703-751--- ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ.

MARİFETNAME

olarak altın ve gümüş getirseler kabul eder, fakat eline alma yıp seccadenin altına koyun buyururdu. Sonra büyük oğul onualıp evin masraflarına harcardı. Diğer hediyeleri kendi eliyleçoluk çocuğu arasında taksim ederdi. Meyve ve yiyecek gibihediyeleri meclisinde hazır bulunan dostlara, ziyarete gelenlere verir, kendi de yerdi Bir gün bir gecede çeyrek ekmek ancak yerdi. Beş altı günde bir kâse su ancak içerdi.Çoğu zaman ona vecd ve hâl gelirdi. O vecdi hâlinde başını önüne eğer, gözlerini yumar öylece sessiz kalırdı. Oturduğu yerde, bütün vücuduyla dönerdi. Yâ’nî önce sağa, sonra sağdan geriye, geriden sola, soldan ileriye, ileriden sağa tamamenbelinden yukarı, bir karar üzere hareket ederdi. Sol elini açıp,arkasında yere koyar, avucu içinde sağ elinin şehâdet parmağıyla kendi hareketi haliyle, dâirenin merkezi gibi olurdu. Bucezbe hâli, o kâmil zatı aldığı zaman, his ve kuvvetleri öğle istiğraka varırdı ki, ne konuşabilir, ne de kimseden haberi olur,öylece kendi hâliyle meşgul olurdu. Yanında bulunanlar heybetinden dışan çıkardı. Kuyu olayından sonra ehliye yatmaz-di.* Hiç kimsenin evine gitmezdi. Ama kendi ziyaretine gelenmisâfirlere günde bir kazan aş ve bir kazan pilâv ile ikiyüz ekmek yetmezdi.Bütün bid’atlerden sakınır, sünnetleri asla terk etmezdi.Beş vaktini kendi hânesinde ezân ve cemaatle edâ ederdi. Cu-ma günleri gusl eder, elbise ve çamaşırlarını değişip Câmi’yegiderdi. İşrak, Kuşluk, Evvâbm ve teheccüd namazlarına devam ederdi. Pazartesi ve Perşembe günlerini oruçla geçirirdi.Her Cuma günü, namazdan önce Kehf sûresini okurdu. Hersöz, hareket, ahlâk ve tavrında Habib-i Ekrem (S.A.V.) efendimize uyardı. Âdet, ibâdet ve itilcad bakımından Onun izindengiderdi. Hattâ o fâdıl ve kâmil zattan «Mesâbih» kitâbını sekizay zarfında okuyup onu gözetmiş, her halinde bütün hareketve duruşlarını o kıymetli kitâba uygun bulmuştum.Hülâsa o bir alim, ilmiyle âmil, kâmil ve fâd'l bir zattı.Dünyadan yüz çevirmiş, Mevlâ’ya dönmüş idi. lbâdt'' vazifelerinde devamlı idi. Allah kendisinden razı olsun.Hazret-i Şeyhin elbisesi de sünnet üzere idi. Çünkü onun

703

ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HAZRETLERİ

elbisesi kaba kumaştan, beyaz, yeşil, siyah renkte, yamalı olup yerleri süpürecek kadar uzun olmazdı. Önceleri başına beyazbezden iki takke üzerine bir küçük beyaz sarık sarardı. Beyazorta bezden gömlek ve içlik giyip, onların da temiz olmasınadikkat ederdi. Beyaz ince kumaştan fanila ve zıbını ve kısakaftanı var idi. Mübarek beline beyaz ince şal kuşak bağlaridi. Cübesi yeşil, ince, zümrüt yeşili idi. Elbiseleri iki kat olmaküzere böyle idi. İnce şaldan iki kolsuz bol abası var idi, Hernamazı onlarla kılardı. Yaz için olan abâsı beyaz, kışlık olanısiyah ve parlak idi. Beyaz iplik çorabına san mesh giyerdi. Si yah orta bezden iki seccadesi vardı. Seccadelerin astarlan, yeşil sertçe bezden idi. Astanndan kenanna ikişer parmak kıvrılmış fazlalıklan vardı. Birini kendisine mahsus odanın ortasında, gayet ince yorgan gibi bir örtü üzerine açıp daima onunüzerinde otururdu. Diğerini Cum’a namazı için hazırlamıştıki, Cum’a günü, Camiin doğu tarafında onun için yayılırdı.Zira Kuyu olayından sonra, İmamlık ve hatiblik hizmetindibüyük oğlu bulunurdu. İki haftada bir traş olmak âdeti vardı. Traş için ustura, makas bileme aleti, kayış ve bir havlu küçükbir sandık içinde bulundururdu. Sonra hizmetine evlâdı gibiolan babam kavuştu. Sonra hizmet ondan bu yetime (İbrahimHakkı Ranha’ya miras kalmıştı. Sakalını taramak için iki tarağıtımaklannı kesmek için bir bıçağı var idi.O kâmil mürşid «Temizlik imandandır» deyip temizlik ararsüse bakmazdı. Hattâ gümüş yüzük bile parmağına takmazdı.Mührünün taşı yemeni, şekli bademi, halkası gümüş idi. Üstünde «Bende-i Hayy İsmail Hakkı bin Kâsım* yazılı idi. Zem-zemli bezden kefem, diğer buhur ve levâzımı ile bir sandıktahazır dururdu. Çünkü o her en öleceğini düşünürdü. Bir başkasandıkta diğer elbiselerini saklardı. Cum’a akşamları hücresinde buhur yakardı. Maşrabası bir beyaz fincân idi. (Çanağıağaçtan, kaşığı şimşirden olup küçük idi. Şamdanı yeşil idi.Sandal asası babasmdan yâdigar idi. Abdest ve gusl için be yaz topraktan dört ibriği vardı. İkisi büyük olup gusl için idi.İkisi de küçük olup pek dardı. Misvâkı çokdu. Birden fazla teşbihi yokdu. Baba ve dedelerinden kalan kitablar beşyüzdençokdu. Odasında kendi güzel yazısı ile, Kırâat-ı aşeresi işâret-leri olan bir mushaf ve yine kendi yazısıyla iki cild bir «Tef-#

704

MARİFETNAME

sir-i Meâlim-i Tenzil», yine kendi yazısıyla bir cild «Mesâbih-îşerif» ve babasının el yazısı ile dört cild «Öıya-^ ulûm» yinebabasının el yazısıyla iki cild «Envâr’ı Fıkh-ı Şafii» ve büyükMolla Ali’nin yazısıyla dört cild bir «Kâmus-ı ekber» ve bircild «Şifâ-i şerif» ve bir «Şir’at-ül İslâm» vardı. Bunlar kendi yanında kalırlardı. Haremin avlusundan husûsi odalarının avlusuna bir kapı vardı ki, çoluk çocuğu ancak ondan girip çıkarlardı. Hususi odaları kare şeklinde olup, iki hasır ile iki kilimden döşeliydi. Uzunluk ve genişliğinin miktan bu cedvel-den bilinmiştir. Yaz günlerinde bu odalarının avlusunun arka yansında oturur, ziyaretçilerini kabul ederdiNAZIMCân-ı dilde hâne kıldın akıbetGönlümü virâne kıldın akıbetOl cünün zencirini tahrik edipSen beni divâne kıldın âkıbetAşk-ı bî pervaya mahrem eyledinAkıldan bigâne kıldın akıbet.Dâne-i nâçiz idim ben zir-i hâkDane-i yüz dâne kıldın akıbetDâne iken bağ-u bostan eyledinHâki pür kâşane kıldın akıbet.Cümleden kay eyledin çün gönlümüVâsıl-ı cânâne kıldın akıbetHamr-ı vahdetten içirdin tab’ımaRuhumu peymâne kıldın akıbetSâkı-ı gülzâr-ı cansın dembedemGönlümü meyhane kıldın akıbetEy Fakirullah, bu Hakkı bendeniAşık-ı ferzâne kıldın akıbet.KISIM: 5

Şeyh İsmail Hazretlerinin başı, belki • evlâdı kiramı olan

aziz babam Derviş Osman Hüsnî Hakîrullahm (rahmetullahi

aleyh) memleketi, doğuırıu, güzel halleri, ahlâkı, hüznü, hay-ret v© yanması.

705

ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HAZRETLERİ

 Ey Aziz!

Erzurumun doğusunda attı satlik mesâfode, geniş bir ova-

nın

orta kuzeyinde Pasinlerin merkezi olan Hasankale halkın-

dan

Dursun JMehmed oğlu Molla Bekir adıyla tanınan, misafi-re ikrâm, fakirlere yardım, dervişlere hürmet etmekle mevsuf 

vezir ve kumandanlar divânında görüşü ve tedbiri ile İdâreye

intizam düzen, vermekle tanınan merhum dedemizin H. bin

seksenbir

(M. 1670)

yılı Rebi’ül evvel ayının ondördüncü günü

olan pazartesi günü sabahleyin yüzü nikahlı, hayâ ma’deni

bir oğlu dünyaya gelmiş ismi Osman (rahmetullahı aleyh) ol-muştur. Doğumunda babası çok sevinmiş. Hak Taâlâ’ya hamd

ü senâ edip Hasankale ahalisine ziyafet vermiştir. Yirmi yaşı-na gelinceye kadar, yine Haşan kal’eda kerametler sâhibi mer-hum Karaşeyhoğlu Seyyid İbrahim efendi (rahmetullahi

aleyh) hazretlerinden sarf, nahv, fıkıh ve feraiz okuyup, hadîs,

tefsir ve akaid ilimlerini öğrenmiştir. Hakkın vergisi ile yaratı-lışından güzel ahlâklı olup Derviş efendi ’ adıyla şöhret bul-muştur. Sonra annesi hastalanıp vefat edince, babası onu zorla

evlendirmiş. H.kale yakınında Fendiği adındaki köyde Şeyhoğlu

merhum Dede Mahmud’un kızını almıştır. O Hanife hatun bi-zim şefkatli anamız olmuştur. Gerçi Osman efendinin hayası

çok olduğundan zifâf akşamı insanlardan saklanıp minârede

gizlenmiş ise de Vedud olan Hak Taâlâ, onun ehli ile sâkin ol-ması için aralarında çok yakınlık ve merhametler kılmıştır.

