20 NCİ YÜZYILDA BİLİM VE TEKNOLOJİ
19001900
Mendel yasalar›n›ndo¤rulu¤u deneylerle kan›tland›.1822’de Avusturya’da do¤an GregorMendel 1856 y›l›nda kal›t›mla ilgiliçal›flmalar›na bafllam›flt›.Bezelyelerle yapt›¤›deneyler sonundakal›t›m yasalar›n›ortaya atanMendel,kal›t›mbilimin(geneti¤in)do¤mas›naolanaksa¤lam›flt›r.
19001900
‹lkradyonun yap›l›fl›.Elektromanyetikdalgalar›nvarl›¤›n› 1864y›l›nda JamesClerk Maxwellortaya koymufltu.GuglielmoMarconi’yse dalgalar› ilkin 9 m,sonra da 275 m ve 3 km’likuzakl›klara iletmeyi baflard›. 1901’dede Atlas Okyasu’nun ötesine ilkmesaj›n› ulaflt›rd›.
19001900
Günümüzde PlanckSabiti olarak adland›r›laneylem kuantumunu, Almanfizikçi Max Planck buldu.Ifl›ma olgusunda enerjininsürekli biçimde de¤il, enerjipaketleri biçiminde kesikliolarak ortaya ç›kt›¤›varsay›m›n› yapan Planck,herbiri belirli bir enerjimiktar›n› içeren paketlerekuantum ad›n› verdi ve birkuantumun enerjisinin ›fl›n›m›nfrekans›yla orant›l› oldu¤unu önesürdü. Bu teori fizikte bir devrimniteli¤i tafl›yordu ve 20. yüzy›ladamgas›n› vuran kuantummekani¤inin bafllang›c› oldu.
19011901
Emekli bir Almansubay› olan FerdinandZeppelin’in tasarlad›¤› havagemisi "Zeplin"lerden ilki 2Temmuz’da Almanya’daFriedrichshafen yak›nlar›nda birgöldeki yüzer hangardanhavaland›. Sivil havac›l›kta veyolcu tafl›mac›l›¤›nda büyükbaflar›lar elde edecek olan buaraçlar, uçaklarla rekabetedayanamay›p gelecektegöklerden silinecekti.
19011901
Karl Landsteiner,alyuvarlarda hücre zar›n›n d›flkatman›na yap›flan antijen adl›bir maddenin türüne ba¤l›olarak insanda en az üç temelkan grubu oldu¤unu gösterdi;bu gruplar› A, B ve 0 olarakadland›rd›. Bir y›l sonra da A veB antijenlerinin ikisini birdentafl›yan AB grubu bulundu.
19021902
ABD’li genetik bilginiWalter Sutton, Columbia’daö¤rencili¤i s›ras›nda kromozomlar›nkal›tsal bilgiyi tafl›d›¤›n› ve ayr› çiftlerhalinde bulundu¤unu ilk kez ortayakoymufl, sonraki y›llarda yapt›¤›çal›flmalarla kal›t›mla ilgili kromozomkuram›n›n temelini atm›flt›r.
19031903
Bayliss ve Starling,sindirime yard›mc› pankreass›v›s›n›n salg›lanmas›nda uyar›c›maddeyi bularak ilk kez hormonkavram›n› ortaya att›lar. Sekretinad›n› verdikleri bu madde gibisalg›land›¤› organdan uzaktabaflka bir organ› uyaran bu türkimyasal maddeleri "uyarmak"anlam›ndaki Yunanca hormansözcü¤ünden türetilmifl hormonterimiyle adland›rmay› da Baylissve Starling yapt›.
19031903
Motorlu ilk uçufl yap›ld›.Orville Wright’›n pilotlu¤unuyapt›¤› Flyer ad›ndaki ilk uçak 17Aral›k 1903’te havalan›p yerdenüç metre yükseldi, 12 saniyehavada kalan uçak sonra sert birbiçimde yere indi. Wilbur veOrville Wright kardefller ayn› güniki uçufl daha yapt›lar. En uzunuçufl 59 saniye sürdü 260 m’lik biruzakl›¤› aflt›.
19031903
Hollandal› fizyologWillem Einthoven, kendi ad›ylaan›lan ilk telli galvanometreyitasarlad›. Galvanometre, kalpkas›n›n kas›lmas›yla ortayaç›kan de¤ifliklikleri ölçüyor vek⤛t üzerine kaydediyordu.Einthoven bu yöntemeelektrokardiyografi ad›n› verdi.
19041904
‹vanPetroviçPavlov, NobelFizyoloji veT›p Ödülü’nükazand›.Hayvanlar üzerinde yapt›¤› deneylerle flartl›refleks kavram›n gelifltiren Pavlov, bu ödülü,sindirim salg›lar› üzerindeki araflt›rmalar›nedeniyle kazanm›flt›.
19041904
Ernest Rutherford,
Radyoaktiflik
ad›n› verdi¤ikitab›n› yay›mlad›. ‹ngiliz fizikçikitab›nda, bu konudakiçal›flmalar›n›n sonuçlar›n›anlat›yor ve radyoaktif etkinli¤in d›fl koflullardanetkilenmedi¤ini, radyoaktif süreçlerde kimyasal tepkimelereoranla daha fazla miktarda ›s›a盤a ç›kt›¤›n› ortayakoyuyordu. Ayr›ca bu yap›t›ndaradyoaktif dönüflüm sonucundakimyasal nitelikleri farkl› yeniürünlerin ortaya ç›kt›¤›n› ilerisürüyordu.
19051905
IQ testi ilk kezuyguland›. Alman psikologWilhelm Stern’in ortayakokoydu¤u IQ (IntelligenceQuotient) kavram› LewisTerman taraf›ndan Stanfort-Birettestinde kullan›lmak üzereuyarland›. Zekâ yafl›n›nkronolojik yafla bölümünün100’le çarp›lmas›yla sonuç eldeedilir. Ortalama IQ say›s› 100olarak kabul edilmifltir. 130’unüzerindeki de¤erler üstünzekâl›, 70’in alt›ndakilerse gerizekâl› olarak nitelendirilir.
19051905
AlbertEinstein, özel görelilikkuram›na iliflkin"HareketliCisimlerinElektrodinami¤i"adl› makaleyiyay›mlad›. Bumakale fiziktedevrim niteli¤itafl›r.
19061906
Lee de Forest,elektronlar› salan elektrot (katot)ile toplayan elektrot (anot)aras›na ›zgara ad› verilen kafesbiçimli bir üçüncü elektrotyerlefltirereki üç elektrotlu ilkelektronik lambay› (triyot)gerçeklefltirdi. Izgarayauygulanan geriliminde¤ifltirilmesiyle katot ile anotaras›ndaki elektron ak›m›n›nazal›p ço¤almas› sa¤lan›yordu.Böylece de triyot lambayükselteç olarakkullan›labiliyordu. Telsiziletiflimi ve radyonungeliflmesinde triyot lamban›nbüyük katk›s› olmufltur.
