13. bölüm
NEFİS VE DERECELERİ
Ulvî olan ruh, bu karanlık cesetle birleşince yedi perde ile
aslî hâlinden perdelenmiştir. Bu perdelerden her birine nefsin dereceleri veya
makamları denir.
Tam yedi perdeli hâli “Nefs-i emmâre”dir. Bir perdenin
kalkmasıyla “Levvâme”, iki perdenin kalkmasıyla “Mülhime”, üç
perdenin kalkmasıyla “Mutmainne” gibi isimler alır. Daha sonra
“Râziye”, “Mardiyye”, “Sâfiye” gibi dereceler gelir.
Birinci nefisten yedinci nefse doğru gelindikçe ve her perde
kalktıkça; cismâniyet, zulmâniyet, kesafet azalırken, derece derece ruhâniyet,
nûrâniyet ve letâfet artar, ruha mânevî âlemden ışıklar sızar. Tam perdeli
hâlinde ise hiç ışık sızmaz. Perde sayısı azaldığı nisbette nefis saflaşır.
Farz-ı muhal ki bir şeyin üzerine örtü örtülmüş. Bu örtüyü
yağmur, rüzgar, güneş yıkıp yakıp yıpratıyor. Perde zayıfladıkça örtülen şey
yavaş yavaş belirmeye başlıyor.
İşte kişinin kalbi de yedi kalın perde ile örtülüdür. Bütün
perdelerin kalkması hâlinde ise tamamen nur kesilir. Bu makam, Resul-i Ekrem
-sallallahu aleyhi ve sellem- Efendimizin makamıdır.
Altı derecenin ismi Kur’an-ı kerim’de açık olarak
zikrediliyorsa da, “Nefs-i sâfiye” Âyet-i kerîme’lerin işaretlerinden
anlaşılmaktadır.
Her nefsin bir âlemi, bir seyri, bir hâli, bir vâridi, bir
yeri, bir müşâhedesi, bir ismi, bir nuru vardır.
1. Nefs-i Emmâre:
İnsanı zorla kötülüğe sürükleyen nefistir.
İnsânî ruh, hayvânî ruhun şehvânî arzularına boyun eğerek ona
itaat eder, bütün hallerinde ona muvafakat edip hükmü altına girerse, onun bu
hâline “Nefs-i emmâre” denir.
Nefs-i emmâre hâlindeki insanın kalbi, cisme âit nimetlerle
şehvetlere dalar, hâlini değiştirir. Mevlâ’dan uzaklaşır. Daha önce âmir iken,
memur durumuna düşer. Eğer kalp, bu mertebede uzun müddet beklerse, onun artık
gayb âlemine yönelmeye gücü de kalmaz. Zira gayb ayna gibidir. Toz ve pastan
arınmış oldukça, insan onda şekilleri net ve berrak olarak görür. Uzun zaman
parlatılmazsa, pas onun cevherini büsbütün kaplar. Parlatmak da körlüğünü
gidermez. Böylece aynalık özelliğini kaybetmiş olur.
Resul-i Ekrem -sallallahu aleyhi ve sellem- Efendimiz Hadis-i
şerif’lerinde şöyle buyuruyorlar:
“Şüphesiz ki her şeye cilâ verecek bir âlet vardır, kalbin
cilâsı ise zikrullahtır.” (C. Sağir)
Kalp, gayb âlemine yönelerek mâsiyetlerden kaçarsa,
zikirle-fikirle perdeler açılmaya gayret edilirse, pas ve bulanıklıklar tamamen
silinir. Eşyanın hakikatlerine, ince mânâlara ve ilâhî tecellîlere istidat
kazanmış olur. İndiği makamlara tekrar yükselir.
Nitekim Allah-u Teâlâ bir Hadîs-i kudsî’de:
“Yere göğe sığmadım, mümin kulumun kalbine sığdım.”
buyurmuştur. (K. Hafâ: 2256)
Mümin kulun kalbine sığmaktan maksat, “Kalbine tecellî
eder.” demektir. Yoksa “Allah kulların kalbine girer.” demek
değildir.
Birinci makamda insânî ruh, şehvânî nefse yenilip kötülüğü
emredici olduğundan emmâre adını almıştı.
Âyet-i kerime’de:
“Nefis olanca şiddetiyle kötülüğü emreder.” buyuruluyor.
(Yusuf: 53)
Çünkü nefis iradeyi emer. Yuları taktığı zaman, bilse de
bilmese de çeker götürür.
Beşerin nefsi aslında daima fenâlık tarafına meyleder, bütün
gücüyle kötülüğü telkin eder. Onun tabiatında şehvete, günaha, her türlü
kötülüğe meyil vardır. Nefis kendi gücünü ve emrindeki silahlarını o yönde
kullanır. Bundan dolayıdır ki insan sırf kendi nefsinin arzularında kalırsa
fenalığa sürüklenir.
“Ancak Rabbimin merhamet edip koruduğu hariç.” (Yusuf:
53)
Allah-u Teâlâ rahmet edip hidayetini eriştirdiği vakit, Rahmânî
kuvvet nefsânî kuvvete galip gelir, onun emrini hükümsüz kılar ve gücünü kırar.
Böylece nefis ilâhî emre uyar, kendi emrini terkeder, kötülükten uzak kalır.
“Şüphesiz ki Rabbim bağışlayandır, merhamet edendir.”
(Yusuf: 53)
Birçok hallerde nefislerin tabiatları icabı uğradıkları meyil
ve istekleri Allah-u Teâlâ kendi mağfiretiyle örter ve önler, onların fiiliyata
çıkmasını engeller, günahını itiraf edip bağışlanma dileyenleri de bağışlar.
Böyle bir kimse rehbere ulaştığı zaman, nefsin çektiği ipi
koparır, onu nefisten sıyırır, lâzım gelen tâlim ve terbiyesini verir ve o kimse
uyanır. Artık var gücüyle temizliğe girişir, nefis işgali altındaki kalp evini
kurtarmaya çalışır.
•
Bu nefsin seyri “İlâllah”tır, yani Allah’a doğrudur.
Âlemi, bu görünen şehâdet âlemidir. Yer’i göğüstür. Hâli meyildir. Yolu şeriatın
dış ölçüleridir.
Sıfatları: Cehâlet, cimrilik, hırs, kin, kibir, gadap,
şehvet, tamah, hased, kötü huyluluk, boş ve faydasız şeylerle uğraşmak, istihzâ,
ahmaklık, unutkanlık, buğz, çabuk isyan, çok yemek, çok içmek, çok konuşmak,
fazla neşe, âvârelik, şımarıklık, din ehlinin hâlini inkâr... ve
benzerleridir.
Nefs-i emmâre de Rabbânî bir latîfedir. Şu kadar var ki,
kötülüklere meyletmesi, şehvetlere düşkün olması sebebiyle pislenmiştir. Şehvet
düşkünü hayvânî nefsin hükmü altında kalıp ona uymakla hayvanların yoluna
girmiştir. İnsan için de en büyük düşman hâline gelmiştir. Şeytan onun
askerinden olup, ondan kuvvet bulmuştur.
Hâdis-i şerif’te:
“En şiddetli düşmanın, iki yanın arasındaki nefsindir.”
buyuruluyor. (Beyhakî)
Çünkü zâhirî düşman ikram ve ihsanlar karşısında dost olup
sadâkat gösterebilirken, nefis lütuf ve ihsandan anlamayıp zararını daha da
çoğaltır.
Nefs-i emmâre’deki bir insan, kötülük yapmaktan en ufak bir
pişmanlık duymaz, yaptığından hiçbir pişmanlık duymayan hayvana benzer.
