Tutulması sırasında Ay neden bakır renkli görünür
?
Dolunay evresindeki Ay, tam gölge konisine girdiğinde
üzerine Güneş ışığı düşmeyeceği, yansıma olamayacağı için de gözlenemeyeceği
düşünülebilir. Ancak durum böyle değildir. Yer atmosferi güneş ışıkların
kırılmasına neden olur. Ayni zamanda kısa dalga boylu (mavi bölgedeki )
ışınımlar saçılma sonucu atmosfer tarafından alıkonur. Bunun sonucunda Güneş’in
kırmızı ışığı daha az soğurulur ve saçılır ve kırılarak Ay yüzeyine kadar
ulaşabilir ve Ay yüzeyi tam tutulma sırasında “kızıl” ya da “bakır” renkte
görülür.
Ay tutulması, tutulmanın gerçekleştiği saatlerde gece olan
yerlerde konumuna gore kısa ya da uzun sure gözlenir. Tam tutulma süresi 1-3
saat sürebilir.
Tutulmaların
Tekrarı
Bir tutulmanın 6585 gün sonra aynı şekilde tekrar
meydana geleceği Babilliler tarafından hesap edilmiştir. Bu süreye, bir "Saros
dönemi" denir. Bu süre 18 yıl 11 gündür.
Saros döneminin neyi ifade
ettiğini daha iyi anlamak için birbirine eşit iki tutulmanın hangi koşullar
altında meydana gelebileceğine bakmak gerekir. Genel olarak bir tutulmanın
olabilmesi için Ay'ın yeniay veya dolunay evresinde olması, düğümlerden birinden
geçmesi gerekir.
Ay’ın bir düğüm noktasından ardarda iki geçişi
arasındaki süreye Ejderel Ay denir. Bu sure 27.2122 gündür. Ay, bir düğüm
noktasından geçtikten bir ejder ayı sonra tekrar aynı düğüm noktasından geçer.
Ay’ın yörüngesi üzerindeki enberi noktasından ardarda iki geçişi
arasındaki süreye Ayrıksıl Ay denir. Bu sure 27.5545 gündür. Ay, enberi
noktasından geçtikten bir ayrıksıl ay sonra tekrar enberi noktasından geçer.
Ay,ın bir evreden ardarda iki geçişi arasındaki süreye Kavuşum Ayı
denir. Bu sure de yaklaşık 29.5306 gündür. Örneğin, bir yeniay evresinden bir
kavuşum ayı sonra tekrar Yeniay oluşur.
Örnek olarak, Ay tutulması
olayını alalım: Ay tutulması dolunay evresinde ve Ay – Yer – Güneş dizilişi
düğümler çizgisinde ise olur.
• Ay'ın tekrar dolunay evresinde
görülebilmesi için, kavuşum ayının tam katı kadar zamanın geçmesi gerekir,
• Ay'ın tekrar düğümler çizgisinde bulunması için de ejderel ay
süresinin tam katı kadar zamanın geçmesi gerekir.
• Ayrıca Yer ile Ay
arasındaki uzaklığı göz önüne aldığımızda, bir önceki tutulmadaki uzaklık kadar
olmalıdır. Bunun için de ayrıksıl ay süresinin tam katı kadar sürenin geçmesi
gerekir.
Geçmişte meydana gelen bir tutulmanın aynen tekrarı için bu gök
cisimlerinin yeniden aynı konuma gelmeleri gerektiği açıktır. Gerekli hesaplama
yapılırsa, geçmesi gereken sürenin ortalama olarak: 6585.34 gün= 18 yıl, 11.3
gün olduğu bulunur. Bu ise yaklaşık olarak: 223 kavuşum ayı, 242 ejderel ay ve
239 ayrıksıl ay eder. Güneş tutulması için de Ay, yeniay evresinde olmak kaydı
ile burada söylenenler geçerlidir.