Böylece onlar birbirlerine karşı muhabbet duymuşlardır. Mer-hum dedemiz Molla Bekrin cömerdlik yaradılışı gereğince mi

sâfirden çok nasib ve' zevk almıştır. Her akşam az Veya çok

misafir gelirdi. Bazan yirmi kişi olurdu. Misâfir gelmediği ak-şam, yemek yemeyip aç yatardı. Sonbaharda bir akşam, der-viş Zekeriyyâ adında Özbekli bir aziz misafir gelmişti. Hasta-

lanıp

o kışı orada geçirmişti. Oğlu Derviş efendiyi, o azizin

hizmetine ayırmıştı. O da bu hizmeti kendine büyük nimet

bilmiş baş ve can ile gece gündüz ona bakmış, O hizmet r icn

büyük yaratıhşl), o hasta azizin odasında beklerken, bu azizi

bir cezbe almış, o hal içinde yatağından kalkıp bir saat kadar,

evin içinde feryâd ederek gelip gitmiş, İstanbul yangınını sön-dürmüştür. İstanbul’dan Haşan kal’aya bir vezir gelip 0 yan-

700

MARİFETNAME

gından haber verdiğinde, bu hizmetçinin azizine olan hüsnİ

zannı yakın derecesine varmıştır. Hasta olan aziz, bahar

gc- 

lince sıhhat bulmuş, giderken odanın kapısında, hizmetçisinin

yüzüne bakıp. «Sizin ikrâmınız altı ay zarfında tamam olup

bizimki kalmıştır. Dilediğini iste, murad kapısı açıktır» der.

Hizmetçi o azize, yalvararak, «Muradım, sadece dünyadan âhi

rete imanla gitmektir. Cenneti alâ devletine nail olmaktır.» O

aziz ona tekrar hitap edip: «Himmetini yüksek tut ki, imânın

aslı, himmeti yüksek olmaktır» deyince, o hizmetçi ağlayıp

«en büyük muradım âhirette likaı Mevlâ’ya nail olmaktır»

dedi. O aziz ona tekrar Hitap edip: « Yüksek himmet, o devleti

bu âlemde, gönülde peşin olarak bulmaktır» deyince, o hizmet-çi azizin ayağına düşmüş, o anda ona Hakkın hidâyeti eriş-miştir. Bunun üzerine o aziz, onu müjdeleyip: «Başını kaldır,

bu devlet onda karar tutmuştur ve kendi süretini gözünün önü-ne getir, kalbine nakş et» diye tenbih etmiştir. Kelimei tevhi-di, uzun nefes İl^ günde onbin kerre tekrar etmeyi ona telkin

edip gitmiştir. İşte o azizin tenbih ve telkinini Derviş efendi

canına minnet ve diline vird etmiştir. Gece gündüz o minval

üzere tekrar ile meşgul olmuştur. O esnada onun babası Molla

Bekr, Azak seferine gidip, Kefe’de va’desi bitip orada Ulu Ca

mi’de kalmıştır*. Ondan sonra burada kalan ticaret ve ziraat

işleri, araba, ev, bark, hizmetçiler ve gelen giden fukara ve

evde bulunan kardeşlerin ve çocukların feryâdu figanı se

bebi vücudu olan cömerd baalannın ölüm hasreti ve aynlık

ateşi, Derviş efendinin zikir, fikir ve huzuruna mâni olduğun-dan, tabiatı bağlı, ruhu hasta, kalbi kırık, üzüntülü olmuştur.

Her an her saat ağlayıp inleyerek üzüntü ve keder denizine

dalmıştır. Bir kâmil mürşid bulmamış ki, onu gönülden içeri

alsın. Onun için dışarda kalmıştır. İşte Kelimei tevhidin nûru

şiddetli elem ateşiyle birlikte bulunduğundan öyle bir hastalığa

tutulmuş ki, bütün vücudu soğuktan yanıp buz gibi soğumuş-tur. Buesnâda (H. 1110 sene başlarında) kendisi otuz yaşma

gelmiştir. O zamana kadar güzel ahlâk sâhibi olan Derviş efen-di, o ateşten hastalanıp her gördüğü şeyden ve her sesden ona

öfke hali gelmiş. Öyle güzel ahlâka sahib iken, böyle kötü huy-la huylanması, ona ayn bir derd ve üzüntü olmuştur. Her sene

bir oğul doğup, üç dört aylık olunca beşikte iken birden boğu-

707

ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HAZRETLERİ

lup ölüyormuş. Onları göz göre boğan, görünmeyip yok oluyor-muş. Bunun gibi çok elem ve kederlerle, dünyadan ikrâh edip

şakmlık içinde kalmıştır.KISIM: 6Şeyh İsmail Fakirullah hazretlerine hizmet edenlerin başı,

belki evladı gibi sayılan

1

 ■ hilm ve hayâ kaynağı Derviş

Osman Hüsnl Hakîrullah hazretlerinin kendi işi için istihare

edip; oğlu İbrahim dünyaya gelince herşeyi bırakıp Erzuruma

geçip tasavvufa Aşina olması ve sahibinin haberini alıp yola

çıkması:Ey Azizi

Derviş efendi işlerinde

üzüntülü ve şaşkın kalınca, hicri

binyüz onbeş (M. 1703)

yılı Muharrem ayının birinci Cum’a

gecesi işlerinin düzelmesi için

istihare yapmıştır. Rüyasında

dünyayı terk ve Mevlâyı

aramak ye istemekle emrolunmuştur.

Uyanınca, içi seyahat

etmek ve mürşidi kâmil bulmak arzu-

suyla dolar. O cum’a sabahı

güneş doğarken dünyaya bir oğlu

gelir ve ismini İbrahim

Hakkı koyarlar. Ruhu ve cismi aşk ve

şevk ile dolar Cismâni

bulanıklıklardan ve rûhâni âfetlerden,

Hakkın inâyeti ile selâmet

bulur.Halbuki babası ondan hattâ kendi canından bile vazgeçip

bir gece, kardeş ve ev halkı şehir köşesinde rahat dursun diye

gizlice Haşan kala’dan Erzurum’a gelmiştir. Erzurum’da güm-rükçü Derviş efendi kendi oğluna hoca yapmak için, kendisine

ricada bulunmuş, nice ikrâm ile ayda otuz kuruş aylık verip

araya adamlar koymuştur. O ise herşeyden yüz çevirip mürü

vetli Habîb efendiyi arayıp bulmuştur. O merhamet kaynağı

merhûmdan tasavvuf ilminde seyr ve sülük kitabı okuyup ta

mamiyle öğrenip o gönüllerin habibi bu mahremini sevip, ih

tirâm ile imâm yapmak için Mahdi mahallesinde bir câmi yap-mıştır. Lâkin pederim derd ve gam ateşiyle eriyip soğuklukla

yanmış kavrulmuş idi. Mürşid arzusu onun sabnnı ve rahatı*

nı kesip aklını ve fikrini almıştı! O esnada Lala Paşa câmiine

708

MARİFETNAME

Özbekli bir mürşidi kâmil vâiz olarak gelmişti. Derviş efendio kâmili yalnız olarak görüp hastalık ve hâlini söylemiş ve onu

mürşid edinip beraber gitmek istemiştir. O kâmil, o gece mu-rakabesinde Hak Taâlâ’nın bildirmesiyle bunun hâlinin haki-katim bilmiş, bir daha görüştüğünde, o hekim kâmil zat, bu

hastaya büyük iltifatla müjde ve teselli vermiş ve. «Ey din kar-deşim! Biz seni kabul ederdik. Fakat bizden önce seni sulta-nımız almıştır. Sana müjde olsun ki, senin bir büyük sahibin

vardır. O mürşidi kâmil, pek nâdir bulunur. Altı yıldan beri

onun sana i§tiyâkı devamlıdır. îki seneye kadar görüşmeniz

mümkündür. Sen bu ateşe katlanıp kıymetini bü. Mevlâya te-vekkül edip, yakin ol ki, sonu selâmettir», buyurdu.Derviş efendi o kâmil Özbekliden bu haberi alınca, bu işa-ret ve beşaretle mesrur olmuştur. Va’d olunan sahibini bul

mâk arzusuyla seyahat için ârifi billah Eyyûb efendi (rah

hıetullahi aleyh) hazretlerini en uygun yol arkadaşı bulmuş-tur. İki sene gece gündüz onunla ahbab ve sır mahrerfü ve

üzüntü arkadaşı olmuş, fşte o esnada onun ehli Hanife hatun

4u İbrahim oğlunu terk edip, âhırete gitmiştir. Derviş efendi

tecerrüd âlemine erip bir oğlunu, iki kardeşine verip, kendi

yol tedarikini görüp seyahat fırsatını bulmuştur.

KISIM: 7

Hilm ve hayâ kaynağı Derviş Osman Hüsnî Hakîrullahm

kendisine müjdelenen sahibini bulması ve muradım alması:Ey

Azizi,

Fakirullah hazretleri, kuyu olayından beri, babam Derviş

efendiyi, kendi hizmetine ve sohbetine layık görüp, muhabbe-tiyle dembedem cşzb etmiştir. Derviş Efendi de, bu tarafta, is

tihâre gecesinden beri gitgide mürşidi kâmil câzibesi arzu-suyla sabırsız ve kârarsız olmuştur. H. 1!22 (M.