Fâsıklar, kâfirler ve münâfıklar nefs-i emmâre grubuna
girerler.
Nefs-i Emmâre Derecesinde Bulunan İnsanlar Üç
Sınıftır:
1. Allah-u Teâlâ’nın emirlerini yerine getirmeye
çalışır, nehiylerinden kaçınmaz.
“İstediğini yap ölümü tadacaksın,
Dilediğin gibi yaşa sonunda ayrılacaksın.”
2. Allah-u Teâlâ’nın emirlerine itaat etmediği gibi,
nehiylerinden de kaçınmaz. Fakat itaat edenleri sever.
“Dünyânın muhabbeti âhiret saâdeti,
Hangisini tercih edersen nefsini ona satmış olursun.”
3. İsmi İslâm’dır. Fakat İslâm’ın hiçbir emrini yerine
getirmediği gibi, İslâm’ı ve müslümanları sevmez.
“O ki tasdik etmez sünneti kitabı,
Susmak konuşmamaktır onun cevabı.”
•
Nefs-i emmâre derecesinde bulunup da oradan uzaklaşmak için
herhangi bir gayret sarfetmeyenler, kendilerinde ıslah alâmetleri görülmeyenler
cehennemde bulunmaya devam edenlerdir.
İnsanın belli bir süreye kadar yaşama garantisi olmadığı gibi,
nerede ve ne zaman ne şekilde öleceğini de hiç kimse bilemez. Bunun içindir ki
gelecek için şimdiden hazırlık yapmalı ve insanoğlu bulunduğu yolun “Hidayet
yolu” olup olmadığını enine boyuna tahkik etmelidir. Gittiği yolun “Allah yolu”
olduğunu gösterecek sağlam delilleri olmalıdır. Kendisinden önce, bulunduğu yola
koyulmuş insanların hedeflerine emniyet içinde varabildiklerini müşahede etmiş
olmalıdır.
2. Nefs-i Levvâme:
İnsânî ruh, emmâre iken işlediği günahlardan ve kötülüklerden
pişmanlık duyar ve kendisini kınamaya başlarsa, onun bu hâline “Nefs-i
levvâme” denir.
İkinci makama yükselen sâlikin artık kalbindeki yedi perdeden
birisi kalkmıştır. İbâdetlerini yapar, yasaklardan kaçınmaya, emr-i ilâhi’yi
yerine getirmeye çalışır. Buna rağmen yine günah işler, fakat hemen arkasından
da pişman olup tevbe eder.
Bu gibi kimseler için de iyi vaadler vardır:
“Onlar ki günahın büyüklerinden ve hayâsızlıklardan kaçınırlar,
yalnız bazı küçük kusurlar işleyebilirler. Şüphesiz ki Rabbinin mağfireti
geniştir.” (Necm: 32)
Bu makamın seyri “İlallâh”tır. Âlemi, berzah âlemidir.
Yeri gönüldür. Hâli muhabbettir. Yolu tarikattır.
Sıfatları: Kınama, haset, kötü fikir, ucb, işret, halkla
çekişme, kahır, temennâ, körü körüne tevekkül, gizli riyâ, makam sevgisi ve
şehvet tutkusudur.
Nefs-i emmâre’nin bir kısım sıfatları hâlâ mevcut olmasına
rağmen hakkı hak, bâtılı bâtıl olarak görür ve bilir. Şeriat ameli ve muhabbeti
eksilmez. Kötü hallerinden dolayı üzülür. Fakat o kötü sıfatlardan kurtulması
gücünün dışındadır.
Zâhidler, nefsin emmâre ve levvâme derecesindedirler.
Levvâme olan nefis de kendisine zulmettiğinden dolayı ona
“Zâlim” denilmiştir.
Nitekim Allah-u Teâlâ Âyet-i kerime’sinde:
“Onlardan kimi nefsine zulmedendir.” buyuruyor. (Fâtır:
32)
Eğer tevbe ederse, Allah-u Teâlâ’nın onların günah ve
kusurlarını bağışlayacağı, tevbelerini kabul buyuracağı umulur.
Nefs-i levvâme’de gizli bir riyâ ve kendini beğenme hastalığı
vardır. İyi amellerini halkın bilmesini ister. Övülmekten memnun olur.
Başkalarına üstün gelip ezme arzusu duyar. Bu kötü huyundan hoşlanmamasına
rağmen, kalbinden de söküp atamaz.
Nefs-i levvâme’de bulunan bir kimse takvâ ehlinden sayılır. Bu
makamın en yüksek derecesi ihlâstır. Ancak amellerinde ihlâs da olsa, sâlik yine
de tehlikeden kurtulmuş değildir.
Buna rağmen Allah katında kudsiyet ifâde eden bir makamdır.
Nitekim Allah-u Teâlâ Âyet-i kerîme’sinde:
“Kendisini alabildiğine kınayan nefse yemin ederim ki!”
buyuruyor. (Kıyâmet: 2)
Bu kınama övünülecek bir hususiyettir.
•
Bir insan Tarikat-ı aliye’ye kabul edildiği zaman nefs-i emmare
ile girer. Bir taraftan ilim-irfan ile meşgul olurken, diğer taraftan da daimi
surette nefisle mücadele halindedir. İlim cihad, ilim cihad... Ve bu suretle
nefs-i emmare’yi yendiği zaman bir sıfatı küçülmüş ve bir perde kalkmış olur.
Fakat Nefs-i emmare’nin büyük arzuları kökleşmiş olduğu için, bu arzuları birden
söküp atamaz.
Tekrar mücadeleye mücahedeye devam eder. İlmiyle irfanıyle
nefs-i levvame’yi de katettiği zaman bu perde de kalkar. İnsan nisbeten
mülayimleşir, hilm sıfatına bürünür, nefs-i mülhime halini alır.
Nefs-i emmare artık o kötü sıfatlarını kaybetmiştir. Bu
kayıpların sebebi de şudur:
Allah-u Teâlâ lütfuyla ona ezelden Mürşid-i kâmil’i nasip
ettiği için, nasibini aldıkça ruhu kuvvet bulur. Elinden geldiği kadar hakikatı
öğrenmeye gayret eder. Bir taraftan da nefsi ile mücadelesini ve mücahedesini
devam ettirir.
Nefs-i levvâme’nin iki yüzü vardır. Bir yüzü nefs-i emmâreye,
diğer yüzü de nefs-i mülhimeye bakar. Nefs-i emmâre’den bir bakıma yüzünü
çevirmiştir, fakat tekrar meyletmesinden korkulur.
3. Nefs-i Mülhime:
İbâdet, zikir ve riyâzetlerin artması, nefisle şiddetli bir
mücâdeleye girişilmesi neticesinde kalp üzerindeki perdelerden birisi daha
kalkarsa, nefsin üçüncü makamına çıkılmış olur ki, bu makama “Nefs-i
mülhime” denir.
Allah-u Teâlâ’nın insânî ruha isyan ve itaatını vasıtasız
olarak ilham etmesinden dolayı bu dereceye “Mülhime” ismi
verilmiştir.
Âyet-i kerime’de şöyle buyurulmaktadır:
“Hidayeti kabul edenlere gelince, Allah onların hidayetini
artırmış ve onlara takvâ yollarını ilham etmiştir.” (Muhammed: 17)
Ruh terakki edip kuvvet buldukça nefse hâkim olmak ister.
Birçok mücâhede ve mücâdeleden sonra, bu mertebede nefis ıslah olmuştur. Artık
vücutta hâkimiyet ruhun eline geçmiştir.