19071907
Bertrand Boltwoodradyometrik tarihlemeyöntemini buldu. 1905 y›l›ndauranyumla bafllayan radyoaktif bozunumlar›n son ürünününkurflun oldu¤unu gösterenbilim adam›, 1907’deiçlerindeki kurflun-uranyumoran›na bakarak baz› kayaçlar›nyafl›n› ölçme yönteminigelifltirdi. Bu yöntem sayesindeDünya’n›n yafl›n›n tahminedilmesinde önemli ad›mlarat›ld›. Bu yöntem ayr›caarkeolojide de kullan›ld›.
19081908
Jean Perrin s›v› içindeas›l› halde bulunan çok küçükparçac›klar›n Brownhareketlerini inceleyerekmaddenin atomlardanolufltu¤unu kan›tlad›.
19081908
Ford firmas› "T"modeli denen otomobilipiyasaya sürdü. Bu model, birat almaya paras› yetenherkesin alabilece¤iucuzluktayd›. Böyleceotomobiller yaln›zcazenginlerin oyunca¤› olmaktanç›k›p günlük yaflamdakullan›lmaya bafllad›lar. K›sabir süre sonra ilk üretimband›n› da devreye sokarakseri üretime geçen ilk firmayine Ford olacakt›.
386. SAYININ EKİDİR
TÜB‹TAK
19081908
Hans Geiger ilkradyasyon dedektörünü, bugünkulland›¤›m›z ad›yla Geigersayac›n›, yapt›. ManchesterÜniversitesi’nde ErnestRutherford’un yard›mc›l›¤›n›yapan Geiger, yapt›¤›deneylerle Rutherford’unçekirde¤in atomun merkezindeçok küçük bir yer kaplad›¤›n›anlamas›na yard›mc› olmufltu.
19091909
ABD’li bir kâflif olanRobert Edwin Peary kuzeykutbuna ulaflmay› baflaran ilkinsan oldu.
19091909
Leo Hendrik Baekelandbakaliti buldu. Baekeland1905’te do¤al bir reçine olangomalak›n yerini tutabilecek birmaddeyi sentez yoluylaüretebilmek için araflt›rmalarabafllad›. Araflt›rmalar› formaldehitile fenolün yüksek s›cakl›k vebas›nç alt›nda yo¤unlaflma ürünüolan ve ›s›t›ld›¤›ndayumuflamayan plastikmaddelerin ilkörne¤i olarak 盤›raçan bakalitibulmas›ylasonuçland›.
19111911
Norveç’li kâflif RoaldAmundsen, 14Aral›k 1911günü kendisine efllik eden 4 kifli ve54 köpekle güney kutbuna ulaflt›.
19111911
Polonyal› kimyagerCasimir Funk, parlat›lmam›flpirinçte bulunan ve beriberiyiönleyen maddenin bir tür aminoldu¤unu belirleyerek bunavitamin ad›n›n verilmesini önerdi.Bütün vitaminlerin yap›s›n›nbirbirine benzedi¤idüflünüldü¤ünden bu terim k›sacabütün yard›mc› maddeler içinkulan›ld›.
19111911
Süperiletkenlerkeflfedildi. Hollandal› fizikçiHeike Kamerlingh Onnes,belirli flartlarda c›van›nsüperiletken oldu¤unu buldu.Sonradan iki düzineden fazlaelementin ve binlerce metalalafl›m›n›n da süperiletkenolabilece¤i bulundu.
19111911
Ernest
Rutherford, atommodelini gelifltirdi. Alfaparçac›klar›n›n ince metal levhalardangeçiflini inceleyen Rutherfort, alfaparçac›¤› art› yüklü oldu¤undanlevhadan geçifli s›ras›nda metalatomlar›ndaki art› yüklerin iticietkisiyle sapmaya u¤rayaca¤›n› amaparçac›¤›n kütlesi çok büyük oldu¤uiçin sapman›n küçük olaca¤›n›düflünüyordu. Yap›lan deneylerde alfaparçac›klar›n›n gerçekten de genelolarak küçük sapmalar gösterdi¤i fakatbüyük aç›larda sapan parçalar›n dabulundu¤u, hatta bazen bir parçac›¤›nyönünü de¤ifltirip geri döndü¤ügözlendi. Bu durum o günlerdegeçerli olan atom modelineuymuyordu. Böylesine büyük kütlelialfa parçac›¤›n› bu denlisapt›rabilmesi için atomdaki bütünart› yüklerin ve kütlenin çok küçük birhacimde yo¤unlaflm›fl olmas›gerekiyordu.. Rutherford, bu fikirdenyola ç›karak gelifltirdi¤i atommodelinde atomun, çokküçük hacimli, yo¤un veart› yüklü bir çekirdek ilebunun çevresinde dönenküçük kütleli ve eksiyüklerden olufltu¤unuortaya koydu
.
19121912
K›talar›n kaymas› kuram ortayaat›ld›. Asl›nda bir meteorolog olanAlman bilim adam› AlfredWegener, bafllang›çtatüm k›talar›n Pangeaad›nda tek bir k›taoldu¤u, sonradanparçalan›pda¤›larak zamanlagünümüzdekiyerlerine ulaflt›¤›görüflüne dayanank›talar›n kaymas›kuram›n› ortaya att›.
19131913
Niels Bohr atomun yap›s›n›aç›kl›¤a kavuflturdu ve bunu anlatt›¤›ünlü makalesini yay›mlad›. Bohr’unatom modeli, özellikle hidrojenatomunun yap›s›n› belirleyenmodeli, önceki klasik modellerdenköklü biçimde farkl›yd›. Bu model,kuantum modelini hesabakatan ilk modeldi vetümüyle kuantummekani¤inedayananmodellerinöncüsüydü.
19151915
‹lk k›talararas› telefonkonuflmas› yap›ld›
.
19161916
Karadeliklerin varl›¤›na dairilk varsay›m ortaya at›ld›. Almangökbilimci Karl Schwarzschield,yeterli kütleye sahip cisimlerden kaç›flh›z›n›n ›fl›k h›z›na yaklaflabilece¤ini,bu nedenle do¤rudangözlemlenemeyeceklerini kan›tlamakamac›yla, genel denklemlerdenyararlanarak karadelik kuram›n›ntemellerini att›. Çekimlerinden ›fl›kdahil hiçbir fleyin kaçamayaca¤› bucisimlere karadelik ad›n›n verilmesiyaklafl›k 50 y›l sonra olacakt›.