1710)

yılı Re

ceb ayının başında va’d olunan mürşidi bulmak için, on yü se

yâhat yapmak riiyyetiyle uygun arkadaşı şeyh Eyyüb efendi

ile Bitlis tarafına gitmişlerdir. Arkadaşı o semte daha önce-

709

ERZURUMLU İDRAHlM HAKKI HAZRETLERİ

den

gidip Molla Muhammed Ar vâsi adında bir kâmilin yanın-

da

bir müddet kalıp ondan ilim ve irfan tahsil ettiğinden, o

tarafı

tercih etmişlerdir. Derviş efendi Bitlis şehrine varıp, ora-

nın

güzel evlerini akarsularını, meyve ağaçlarını görünce hay-

ret

edip «burası Cennet midir?» diye arkadaşına sormuş, bir

hafta

orada kalmışlardır. Sonra Eyyûb efendinin şeyhi Molla

Muhammed Arvâsi (rahmetullahi aleyh) hazretlerinin şerefli

mezarını ziyâret için, Müküs tarafına gitmişlerdir. .Orada da

bir hafta kadar kaldılar. Lâkin Derviş efendinin sabrı tükenin-ce cânan iline yönelmişlerdir. Oradan arkadaşlarıyla, hac niy

yetiyle Siirte doğru yola çıkmışlardır.Hizândan Siirte varan kervanla giderlerken .Konlardan Siir-te yakın Tillo denen yerde Şeyh İsmail adında bir azizin habe-rini işitmişlerdir. Onu ziyâret için kervân ehlinden bir ihtiyar

ile ona haber gönderip kendileri o gece bir köyde yatmışlar-dır. Haberci o azize: «yarın iki Erzurumlu molla'sçılin. .ziyare-tine gelecektir, acaba onlar kimlerdir» demiş,

Ğ 

 aziz ele ona,

«onlann biri yine Erzuruma gidecek, diğeri înırada kalacak-tır» cevabını vermiştir.İşte Derviş efendi arkadaşı Eyyûb efendi ile' Şa’bân ayının

birinci günü, o azizin yanına can atmışlardır. On yıllık mesa-fede istedikleri devletliyi, on günlük yerde bulup canana ka-vuşmuşlardır. Daha görür görmez Eyyûb efendi, ma’rifet nû

ru ile onu tanıyıp hemen şükür secdesine gitmiştir. O aziz ona:

«Molla Eyyûb, başını kaldır, bu senin haccındır» deyip, onu

müjdelemiştir. Ama Derviş, o azizi kendi nefsine kıyasla has-

ta

zannedip eşsiz bir mürşid olduğunu bilemememiş, kendi

mürşidini bulmuş iken tanımayıp onu aramakla aklı Kâ’beye

ve kendi Siirt’e gitmiştir. Üçüncü günü Tillo’ya gelince, • arka-daşı Eyyûb efendinin aradığını bulduğunu görmüş, kıymetini

bilip yanında kalmıştır. Bayrama kadar o câmi’de itikafda ol-duğundan, günde bir an o azizin cemâlinden murâd almağa

niyyet etmiştir. Bunun üzerine, o da arkadaşına uyup onunla

câmi’de kalıp hayret deryasına dalmıştır. Lâkin günbegün

hastalığı gittiğinden, her an o azize teveccüh edip meyletmiş-

tir.

Gitgide vücudu sıhhat, cânı rahat bulmuş, kalbinden gaf-

let ve gam

gidip sevinç ve huzur ile dolmuştur. Bayrama ka

710

MARİFETNAME

dar sâhibini tanıyıp, ona en büyük hizmetçi olmuştur. Eyyûb

efendi bayramdan sonra Erzuruma gelmiş, Derviş ise orada

hizmeti canına minnet bilmiştir. Çünkü sekiz yıldan beri arzu

ettiği mürşidini bulmuştur. Teslim sermâyesi ile ma’rifet dev-letine kavuşmuştur. Seyr ve sülük kitâbı ile âmil, o kâmilin

sohbetiyle kâmil olmuştur. Gam ateşlerini söndürmüş, her has-talıktan şifâ bulmuştur. O azize stdk ve safâ ile muhabbet ve

vefâ edip, hizmetine devam etmiştir. Ömrü oldukça zevk ve

huzur ile yanında kalmıştır. Böylece o azizin sözü yerini bul-muştur.Şeyh hazretlerinin baş hizmetçisi derviş Osman efendi, o

aziz efendisini Şaban ayının başında bulmuş o ayın yedinci

günü, fen ve ilimlerin deryası olan Molla Muhammed Sıhrâni

de, asrın evliyasmın sultanı olan azizin ziyâretine gelmiştir.

Günahları terk edip inzivaya çekilip muradını almıştır. Sıdk

ve safâ ile o azize hizmet edip, medhü sena ile vasfını edip

sohbette kalmıştır. Ömrü boyunca oldukça Derviş efendi ile

arkadaş olmuştur.Ertesi yıl Şa’ban ayında merhum Şeyh Ali amcam, ben do-kuz yaşında iken beni alıp babama getirmiştir. İlk karşılaş-mamız, hazreM Şeyh ile babamın beraberce ikindi namazını

kıldıkları zamanda oldu. İlk bakışta o azizin yüzü, Allahü Taâ

lânm hikmeti ile, bana pederimden daha tanış geldi. O anda

gönlümü, onun yüzünü görme cezbesi aldı. Aklım onun hüsn

ve cemâline, lutf ve hâline, güzel huy ve kemâline hayran kal-dı. Babam beni kendi odasına alıp hilim ve nfk ile ilim öğretip

lütf ile terbiye etti. Benim ise o azize, ruhumun virdi (Esselâ

mü aleyke ey rûhum) oldu.KISIM: 8Şeyh İsmâil Fakirullah’m kendinden talebsiz

ve habersiz

sâdır olan keşf ve kerametleri!Ey Aziz!Aziz pederim Osman Efendiyi görmek için Şeyh Ali am-cam ile Tillo’ya varıp hazreti Şeyhin didârı ile müşerref oldu-

ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HAZRETLERİ

ğum zamanlarda bir gece şöyle bir rüya gördüm: Gökyüzübeyaz serçelerle dolmuş, hepsi halkın üzerine doğru gelmişti.Bana saldır&nlan babam uzaklaştırmıştı. Ancak bir serçe fırsat bulup, sağ koltuğuma sokulmuştu.Sabah olup da bu rüyayı babama anlattığımda, oramdaeliyle taun eseri bulmuş ve benim taun hastalığına yakalanmışolduğumdan çok üzülmüştü. Beş gün habersiz yattım. Altmcıgece gözümü sıçtığımda gördüm ki, babam ağlıyordu. Hazret-iŞeyh de baş ucumda idi. Hazret-i Hızır gibi imdadıma yetişti,elini kaldırıp bana dua etti. Hemen o anda ruhum hayat, bedenim şifâ, kalbim safâ buldu. Ellerini mübârek yüzüne sürünce sevinçle babamın yüzüne bakıp onu «İbrahim’in işi bitmişiken, Hak taâlâ onu yeniden diriltti» diye müjdeledi.İkinci yılımızda görünen kerametlerinden biri:Kış mevsimi idi. Babam hazret-i Şeyh ile ikindi namazınıkılıp aramıza gelecekdi. Dergâhın ocağında pelit Cmeşe) közüçok idi. Merhamet kaynağı Şeyh ^efendimiz bu çırağına şefkatgösterdi. «Molla İbrahim üşümesin onun için hücreye köz götür» diye babama buyurmuştu. Babam emrine uyarak ocağınönüne gidip abâsımn eteğini açmış, iki elini ateşe salmış, lâkinhazret-i Şeyh onu görüp, demir tava ile götür diye işâret et-.mişti. Sonra babam, elini eteğini çekip közü demir tava ile aldı. Odaya gelip de benimle yalnız kalınca, ben «o müşkiliminçözülme zamanı gelmiştir* deyip babama.- «Sizin eliniz ateşte yanmaz mı ki, öyle ateşe saldınız?» diye, sordum. Babam dediki: «Benim bütün vücudum, sen dünyaya gelmezden beş yılönce, buz ateşi ile yanıp kavrulmuştur.» Ben de: «İnşaallah, osoğukluk babadan oğula sirâyet edip miras olmuştur» dedim.Bundan hazzedip; avamın vücudunu ateş üzerinde içi boş vekuru ağaç destiye, havassın vücudunu ise su ile dolmuş vedonmuş sürâhiye benzetti, «öyleyse niçin demir tava ile taşımakla emrolundunuz?» dedim. Cevabında, «senin orada olduğunu bilmişti de ondan. Çünkü insanların âciz oldukları şeyleri açığa vurmak, kendini halka satmak sayıldığından, onagöre o edebi terk sayılmıştır. Bunun için bize hârikulâde şey

-

 leri kerametleri gizlemeyi tenbih etmiştir,» dedi.