Müminle kâfir iki ordunun mütemadiyen birbirleriyle
çarpıştıkları gibi, vücutta da aynı şekilde ruhun ve nefsin yeri vardır ve
bunlar zaman zaman iki ordu gibi çarpışırlar. Fakat bu çarpışmalardan kişinin
haberi olmaz. Bu çarpışmalar esnasında gerçekten tutulanlar; manevî destekle,
ruhanî terbiye ile nefsin arzularını bastırır. Bu noktada nefis mülayimleşir ve
sakinleşir. Fakat hiçbir zaman hile-i desiselerinden emin olunmaz.
Bir insan buraya kadar kendi ihlâs ve gayreti ile çıkabilirse
de, buradan ileriye ancak bir Mürşid-i kâmil’in kılavuzluğu ile gidebilir.
Bir subayın kurmay olabilmesi için nasıl ki hususi bir eğitime
ihtiyacı varsa, Nefs-i mülhime’den sonraki terakkiyat için de mutlaka
Fenâfillah’a çıkmış bir kâmil mürşide ve onun mânevî terbiyesine ihtiyaç vardır.
Zira vuslat mürşidsiz olmaz. Mürşid onu şüphe karanlıklarından kurtarıp tecelli
nurlarına çıkarır.
Bu makamda kalanların bazısı yarı deli yarı velidir, bunlara
meczub denir.
Nefs-i mülhime’nin seyri “Alellah”tır. Bu makamda
sâlikin kâlbinde hakikat nurları doğduğundan, onları müşâhede etmekten dolayı
içinde mâsivâ kalmaz. Âlemi, ruhlar âlemidir. Yeri ruhtur. Hâli aşktır.
Kendisine gelen mânâ mârifettir.
Sıfatları: İlim, cömertlik, kanaat, tevâzu, sabır, ezâya
tahammül, özürleri kabul, güzel zan, hoşgörü...
Bu makamda sâlik, bütün varlıkların Âlemlerin Rabbi olan
Allah’ın kudret elinin altında olduğunu müşâhede ettiğinden, hiçbir mahlûka
itirazı olmaz. Fâil-i mutlak’ın fiillerini seyreder. Aslâ geri dönmemeye gayret
eder.
Nefs-i mülhime’nin diğer vasıfları da şunlardır:
Hayretle şaşkınlığa düşmek, makamlara ermek, kabz ve bastın
gelişi, havf ve recânın gidişi, zikrullahı sevmek, güler yüzlülük, hikmetle
konuşmak, müşâhede ve murakaba...
Bu makamda mürid zayıftır, Hakk’a gidemez. Celâl ve Cemâl’i
fark edemez. Beşeriyetin gereği haller ondan tamamen silinmediği için, gafil
olduğu bir anda nefsi hemen geriye dönüp aşağıların aşağısına iner ve eski kötü
alışkanlıklarına devam eder. İtikadı bozulup ibâdeti terkeder. Şeytâni hayalleri
Rahmânî tecelliler sanır. Böylece helâka gider.
Bu makamdaki sâlike en mühim ve gerekli olan şey, bağlı
bulunduğu Mürşid-i kâmil’e öz irâdesi ile ve titizlikle itaat edip, her emrine
tam teslim olmaktır. Ayrıca nefsin istek ve arzularına şiddetle muhalefet
etmelidir. Çünkü bu makamda yükselmek mümkün olduğu gibi, her an düşmek
tehlikesi de vardır.
Nefs-i mülhime Kur’an-ı kerim’de şu şekilde geçmektedir:
“Her bir nefse ve onu düzenleyene, sonra da ona isyanını ve
itaatını ilham edene yemin ederim ki, nefsini temizleyen kurtulmuştur.”
(Şems: 7-8-9)
Âyet-i kerime’lerde nefse iyilik ve kötülüklerin ilham edildiği
bildirilerek, ilham alan nefse dikkat çekilmiştir.
Buradaki temizlenmekten maksat, ahlâk-ı zemime adı verilen
“Şehvet, gadap, kin, kibir, riyâ, hased...” gibi kötü huylardan
temizlenmektir. “Temizlenen kurtulmuştur.” Beyan-ı ilâhi’si de bu
mânâdadır. Yoksa zâhiri temizlik, ya da “Oruç tuttum temizlendim.” gibi
basit bir mânâ çıkarılmamalıdır.
•
Bu makamda kalanların bazısının yarı deli yarı veli olduklarını
söylemiştik. Bunun mânâsını size üç noktada izah edelim:
1. Fenâfillah’a ulaşmış bir Mürşid-i kâmil müridi
yürütür, yürü demez.
Binâenaleyh bir müridin ezelde böyle bir Mürşid-i kâmil’de
nasibi varsa; “Emmâre”yi ve “Levvâme”yi geçip “Mülhime”ye
geldiği zaman “Fenafişşeyh” olur ve “Fenâfirresul” kalesine
alınır, tahsile başlar. Bundan haberi bile olmaz, icabederse duyururlar,
icabetmezse duyurmazlar. Kimisini açık kimisini kapalı götürürler.
2. Fenâfillah’a çıkmamış bir mürşid ise müridi
yürütemez, ders verir yürü der. O da Fenâfirresul’e kadar gelir, önüne koca bir
kale çıkar ve burada durur. Onu içeriye alacak bir fert olmadığı için öteye
geçemez. İlim, amel ve ihlâsı nisbetinde ibadetine taatına devam eder ve Allah-u
Teâlâ’nın sevgilisi olabilir.
3. Bu ikinci sınıfta olan kimselerin bazıları da o
kalenin önünde bocalar. Bocalayınca şeytan zaten onun peşindedir, hemen yuları
ona takar. Evden eve, bayırdan bayıra, dağdan dağa dolaşır. Şeytan onu bu güç
noktalara sokunca, bu sefer küfretmeye başlar. Şeytan bu hâli ona sevdirdiği
için, marifet yapıyormuş gibi hoşuna gider. İhlâsı da elinden alınır. Artık onun
orada tutunması Mevlâ’ya kalmış. Kimisi de en aşağı dereceye kadar düşer.
Allah’ımız cümlemizi muhafaza buyursun!
Hülâsa edecek olursak; birisi Fenâfirresul kalesine giriyor ve
tahsiline devam ediyor, ötekiler kaleye gelince içeriye alınmadığı için -çünkü
orası girme yeri değil, alınma yeridir- kimisi ihlâsıyla devam ediyor, kimisi de
bocalayıp aşağıya kayıyor.
4. Nefs-i Mutmainne:
Şirkten, şüpheden, isyan ve hatadan temizlenmiş, Mevlâ’nın
hitâbıyla ıstıraplardan kurtulup huzura kavuşmuş nefis demektir. Kalp üzerindeki
dördüncü perdenin kalkmasıyla, ruh mutmainne makamına yükselir.
Nitekim Allah-u Teâlâ bu dereceye yükselmiş nefse:
“Ey mutmainne olan nefs!” kelâmı ile hitap etmiştir. (Fecr:
27)
Nefs-i mutmainne’de müridin seyri “Seyr-i maallah”tır.
Âlemi, hakikat-ı Muhammediye’dir. Yeri sırdır. Hâli, sâdık bir tatmin hâlidir.
Kendisine gelen mânâ şeriatın bazı sırlarıdır.
Nitekim bir Âyet-i kerime’de şöyle buyurulmaktadır:
“Onları hidayete erdirecek ve hallerini düzeltecektir.”
(Muhammed: 5)
Sıfatları: Cömertlik, tevekkül, sabır, şükür, hilm,
teslimiyet, rızâ, sıdk, ibadet, rifk, güleryüzlülük, tam müşâhede, sürekli
huzur, büyüklere tâzim, kalp sevinci, tatlı dil, kusurları örtme, hataları
bağışlama...