19161916
Einstein "GenelGörelilikKuram›" olarakbilinençal›flmas›n›yay›mlad›. Buçal›flma bilimdünyas›n› sarsangörüflleriçeriyordu.Kuram›nöngörülerinindeneysel kan›tlar›ysa ancak Birinci DünyaSavafl›’ndan sonra, May›s 1919’da GineKörfezi’ndeki Principe adas›nda ve BrezilyaSobral’de gerçeklefltirilen Günefl tutulmas›gözlemleri sonucu elde edildi.
19181918
Tar›mda benzin motorlutraktörler kullan›lmaya bafllad›. Üretiminartmas›yla birlikte çiftçiler yaln›z kendigereksinimlerini karfl›lamak için de¤il,piyasaya mal satmak için de çal›flmayabafllad›lar.
19171917
Sonar kullan›lmaya bafllad›.Ses dalgalar› yoluyla cisimlerin yerinisaptayan bu arac›n temel ilkeleriFrans›z fizikçi Paul Langevin taraf›ndanortaya at›lm›flt›. Gemilerde vedenizalt›larda genel kullan›m alan›bulan sonar, deniz yolculuklar›n› dahagüvenli k›ld›.
19201920
So¤utucular gündelikyaflamda. Üretilmeye bafllayanelektrikli buzdolaplar› yiyeceklerinsaklanmas›nda yeni bir 盤›r açt›.
19201920
ABD’de düzenli radyoyay›nlar› bafllad›. Ayn› y›l ‹ngiltere’dede radyo yay›nlar› bafllam›flt›.
19211921
HermannRorschach, kendiad›yla an›lan veyans›tma tekni¤inedayanan psikolojiktestler uygulamayabafllad›.
19211921
Kanadal› bilim adamlar›Frederick G. Banting ve Charles H.Best, pankreas özütünden insülin eldeettiler. Bu bulufl, fleker hastal›¤›tedavisinde 盤›r açt›.
19211921
Robot sözcü¤ü ilk kezkullan›ld›. Çek oyun yazar› KarelCapek, Rossum’s Universal Robots(Rossum’un Evrensel Robotlar›) ad›n›verdi¤i oyununda verilen emirleridüflünmeden yerine getirenmakineleflmifl insanlardan sözediyordu. Robot sözcü¤ü Çek dilindeangarya ifl anlam›na geliyordu.
19221922
Tutankamon’un mezar›bulundu. Mumyan›n bulundu¤u odayailk kez ‹ngiliz kaz›bilimci (arkeolog)Howard Carter girdi. M›s›r’da 19.sülale döneminde "Amarna krallar›"olarak bilinen Ahenaton, Smenhkare,Tutankamon ve Ay’›n adlar› firavunlarlistesinden silindi¤i için mezar›n yeriunutulmufltu. Bu sayede özgün haliyle,bozulmadan bulunan mezar, birçokarkeolojik bulgu sa¤lad›.
19231923
ArthurCompton, X ›fl›nlar›n›nelektronlarlaçarp›flmas› durumundadalgaboylar›n›nde¤iflti¤ini belirleyerekbunun nedenini aç›klad›. Bubulufl, elektromanyetik dalgalar›n hemdalga hem de parçac›k niteli¤i tafl›yanikili yap›s›na iliflkin görüflüdo¤rulam›flt›r.
19231923
‹sviçreli psikolog JeanPiaget, çocuklar›n derslerde yapt›¤›yanl›fllar›n gelifligüzel olmad›¤›n›,belli yafl gruplar›nda özgünyanl›fllar›n yap›ld›¤›n› ortaya koydu.Böylece çocu¤un yetiflkinli¤inede¤in bir dizi zihinsel geliflimevresinden geçti¤i sonucuna ulaflt›.
19241924
Frans›z fizikçi Louis deBroglie, ›fl›¤›n hem dalga hem deparçac›k davran›fl› gösterdi¤inikan›tlayan deneysel bulgulardan yolaç›karak, parçac›klar›n da parçac›közelliklerine ek olarakdalgaözelliklerinesahipolabilece¤idüflüncesiniileri sürdü.
19251925
Almanfizikçi WernerHeisenberg,kuantummekani¤ininmatris biçiminigelifltirdi.Heisenbergtutuldu¤usaman nezlesinedeniyledinlemeyeçekildi¤iHelgoland adas›nda, harmonikolmayan sal›n›c›da kesikli enerjidurumlar›n›n aç›klanmas›yla ilgili birproblemi çözerek atomun kuantummekani¤inin gelifltirilmesine yönelikprograml› araflt›r›lmalar›nbafllang›c›n› oluflturdu.
19261926
ABD’libilim adam› RobertGoddard ilk baflar›l›roket deneyinigerçeklefltirdi.Massachussets’e ba¤l› Auburnkenti yak›nlar›nda bir çiftliktegerçeklefltirdi¤i deneyde,Goddard’›n bir rampadanateflledi¤i s›v› yak›tl› roket 30 myükseldi ve 2,5 saniye havadakalarak 60 metre yol ald›.
19271927
George Paget Thomson, birelektron demetinin kristal yap›l› birmaddeden geçerken k›r›n›mau¤rad›¤›n› belirledi. Böylece Louis deBroglie’nin, bir parçac›¤›n, Plancksabitinin parçac›k momentumunabölünmesiyle elde edilendalgaboyunda bir dalga davran›fl›gösterece¤i yolundaki öngörüsünüdo¤rulad›.
19271927
Büyük patlamakram› ortaya at›ld›.Belçikal› gökbilimciGeorges Lemaître’inortaya att›¤› kuramagöre evrenbafllang›çtaki bir"süperatomun"genleflmesi sonucuoluflmufltur. Bu kuramsonradan George Gamovtaraf›ndan gelifltirildi.
19271927
Sesli sinema filmi yap›ld›.1895 y›l›nda Lumiere kardefllerin ilkfilmi göstermelerinden beri sessizsinema gündemdeydi. 1927’densonraysa sessiz filmler yerlerini yavaflyavafl sesli filmlere b›rakt›lar.
19281928
C vitamini keflfedildi.Özellikle uzun gemiyolculuklar›nda ortaya ç›kan‹skorbit hastal›¤›n›n tedavisinde Cvitaminin etkili oldu¤u anlafl›ld›.
19281928
AlexanderFleming,penisilinibuldu. Buantibiyotikilaçlatedavide yenibir dönembafllatt›.
19291929
Ünlügökbilimci EdwinHubble, Evren’ingeniflledi¤i fikriniortaya att›. Hubble’agöre Evren,gökadalar›nbirbirlerindenuzaklaflma h›zlar› ilebirbirlerine olanuzakl›klar› aras›ndakioran sabit kalacakflekildegenifllemektedir.
