MEZOPOTAMYA'DA MEDENİYETİN DOĞUŞU 421
Yukarda bahsettiğim büyük kültür hamlesi Uruk'un VI. tabakası
ile başlar. Hususiyetleri şunlardır: Mozayikler mihrablı (nişli), sütunlu,
büyük kült binaları, daha yüksek bir sanatın tatbikına fırsat veren
üstüvane mühürlerinin ilk bulunuşu ve bilhassa IV üncü Uruk tabakasında
yazının ortaya çıkışı.
Cemdet-Nasr kültürünün en yüksek devrinden inhitatına kadar
takibedebiliriz. İnhitat devresini, bu kültürün yok olması felâketi takibeder.
Bundan sonra da tekrar en iptidaî şekillerinden başlamak üzere
yeni bir medeniyet doğmağa başlar. Bu yeni medeniyete Er-Hanedan
medeniyeti ismini veriyoruz. Bu devirde yapı sistemi, keramik, kıyafet,
saç tuvaleti ve mühür motifleri tamamiyle değişir. Bu devrin tekâmülünün
başlangıçtan itibaren aralıksız olarak, Sumerlerin en yüksek ve
başarılı devrelerine kadar hiç sapmadan nasıl yükseldiğine şahit oluruz.
III.
Proto-Fratlılar ve Sumerler.
Bütün kült mahallerinin Sumerler tarafından kurulmadığını, Sümerce
olmıyan isimlerden de isbat etmek pek alâ kabildir. Meselâ:
Urim,. Uruk, Larsam, Adab, Lagaş, Zimbir ve diğer şehir isimleri bize
Sumerce'nin aksine olarak, ekseriya iki heceli kelimelerden ibaret olan
ve bunlardan belki biri kök bîri de ek olarak ayrılabilecek olan başka
bir dilin mevcudiyetini gösterir. Bu dili daha yakından, tetkik edecek
olursak, Sümerce'de' bulunan ve kültür kelimeleri dediğimiz kelimelerden
büyük' bir kısmının, meselâ âlet isimleri, meslek isimleri ve bilhassa
Mezopotamya medeniyeti ile ilgili kelimelerin hemen hepsi doğrudan
doğruya bu substrat dile aittir. İstidlal yoluyla mevcudiyetine
vardığımız bu dile Proto-Firat dili diyoruz.
Yazı işaretlerinin bize kadar gelen en eski şekilleri vasıtasiyle şehir
isimlerinin nasıl meydana geldiğini de isbat edebiliriz. Bu isimler
şehirlerin kült merkezlerine bağlıdır. Bu kült merkezleri ya Ahd-ı-atik'-
deki kült sandığı gibi bir sandık, ya toteme benzer bir sembol veyahut
da bu ikisinin birleşmesinden hâsıl olan bir şekildedir.
Demek oluyor ki, Proto-Frat'lılar kendi totemlerini bu topraklara
getirmişler ve bu totemler etrafında şehirlerini kurmuşlardır. Bunlarla
ilgili din tarihine ait sorulara gelecek yazımda cevap vereceğim ve bilhassa
bu başlangıçlardan Tanrıların insan şekillerine nasıl girdiğine
temas edeceğim.