Sâlik bu makamda Kur’an-ı kerim ve Sünnet-i seniye’ye tam
olarak uyar. Bu makamda olan kişiyi görenlerin gözleri, dinleyenlerin kulakları
zevk duyar. Sözleri bıkkınlık değil, sıdk ve safâ verir. Dilleri şeriat
hikmetlerine, hakikat sırlarına ve mânâ inceliklerine tercümanlık eder. Oysa ki,
ne bir kitap mütâlâa etmiş ne de kimseden bilgi istemiştir. Söyledikleri
Kur’an-ı kerim’e ve Hadis-i şerif’lere uygun gelir. Çünkü o “İlhâmât-ı
ilâhî”ye mazhar olmuştur. Bundan dolayı edep ve hayâ deryasına dalmıştır.
Ona haşyet ve heybet hâli verilmiş, vakar elbisesi giydirilmiştir.
İnsanlarla ara sıra görüşüp, iç âlemine doğan hikmetlerden
onlara söyler. Dostlarını istidatları kadar irşad eder.
Çoğu vakitlerini ibâdetle geçirir. Tâ ki daha yüksek derecelere
ulaşmaktan mahrum kalmasın.
Nefsi terbiye ederek mutmainne derecesine kavuşturmak için
Allah-u Teâlâ’ya niyazda bulunmalıdır.
Nitekim Resulullah -sallallahu aleyhi ve sellem- Efendimiz bir
duâlarında şöyle buyurmuşlardır:
“Allah’ım! Senden itminana kavuşmuş bir nefs-i mutmainne
dilerim ki, sana kavuşmaya iman etsin, takdirine râzı olsun, verdiklerine kanaat
etsin.” (Taberânî)
Bu mertebe, saâdet ve bahtiyarlık mertebesidir.
Bu makamda duâ ve virdlere devamla, Resulullah -sallallahu
aleyhi ve sellem-in sevgisi bambaşka bir hâl alır.
Bu makama gelindiği zaman, nefis artık teslim bayrağını
çeker.
Tevhidin; vücudî tevhid, şuhudî tevhid, meşhud tevhid olmak
üzere üçe ayrıldığı ve bunların izahları daha önce yapılmıştı. Ancak nerede
olduğu izah edilmemişti.
Şuhûdî tevhid Nefs-i mutmainne’de tecelli der. Artık teslim
olduğu, itminan olduğu için, Allah-u Teâlâ’nın kudretini seyretmeye başlar.
Kör göz, şaşı göz, bir de gören göz var demiştik. Nefs-i
emmâre’de olan bir insan zâlim ve câhil olduğu için, ancak zahiri ilimlerle yani
satır ilimleri ile kulaktan duyduğunu alır. Zannı ile, dış duygusu ile icraatını
yapar. Kendi içtihadı ile hareket eder. Bir müddet hakikata kördür.
Nefs-i mutmainne’ye geçen bir insan ise şaşıdır. Allah-u
Teâlâ’nın azametini seyrederken, kendi varlığını da seyreder. Allah-u Teâlâ’nın
ulûhiyet sırlarını her zerrede temâşâ ettiği gibi varlığı ile temâşâ ettiği için
biri çift görüyor, körlükten kurtulamamış, fakat şaşı olmuş.
Tasavvur buyurun Tarikat-ı aliye nasıl bir ilim-irfan
mektebidir ki, körlükten kurtulup şaşı haline geliyor. Daha da çok
çalışabilirse, Allah-u Teâlâ onu gören göz de yapar. Binaenaleyh nefs-i
mutmainne’de nefis ruha teslim olur, Allah-u Teâlâ’nın hükümlerine rızâ
gösterir.
Ârifler, nefsin mülhime ve mutmainne derecelerindedirler. Bu
dereceler Fenâfillâh makamında tecelli eder.
Burada ihlâsla ibadet ve taatına devam ederse, Allah-u
Teâlâ’nın bütün emirlerine boyun büktüğü zaman; Râziye’ye, Mardiyye’ye çıktığı
gibi, Nefs-i sâfiye’ye dahi çıkabilir.
“Ey mutmainne nefis!” diye başlayan Âyet-i kerime’nin
sonunda:
“Gir cennetime!” (Fecr: 30)
İfadesi yer almaktadır. İşte gerçek saâdet ve selâmet bundan
ibarettir.
5. Nefs-i Râziye:
Allah-u Teâlâ’nın bütün imtihan ve ibtilâlarına sadâkat
göstermiş, gelmiş ve gelecek her şeye râzı olmuş, bütün gayret ve arzusu
Mevlâ’nın hoşnutluğunu kazanmak olan nefsin haline “Nefs-i râziye”
denir.
Bu makamda sâlik denize düşen çöp gibi olmuştur. Deniz onu
istediği tarafa çalkaladığı gibi, o da hükm-i ilâhi’ye öylece teslim olmuştur.
İrâdesini Hakk’ın irâdesine bağlamış, reyini de O’na vermiştir.
Bu nefsin seyri “Fillâh”tır. Âlemi, lâhut âlemidir.
Yeri, sırrın sırrıdır. Hâli, fenâya varmış olmaktır.
Sıfatları: Verâ, ihlâs, muhabbet, Mevlâ ile dostluk, ilâhi
huzur, kerâmet, mâsivâyı terk, teslimiyet, rızâ, eziyetlere sabır, halkı irşad,
en ince edeptir. Duâsı reddedilmez. Herkes tarafından saygıyla karşılanır.
Râziye ile bundan sonra gelen Mardiyye makamlarında olan
nefisler Kur’an-ı kerim’de şu hitâb-ı ilâhî ile taltif edilmişlerdir:
“Dön Rabbine! Sen O’ndan râzı, O senden râzı olarak.”
(Fecr: 28)
Öyle bir halde dön ki, sen Rabbinden hoşnut, Rabbin de senden
hoşnut.
6. Nefs-i Mardiyye:
Bu makama yükselen nefisten Hazret-i Allah râzı olduğu için
“Nefs-i Mardiyye” adını almıştır. Râzı olunmuş nefis demektir.
Bunun seyri “Anillah”tır. Âlemi şu görünen şehâdet
âlemidir. Yeri Hafâ’dır. Hâli hayrettir. Yolu şeriattır.
Sıfatları: Allah ve Resul’ünün ahlâkı ile ahlâklanmak,
hataları bağışlamak, ayıpları örtmek, güzel zanda bulunmak, herkese lütuf ve
şefkat göstermek, insanları karanlıklardan kurtarmak için onlara meyl ve
muhabbet...
Ancak bu meyl ve muhabbet sadece Allah için olup, acıma ve
şefkatten ibarettir. Görünüşte insanlardan ayrılmaz, fakat bâtında Hakk iledir.
Kalbi mâsivâdan kurtulmuştur.
Muhtaç olduğu ilimleri Allah-u Teâlâ’nın izniyle mânâ âleminden
madde âlemine taşır ki, insanlar istifade etsin.
İfrat ve tefritten kaçınır, orta yolu takip eder.
“Vâkıflar”, nefsin Râziye ve Mardiyye derecelerindedirler. Bu
dereceler Fenâfillâh makamında tecelli eder.
Allah-u Teâlâ o nefsi daha dünyada iken cennetle
müjdeliyor.
7. Nefs-i Sâfiye:
Bu makamda nefis artık sâfileşmiş, süzülmüş, vücudun en kötü
yeri iken en iyi yeri olmuş, yani taş iken elmas olmuştur.