19301930
Plüton gezegenikeflfedildi. Astronom ClydeTombaugh, Lowellgözlemevinde çal›flt›¤› s›ralardaçekti¤i bir dizi foto¤rafta küçükgezegenlerden daha yavaflhareket eden bir gökcismisaptad›. Bu gök cismi uzunsüredir orada oldu¤undankuflku duyulan Plütongezegeniydi..
19301930
‹ngiliz fizikçi PaulDirac, antimadde kavram›n›ortaya att›. Dirac, elektronlar›nenerji düzeyleri konusundakiçal›flmalar› s›ras›ndaelektronun karfl›t parçac›¤›n›nvarl›¤›n› ileri sürdü. Buçal›flma, elektrik yükü d›fl›ndaher yönüyle elektronun özdefliolan bir parçac›¤›nlaboratuvarda üretilmesiylesonuçland›. Bu maddeyepozitron ad› verildi.
19311931
Alman bilim adam› ErnstRuska ilk elektronik merce¤igelifltirdi. Bu mercek elektronlar››fl›k gibi odaklayan birelektrom›knat›stan olufluyordu.Ruska, seri halde birkaç elektronmerce¤i kullanarak ilk elektronmikroskopunu 1933 y›l›nda yapt›.
19261926
Rus bilimadam› VlademirVernadski, canl›süreçlerin atmosferekatk›lar›n› inceledi veatmosferdeki azot,oksijen ve karbondioksiksitin canl›larcaüretildi¤ini belirledi.Biyosfer kavram›n›ortaya atan daVernadskidir.
19311931
Avusturyal›fizikçi WolfgangPauli, nötrinolar›nvarl›¤› tezini ilerisürdü. Pauli,nötrinonunvarl›¤›n›,radyoaktif betabozunumunailiflkin varsay›mlaenerjinin vemomentumunkorunumu yasalar›n›n uyumiçinde olmas›n› sa¤lamak amac›yla öngörmüfltü.Nötrino ad› bu parçac›¤a ünlü ‹talyan fizikçiEnrico Fermi taraf›ndan verildi.
19311931
Karl Jansky, GüneflSistemi’nin d›fl›ndan gelen radyodalgalar› keflfetti. 1928 y›l›ndaNew Jersey’de bulunan BellLaboratuvarlar›nda çal›flmayabafllayan Jansky, burada telefonhaberleflmesini etkileyen çeflitliparazitlerin kayna¤›n› araflt›rmaklagörevlendirildi. Yönlendirilebilirdo¤rusal bir anten kurarak birid›fl›ndaki tüm giriflim kaynaklar›n›belirledi. Aylar sürençal›flmalardan sonra 1931’de, birtürlü saptanamayan bu giriflimkayna¤›n›n y›ld›zlar oldu¤unubuldu. Birkaç ay sonra da bukayna¤›n Yay tak›my›ld›z›do¤rultusunda oldu¤unu keflfetti.
19321932
James Chadwick atomun içinde elektrikyükü olmayan bir parçac›k oldu¤unu keflfetti. Buparçac›¤a nötron ad›n› verdi.
19331933
A. N. Kolmogorov, olas›l›klar hesab›n›naksiyomatik kuram›n›n temellerini att›. Bu,günümüzde de kullan›lan olas›l›k kuram›n›nbafllang›c›d›r.
19321932
ABD’li bir fizikçiolan Edwin Herbert Land,foto¤aflar›n banyo ve bask›ifllerinin tek aflamadayap›lmas›n› sa¤layan bir yöntemgelifltirdi. Ifl›¤›n kutuplanmas›ylailgilenen Land, mikroskopalt›boyutlardaki iyodokinin sülfatkristallerini belirli bir do¤rultudayönelmifl halde dizmeyi ve budizileri ince plastik bir katmanüzerine aktarmay› baflard›. Buçal›flmalar› sonucundagelifltirdi¤i ve Polaroid 3 k⤛d›olarak adland›rd›¤› kutuplay›c›k›sa sürede yayg›n kullan›malan› buldu.
19341934
ABD’li kimyac›Wallace Carothers naylonubuldu. 1938’de ticari üretiminegeçilen naylon, bileflim yoluylahaz›rlanan ilk sentetik polimerlifi olmufl ve yapay elyaf sanayisinin do¤uflunuhaz›rlam›flt›r.
19341934
Frederick veIrene Joliot-Curie,çeflitli elementleripolonyum atomundansal›nan alfaparçac›klar› (art› yüklühelyum çekirdekleri)bombard›man›natutarak ilk yapayradyoaktifli¤i eldeettiler.
19351935
Japon fizikçi HidekiYukawa, atom çekirde¤indekiparçac›klar› bir arada tutankuvvetin tafl›y›c›s› olarakmezon adl› parçac›¤›n varl›¤›n›öngördü ve bu parçac›¤›nniteliklerini kuramsal olarakbelirledi.
19351935
ABD’li deprembilimciler CharlesRichter ve Beno Gutenberg, deprem ve ötekisismik olaylar›n büyüklüklerini belirlemek için birölçek haz›rlad›.
19351935
Radar›n bulunuflu. ‹ngiliz bilim adam›Robert Alexander Watson-Watt, uçaklara radyodalgalar› gönderip, yans›yan dalgay› alarak vedalgalar›n gidifl dönüfl süresini ölçerek uça¤›nvarl›¤›n› ve uzakl›¤›n› 110 km mesafedenbelirleyebilen bir sistem gelifltirdi. Bu, o günede¤in yap›lm›fl ilk pratik radar sistemiydi.
19381938
Fisyonun bulunuflu. Otto Hahn,Strassman’la birlikte uranyumunürünlerinden birinin, daha hafif olanradyoaktif baryum elementi oldu¤unubuldular ve bunun, uranyum atomunundaha hafif iki atoma bölündü¤ünükan›tlad›¤›n› anlad›lar.
19391939
‹gor Sikorsky, 1939y›l›n›n bafl›nda yap›m›na bafllad›¤›VS-300 adl› helikopterin yap›m›n›eylül ay›nda bitirdi ve ilkbaflar›l› helikopteruçuflunugerçeklefltirdi.
19391939
DDT (diklorodifeniltrikloroetan) ilkkez böcek ilac› olarak kullan›ld›. ‹lk kez1874 y›l›nda üretilen DDT’nin böceköldürücü etkisi ilk kez ‹sviçreli kimyac› PaulHermann Müller taraf›ndan keflfedilmifltir.Bu ilac›n kullan›m› ileriki y›llarda çevreyeve insanlara da zarar verdi¤i gerekçesiyleyasaklanacakt›r.