712

MARİFETNAME

Üçüncü yılımızda görünen kerametlerden biri:Bağ bozumu vaktiydi. Sonbahar günlerinde Hazreti Şey-hin nâhiyesinin kuzey doğu tarafından dört saatlik mesafede

bulunan kalenin kumandanı Şirvan beyin üzerine Van paşası

bin kadar asker ve bir top ile gelerek o kaleyi kuşattı. Beşinci

gün Hazreti Şeyh ona mektub gönderdi ve: «Ümmeti Mu

hammedin fukarasına merkamet edesin, bağları yağma olma-dan bir saat önce askeri alıp gidesin. O âsi beyin, cezâsmı âhı

rete bırakasın» diye yazdı. Mektub kuşluk vaktinde ona ulaş

tı.Paşa onu dinlemeyip «Ben buraya sultanın emri ile gelmi-şim» deyip, kal’anın fethinde dayandı. Bir top daha attı. Top

kaleye çarptı, iki parça olup kendi atım öldürdü. Arkasından

siyah bir bulut geldi. İki saat kadar iri dolu yağdı. Askerler pe-rişan oldu, binek ve diğer hayvanlar, o doludan kaçtılar. Adam-ları onları aramakta iken, dağdan seller geldi, çadırları yıkıp

, götürdü. Paşa o zaman uyandı, hatasmı anladı bir ’ata binip

sekiz piyade ile ikindiden sonra ancak bizim hücreye can ata-bildi. Kan ter içinde idi. Hazreti Şeyh ona iltifât etmeyip an-cak: «Ey zâlim, sen Arşın rabbinden korkmaz mısm?» dedi. O

misafir sıtmaya tutulmuş gibi titreyerek istiğfar etti. Babamın

işâreti ile geldiği gibi hücreden dışarı çıktı. Odamıza gelip:

terlerini sildi, o heybet alfanda olduğu halde: «Ben şevketlü

Sultan Ahmed’in musahibi idim. Bu devletlu gibi heybetli bir

kimse görmedim» diye yemin etti. O gece babamla hiç uyu

mayıp, sabahleyin çıkıp gitti.Dördüncü senemizde görünen kerametlerinden biri:Sonbahardı. Evlerin damlan üstünde üçyüz kilo kadar bul-gurumuz serilmiş iken, ayın on ikinci gecesi mehtablı bir ha-vada. Cuma akşamı yatsı vakti ezan için minâreye çık-tım. Baktım ki nâhiyenin doğu kısmını bulut kaplamış. Er-kek ve kaldın, evlerin damlarında bulunan eşyalarını koru-makta acele ediyorlardı. Ben de ezan okuyup acele ettim. Bi-zim bulgurlan toplamaya yardım için gittim. Hazreti Şeyhin

çocukları, torunları ve hizmetçilerinin hepsi camiin kapışma

gelmişlerdi. Onlara, «yukarı mahalle yağmur yağacak diye ted-

713

ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HAZRETLERİ

bire başvurdular» dedim. Biz do o tedbiri almakta iken, Seyyi

dimiz bize ma’ni oldu. «Bulguru bırakıp câmi’e gidiniz, Cuma

gecesine ta’zim ediniz» dedi. Hepimiz Camiin sofasına gidip,

yatsı namazını açık havada kıldık. Yukarı baktığımızda bu-lut ikiye ayrıldı. Nahiye üzerinde bir zerre bulut yok idi. Her

iki tarafı o kadar yağmur almıştı ki, seller akıyordu. Allahü

taâlâ o köy halkına aydınlık ve rahatlık verip, o aziz kuluna

ikrâm eyledi.Beşinci senemizde görünen kerametlerinden biri:Yaz mevsiminde bir Cum’a gecesi idi. Aziz babam oturup

murakebe yaparken, ben yatmış uyumuştum. Rüyamda gör-düm ki, harman yerine binden çok süvari ve piyade asker gel-di. Atlılar attan inip bir yere toplandılar. Kimi meşayıh, kimi

âlim şeklinde olup, boyları iki adam boyu kadar yüksek idiler.

At ve diğer malzemelerini harman yerine bırakıp, kendileri

Hazreti Şeyhin dergâhı kapısında saf saf dizildiler. Bpn bu

kalabalığı seyrederken, dergâh kapısının sağ yanında duran

saftan birisi eğilip beni kucağına aldı. Tebessümle öpüp solun-da olanın kucağına verdi. O da alıp sevgiyle öptü, solunda du-ranın kucağına verdi. Nihayet sıra sekizinci ruha geldi. O da

beni alıp öptü, solunda dergâhın kapısı bulunduğundan yumu-şak'bir şekilde beni yere koydu. Ben kapıyı açık buldum. İçeri

girdiğimde Hazreti Şeyhin dergâhına sekiz ihtiyarın girmek-te olduğunu gördüm. O hazret, dünya hayatında hiç kimse

için ayağa kalkmaz iken onlara kalkıp, hepsiyle el sıkıştı, ayrı

ayn boyunlarına sarıldı. O şaşkınlıkla uyandım. Bu rüyanın

lezzeti canıma can kattı. Bu rüyâyı, sevincimden, hemen baba-ma anlattım. Meğer o uyanık velî bu ma’nânm derinliğine

ulaşmıştı. Bu rüya ona ayan olup onları müşahede ile görüp

sözlerini işitmişti. Babam bana «Bu rüyâ, sana göre gâib ise

de kimseye söyleme, bu ruhlar için iyi olmaz» dedi. Sabah ol-du. Cum’a namazı kılınıp iki namaz arası olunca ben kapının

önünde duruyordum. O sırada Siirt tarafından ,kır atlı, ak sa-kallı seyyidin geldiğini gördüm. Attan inip elimi öpünceye ka-dar ben onu görmemiştim. O beni tanıyıp dergâhın kapısını

gördü. Beni hediyesiyle harem kapısından gönderip, ziyâro*,

izni istedi. Gelsin buyurdular. Benimle içeri gelip Hazreti ÎT ey

714

MARİFETNAME

he selâm verdi. Ve aleyküm selâm ve rahmetullah ehlen ve

sehlen iltifâtıyla şeyhin selâmını aldı. Şeyh ona oturmasını

emretti ve ilk sözü: «Ey Seyyid Hamza, bu Cum’a gecesi bize

çok misâfir gelmiştir» oldu. Onun bu tatlı hitâbından Seyyid

Hamza şaşıp kaldı. Ağlayarak kalktı, seccâdesini öpüp,

benimle bizim odaya geldi. Hâlini babama anlattı: Ben

Siirtin ileri gelenlerinden Seyyid Hamzayım. Bu yaşıma

kadar bu nâhiyeye hiç gelmedim, bu şeyhi de hiç ziyâret etme-dim. Bu gece rüyamda beşyüz kadar yüzü nurlu atlı ve beş

yüzden çok da uzun boylu piyâde evliyâ askerine Siirt önünde

karışıp bu devletin ziyâretine geldim. Bu nahiyeyi ve yolunu

rüyada görerek bildim. Evliyâ askeri bu harmanlara gelince,

hepsi hayvanlarından inip, bu kapılarda saf saf dizildiler. Sı-rayla hepsi, bu azizin dergâhına girip ziyâret ettiler. Ben de,

piyâdelerle beraber ziyâret edebildim. Bu dergâh kapısının sa-ğında saf duran evliyânın kucağında bu çocuğu gördüm. El-den ele veriliyordu. Kapı yanında bulunan bu çocuğu kuca-ğından indirip dergâha girdi. Ben kapıda iken uyandım. Gön-lüm İmân lezzeti ile doldu. Bunun için bugün Cum'a namazını

kılıp atıma atladım, rüyâda geldiğim yol ile doğru buraya gel-dim. Kimseye sormadan bu nahiyeyi bulup sizleri tanıdım.

Hazreti Şeyhe geldim. Bu rüyâyı anlatacak, bir gün sonra da

ona mürid olup bağlanacaktım. Şeyh Hazretleri ise ben anlat-madan haber verdi ve: «Ey Seyyid Hamza, bu Cum’a gecesi

bize çok misâfir geldi, dedi. Sübhânallah! Benim ismimi nere-den bildi? Gördüğüm rüyayı bu nasıl anladı?» Seyyid Hamza

nın bu şaşmasına, babam şöyle cevap verdi: «Senin $>u gördü-ğün rüyanın aynını bu oğlum da görmüştür. Lâkin avâmın

gördüğü rüyalara seçilmiş veliler müşâhede ile ermiştir. Hak

taâlâ her kuluna bir ihsân vermiştir.»Altıncı senemizde görünen kerametlerinden biri:Bir bahar günü kuşluk vaktinde bir deli bey otuz kadar

hizmetçisi ile ziyârete geldi. Dergâhın kapısından pervasızca

girdi. Ayakta durup gülümseyerek ve sevinçle selâm verip

korkusuz bir şekilde o azize: «Güzel canım sana kande ireyim

der idim. Demek ki burada imişsin de ben dururmuşum. Alla-

715

ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HAZRETLERİhı

seversen bir kalk da boyunu göreyim, sonra bu tatlı canımı

sana fedâ edeyim» dedi. O mürüvvet kaynağı hemen kalktı. O

deli bey ayağına düşüp, kendinden geçti. Hazreti Şeyh onun

hizmetçüerine işâret edip, bu emiri misâfir odasına götürüp

üzerine çok yorgan örtünüz, uyusun, aklı başına gelsin, Alt-mış günden beri uyumayan deli bey altı adet yorgan altında

altı saat uykuya daldı O uykuya daldıktan sonra, Hz. Şeyh’m

hareminden beni çağırdılar. Gittim. Aziz validemiz bir tabak

içinde kuru, iri kırmızı üzüm getirdi. Hazreti Ü?eyh, o kırmızı

üzümü mübarek eliyle evirip çevirdi, okuyup üfürdü. O aziz,

bu kuluna buyurdu ki: Git, o yatan misafirin başı ucunda otur.

Uyandığında ne isterse, gel verelim götür. Hemen gittiğim gibi,

uyandığında Hazreti Şeyhin önünde tabak içinde olan kırmızı

kuru üzümü isterim, dedi. Hazreti Şeyhe haber verdim, üzüm

tabağını alıp misafire götürdüm. Üzümü görüp elimden aldı.

