GÖKADAMIZIN PORTRESİ-EVRENDEKİ KÖFLEMİZ
Samanyolu, evrendeki en görkemli gökadalardan biri. 100 000 ›fl›k y›l› çap›nda. ‹çinde en az 100 milyar y›ld›z bar›nd›r›yor. Ne yaz›k ki, görebildi¤imiz y›ld›zlar›, sarmal kollar›, bu görkemi tümüyle yans›tm›yor. Ifl›yan madde, gökadam›z›n toplam maddesinin yaln›zca yüzde beflini oluflturuyor. Geriye kalan yüzde 95, gökaday› görünmez bir bulut gibi saran ›fl›kl› diskin 1000 kat› hacimdeki karanl›k halede bulunuyor. Göremedi¤imiz,bilemedi¤imiz bir tür. Bilim adamlar› bu karanl›k maddenin s›rlar›n› çözmeye çal›fl›yorlar. Merkezindeyse, haleye oranla sonsuz küçüklükte, ama belki de daha güçlü bir karanl›k var. Yaklafl›k üç milyon Günefl kütlesinde oldu¤u san›lan bir karadelik aday›. ‹çine düflen hiçbir fleyin kaçamayaca¤› bir tekillik noktas›. Gökadan›n oluflum biçimi tart›flmal›. Kimi gökbilimcilere göre dev bir gaz bulutunun çökmesinin ürünü. Kimine göreyse, bir montaj.Küçük gökadalar›n milyarlarca y›l boyunca çarp›fl›p birleflmesiyle oluflmufl. Bu süreç durmufl de¤il. Büyük gökadam›z, çevresindeki küçük kardefllerini yiyerek büyümesini sürdürüyor.
Gökadam›z›n Portresi
387. SAYININ EKİDİR
TÜB‹TAK
Yaz geceleri gökyüzünde gördü¤ümüz, gökadam›z›n küçük bir parças›. Bu görüntüyü,bulundu¤umuz yerden gökadan›nd›fl›na do¤ru bakt›¤›m›zdagörebiliyoruz (üstte). Gözlerimizi Sagittarius (yay) tak›my›ld›z›naçevirip gökada merkezine bakt›¤›m›zda gördü¤ümüz manzara (solda).Samanyolumuzla, Yerel Grup’unresimde görülen öteki devi Andromeda, saatte 500 bin kmh›zla birbirlerine yaklafl›yorlar. Üç milyar y›l sonra birleflip bir süper gökada oluflturacaklar.Samanyolu’nun merkezinde Sagittarius A* ad› verilen bir karadelik aday›bulunuyor. Çevresindeki y›ld›zlar›n ve gaz›n büyük dönüfl h›zlar›n› hesaplayangökbilimciler, böylesine muazzam bir çekim gücüne sahip, ama çok s›n›rl› bir alana s›k›flm›fl cismin ancak bir karadelik olabilece¤ini düflünüyorlar.Samanyolu’na benzeyen bir sarmal gökadan›n y›ld›z diski. Bizim gökadam›zdada y›ld›zlar›n % 95’inin topland›¤› bu disk,gökadan›n toplam maddesinin ancak % 5’ini oluflturuyor. Geri kalan madde,gökaday› bulut gibi saran, diskten bin kat daha hacimli karanl›k halede bulunuyor.Kozmik yamyaml›k: Samanyolu’nu çevreleyen hale üzerinde, yaklafl›k 170 tane küresel y›ld›z kümesi bulunuyor. Bunlardan M80, yüzbinlerce y›ld›zdanolufluyor (üstte). Ancak samanyolu, uydugökadalar›na yapt›¤› gibi, disk düzlemindengeçtikçe kütleçekim etkisiyle bu kümeleri de parçalay›p yutuyor.
Büyük bir gökadada yafl›yoruz. Yaz geceleri gördü¤ümüz küçük bir parças› bile günlük yaflam›m›z›n boyutlar›na al›flm›fl zihnimizi zorluyor. Oysa koskoca Samanyolu, evrene aç›lan pencereler önünde cücelefliyor. Gökadam›z, önce kardefli Andromeda ile birlikte yönetti¤i Yerel Grup adl› gökada kümesinin bir üyesi. Ama tüm evren gibi, bu küme de hareketli. Samanyolu,çevresindeki gökadalar› birer birer yutuyor. Ama sahip oldu¤u muazzam kütleçekim kuvveti, kendi sonunu da haz›rl›yor. Yaklafl›k birkaç milyar y›l içinde, 2 milyon ›fl›k y›l› uzakl›ktaki Andromeda ile birleflecek ve ortaya bir süper gökada ç›karken, birleflmenin etkisiyle her yanda fliddetli y›ld›z oluflumlar› bafllayacak. Yerel Grup ise, Virgo (Baflak) Süperkümesi’nin içinde önemsiz bir noktac›k, Gökada kümelerinin oluflturdu¤u bu süperkümeler, evrende gördü¤ümüz en büyük yap›lar. Bunlar da büyük ölçekteki evrenin dokusunda ipliksi yap›lar›n kesiflme noktalar›nda küçük topakç›klar oluflturuyorlar. Evren, 15 milyar y›l önce kendisini do¤uran Büyük Patlama’n›n verdi¤i ilk itimin,kütleçekimine bask›n gelmesi nedeniyle sürekli olarak geniflliyor. Gökadalar, uzakl›klar›yla do¤ru orant›l› h›zlarla bizden uzaklafl›yorlar. En uzaklarda gördü¤ümüz kuasarlar, merkezlerindeki dev karadelikleri nedeniyle yüzlerce gökadan›n enerjisiyle ›fl›yan gökadalar.Bunlardan en uzak olanlar›, ›fl›k h›z›n›n yüzde 90’›na yaklaflan h›zlarla bizden uzaklafl›yorlar.
387. SAYININ EKİDİR
TÜB‹TAK
Evrendeki
Günefl Sistemimiz Yerel Grup Günefl’inkomflular›SamanyoluSüperküme Evren
Köflemiz
Küresel Küme
HeykeltraBaflakBüyükAy›YerelA vKöpekleri
›fl›k y›l›
› fl›k y›l›
›fl›k y›l›
› fl›k y›l›
› fl›k y›l›
›fl›k y›l›
GüneflMerkürVenüsDünya
›fl›k y›l››fl›k y›l›
›fl›ky›l›
Andromeda gökadas›
Andromeda’n›nuydular›
Küçük Macellan BulutuBüyük Macellan BulutuKüresel KümeBernard’›ny›ld›z›Küçük Ay›EjderhaHeykeltraflSamanyoluAslan IIAslan IKarinaOcak
›fl›k y›l›
K ah r am an
H er k ü l
Hintli