Bu makamda sâlik Hakk’ın elindedir. Hakk’ı bilir ve her şeyini
de Hakk’tan bilir. Ne kendisini ne de rızkını düşünür. “Neme lâzım, o
Sâhibime aittir.” der. Çünkü o çok iyi bilir ve görür ki Allah-u Teâlâ evin
sâhibi, kendisi ise misafirdir. “Hû komşu!” denir ya, buradaki
“Hû!..” bizzat ev sahibine seslenmektir.
Ondan başkasını tanımaz, her şeyini sadece O’ndan ister.
Çıkacak hükm-i ilâhî’ye peşin olarak râzıdır.
“Meşhud tevhid” nefsin sâfiye derecesinde tecelli eder.
Hiç olduğu zaman, perdeler aralandığı zaman, O’nu gördüğü
zaman, O’ndan başka bir şey görmediği zaman meşhud tevhid tecelli eder.
Fakat bu göz onun değildir. Bunu kör göz nasıl
görebilir?
Onların vasıfları kısaca şöyledir:
1. Onlar Hakk’ın kölesidir. İyi bilirler ki, Mevlâ
dilerse tutar, dilerse atar. Dilerse muhafaza eder, dilerse etmez.
2. Bir damla rahmet-i ilâhî’ye muhtaç olduklarını
bilirler.
3. Bildirilmedikçe, bildirilmeyen hiçbir şeyin
bilinmeyeceğini bilirler.
4. Mevlâ dilerse bunları dâire-i saâdetine alır ve
dâire-i saâdetine ancak bunlar alınmışlardır.
Bunlar birer hakikat ölçüsüdür. Hareketler buradan
anlaşılır.
Herkes nefsinin derecesine göre bu ilmi anlar.
Âyet-i kerime’de:
“Her ilim sahibinin üstünde daha üstün bir bilen vardır.”
buyuruluyor. (Yusuf: 76)
İlâhî Vaad:
Allah-u Teâlâ nefsi ile cihad yapan kullarına yardımda
bulunacağına dair Âyet-i kerime’sinde buyurur ki:
“Bizim uğrumuzda bizim için mücahede edenlere elbette
yollarımızı gösteririz.
Şüphesiz ki Allah ihsan erbabı ile beraberdir.” (Ankebut:
69)
Azami gayret mânâsı çıkıyor. Allah-u Teâlâ azmi ve ihlâslı
niyeti nisbetinde kulunu destekler, yolunu açar, hidayetini arttırır, imanını
kemâlleştirir.
Bu Âyet-i kerime’nin içinde birçok ince sırlar vardır.
Yolunu açtığı zaman önünü görüyorsun, hidayetini artırdığı
zaman O’nu görüyorsun. Bu ise o hâle erdirdiği kimselere mahsustur.
O noktaya vardığın zaman sen artık bir robot, bir perde
oluyorsun. Doğrudan doğruya: “Ben seninle beraberim.” buyuruyor. “Ben
seni destekliyorum, yürü!” buyuruyor.
Yolunu açmazsa önünü göremezsin, hidayete erdirmezse
bilemezsin, imanını kemâlleştirmezse göremezsin.
Bir Hadis-i kudsî’de şöyle buyuruluyor:
“Bana bir karış yaklaşan kimseye ben bir arşın yaklaşırım.
Bana bir arşın yaklaşan kimseye ben bir kulaç yaklaşırım. Bana yürüyerek gelene
ben de koşarak gelirim.” (Buhârî - Müslim)
NEFİS DERECELERİNİN
DAHA İYİ ANLAŞILABİLMESİ İÇİN
BİR TEMSİL
Nefis derecelerinin daha iyi anlaşılabilmesi için bir cevizi
temsil olarak arzedeceğiz. Herkes kendisini ölçsün.
“Ümmetim benden sonra yetmişüç fırkaya ayrılacak, bir fırka
müstesna, diğerleri hep ateştedir.
– Onlar kimlerdir Yâ Resulellah?
Benim ve Ashâbımın yolunda olanlardır.” (Ebu Dâvud)
Yetmişüç fırkadan yetmişikisi cehennemlik olduğuna göre,
yetmişüç cevizden yetmişikisinin çürük olduğu anlaşılıyor.
Bu kesin bir beyân-ı Peygamberî’dir ve ne kadar korkunç bir
şeydir!
Bunların hepsi onun ümmetidir, amma yetmişikisi cehennemliktir,
ancak bir tanesi kurtuluş fırkasıdır.
Bizim mevzumuz şimdi o sağlam bir ceviz üzerinedir. Bu sağlam
olan cevizin de nasıl döküleceğini dikkatle takip ederseniz öğrenmiş
olursunuz.
Nefs-i Emmâre:
Cevizin yeşil kabuğu Nefs-i emmare’dir. O yeşil kabuk da
Allah-u Teâlâ’nın yarattığı bir latîfedir. Fakat kötü işlere meyledip o kötü
işleri işlediğinden ötürü, cevizin kabuğu gibi, Nefs-i emmâre de acıdır. En
kalın perde odur.
Nefs-i Levvame:
Cevizin yeşil kabuğundan sonraki sert kabuktur. İçeriye nüfuz
etmediği için hep benlik davasında bulunur. Nefsin arzularını o ceviz kabuğunu
kırar gibi kırmadıkça, gerçekten içeriye nüfuz etmek mümkün değildir.
İşte bütün benlikler burada toplanır. Çok mühim bir noktadır.
“Ben!.. Ben!.. Ben!..” diyenlerin yeri ve durağı burasıdır.
Bu benliği cevize temsil ediyorum:
Kim ki duyarsanız “Ben, ben!..” diyor, onların hepsi
kabukta kalmıştır, kendi içine nüfuz edememiştir, içinden istifade edemiyorlar.
Nefis içeride “Ben, ben!..” diyor, “Sen giremezsin buraya!..”
diyor.
Nefs-i Mülhime:
Enelik kabuğunu kırmış, içeriye nüfuz etmiştir. Ve fakat içten
içe geçmek için, arzu ve istekleri perde mesabesindedir. İçindeki haşaratı
temizlemesi gerekmektedir.
Nefs-i Mutmainne:
Haşaratı temizlemiş, zarı kalmıştır. Hakk’a hayli yaklaşmıştır.
O zarın da kalkması için Râziye merdivenine çıkması lâzımdır ki “Lüb”
yani cevizin özü husule gelsin.
Daha önce “Makam”dan bahsederken Râziye’ye gelince “Merdiven”
ismini verdik. Çünkü insan büyüdükçe küçülür, küçüldükçe büyür. O zaman kişi
merdivenden hep aşağıya iner ve küçülür, azamet-i ilâhî’yi o zaman görmeye
başlar.
Nefs-i Mardiyye:
Artık haşaratı temizlemiştir. Mutmainne’den sonra Râziye’ye
ermiştir, o zar kalkmıştır. Nefs-i mardiyye’de “Lüb” kalır, o zaman
cevizin iç tarafının özü kalmıştır.
Mardiyye merdivenine çıkanların dahi dilediğini tutar,
dilediğini atar.
Allah-u Teâlâ Âyet-i kerime’sinde buyurur ki:
“Allah dilediğini mağfiret eder, dilediğine azap eder.”
(Bakara: 284)
Bunun böyle olduğunu bilmek gerekir. Mahlûkun hiç hükmü yoktur.
Hüküm ve değer yalnız ve yalnız Zül-celâl vel-kemâl olan Allah-u Teâlâ’ya
mahsustur.
Nefs-i Sâfiye:
Ceviz burada boşalmış olur. Artık o zaman içinde yalnız Allah-u
Teâlâ’nın varlığını görür.
Çok açık ifade ediyorum, kendisinin de, kâinatın da kabuktan
ibaret olduğunu görür. Kendisi de aslında böyledir, kâinat da böyledir.