Avucuyla ağzma doldurdu, iyice çiğneyip yedi. Üzüm bitince

kalkıp abdest aldı .Kendine gelmiş, akıllanmıştı. Altmış gün

namaz kılmayan deli bey, öğle namazını kıldı ve o gece ba-bamla kaldı. Kuşluk vakti yola çıkacağından veda için Haz-reti Şeyhe geldi Ancak içeriye girmeye cesaret edemedi, hey-bete kapıldı. Utancından içeri bile bakamayıp, kapının eşiğini

öptü, sevinç içersinde yola koyuldu. Çünkü aklı başına gelip

dünkü güzel canın bugün kim olduğunu öğrenmişti.Yedinci senemizde görünen* kerametlerinden biri şudur:Yaz mevsiminde Sıhranlı Şeyh Ali efendi adında bir pîri

fâni elli iki müridiyle beraber Kâbeden geldi. Kuşluk vaktinde

Hazreti Şeyhe mülâki oldu. Selâm vermedi, konuşmadı, el öp-medi toklaşmadı. Edeble oturarak sustu, başını önüne eğmiş,

halde öğlene kadar Hz. Şeyhin yanında kaldı. Namazdan son-ra Allaha ısmarladık demeden, selâm vermeden, o azizin ya-nından çıkıp bizim odaya geldi. Yine selâm vermeden ve ko-nuşmadan başını önüne eğdi, bağdaş kurup oturdu. İkindiye

kadar babamla murakabe etti. Babam o pire, çok hürmek edip

hizmetinde bulundu. O ihtiyar pir akşam iftâr edince her ye-mekten birer lokma, yahut birer kaşık aldı. O gece, yine öyle

konuşmadan oturur halde odanın damı üstünde babamla yal

716

MARİFETNAME

mzca oturdu. Her haldo sabaha kadar mukâşefe deryasma

daldı. Sabahleyin o misâfir pir Hazreti Şeyhin yanma gitti,

bir müddet yine sessizce oturup kalkınca, Hazreti Şeyh ona

ikrâm için ayağa kalkıp dua etti. Duadan sonra mübârek elini

öptü, yine konuşmadan dışan çıktı. Hazreti Şeyh ona ayağa

kalktığından, hepimiz o pire ikrâm için elini öptük, atma bin-dirip tâzimle yolcu ettik. Harman yerinin sonuna kadar arka-sından gittik. Sonra bizimle vedalaşıp yaya müridleri ile yolu-na devam etti. Eve gelince babama dedim ki: «Bu nasıl misâfir-dir ki, herkesten ziyade izzet ve hürmet gördü?» Babam şöyle

cevap verdi: «Bu misâfir diğerlerine benzemez. Kâmildir, Ev

liyânm seçkinlerinden olup gönül sâhibidir. Bizim efendimizin

hâl ve şânına yakındır. Çünkü dedi ki: «Uzun zamandan beri

seyâhat edip dünyayı dolaşırım. Çok memleketler gezdim. Elli

seneden beri, evliyanın hepsinin ziyâretine kavuştum. Zâhirde

bilinmeyen evliyâyı, ma’nâ meclisinde hoş görmüşümdür. Bu

azizi hepsinden yakın, kerim ve gavsı a’zam bildim. *Bunun

vucûdi şerifini Hak aşkının ateşi yakmıştır. Bu azizin dergâ-hına geldiğimde, yüzünü görür görmez gönlünü gözümle gör-düm, muradımı âldım. Artık benim seyâhatım tamam oldu.»

Bunun üzerine babama «hiç konuşmayan misâfir bu sözleri ne

zaman söyledi?» dedim. Babam «Biz kalplerimiz ile konuştuk,

bunlardan başka daha çok hikmetler söyleştik dedi.Sekizinci senemizde görülen kerâmetlerinden birisHz.Şeyhin nâhiyesinden üç saat mesâfedeki bir vâdide bir

köy halkından bir sevdiği var idi. Onun bağında Misbak üzü-mü denilen bir çeşit siy âh üzüm yetişirdi. Diğer üzümlerden

yirmi gün önce olurdu. O üzüm olgunlaşınca, o dostu ondan

en önce Hazreti Şeyhe bir sepet kendi eliyle hediye olarak ge-tirmeyi her sene âdet etmiş idi. O sene âdetinden bir hafta son-ra geldi. Geç gelmesinde, mürüvvet kânından şöyle özür diledi:

Şeyhim beni ma’zur görünüz. Âdetim üzere ilk erişen üzümü

siz efendimize getirir iken, başka köyün çobanı olan bir dos-tum da yola gelmiş; o derede karşılaştık. Bu tarafa geldiğimi

anladı «Bana, gel bu su kenânnda seninle bir saat istirahat ede-lim, konuşalım. Baba ve annenin hayrına ver de iki salkım

üzüm yiyeyim» dedi. Kalmamak için ne bahane ettimse de

717

ERZURUMLU İBRAHİM HAKKİ HAZRETLERİ

fayda vermedi. Ben de, çaresiz olarak ona uydum. Sepet yanolmuştu ki, bana dönüp «Allah sana mal vermiş, ama akıl vermemiş. Çoluk çocuğunu bırakıp, kendi malını layık olmayanellere böyle zahmetle götürüp vermek akıl işi değildir. Şeyholmak müşkildir. Yoksa üzüm bulmadığını ne bilirsin? Benimgözüm! Bu sözümü tutup, kalan üzümü bu fakir çobana ihsâEheyle de sevabı, ananın tfabanm canına değsin» deyip üzümütamamıyle aldı. Ben de boş sebedi alıp, geriye döndüm. Ancakhenüz yokuşu yarılamıştım ki, aynı dereden, imdâd geldi.Gidip baktığımda bir de ne göreyim, o çobanı, kendi köpeğialtına almış, sivri dişlerini boğazına salmıştı. Koşup çobanıköpeğinden kurtardım. Ama çoban belâsını bulmuştu. Köyühalkına haber verdim. Ben de gittim. Bazı ilâçlarla durumuiyiye gitti. Ancak onunla bu uğraşım beni bir hafta b’.rhizmetten alıkoydu. Özürüm bu idi» Hazret-i Şeyh o dostununbu özrünü kabul buyurup ona dua etti: Allahü taâlâ sana ha yırlı karşılıklar versin. Allah, yolunda olanın yardımcısıdır.Dokuzuncu senemizde görülen kerametlerinden biri:Hazret-i Şeyhin kendi akrabasından Abbâs adında bir ih-tiyâr, o azizin huzuruna geldi. Ağzı eğilip kulağıyla bitişmişti.Sol yüzünün cildi kat kat kınşıp dudağıyla kulağı arasındaburuşup görünmez olmuştu. Sağ yüzünün cildi, öyle gerilipaçılmıştı ki, güneşte kalan def gibi gergin ve parlak olmuştu.Konuşur fakat sözü anlaşılmazdı. O merhamet kaynağı önceöyle görünce ağlayıp mübârek eliyle onu mesh etti, el kaldırıp dua etti. Fatihadan sonra ağzı düzeldi, eskisi gibi oldu, Sonra konuştu ve şeyhim beni afv et. Senin hakkında kusur ettim.Bu gece senin için, arkanda uygunsuz söz söyledim. Ben uyku ya varınca, gaibden bir sille geldi, ağzımı bu hâle getirdi. Tövbeler olsun deyip yüzünü yere sürdü. O hakim-i ilâhi, o büyükgünâhı afv edip: «Eize karşı olan kusûrun bizden yana helâl)lsun. Hak taâlâ sana hidâyet etsin. Salcın kimseyi gıybet etme. Müminin mümini gıybet etmesi kesin olarak haramdır.8izi gıybet etme ki, bizim gibi zelil kulun sâhibi aziz ve intiham sâhibidir* buyurdu.

718

MARİFETNAME

Hazreti Şeyhin onuncu kerameti:Bir gün Hz. Şeyhin dergâhına, bir saat mesâfede bir köy-den, verâ sahibi, şeriatla âmil bir hâfız ve fakih geldi. Hazreti

Şeyhi tenkit etmek için gelmişti. Önce: «Ey Şeyh, sen niçin câ

mi'e gelmezsin?» dedi. O hilim deryası ona lutf ile cevap verip:

«Ey hâfız bu dergâh, mescid niyyetine yapılmıştır. Burada dün-ya kelâmı konuşmak mekrühdur..» dedi. Hafız: «Peki niçin ce-maat sevabını almak istemezsin?» diye sorunca, Şeyh yumu-şaklıkla «Beş vakit namazda evlâd ve ahbabım cemaat olup,

farzlar onlarla beraber edâ olunuyor» diye cevab verdi. O:

«Ezana niçin icâbet etmezsin?» deyince, yine lutf ile cevap ve-rip, «Bu mescidin minâresi şu kerpiç kadar taştır. Onun üze-rinde beş vakitte ezan okunduğundan bu mescidin ezanına icâ-bet ediyorum. Cum’a namazım da câmide kılıyoruz» dedi. Tek-rar: «Niçin çok cemaatin faziletini almak istemezsin?» dedi.