20. yüzy›lda Bilim ve Teknoloji
386. SAYININ EKİDİR
TÜB‹TAK
19401940
ABD’de ilk renkli TVyay›nlar› bafllad›.
19401940
Karl Landsteiner kandaki Rhfaktörünü keflfetti. ‹lk kez tespitedildi¤i bir maymun türünün (Rhesus)ad›n› tafl›yan bu faktör, anne vedölütün kan›nda bir dizi tepkimeyeyol açarak düflük, ölü do¤um ve yenido¤an bebekte öldürücü bir hastal›¤aneden oluyordu.
19401940
Mc Millan veAbelson, uranyumu nötronbombard›man›na tutarak ilkyapay element olanneptünyumu elde ettiler.
19401940
Fransa’da dört gençrastlant›sal olarak LascauxMa¤aras›’n› keflfetti. Ma¤aran›nönemi binlerce y›l öncesindenkalma duvar resimleriyle doluolmas›yd›. Sonralar› yap›lankarbon-14 testi sonucunda buma¤aran›n MÖ 15 000-13 000y›llar›ndan kalm›fl oldu¤uanlafl›lacakt›.
19411941
Helene Taussig ve AlfredBlalock "mavi bebek sendromu"olarak bilinen bozuklukla do¤anbebekler için cerrahi tedavi yöntemigelifltirdiler. Bu bebeklerin cildi kandayeterli oksijen olmad›¤› için mavi-morbir renk al›yordu. ‹lk ameliyat› 1944y›l›nda uygulayan Blalock, buyöntemle birçok yaflam kurtard›.
19411941
Fritz Albert Lipmann canl›hücrede enerji aktar›m› kuram›n›aç›klad› ve ATP(adenozintrifosfat)’ninoynad›¤› temel rolü kan›tlad›. Bunagöre canl› sistemlerdeki biyokimyasaltepkimeler, termodinamik yasalar›nd›fl›nda de¤ildir; enerji yoktan varedilemez. Hücreler enerji bak›m›ndanzengin moleküller tafl›d›¤› için enerjitüketen tepkimeler oluflur. Bumoleküllerin en bilineni de ATP’dir.
19421942
2 Aral›k’taEnrico Fermi, ChicagoÜniversitesi’nde atompili ad›yla tan›nanuranyum- yak›tl›grafitli ilk nükleerreaktörü yapt›.
19421942
Wernher von Braun ilkbaflar›l› roket deneyini yapt›. VonBraun’un çal›flmalar› Almanya’daaskeri amaçl› roketlerin yap›m›ndakullan›ld›. ‹leriki y›llarda ABD’dekurulan NASA da uzay çal›flmalar›için gereksinim duydu¤u roketteknolojisini Von Braun’unçal›flmalar›ndan elde edecektir.
19431943
Selman Waksman, veremhastal›¤›n›n tedavisinde etkili ilkantibiyotik olan streptomisini buldu.Waksman ayn› zamanda antibiyotikterimini kullanan ilk kifliydi.
19441944
‹sviçreli farmakolog DanielBovet, histamin etkisini engelleyerekvücudun alerji tepkilerini yat›flt›rabilenantihistaminik ilaçlar›n ilk örne¤i olanprilamini elde etti.
19641964
Uluslararas› uydularlatelekomünikasyon örgütüIntelsat kuruldu. Bu tarihtensonra ilk uydusunu f›rlatanIntelsat böylece 240komünikasyon devresi ve 1televizyon kanal›n›ngereksiniminikarfl›layabiliyordu.
19651965
Arno Penziasve Robert Wilson,evrende 3 kelvinlikart›k bir ›s›l enerjiyekarfl›l›k gelen bir fon›fl›mas› (CosmicBackround Radiation)keflfettiler. Günümüzdebunun evreninmilyarlarca y›l öncekioluflumu s›ras›ndagerçekleflen bafllang›çpatlamas›ndan günümüze ulaflan bir art›kfon ›fl›n›m› oldu¤u görüflündebirleflilmektedir.
19671967
‹lk kalp nakligerçeklefltirildi. Güney Afrikal›cerrah Christiaan Barnard,tedavi olana¤› kalmam›fl a¤›r birhastan›n kalbini bir trafikkazas›nda a¤›r yaralanarakhastahaneye getirilen ve ölmeküzere olan birinin kalbiylede¤ifltirdi.
19671967
‹ngiliz gökbilimciler AntonyHewish ve Jocelyn Bell ilk pulsar›keflfettiler. Hewish ve Bell, bubulufllar›n›n radyo dalgalar›ndaki h›zl›ve ani oynamalar› kaydetmekamac›yla özel olarak tasarlanm›fl birradyoteleskop yard›m›ylagerçeklefltirdiler.
19691969
21 Temmuz’daABD’li astronotlarNeil Armstrong veEdwin Aldrin Ay’aayak basan ilkinsanlar oldular.
19701970
Kömür, petrol gibifosil yak›tlar›n kullan›lmayabafllamas›ndan sonra gösterilenilginin azald›¤› rüzgâr enerjisiyeniden gündeme geldi. Tümdünyada fosil yak›t rezervlerinins›n›rl› ve gittikçe tükeniyorolmas› buna seçenekoluflturacak enerji kaynaklar›bulmay› gerektiriyordu. Binlercey›ld›r insanl›¤›n mekanikamaçlarla kulland›¤› rüzgârenerjisi art›k enerji üretmek içinde kullan›lmaya bafll›yordu.
19691969
ABD SavunmaBakanl›¤› ARPANET (AdvancedResearch Projects Agency)projesini bafllatt›. 1965 y›l›ndaMIT Lincoln Laboratuvarlar›ndailk kez iki bilgisayar birbirineba¤lanm›fl ve karfl›l›kl› veri al›flveriflinde bulunmufllard›.ARPANET projesikapsam›ndaysa dörtüniversitenin bilgisayarlar›,araflt›rma, e¤itim ve hükümetuygulamalar›n› yürütmek içinbirbirine ba¤land›. Hükümet buprojeye bafllarken olas› birdüflman sald›r›s› ard›ndaniletiflimin kesilmesi durumundaklasik iletiflim yollar›naalternatif olaca¤› düflüncesinitafl›yordu. Bu proje günümüzdekullan›lan internetin bafllang›c›niteli¤indeydi.
19711971
‹lk uzay istasyonu olanSalyut-1 Ruslar taraf›ndan Dünyayörüngesine oturtuldu. Bilimselgözlem ve araflt›rmalar yapacak olanSalyut uzay istasyonu, oldukça yak›nbir yörüngeye oturdu¤undan giderekDünya’ya yaklaflt› ve alt› ay sonraatmosfere girdi.