İşte gerçek mânâda Kelime-i tevhid’i söyleyebilen bunlardır.
•
İkinci temsil:
Allah-u Teâlâ Âyet-i kerime’sinde buyurur ki:
“Allah hiç kimsenin göğsünde iki kalp yaratmamıştır.”
(Ahzâb: 4)
Ki, birini Muhabbet-i Mevlâ’ya, diğerini muhabbet-i mâsivâya
hasretsin. Bir kalpte iki sevgi yaşamaz.
Kimin kalbinde yalnız Allah-u Teâlâ var, o Hakk iledir. Kimin
kalbinde mâsiva var, o halk iledir.
Kelime-i tevhid’in cevizin üzerine ayrı bir temsili:
Bir insan “Lâ ilahe illâllah” der, fakat yeşil kabuk
var, kalbin üzerinde yedi perde var. Diyor amma ağızda kalıyor, boğazdan aşağıya
inmiyor.
“Nefs-i Levvâme”de “Lâ ilâhe illâllah” diyor amma,
içeride nefis “Ben, ben!..” diyor, sert kabuğu delememiş.
“Nefs-i mülhime”de “Lâ ilâhe illâllah” diyor, burada
cevizin kabuğunu yani kalbi deliyor, amma içinde Hakk’tan gayrı birçok muhabbet
var. Çok muhabbet olduğu için çok uğraşıp ahlâk-ı zemimeleri temizlemesi
gerekir.
“Nefs-i mutmainne”de “Lâ ilâhe illâllah” diyor, bu
noktada Kelime-i tevhid biraz daha rahat iniyor. Orada öyle bir iniş yapıyor ki,
şirkten şüpheden kalp artık kurtuluyor. Gerçek iman sahibi olma vukûfiyetini
kazanıyor.
“Nefs-i râziye” de öyle bir hale gelir ki, o artık Allah-u
Teâlâ’dan râzı olmuştur. “Beni O yarattı.” diyor, “Beni O yaşatıyor,
beni O yediriyor, beni O içiriyor.” diyor. Her haline râzıdır. Acı da gelse,
tatlı da gelse, O’nun her hükmüne râzıdır. Çünkü artık iman kökleşmeye
başlamıştır. Kelime-i tevhid tohumu artık kalbe düştü, yavaş yavaş çimleniyor, o
çim bütün vücuda yayılıyor, her âzâsına iman salınıyor ve artık onu yaratanı
biliyor, şirkten şüpheden kurtuluyor, Yaratan’dan memnun olduğu için her şeyine
râzı oluyor.
Bu hâl uzun zaman devam eder, sonra ibadet ve taatlarını samimi
bir şekilde yaptığından ötürü Allah-u Teâlâ ondan hoşlanır.
Ve fakat “Nefs-i sâfiye”ye gelince, artık burada hiçbir şey
kalmamıştır. Kabuk kalmamış, haşarat kalmamış, cevizin üzerindeki zarı kalmamış,
“Lüb”ü de kalmamış ve boşalmış olur.
O “Lâ ilâhe illâllah” dediği zaman Allah-u Teâlâ’yı hem görür,
hem de içinde O’ndan başka bir mevcut olmadığını da görür. Kelime-i tevhid’i
gerçek mânâda söyleyen ancak bunlardır.
Bu sırr-ı ilâhî, yani Kelime-i tevhid’in sırrı açılmış oldu.
KURTULUŞ KAPISI
Tarikat-ı âliye bir ilim-irfan mektebidir. Bu yolun
ilim-irfan mektebi olduğunu anlayabilmek için “Nefis dereceleri”ni çok iyi
tetkik etmek gerekmektedir.
Mektebe kaydını yaptıran bir insan, devam etmeyip sınıflarını
geçmediği zaman, nasıl ki onun mektebe kaydını yaptırması bir mânâ ifade
etmediği gibi; Tarikat-ı âliye’ye intisap eden bir kişi de, sınıfları geçmediği
müddetçe, nefsini izale edemez, hayvanî sıfatlardan sıyrılamaz, dereceleri
katedemez.
Letâifleri bitirecek, dereceleri geçecek ki, insan sıfatına
bürünsün.
Emmâre’nin ıslahından sonra Levvâme’ye geçildiği zaman büyük
çarpışmalar olur. Mülhime’ye geçildiğinde insan sakinleşir, koyun sıfatına
bürünür, güzel ameller yapar, nisbeten rızâ-i Bârî’ye kavuşur. Bu arada az da
olsa bazı ilhamlar da gelir. O şimdi artık yolcudur. Nereye yolcu? Hakikata
yolcu.
Bir mertebe daha geçerse Mutmainne olur. Kurtulanlar burada
kurtulur. Vuslat-ı ilâhi buradan gelir.
O bir fırkaya âit kurtuluş kapısını tarif ediyoruz.
TERAKKİYÂT İLE HELÂKİYÂT NOKTASI
Bir kimse Tarikat-ı aliye’ye intisap ettikten sonra epey yol
alır. Mürşid-i kâmil müridin ruhunu yükseltir. Birinci tepeyi geçirir, orada yol
ikiye ayrılır. Cenâb-ı Hakk lütfuyla tecelli ettiği zaman mürid yukarıdan
aşağıya doğru kendisini küçültmeye, varlığını yok etmeye çalışır. Mahviyet
haline bürünür.
Yani ihlâslı olanlar yürüdükçe varlıklarını yitirirler. O
tepeden aşağıya doğru Allah’ın lütfuyla iner. Yani çıkar, çıkar, çıkar ve
hiçliğe iner. O hiçlik onun Daire-i saadet’ine delâlet eder. Bunlar Allah-u
Teâlâ’nın kurtardığı kimselerdir. Senelerden beri nazargâh-ı ilahi olan kalbine
sardığı varlık tellerini, Allah yoluna düşmesiyle yavaş yavaş sermeye başlar.
Diğer taraftan da hiçlik tellerini toplar. Mahviyyet kısmına geçince artık yükü
azalmıştır. Yapıcılık, bilicilik, öncülük gibi sıfatlar bir bir zâil olmaya
başlar. Kendilerine şevk, teslimiyet, muhabbet, murakaba, tevekkül, vahdet ve
hal gibi lütuflar ihsan olunur. Bunlar “Nuriye fırkası”na ayrılmış olanlardır.
Şimdi bir insan manen yükseldikçe Allah-u Teâlâ dilediğini
indirir, indirir, indirir, herşeyi yerde arar. Yerin altında arar.
İhlaslı kimsenin yürüyüşü böyledir. Nasibini aldıkça gider,
terakki eder. Nasibi varsa bir gün muradına erer.
“Muradına ermek” ne demektir?
Üç noktada; Fenâfişşeyh, Fenâfirresul ve Fenâfillâh’ta olur. Bu
merhalelerden geçenler benliklerini eritirler.
Yüz binler yola çıkar da, ancak murad olmaya namzet fertler
kalır. Yani yürüdükçe azalırlar. Allah-u Teâlâ’nın lütfu eriştiği zaman mürid de
murad olur.
Âyet-i kerime’de:
“Kim inanır, nefsini ıslah ederse, onlara hiçbir korku
yoktur ve onlar mahzun da olmayacaklardır.” buyuruluyor. (En’am: 48)
Bir de şeytana tutunanlar vardır.
O tepede ya, şeytan o anda onu kaydırmaya çalışıyor ve
kaydırıyor. “Herkesten daha üstünüm.” demeye, herkese tepeden bakmaya
başlar. Her şeyi kendisine maleder. Çok yükseldiğini zanneder. Herkesi küçük
kendisini büyük görür. “Ben yürüyorum, ben biliyorum, ben söylüyorum, ben
çalışıyorum.” diyerek sivrilmiştir, içine kurt düşmüştür. Bu gibi haller
geldikçe yanıbaşındakileri küçümsemeye başlar. Artık o yolunu değiştirmiştir.