Şeyh tebessümle buyurdu ki: «Kuyu vak’asmdan önce olduğu

gibi, eğer hurûe huzuruma engel olmasaydı, kalabalık cemaat

sevabı canıma minnettir. Madem ki ma’zurum, Hak taâlâ o

sevabdan mahrum eylemesin. Nitekim Resûlüllah (S.A.V.Î

efendimiz şöyle buyurmuşlardır: «Müminin niyyeti, amelinden

hayırlıdır.»Hâfız efendi haddini bilmeyip, cevabını almış gitmişti. O

gece evinde yatıp, sabahleyin uyandığında Kur’ânı kerimi ve

fıkhı tamamen unuttuğunu görmüş. İkinci günü abdest alma-yı ve namaz kılmayı unutmuş, üçüncü günü gözü kör olup nû-ru gitmiş. Dördüncü günü şaşkın halde atma binip iki üç adam-la Hazreti Şeyhin kapısına kendini attı. O merhamet kaynağı

onu kör görünce, ağlayıp dua etti. Mübârek elini gözüne sür-dü. Karanlık perdeler açıldı. Eskisi gibi görmeye başladı. Çok

özür diledi ve utandı. Ancak o mürüvvet ma’deni, onu okşar

casma, «Doğruyu söyledin, emri ma’ruf eyledin, sa’yin meş-kûr olsun» deyip gönlünü aldı. Hâfız efendi tevbe etti. Haddi-ni bilip, o gece bizim odada yattı. Sabahleyin kalkınca, eskisi

gibi şifâ bulup, tüm unuttukları hâtırma geldi sevinip memnun

oldu. Hakka hamdü senâ , şeyhe çok dua etti. Yüzünü gözünü

kapının eşiğine sürüp yaya olarak köyüne gitti. Kerâmetler

kaynağı olup hilâfet makamına kavuşmuş olan Şeyh Fakîrul

719

ERZURUMLU I UM AHİM HAKKİ HAZK£İLERİ

lah Hazretlerinin burada bildirilen kerametleri muhabbet yolu

sâliklerine yeterlidir. Zira fenâ fi’şşeyh olan Nûri Muhamme

diye erip fenâ fillah mertebesine gitmiştir.KISIM: 9Şeyh İsmail Falcirullahın hizmetçilerinin başı ve evlâdı gi-bi bulunan hilim ve hayâ kaynağı. Derviş Osman Husnî Hakî

rullahm Hakkın rahmetine kavuşması ve Hazreti Şeyhin on-dan sonra bu yetimini hikmetle tavsiye ve hakimane terbiye

etmesi:Ey Aziz!Babam H. bin seksen bir (M. 1670) yılında Hasankale’de

doğmuş, otuz yıl kadar okuyup yazıp Çelebi efendi olmuştur.

R 110 (M. 1698) yılında soğuk ateşle yanmağa başlamış, yüz

on beş yılında dünyadan usanmış, mürşidi kâmil bulmak ar-zusu ile Erzuruma geçmiş, dörtbeş yıl orada kaldıktan sonra

yüz yirmi iki yılında on yıl seyahat niyetiyle Erzurum’dan on

günlük yere gelmiştir Benzeri olmıyan azizi orada bulmuş,

orada kalıp Onun sâyesinde dert ve üzüntüleri sevince ve hu-zura dönüşmüştür. Sohbeti bereketiyle seçkin evliyâ mertebe-sine ermiş, habirlerdekilerin hallerine muttali’ olup hayali ke-şifleri bilmiştir. Ya’ni huzûrunda bulunan kimsenin hayâli,

onun kalbine aksederdi. Kuşlar ve canavarlar ona yakınlık gös-terirlerdi. Bu nöbet dünyasında elli iki yıl kaldı. Lâkin himme-tinin yüksek olması sebebiyle, kemâllerin en büyüğü olan Hak-ka kavuşmak isteğinde idi. Diğer makam ve kerâmetleri, belki

günah olan hayalleri gözünden çıkarmıştır. Muradı ancak

ölüm ile bulunan visâl kemâli olmuştur. Hatta kendi dostların-dan Molla Ziyâd adında o nahiyedeki bir mescid imamı, bir*

gün yalnızken babama: «Sen bu azizin yanında evlâdından

aziz iken, on yıldan beri maksadına kavuşamadın mı?» diye

sorunca, babgım: «Henüz murâdımm sonuna kavuşmadım, sa-na söz veriyorum ki, muradıma nail olunca sana haber veri-rim. Yatakta olsan da seni kaldırırım» dedi. JBu söz üzerine on

gün geçince, babam hastalandı. Bu imâm kendisine beş gün

720

MARİFETNAME

beş

gece 

 hizmet etti. Bu zaman zarfında babam yemeyip, iç~meylp, konuşmayıp, ateşler içinde öylece yattı.H.

1132 (M. 1719) yılı Receb ayının

ortalarında, elli iki ya

şında iken, benim çok sevdiğim babam ve anam,

dert ortağım,

üzüntülerimin gidericisi gurbet yoldaşım Derviş

Osman Efen

di Cuma gecesi sabaha yakın dünyadan âhirete

göçtü. Hak yo

lunda can verip muradma erdi, böylece,

rahmet deryasına

daldı. Bu yetim o gece, başka misâfir odasında yattı.

Sabahle

yin kalkıp hasta babasını görmek isteyince, başında

bekleyen

lere «git önce namazını kıl, sonra gel, hasta şimdi

rahat etti»

deyip beni aldattılar. Bu söze kamp mescide gittim.

Herkes

burnunu tutuyordu. Ben onlann nezle olduklarını sandım.

Na

mazdan sonra odamıza geldim. Gördüm ki, pederim

âhirete

intikal etmiş. Benim rahatım gitti, gönül evim zulmetle

doldu.

Merhumun aynlık hasreti, ile viranelerdeki baykuşa

döndüm,

öyle feryâd etmek istedim ki, sesim göklere yükselecekti.

Ben

bu halde iken, o merhamet kaynağı geldi. Benden

o üzüntü .ve

elemi aldı. Ben de kalkıp, içimden «şimdi ayıbdır, sabredeyim,,

aziz efendimiz gittikten sonra, ben o zaman ağlarım.*

dedim.O

hazret herkese selâm verip, garib oğlunun başı ucunda

otur

du. Aşkmdan şehîd olanm rûhuna bir Fâtiha okuyup, muraka-be eyledi. Ben, o azizin karşısında, merhumun ayak

tarafında

ayakta idim. Meğer Hakkın inâyetinin erişeceği vakt idi:

Mu-

bârek başını kaldırıp, yüzüme tebessümle baktı, taziyede

bu

lundu.

O

sırada mübarek göğsünden şimşek gibi bir

nûr par

ladı.

O

anda yüreğim şiddetle titredi. Üzüntü ve elem

gidip ye

rine sevinç ve lezzet doldu.

O

âlemin babası, bu

 yetimini yeni

den ihyâ edip, kendi yerine gitti. Gönlüm

o

zevk ile

öyle doldu

ki, hislerimden bile dökülüp taştı, sanki

o

mâtem

günü bu

yetime, büyük bayram oldu. Üzüntülü duran

ahbâblar bu se

vincime hayret ettiler. Hak Taâlâ o pederi rahmetine

daldırsın

ki, bu oğlu, ondan ne hayâtında bir keder

görmüş, ne de ölü

mü zamanında.

Merhum babamın yüzünü açıp baktım. Sanki tebessümeder gibi bir hâli vardı. Yüzü nurlu, bedeni sıcak, mafsalları yumuşak idi. Sanki uyur gibi idi. Cenâze namazını Hazret-iŞeyh kendisi kıldırdı. Cenâze namazma üç kasaba ve bütün

721

ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HAZRETLERİ

Siirt halkı geldi. Beşyüz kadar zımmı de ağlaşıp, harman yerinin bir köşesinde toplandı. Onun vefatına, ben oğlundan başka, o memleketin halkı hep üzüldü. Çünkü Hz. Şeyhin muhabbeti ile, Derviş oğlu da kalblerin sevgilisi olmuştur. Defin vetelkin işlerinden sonra adı geçen imâm uykusuz kaldığından,hemen gidip, evinde çoluk çocuğu yanında üzüntü ile yatıpuykuya daldı. Hemen neş’eyle yerinden fırladı. Çoluk çocuğuonun böyle âni kalkmasından şaşıp sebebini sorduklarındaimam ağlayıp, «on beş gün önce Osman efendi merhum ilesözleşmiştik. Maksadına kavuştuğunu bana bildirecekti. Uykuda olsam da, beni kaldırıp gidecekti. Sözünü tutmak için neşeyle geldi. Beni kuşağımdan tutup, ne yatarsın, kalk. Ben muradıma erdim deyip beni sevindirdi» dedi.İmâm hemen abdest alıp, Hazret-i Şeyhe geldi. O söz verme hikâyesini anlattı. Şeyh Hazretleri ona: Ey Molla Ziyâm! Oğlum Molla Osman halim, selim mestûr ve teslim olduğundanhayâttâ iken kemâle erip, evliyanın havvası (seçkinleri) mertebesine erişmiştir. Galiba himmeti yüksek olduğundan ehass-ıhavâs ile olmayı murad etmiştir. İnşaalllah onların zümresinevarmıştır.Demek ki, babamın on yıl seyâhat niyyeti, onun kalan ömrüne işaretti. Rahmetullahi aleyh. Ruhu için Fâtiha! Babamınvefat ettiği gün, arkadaşı olan Molla Muhammed Sıhrâni dehastalanıp bir hafta sonra vefat eyledi. Arkadaşından bir hafta sonra geldi ve bir hafta sonra âhirete gitti. Hazret-i Şeyh,onun da cenâze namazını kıldırdı. O da muradına kavuştu.Rahmetullahi aleyh. Rühu için Fâtiha!Alemin babası olan efendimiz, bu yetim Hakkı’ya şefkatedip iltifat eylediğinden, merhum pederimden sonra, onunhizmetleri bana miras kaldı. O hakim-i İlâhi bu bozuk huylu yu, nice hikmet şurublan ile terbiye etti. Gönül hastalıklarından sıhhat bulunca, muhabbeti ile onu içeri aldı. Böylece tev-hid, tevekkül, tefviz, tahammül, teslim ve rızâ bahçelerine girdi. Can ve dhândan kıymetli, leşsiz ni’metler buldu. Hepsindenüstün olarak ma'rifet ve muhabbetle fenâyı bildi. O güzel sözleri ile buraya yazılıyor. îşte o mürşid-i kâmil, bu cahil ve gafil