19711971
Amerikan sondas› Mariner-9Mars gezegeni çevresinde yörüngeyegirdi ve yaklafl›k bir y›l boyuncagezegenin yüzey haritas›n› ç›kard›.
19721972
‹lk mikroifllemci (Intel 4004)yap›ld›. Bu, üzerine 2300 transistöryerlefltirilmifl 7 mm x 7 mmboyutlar›nda, kare biçiminde silisyumbir plakt›. 4 bit de¤erinde kelimeiflleme gücü vard›.
19731973
‹lk mikrobilgisayar üretildi.Önceki bilgisayarlara göre daha küçükoldu¤u, tek bir kullan›c›ya hizmetverdi¤i bu bilgisayarlaramikrobilgisayar ad› verilmiflti. Frans›zR2E flirketi taraf›ndan piyasaya sürülenbu mikrobilgisayar›n ad› Micral’di.
19741974
Amerikan sondas› Mariner-10 Merkür gezegenine yaklaflt› vegezegenin yüzey haritas›n› ç›kartt›.
19751975
Apple-1 bilgisayarlarpiyasada. Apple Inc. firmas›ndan SteveWoznaik ve Steve Jobs’un tasarlad›¤›Apple-1, 1976’dan itibaren insanlartaraf›ndan benimsenerek önemli birticari baflar› sa¤lad›.
19761976
Uzay sondalar› Voyager-1ve Voyager-2 f›rlat›ld›. Güneflsisteminin d›fl bölümündekigezegenleri gözlemleyen ve bugezegenler hakk›nda Dünya’ya bilgileryolayan uzay araçlar› GüneflSistemi’nin hiç bilinmeyen yönlerinide ortaya ç›kard›.
19781978
‹lk tüp bebek dünyaya geldi.‹ngiltere’de yapay dölleme sonucuhamile kalan bir kad›n do¤um yapt›.Bu tarihten sonra yapay döllemeyoluyla do¤an tüm çocuklara tüpbebek denmeye baflland›.
19811981
IBM PC (Personal Computer)kiflisel bilgisayarlar piyasada.Mikrobilgisayarlar›n gündelik yaflamagirmesi büyük ölçüde bubilgisayarlar›n ve Microsoft firmas›n›nhaz›rlad›¤› MS/Dos iflletim sistemisayesinde olmufltur.
19811981
ABD uzay meki¤iprogram›n› bafllatt›. ‹lk uzaymeki¤i olan Columbia 12Nisan 1981’de ilkyolculu¤una ç›kt›.Columbia asl›nda ilk mekikde¤ildi. Uzay yolu adl›bilimkurgu dizisine atfen1977 y›l›nda yap›landeneme meki¤i, Enterpriseolarak adland›r›lm›flt›; amabu mekik uzaya hiçç›kamad›.
19831983
Ba¤›fl›kl›kyetersizli¤ine yol açan AIDS(Acquired Imnune DeficiencySyndrome) virüsü ilk olarak1983’te Paris PasteurEnstitüsü’nde, 1984’te ABD’debelirlendi. 1986’da Bat›Afrika’da HIV 2 ad› verilenbenzer bir virüs keflfedildi.
19841984
Üst kuark›n varl›¤›deneysel olarak belirlendi. Üstkuark ön görülere uygun olarak+2/3 elektrik yüküne sahiptir.Bu kuark›n efli olan alt kuark›nyüküyse –1/3’tür. ›n kütlesinin30 ile 50 milyuar elektronvolt(GeV) aras›nda oldu¤u tahminedilmektedir. Böylece bukuark›n en büyük kütleye sahipolan kuark anlafl›lmaktad›r.
19841984
Apple firmas› ilk Macintosh bilgisayarlar›piyasaya sürdü. Bu makineler, her fleyin grafikolarak çözümlenmesinden dolay› biliflimle kolayuygulanabilirli¤in ba¤daflt›r›labilece¤ini kan›tlad›.Kullan›lan küçük ikonlar yard›m›yla istedi¤i ifllemiyapabilen kullan›c›lar, ekran üzerindeki imleci,üzerinde küçük bir dü¤me bulunan "fare"yard›m›yla ikonlara ulaflabiliyorlard›. 1988 y›l›ndanitibaren IBM marka bilgisayarlar da benzer biriflletim sistemi olan Windows ve Presentation Manager gibi programlarla donat›ld›.
19851985
Paul Crutzen, MarioMolina ve Sherwood Rowlanozon tabakas›nda delikoldu¤unu ortaya koydu.Güneflten gelen zararl› morötesi›fl›nlar› süzen ozon tabakas›,deodorant yap›m›nda veso¤utma sistemlerinde dekullan›lan kloroflorokarbongazlar›n›n atmosfere kar›flmas›yüzünden en ince oldu¤u kuzeykutbu üzerinde delindi.
19871987
Philips firmas› ilkkompakt diski (CD) tan›tt›.Asl›nda 1979 y›l›ndan berivar olan diskler, bafllang›çtayaln›zca müzik ve di¤ersesler için tasarlanm›flt›.Günümüzdeyse CD’lerbilgisayar oyunlar›, filmler,müzik albümleri ya dabilgisayar programlar› gibibirçok de¤iflik amaç içinkulan›lmaktalar.
19891989
Montreal Mc GillÜniversitesi’nden Peter Deutsch,interneti indekslemek için ARCHIad›nda bir arfliv yaratt›. Bu arfliv netüzerindeki FTP sitelerini kaps›yordu.Bir süre sonra Tim Berners internetüzerinde bilgiyi daha rahat da¤›tma,kulan›c›lara farkl› yerlerde bulunanbir belgeden di¤erine geçmedebüyük kolayl›klar sa¤layan WorldWide Web’i (WWW) gelifltirdi.
19891989
Amerikan uzaysondas›Galileo, uzaymeki¤i Atlantistaraf›ndan Jüpiter’iincelemeküzere uzayagönderildi.
19901990
Hubble UzayTeleskopu uzayagönderildi. ‹ngilizgökbilimci EdwinHubble’›n ad›n› tafl›yan budev teleskop, NASA veESA’n›n ortak projesiolarak yürütülmüfltü.Teleskopun 15 milyar ›fl›k y›l› öteyigözleyebilmesi hesaplanm›flt›.
19931993
En yafll› dinozor bulundu.Arjantin’de And Da¤lar› ete¤indekiIschigualsto do¤al park›nda bulunan budinozorun bir evoraptor oldu¤u aç›kland›.1 metre boyunda, 11 kilo a¤›rl›¤›ndaoldu¤u anlafl›lan bu dinozorun yaklafl›k225 milyon önce yaflad›¤› aç›kland›. Arkaayaklar› üzerinde yürüyen evoraptorlar,etobur canl›lard›.