Sola kaymıştır. Kaydığı yetmez, orada plan çevirmeye çalışır. “Ben bu işi
daha iyi yürütebilirim, daha lâyıkım.” der. Plânını tatbike koyarken Allah-u
Teâlâ da onun kalbini çevirir. Kalbini çevirdiği anda mukallit sınıfına düşer.
Artık o bir yıkıcıdır. Bunlar da Nâr fırkası’dır. Onlarda şekavet, gadap,
harislik, tûl-i emel, gönlü boş şeylere bağlamak gibi haller vardır.
Âyet-i kerime’de:
“Nefsini tertemiz yapıp arındıran felah bulmuş,
kurtulmuştur, onu kirletip örten kişi elbette ziyana uğramıştır.”
buyuruluyor. (Şems: 9-10)
Birisi mahviyyete doğru iniş yapıyor, birisi varlıktan kayıyor.
Burası mihenk taşıdır.
Öyleyse alındıktan sonra Allah-u Teâlâ’ya sığınmalı, ihlas ve
samimiyetle yola devam etmelidir. İnsan manevi yolda yürüyüp terakki ettikçe
kendisini küçük görmeye, küçülmeye, süzülmeye başlar, davalardan geçer. Gayesi
Hakk olup rıza için hareket eder. Fakat terakki edemezse kendisini beğenme hali
husule gelir ve eneye kapılır. Kendisine paye verdiği anda olduğu yerde çakılır,
hem düşer hem helâk olur. Başkasını da helâk eder. Şöyle ki, çürüyen bir
meyvanın yanındaki meyveleri de çürütmesi gibi o anda başkalarını hemen çürütür.
Niyetini bozmakla kendisini ihraç etmiştir, başka bir şey yapmamıştır. Çünkü
Mevlâ her şeyi biliyor. Allah-u Teâlâ’dan başka onu kimse kurtaramaz. Ancak O
murad ederse kurtarır. Bunların durumu ancak Âyet-i kerime ve Hadis-i şerif’lere
dikkat etmekle ortaya çıkar.
Enes -radiyallahu anh- buyururlar ki:
“Resulullah -sallallahu aleyhi ve sellem- şu duâyı çok
yapardı:
“Ey kalpleri çeviren Allah’ım! Kalbimi dinin üzerine sabit
kıl.”
Ben bir gün kendisine:
“Yâ Resulellah! Biz sana ve senin getirdiklerine inandık. Sen
bizim hakkımızda korkuyor musun?’ dedim.
Bana şöyle cevap verdi:
“Evet! Kalpler, Rahman’ın iki parmağı arasındadır. Onları
istediği tarafa çevirir.” (Tirmizi: 2141)
Allah-u Teâlâ bir anda parmağıyla çeviriverir. Müslüman iken
münafık olur.
Hatta Resulullah -sallallahu aleyhi ve sellem-
Efendimiz’in:
“Ey kalpleri çeviren Allah’ım! Kalplerimizi senin taâtına
çevir.” (Buharî) diye niyazı vardır.
Şeytan iki yerden avlar.
Saf, cahil insanlar kısmına, “Sen artık oldun, tamam senin
işin, çıktın.” der. O da: “Tamam” der. “Artık ben oldum.” İlmi
olan okumuş insana da: “Senin ilmin var, sen her şeyi bildin, bunların içinde
ne işin var.” der. O da: “Tamam” der. “Ben her şeyi
bildim.” Ona da oltayı böyle takar. Bunlar şeytana kulak verdiklerinden
gerçekten şeytan fırkasından olurlar.
Bir kişinin kalbine nefis girdi mi, nefse uydu mu “Ben”
dediği zaman, “Ben biliyorum” dediği zaman kaymıştır. Bütün terakkiyat ve
kaymalar bu hal üzeredir. Onun için bakıyorsunuz, “Oldum, oldum, oldum.”
Ne oldun? Helak oldun. Ötekisi ise, yavaş yavaş hiçliğe iner, yok olur.
İkinci bir sır daha var.
Hazret-i Allah’ın işine karışmayacaksın. Peygamber
Aleyhimüsselâm Efendilerimizin işine karışmayacaksın. Mürşid-i kâmil’lerin işine
karışmayacaksın. Karıştın, gittin! Çünkü bilmeyerek bir yere, düğmeye basarsın,
berhava olur gidersin.
Mürşid-i kamil’lerin işine nasıl karışılır?
Mürşid-i kamil’in işini Hazret-i Allah görür. Arzu ve irade
yaşamaz. Bunu karşıdaki ölçemez. Mürşid-i kamil’in işine karışırken, bilmeyerek
Hazret-i Allah’ın işine karışır. Duâ ederken: “Allah’ım hükmün arzumdur.
Hakkımdaki hükmünü sevdir.” diye niyaz ederiz.
Mürşid-i kamil’in mühim işlerine, hususi işlerine
karışılmamalıdır. Sor, tarifini al, devam et, geç git, yürü...
Çünkü: “Allah’ım iraden üstümdedir.” diyoruz.
Bunu karşıdaki bilmez, düğmeye basarsa helâk olur. Bilmeyerek
Allah-u Teâlâ’nın işine karışılmış olur.
Şeytanın Hileleri:
Rüyada Resulullah -sallallahu aleyhi ve sellem- Efendimiz
görülürse o rüya doğrudur. Şeytanın aldatmasından korunmuştur. Çünkü şeytan onun
şekline giremez.
Bir Hadis-i şerif’te şöyle buyurulmaktadır:
“Rüyada beni gören hakikatta görmüştür. Çünkü şeytan benim
şeklime giremez.” (Camiüs-sağir)
Şeytan Resulullah -sallallahu aleyhi ve sellem- Efendimizin
sıfatına giremediği gibi vekili olan Mürşid-i kâmil’in sıfatına da giremez.
Çünkü Resulullah -sallallahu aleyhi ve sellem- Efendimiz ve onun vekili olan
Mürşid-i kâmil hidayete ermişlerdir. “Hâdi” ism-i şerif’inin mazharı
olmuşlardır. Şeytan ise onun zıddı olan “Mudill” ism-i şerif’inin
tecellisine uğradığı için o nuru temsil edemez, o aynada görünemez. Ateş suya
giremiyor daha doğrusu.
Şu kadar var ki, onun kendi şekline, aynı suretine giremez,
fakat oyum diye görünür, ona benzemeye çalışır. Bu ise aynı sahte paraya benzer.
Aynı para gibidir, fakat bir yeri noksandır. O bir yeri noksan olmazsa cesazı
çok ağırdır. Şeytan sûret-i haktan görünerek insanları yoldan çevirmeye, bunun
için de her surete girmeye çalışır. Fakat aynı surete girmesi mümkün değildir.
Çünkü o sıfat sadece ona verilmiş, şeytana verilmemiştir.
Bu noktada çok dikkatli ve uyanık olmak gerekmektedir.
İnsanların aldandığı nokta işte budur.
Cinler çeşit çeşit suretlere giriyorlar, kendilerine birer isim
takıyorlar ve kendilerini böyle tanıtıyorlar: “Ben Resulullah Aleyhisselâm’ı
gördüm!” diyor. “Bana böyle söyledi!” diyor. Artık ona hiçbir söz
fayda vermez. Halk böylece çok rahat bir şekilde göz göre göre yolunu
şaşırıyor.