MARİFETNAME

hizmetçisini irşad edip, iktiza ettikçe birer ikişer hikmet bu yurmuştur. Nice müjde işaretleri ile gönül ilaçlarım duyurmuştur,KISIM: 10Gavs-i a’zam Şeyh İsmail Fakirullah hazretlerinin her hâlinde metaneti, tarikatta istikameti, hakikatta imameti ve vefatı:Ey Aziz!Şeyh İsmail (rahmetullahi aleyh) hazretlerinin temiz ruhu yüksek âlemlerden idi. İnâyet hücresinde terbiye kılınmıştı. Yaratılıştan olan velâyeti Allah vergisi, saadeti anadan doğma idi. Onu görenler kalbleri onu sever ve ona uyardı. O sultanların kalblerinin sevgilisi, bütün sülük ehlinin efendisi idi.Onun saadeti, havassın dileklerinin kabesi idi. Devletlû kapısjinsanların maksadı idi. Onu gören âlim olsun ve câhil olsuntam velî olduğunu anlarlardı. Zamanının teki ve büyüğü idi.Onun şânı ve güzel nâmı, Arabistan ve Kiirdistân diyânndameşhur idi, İslâmboldan (İstanbuldan) Hindistan’a varıp îranve Turan’a kadar yayılmış idi. Seçilmişler ona seve seve hizmetçi olup, büyüklüğünü kabul etmişlerdi. Sohbetini bulup,huzurunda bulunanlar, hâl ve kemâllerin a’lâsını bulmuşlar,mübarek başında ve şerefli göğsünde, güneş gibi parlıyan nûrgörmüşlerdir. Onu görenler, kendisini habersiz sevmişler,erdiklerine onunla ermişler, Onun hayâli cemâlini kalbindenakş edenler safâsını sürmüşler, O vâsıta ile huzûr meclisinegirmişlerdir. Çünkü o büyük vasi Tarikat-ı Muhammediyyedeİmâm idi. Mürşid-i kâmilin alâmetleri onda tamam idi. Tevfıkonun arkadaşı, orta hal yolu idi. Üns onun dostu, ferahlık nefesiydi. Hikmet kumandanı, tefekkür veziri idi. Sıdk, onun sancağı, hilm ise san’ati idi. Mükâşefe gıdası, müşâhede şifâsı idi.Şeriatın edebleri onda aşikar, zâhiri, hakikat halleri bâtını idi.O ma’rifet kaynağının göğsü geniş ve şânı azim olanlardan idi.Harikaları garib halleri sayılamıyacak kadar çok idi. Zamanının evliyasının kutbu, belki her üzüntülünün gavsı (yardım

723

ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HAZRETLERİ

cısı) idi Gönül âleminde, o asnnm evliyâsınm sultanı, âşıkların cânânı, derdlilerin dermanı, cemâl ve kemâl ile parlak güneş idi. Basiret sahipleri onun şanında hayrân oldukları gibidünya âleminin sulltanları olan Mekke-i mükerreme Şerifi,Hindistan sultanı, Osmanlı Sultanı Mahmud ve onun vezirlerinin çoğu ve Kürdistandaki bütün kumandanlar ona açık vegizli mektub, adak ve armağanlar gönderip herbiri dua, nzave himmetini kazanmayı arardı. Duası makbul idi. İkbâl ve izzeti, himmetinin nüfuzu güneşten açık idi. Onun ahbablannaikramı, fakirlere yardımı minnetsiz idi. Ziyâret edenlere öğütleri, diğerlerine sevgi ve duası bol idi. İnsanlar ve cinler onahürmet ve ikram ile emrine uyup rızâsını, ister idi. Çünkü o,insanların ve cinlerin mürşidi, ma’rifet sâhiblerinin şeyhi,âlemdekilerin azizi, Âdemin hilâfette vârisi ve Habib-i Ekrem(S.A.V.)'in vasisi idi. Allahü taâlâ, bizi bereketlerinden faydalandıksın Amin..

O

temiz ruh yeryüzüne inip

kemâl kazanmış, insanlar ta-

rafından tanınmış olup,

ezel! inayetlere kavuşmuş, ebedî feyz

le 

re kaynak olmuş, iki

cihânı gönül aynasında bulmuştu. Her-

şeyi unutup yalnız

Rabbini bilmiş, O’nunla kalmış idi. Böylece

bu dünyanın cefâsından yüz

çevirip, zevk ve safa âlemine dön-

müş, bu dünyanın karanlık

ve bulanıklığının çokluğundan usa-

nıp, vahdet âleminde daimi

vuslat şerbetini arzulamıştı. Bu

dükkânda bir acaib cilve ile

nöbetini bırakmayıp göç vakti gel

miş idi. Bu fâni dünyadan o

bâki âhirete gitmek ona kolay ol

muşdu. Zira o beka sahibi

kuyuya düştüğü zaman iradi ölüm

ile ölmüş idi. Ruh-i pâki

beden mezarından mahbus gibi kal-

mış idi. Yaşı sekseni geçince,

1147 (M. 1734) yılı Şevvâl ayının

ortasında, o herkesin babası,

bir hafta kadar gönül deryasına

daldı. İnsanlar onun kendinden

geçmesini hastalığına yordır

lar, sonra Cum’a gecesi

yatsıdan sonra, o halden bu his âlemi-

ne geldi. Evlâd ve torunlarını

yanma çağınp ilim ve salah il©

vasiyyet eyledi. Herkesin zimmetini

ibrâ edip, türbesi evkafına

büyük oğlu Abdülkâdir

efendiyi mütevelli etti. Sonra Yâsini

şerif okuyun buyurdu. O esnada

şerefli

odası

güzel kokularla

doldu. Sanki birer hokka ûd ve

anber

 yakılmış

gibi oldu. Ço-

cukları ve torunları keder ve üzüntülü

idiler. Onun içinse

o 

724

MARİFETNAME

gece bayram gecesi oldu. Selâmün kavlen min rabbirrahim'iişitince. Allah deyip cismini bırakıp cânmı Hakka verdi. Ruhugidip latif cismi kaldı. O huzur sâhibi bu dâr-ı dünyayı bırakıpebedi sürür ve saadet diyan olan âhirete intikâl edince, çocukları ve torunları ayrılığına ağlayıp yürekleri keder içindeşaşıp kaldılar. O gece ona, büyük bayram iken, onlara matemoldu. O gece evlâd-ı kirâmı, sabaha kadar onu yıkayıp kefenlediler, vasiyettini yerine getirdiler. Geceleyin Siirt halkına vecivâr köy ve nahiyelerden beş altı tanesine adamlarla habersalındı. Sabahleyin çok sayıda cemaat toplandı. Oğlu Abdül-kâdir efendi cenaze namazım kıldı. Mezan, babam Osmanefendi ile Muhammed efendinin türbelerinin önünde kazıldı.Nâhiye halkı kırk gün sabah ve akşam mübârek mezânna gelip Kur’ân-ı kerîm okudu. Oraya büyük bir kubbe yapılıp içinevefat târihi yazıldı. Mezan üzerine süslü ve yıldızlarla örtülü yüksek bir sanduka yapıldı. Haftada bir gün o nahiye ahalisine kabri yanında, birer ikişer ekmek, kendi evkafından tayinedildi. Mezân halen ziyâret olunur. Kaddesallahü sirrehü. Temiz rûhu için elfâtiha.NAZIMEy Hâce bu zindândanBen azm-i sefer kıldımEflâk-i dil ü candanHoş râhgüzer kıldımCân azm-i semâ etti Tâ madenine yetti,Ol semte ki can gittiOl semt e nazar kıldım.Seyl misli revân oldumVahdet yemmini buldum,O hamr ile hoş doldumBen bahn makar kıldım.Dilden evime tâbânGösterdi yüzün rahşân.Mihr ile edip devrân

725

ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HAZRETLERİ

Ben sehr-i kamer kıldım.Cân içre o cânândırDil hüsnüne hayrandırArif işi seyrândırBen zevk-ı diğer kıldım.

Ol vuslat-ı ruhanîHoş buldu bu rûh ânı,

Seyr ü sefer-i cânıBen havf ü hatar kıldım.Hakkı, dil ü can dolsunOl hamr ile mest olsun,Biperde anı bulsunBen cismi siper kıldım.HÂTtMEAllah’m habibi Peygamber (S.A.V.) ’in insanlara ve özellikle akrabalara yakınlık gösterilmesi, ana, baba ve kardeşhaklan, kişinin hanımı, çocukları ve hizmetçileriyle olan muamelesi, komşu haklan, fakirlere ve misafirlere ikram etmek,halka ve bilginlere sevgi gösterip gereken ihsanlarda bulunmak, herkesle konuşma ve görüşmede dikkat edilmesi gerekenhususlar, yedi duyu organının ve bedenin afetleri fakirlik vezenginliğin sebeplerini, hatırlama ve unutmanın nedenlerinive yukanda belirttiğimiz bütün bu özellikleri kolaylaştıranAllah’ı anmayı

4 

 kısımda bildirir.

KONU: 1

Allah’ın Habibi Resûlüllah efendimizin kısaca halleri vegüzel muaşereti öğütleyen ayet-i celile ve hadis-i şerifleri üçkısımda bildirir.

KISIM: 1

Hz.