19941994
Jüpiter’ekuyrukluy›ld›zçarp›fl› gözlendi.4.8 milyonkilometreuzunlu¤undakikozmik devkuyrukluy›ld›z›nad›, onu keflfedengökbilimcilereatfenShoemaker-Levy 9’du. 16 Temmuz’dabafllayan çarp›flma günlerce sürmüfl ve21 Temmuz’da sona ermiflti.
19941994
Karadeliklerin varl›¤›na iliflkin kan›tlarbulundu. Hubble uzay teleskopunun verilerinegöre 52 milyon ›fl›k y›l› ötede bir karadelikgözlendi. Kardeliklerin varl›¤› Albert Einsteintaraf›ndan genel görelik kuram› kapsam›ndaöngörülmüfltü. M87 ad› verilen bu karadelik,Einstein’›n öngörüsünün bir kan›t› niteli¤i tafl›yor.
19951995
‹ki aya¤› üzerindeyürüyebilen insans›lar›n en eski örne¤ibulundu. Prof. Mealakey ve çal›flmaarkadafllar› Kenya’n›n kuzeyindeyürüttükleri çal›flmalardaAustrolopithecus anemensis ad›n›verdikleri bir insans› kal›nt›s› buldular.4,2 ile 3,9 milyon y›l önce yaflam›flolan bu insans›, türün bilinenden 500000 y›l önce aya¤a kalkt›¤›n›gösteriyordu.
19951995
Bilim adamlar› gezegen sistemine sahipgünefl benzeri y›ld›zlar keflfetti. ‹ki grup gökbilimciüç ay arayla çevresinde gezegenler olan y›ld›zlarbuldular. Asl›nda 1994 y›l›nda Günefl sistemid›fl›nda da gezegenler bulunmufltu. Ne var ki bunlarölü y›ld›zlar›n, pulsarlar›n çevresinde dönüyorlard›.Dünya’dan 42 ›fl›k y›l› uzakl›kta bulunan yenigezegenlerse güneflimiz benzeri y›ld›zlar›nçevresinde dönüyorlar.
19961996
HubbleUzay Teleskopumilyarlarca yenigökada keflfetti.Her gökadan›nyaklafl›k 50-100milyar y›ld›ziçerdi¤inisöyleyen gökbilimciler bunlar›n bilinengökada biçimlerinden farkl› oldu¤unu daa盤a ç›kard›lar. Bu bulgularda spiral ya daeliptik olmayan, daha önce görülmemiflflekillerde yeni gökadalar da vard›.
19971997
Viking uzaysondalar›ndany›llar sonraPathfinder,Mars’a inenilk araç oldu.Dünya’dan1996 y›l›ndaf›rlat›lan araç,yaklafl›k 500milyon kilomtre yol ald›ktan sonra Mars’a"düflürüldü." Pathfinder, Vikinlerin kald›¤› yerdenMars hakk›nda bilgiler iletti dünyaya.
19971997
GüneflsistemindeDünya d›fl›ndabir yaflamolas›l›¤›, Jüpiter’in 16uydusundanbiri olanEuropa’daolabilece¤ibulundu.Galileo uzaysondas›n›n gönderdi¤i ayr›nt›l› Europayüzey görüntülerinde gezegende buztutmufl bir okyanus gözlemlendi. Buda yaflam için gerekli olan suyunvarl›¤›n› gösteriyordu.
19971997
‹lk genetikkopyalamagerçeklefltirildi.Bir grup ‹skoçbilim adam›fiubat ay›ndaergen birmemeliningenetik kopyas›n›yaratt›klar›n›duyurdular. Bu,genetik alan›ndakibirçok uzman›ngerçeklefltirilmesine olanaks›z gözüylebakt›¤› bir ifllemdi. Dolly adl› koyununkopyalanmas›n›n baflar›yla sonuçland›¤›n›nduyurulmas› beraberinde yeni tart›flmalar› dagetirdi. Bunlar›n en baflta geleni dekopyalaman›n ahlaki yan›yd›. Bu teknikleinsan kopyalaman›n zararlar› üzerindeduruldu ve bunun yaln›zca tar›msal ve t›bbiamaçlarla kullan›lmas› gerekti¤i vurguland›.
19991999
Galileo uzay arac› Jüpiter’inuydusu Io’da bir volkan patlamas›görüntüledi. Günefl sisteminde görülenen büyük volkan oldu¤u belirtilen devvolkan, 1,5 km yüksekli¤inde lavpüskürtüyordu.
19921992
Büyük patlama kuram›n›n kan›tlar›bulundu. Lawrence Berkeley Laboratuvarlar›ve California Üniversitesi’nin ortak yürüttü¤übir projede, George Smoot baflkanl›¤›ndakibir grup araflt›rmac›, COBE (CosmicBackround Explorer) uydusunun evrendekifon ›fl›mas›ndaki ›s› dalgalanmalar›n›n büyükpatlamadan kald›¤›n› keflfettiler.
19451945
J. Presper Eckert ve John W.Mauchly ilk otomatik elektronik say›salbilgisayar› yapt›lar. Ertesi y›l John Ragazzinive yard›mc›lar› ABD Ulusal SavunmaAraflt›rma Komitesi için ilk genel amaçl›tümüyle elektronik prototipi gelifltirdiler.
19451945
‹ngiliz ArthurC. Clarke,yereksenliuydular›nDünya’dabirbirindenuzakta yer alan noktalar aras›ndaki iletiflimiçin röle (aktarma) istasyonu olarak görevyapabileceklerini gösterdi.
19461946
ABD’libiyokimyac› MelvinCalvin, yeflil bitkilerin ›fl›kenerjisini, karbondioksitive suyu büyümeleri içingerekli olan bileflikleredönüfltürdüklerifotosentez olay›ndakikimyasal tepkimeleriortaya ç›kard›.
19471947
JohnBardeen, W.Brittain ve W.Shockley transistörübuldular. Elektriksinyallerininyükseltilmesini,denetlenmesini yada üretilmesini sa¤layan bu bulufllar›ndamdolay› üç bilim adam› 1956’da Nobel FizikÖdülü’nü ald›lar. Art›k seri halde üretilebilenve daha az yer kaplayan elektronik aletleryapmak mümkündür.
19471947
Frank Willard Libby,kaz›bilimciler, insanbilimciler veyerbilimciler için çok de¤erli olanradyoaktif karbonla (karbon-14)tarihleme yöntemini gelifltirdi.
19481948
Macaras›ll› bilim adam›Dennis Gabor,holografidüflüncesinigelifltirdi. Mercekkullanmaks›z›n üçboyutlu birgörüntü oluflturmayöntemi olan holografi, uzun y›llarkuramsal olarak kalacak, ancak lazerinicad›ndan sonra gerçeklefltirilecektir.