Şeytan rahmânî surete girer, o şekilde görünür. Olmayan şeyi
olmuş gibi gösterir. Kendi sözlerini ve işaretlerini rahmânî imiş gibi gösterir.
Rüya göreni şaşırtır, zehirini eker gider. O kimse o zehirden ya kurtulur hayat
bulur, veyahut ölüme mahkum olur. Artık onun mürşidi şeytan olur.
Rüya ile iş bitseydi, rüyada görülenlere güvenilseydi,
müridlerin mürşidlere hiç ihtiyaçları olmazdı. Allah yolunu bulmak,
mârifetullaha ulaşmak için Tarikat-ı aliye’ye bağlanmak lâzım gelmezdi. Herkes
rüyada gördüğüne göre hareketlerine yön verirdi. Her câhil, her ahmak kendi
görüşüne göre hareket ederdi.
Sâdık bir mürid, başında mürşidi varken binlerce rüyâya on
paralık değer vermez. Akıllı ve uyanık bir tâlip, böyle bir nimete kavuşmuş iken
rüyâları hayâl sayar, hiçbirini hatırına bile getirmez.
Şeytan güçlü ve kuvvetli bir düşmandır. İnsanları cehenneme
çağıran simsar ve tellâldır.
Allah-u Teâlâ Âyet-i kerime’sinde:
“Şeytan şüphesiz ki sizin amansız bir düşmanınızdır, siz de onu
düşman tutun. O kendi taraftarlarını, çılgın alevli cehennem halkından olmaya
çağırır.” buyurmaktadır. (Fâtır: 6)
Sona varanlar bile onun hile ve desiselerinden, aldatmasından
korkusuz değildirler. Durum böyle olunca yolun başlangıcında olanlar ne olur?
Halbuki Allah-u Teâlâ sondakileri korumaktadır. Şeytan bunları aldatamaz.
İmam-ı Gazâlî -kuddise sırruh- Hazretleri buyurur ki:
“Kişinin kalbi nur haline geldiğinde, bütün mânâları
idrâk eder, kendisine geniş ufuklar açılır. (.....) Melekten gelen ilham ile
şeytanın vesvesesini ayırdedecek hassayı elde eder.” (İhyâ-u
Ulûm’id-dîn)
Bu ise mârifeullah ehlinin hass’ül-has’larına âittir. Allah-u
Teâlâ’nın kalbini nur ettiği kimseleri O idare ettiği için, şeytanın o andaki
sızıntısını bilir, Allah-u Teâlâ’ya sığınarak o sızıntıdan kurtulur.
Başlangıçtakiler ise böyle değildir. Bunun içindir ki onların
rüyâlarına güvenilmez. Düşmanın aldatmasından korunmuş değillerdir.
•
Daha evvelki sözlerimize dikkat edin. “Rüyalara ve
rüyacılara itibar etmeyin, aksi halde şeytanın askeri olursunuz.” demiştik.
Hatta size bir temsil vereyim. Bu mevzunun bir kısmını bir kardeşe izah
ediyorduk. O meyanda sanki birisi uçarak geldi. O kadar heyecanlı idi ki:
“Efendim dedi, bir rüya gördüm, arabayı durdurttunuz ve bana validanımı
getirin dediniz.!”
O anda kardeşe dedim ki: “İşte şeytanın uçurduğunu
görün, rüyâya ve rüyacılara suret-i katiyede inanmayın.”
Çünkü şeytanın hilesi çoktur. Onun hilelerinden bazılarını size
izah etmiştim. Hatta bir defasında Makam-ı İbrahim’de bulunuyordum, baktım sol
tarafımda oturuyor. Şeytan olduğunu biliyorum, Allah’ım tanıtıyor. Kaç defa
gördümse yine tanıdım. Bu defa para istedi, vermedim. Bir daha istedi, bir daha
istedi. Orada hem para verilmez, hem de ona itibar edilmez. Fakat gayesi beni
meşgul etmek, huzurdan alıkoymak. Artık o huzursuzluktan kurtulmak için ufak bir
para verdim. Sonra kendi kendime hayret ettim. Tanıdığım halde niye ilgi
gösterdim diye. Şeytanın hileleri o kadar çoktur.
Bunlardan bir tanesi kitapta da var, tekrar arzedeyim.
Bir gece ibadet ediyordum. Kıyamda iken bir ses geldi. “Sen
artık en yüksek makama çıktın!” O anda bu sesin şeytandan geldiği bilindi.
Allah-u Teâlâ’nın lütf-u ihsanı, ikramı yetişirse, herşey kolaylaşıyor. Bir an
tereddüt ettiğin zaman helâk olursun. Fakat Allah-u Teâlâ daha evvel lütfettiği
için, bu sesin şeytana ait olduğunda bir an bile tereddüt edilmedi. Meğer insan
ibadet esnasında çok yükseklerde imiş, bundan kimsenin haberi yok. Gayr-i
ihtiyari iniş yapmak istedik. Fakat o kadar bilgi sahibi ki, belki inişe geçer
diye hesaplamış, ayağımın altına yuvarlakça bir masa hazırlamış. İndiğim zaman
ayaklarım o masaya değdi. Daha uçları değer değmez Allah-u Teâlâ onun şeytana
ait olduğunu duyurdu. O anda Allah-u Teâlâ’ya sığındım, istediğim yere iniş
yaptırdı. Eğer Allah-u Teâlâ’nın lütfu olmasaydı kurtuluş imkânsızdı. Bunların
hepsi bir an içinde oluyor. Bu kadar hilekârdır.
Bunun içindir ki “Şu rüyâ, bu rüyâ!...” diyerek kimseye
itibar edilmemelidir. Çünkü şeytânî rüyâ ile Rahmânî rüyâyı ayırmak gerçekten
zordur. Peygamber Aleyhimüsselâm Efendilerimiz dahi rüyâ gördükleri zaman
Rahmânî mi şeytânî mi diye tereddüt ettiler. İşte İbrahim Aleyhisselâm’ın rüyâsı
meydanda.
Kişi ancak Allah-u Teâlâ’nın kurtarmasıyla kurtulur. Ancak
Allah için hareket edenleri, Allah-u Teâlâ uyandırır, ikaz eder, yolunu
gösterir. Onlara hakikatı bildirir ve duyurur. Onları nefsin ve şeytanın
hilelerinden kurtarır. Nefsin ayrı hilesi vardır tükenmez, şeytanın ayrı
tuzakları vardır bitmez.
Fakat Allah-u Teâlâ bir kula lütfu ile tecelli ederse, bütün bu
hileler ve tuzaklar hükümsüzdür. Yemin ederim ki kişi ancak Allah-u Teâlâ’nın
kurtarmasıyla kurtulur.
Allah-u Teâlâ Âyet-i kerime’sinde buyurdu ki:
“Allah’ın hidayet edip doğru yola sevk ettiği kimse doğru yolu
bulmuştur. Kimi de sapıtırsa, işte onlar mahvolanlardır.” (A’raf: 178)
Benim bildiğimi siz bilseniz kurtulamayacağınızı anlarsınız. Bu
hakikatların birçoklarını Allah-u Teâlâ bize gösterir. Onun için çok iyi
biliyorum ki, ancak ve ancak Allah-u Teâlâ murad ettiğini kurtarıyor. Diğerleri
bir fırtınaya tutuluyor ve ebedi hayatı gidiyor. Artık onun şeyhi şeytan oluyor,
onu artık o irşad ediyor, o kendisinin Hakk yolunda olduğunu zannediyor.
“Ey Rabbimiz! Bizi doğru yola hidayet ettikten sonra,
kalplerimizi saptırıp döndürme.” (Âl-i imran: 8)