19481948
Richard Feynman,kuantum mekani¤i veelektrodinamik kuramlarüzerine yapt›¤› çal›flmalar›n›tamamlad›. Feynman buçal›flmas›yla eski kuantumelektrodinamik kuram›n›n kimizaman anlams›z sonuçlara yolaçan yanlar›n› da çözümekavuflturmufl oldu. Ayn› alandaçal›flan ABD’li Julian Schwingerve Japon Tomonaga Siniçiro’ylabirlikte 1965 y›l›nda NobelFizik Ödülü’nü paylaflt›.
19521952
ABD’li doktor Jonas Salk çocuk felciafl›s›n› gelifltirdi.
19521952
‹lk hidrojen bombas›denemesi yap›ld›. Büyük Okyanus’takiBiikini atolünde gerçeklefltirilendenemede atom bombas›ndan çokdaha fazla enerji a盤a ç›kt›. Füzyonbombas›, termonükleer bomba ya daH bombas› olarak da bilinen bilinenbu bombay› Edward Teller gelifltirdi.
19531953
J. D. Watsonve F.H. C.Cricktaraf›ndanDNA’n›nmolekül yap›s›tan›mland›. Bumodele göreDNA, birbiriçevresindesar›lan iki merdivene benzer ikilisarmal biçimindeydi. Bu ikili sarmal,birbiri çevresinde sar›lan iki fleker-fosfat zincirinden ve bu zincirleribirbirine ba¤layan baz çiftlerindenolufluyordu.
19541954
George G. Devol,programlanabilir bir robotun patentiniald›. 1961 y›l›nda bu patentleredayanarak Unimation firmas› Unimateadl› ilk sanayi robotunu hizmet soktu.
19561956
Bilgisayarlar için bilimselhesaplamaya yönelik ilk yüksekdüzeyli dil olan FORTRAN(FORmula TRANslator) gelifltirildi.Bunu 1960 y›l›nda gelifltirilenAlgol 60 (Algorithmic Language)izledi. Algol 60 kesin olaraktan›mlanm›fl ilk programlamadiliydi. Ayn› y›l, yönetimkonusunda uzmanlaflm›fl bir dilolan COBOL (COmmon BusinessOriented Language) ve liste ifllemedili olan Lisp (List processor) dekullan›lmaya bafllad›.
19571957
Sputnik-1uzayda. 4 Ekim1957’de f›rlat›lanSputnik-1,yörüngeyeyerlefltirilen ilkuydu olmufl ve uzayça¤›n› bafllatm›flt›.Dünya çevresinde bir tam dolan›m›n› 96dakikada tamamlayan Sputnik-1, 1958y›l›nda atmosfere girerek yanm›flt›.
19581958
Amerikan Ulusal Havac›l›kve Uzay Dairesi (NASA) kuruldu.Ruslar›n 1957’de Sputnik uzay arac›n›f›rlatmas›n›n ard›ndan ABD kongresitaraf›ndan 1915 y›l›nda kurulmuflolan Ulusal Havac›l›k Dan›flmaKomitesi çerçevesinde oluflturuldu.
19591959
Christopher Cockerell ilk hoverkraft›yapt›. Bir hava yast›¤› üzerinde yol almaküzere tasarlanm›fl bu araçlar›n hemkarada hem de denizde gidebilme gibibir avantajlar› vard›. Ne var ki,kullan›m›ndaki baz› güçlüklerden dolay›hoverkraftlar kendilerinden bekleneniveremediler.
19601960
T. H. Maiman, yakuttan birçubuk kullanarak ilk lazer ayg›t›n› yapt›.Bu konuda daha önceden de çal›flmalarolmas›na karfl›n bugün anlad›¤›m›zanlam›yla yaplan ilk lazer Maiman’a aittir.
19611961
‹nsanl›ilk uzay uçuflu 12Nisan’da SSCBtaraf›ndangerçeklefltirildi.Kozmonot YuriGagarin, Vostok-1adl› uzay arac›yla Dünya’n›nçevresini 108 dakikada dolaflt›.
19611961
ABD’li fizikçiMurray Gell-Man ve ‹sraillifizikçi Yuval Ne’eman,parçac›klar›ns›n›fland›r›lmas›na iliflkinve sekizli s›n›flama ya daSU(3) denen bir s›n›flamaflemas› önerdiler. Bu flema,kuvvetli etkileflime girenparçac›klar›n daha temelparçac›klardan olufltu¤unu öngörüyordu.1964 y›l›nda Gell-Mann, bu fleman›nfiziksel temeli olarak kuark kavram›n›ortaya att›. Fizikçi parçac›klara bu ad›verirken James-Joyce’un FinnegansWake roman›nda geçen uydurma birisimden esinlenmiflti.
19551955
OwenChamberlain veEmilio Segrekarfl›t protonukeflfetti. Varl›¤›kuramsal olarakbilinen karfl›tprotonu üretmekamac›yla güçlübir parçac›kh›zland›r›c›s›olan bevatronkullanan Chamberlain ve Segre, 1956’dakarfl›t nötronun varl›¤›n› da do¤rulad›lar.
19471947
"Ses duvar›" afl›ld›. ABD’lipilot Chuck Yeager, roketlerle takviyeedilmifl Bell X-1 adl› uça¤›yla saatte1190 kilometreyi aflmay› baflard›. Buuçuflun ard›ndan birçok havac›l›kfirmas› sesten h›zl› gidebilen uçaklarüretti. Sesten h›zl› sivil uçaklar›n ilkiyseuçufllar›na 1976y›l›nda bafllayan‹ngiliz-Frans›zortak yap›m›Concorde oldu.
19421942
ABD, atom bombas›yap›m›na yönelik olarak gizliManhattan projesini bafllatt›. RobertOppenheimer’›n baflkanl›¤›ndayürütülen proje 1945 y›l›ndasonuçland›. ‹lk atom bombas› 16Temmuz 1945’te Albuquerque’tebulunan bir hava üssünde denendi.Ani bir flok dalgas›, yo¤un ›fl›kyay›lmas› ve s›cakl›k dalgalar›n›nard›ndan gelen mantar fleklinde birduman bu patlaman›nsonuçlar›ndand›. Bomban›n a盤aç›kard›¤› enerji 15 bin tonTNT’ninkine eflitti. Bu denemeden 1ay sonra Japon kentleri Hiroflima veNagazaki’ye atom bombas› at›ld›.
@
19721972
Elektronik posta (e-mail)gelifltirildi.
20. yüzy›lda Bilim ve Teknoloji
Ocak post/pro 8/4/02 18:47 Page 2