 Peygamberi efendimizin ahlâkı, ashab-ı güzintabiinin ve din âlimlerinin ahlâkım özet olarak bildirir.720

MARİFETNAME

Ey aziz, Edeb ehli diyorlar ki:Halim, kerim ve rahim olan Cenab-i Hak, Kur’an-ı Kelâmındaki «muhakkak ki, sen en mükemmel ahlâk üzeresin» hitabı makamında bulunan Peygamber efendimizin bütün yaratıklara ve özellikle insanlara karşı davranışları, sahâbeleri veümmetiyle olan sohbet ve muameleleri, kendisine tabi oluponun-, «Allah’ın ahlâkiyle ahlâklanm» emrine bağlanan ashâb-ıkirâmm, büyük velilerin, din âlimlerinin ve sâlih müminlerinherkesle olan sohbet ve muameleleri, kalkıp oturmaları, tavırve hareketleri hep güzel ahlâk, iyi davranış üzereydi. Onlannbütün davranışları hoş görürlük, bağışlayıcılık, güzel sohbetve uyuşmaktı. Onların vasıfları hilm, nasihat, sevgi, alçak gö-nüllüklük ve güler yüzlülük idi. Hizmet etmek, ikram ve ihsanda bulunmaktan zevk duyarlardı. Onların en üstün mezi yetleri, haya, eli açık olmak, bağışlama, nezaket, ağırbaşlılık,isteyene vermek, doğruluk, kimseyi incitmemek, herkese yardım etmekdir. Hayırlı dualarını kimseden esirgemez, nefislerini alçaltır, dostlarını ağırlar, ayıpları örter, başkalarının ihsanlarını açıklar, kendilerinkini gizlerlerdi. Küçüklere merhamet,büyüklere saygı ve vefa göstermek gibi daha nice üstün meziyetlere sahiptiler.Bizim için en önemli olanı, Peygamber (S.A.V.) 'e tabi plupbağlanmak ve onun âl ve ashabının âdetlerine uymaktır, Allah’ın rızasını aramaktır. Onun için de bütün insanlara karşışefkatli ve merhametli olmak lazımdır.KISIM: 2

\

Bütün insanlarla olan davranışlarda güzel huylu olmayıve yumuşak bir şekilde konuşmayı tavsiye eden ayet-i Kerimeler:Ey Aziz!Hak Taâlâ’mn kullarını inayetiyle kıldığı esirgeme ve rahmetini, insanların birbirlerine karşı şefkatli ve merhametlidavranmalarını bildiren bir çok Kur’an âyetleri vardır.

727

ERZURUMLU İBRAHİM HAKKİ HAZRETLERİ

Bu

âyetlerden birkaçının meâli:«Allah size kolaylık diler, zorluk dilemez.

Allah, kullarını

pek çok esirgeyendir.» (Bakara, 185)«Hepiniz toptan sımsıkı Allah’ın

ipine (Kur’an’a) sarılın,

bölünüp ayrılmayın. Allah’ın

üzerinizdeki nimetini düşünün.

Hem siz (birbirinizin) düşmanları

idiniz de o kalplerinizi (İs

lama ısındırıp) birleştirmişti. İşte

onun (bu) nimeti sayesinde

(din) kardeşleri olmuştunuz.

Ve yine siz, bir ateş çukurunun

tam kenarında iken oradan

da sizi O kurtarmıştı. İşte Allah,

size âyetlerim böylece apaçık

bildiriyor ki, doğru yola eresiniz»

(Ali İmran 103)«Allah düeseyrii sizi

(hepinizi) bir tek ümmet yapardı. O

kimi dilerse onu sapıklıkla

bırakır, kimi de dilerse ona hida

yet verir. Yapageldiğiniz

işlerden elbette sorumlu olacaksınız»

«Rabbm «Ondan

başkasına kulluk etmeyin. Ana ve babaya

iyi muamele edin» diye

hükmetti. Eğer onlardan biri veya her

ikisi senin yanında

 yaşlanırlarsa, onlara (of) bile deme, Onla

rı azarlama, Onlara

çok güzel söz söyle. Ve onlara acıyarak

tevâzû kanadmı (yerlere

kadar) indir ve yarab «onlar beni ço

cukken nasıl terbiye

ettilerse sen de kendilerini (öylece) esir

ge» de.» (İsrâ, 23, 24)«De ki, «her biri kendi tabiatına

göre^hareket eder. O hal

de kimin daha doğru yolda bulunduğunu

Rabbin daha iyi bili

cidir.» (İsrâ, 84)«Şüphe yok ki, Allah insanları pek çok esirgeyicidir. Çok

merhametlidir. O çok esirgeyen (Allah’ın) kulları ki, onlar yer

(yüzün) de vakar ve tevazu ile yürürler. Kendilerine cahiller,

beyinsizler (edebsizse) laflar ettiği zaman «selâm» (etle) de

(yib geçe)rler. Onlar ki, gecelerini Rablari için secdekârlar ve

kaimler (ayakta) olarak geçirirler.» (Furkan, 6365)«Onlar ki yalan şahitlik etmezler. Boş ve kötü lâkırdı duy-dukları vakit, şerefli olarak (ondan yüz çevirip) geçer (gider)

ler.* (Fussilet, 34)«İşte (bütün) onlardır ki, zorluklara katlanıp dayanmaları

728

MARİFETNAME

sebebiyle gurfe (cennetler) ile mükâfatlandırılacaklar. Oradasağlık veselâm ile karşılanacaklardır.»«Onlar orada ebedi kalıcıdırlar. O ne güzel bir ikametgahtır.»«O, sizi (küfür) karanlıklar (m) dan (iman) aydınlığı (ın>-a çıkarmak için kulunun üzerine açık açık âyetler indirmekteolandır. Şüphesiz ki, Allah sizi çok esirgeyen ve size çok rahmet edendir.»«Ey iman edenleri Eşlerinizin, evlâtlarınızın içinde hakikaten size düşman (olanlar) da vardır. O halde onlardan sakının.(Bununla beraber) affeder, kusurlarını, başlarına "kakmaz örterseniz, şüphesiz Allah, çok esirgeyici, çok yargılayıcıdır.»«Allah’a ibadet edin, ona hiç bir şey’i eş koşmayın. Anaya,babaya, akrabaya, öksüzlere, yoksullara, yakın ve uzak komşulara, yolda kalmışlara iyüik edin. Allah, kendini beğenen veböbürlenen kimseleri sevmez.»«Mü’minler ancak kardeştirler. O halde iki kardeşinizinarasını (bulun) barışıtırm. Allah’tan korkun ki esirgenesiniz»(Huccurat, 10)«Ey iman edenler, bir kavm diğer bir kavmle alay etmesin.Olur ki, (alay edenler Allah’ın yamnda) kendilerinden (yanialay edenlerden) daha hayırlıdır. Kadınlar da kadınlan (eğlenceye almasın) olur ki, onlar (eğlenceye alınanlar) kendilerinden daha hayırlıdır. (Kendi) kendinizi ayıplamayın. Birbirinizi kötü lâkablarla (ad) çağırmayın. îmandan sonra fâsık-lık en kötü addırl Kim (Allah’ın yasak ettiği şeylerden) tövbeetmezse onlar, zalimlerin ta kendileridir.»

v

 (Huccurat, 11)«Ey iman edenler, zannın bir çoğundan kaçının. Çünkü bazı zan (vardır ki) günahtır. Birbirinizin kusurunu araştırma yın. Kiminiz de kiminizi arkasından çekiştirmesin. Sizden herhangi biriniz ölü kardeşinin etini yemekten hoşlanır mı? İştebundan tiksindiniz. Allah’tan korkun. Çünkü Allah tövbelerikabul edendir (çok esirgeyicidir).» (Huccurat, 12)«Şüphesis ki, Allah adaleti, iyiliği (hususiyle)

akrabaya

ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HAZRETLERİ

(muhtaç oldukları şeyleri)

vermeyi emreder. Taşkın kötülük

(ler) den, münkerden,

zulüm ve tecebbürden nahyeder. Size

(bu suretle) öğüt

verir

ki,

iyice dinleyip ve anlayıp tutasınız.»« O halde, yetime gelince (ona sakın) kahretme (azarla-

ma).

Sâile (dinletiye, sorana ) gelince (onu) da azarlayıp koğ

ma.

Bununla beraber Rabbinin nimetini söyle (anlat).» (Duha,

912).

«Sabn .tavsiye, merhametle muamele yapmayı tavsiye

edenler ziyanda değil.»«Allah’tan sana esirgeme sayesindedir ki, onlara yumuşak

davrandın. Eğer (bilfarz) kaba, katı yürekli olsaydin

t

 onlar

etrafından herhalde dağılıp gitmişlerdi bile. Artık onlan ba-ğışla, günahlarının bağışlanmasını iste. İş hususunda onlarla

müşavere et» (Ali îmran, 159).«Allah, hiç şüphesiz (küfür ve masiyetlerden) sakınanlarla

daima iyilik edenlerin kendileriyle beraberdir.» (Şûra, 37)«(Mü’min) kullarına söyle; «kâfirlere en güzel (söz) ne ise

onu söylesinler». Çünkü şeytan aralarına fesad sokar. Zira şey-tan, insanın apaçık bir düşmanıdır.» (İsrâ, 53)«Bunlar yaramaz lâkırdı (lar) işittikleri zaman ondan yüz

çevirdiler ve «bizim amellerimiz bize sizin amelleriniz size ait-tir. Size selâm (olsun) bi? cahilleri aramayız» dediler.» (Ka

sas, 55)

«Size, nefislerinizden, kendilerine ısınmanız için zevceler

yaratmış olması, aranızda bir sevgi ve esirgeme yapması da

onun (Allah’m) âyetlerindendir. Şüphe yok ki bunda, fikrini

iyi

kullanan (işleten) bir kavim için elbette ibretler vardır.»

«İyilik ile kötülük bir

olmaz. Sen (kötülüğü) en güzel (ha-

reket ne ise) onunla önle. O

zaman (görürsün ki) seninle, ara-

sında düşmanlık bulunan kimse

bile

sanki

yakın dost (un ol-

muş) dur. Bu (en güzel haslete)

sabredenlerden başkası ka-

vuşturulmaz. Buna büyük bir hazza

malik olandan gayrisi eriş-

tirilmez.» (Fussilet: 34)

730

MARİFETNAME

«Kötülüğün karşılığı ona denk

bir kötülükdür (bir misille

medir). Fakat kim affeder, barışı

sağlarsa mükâfatı Allah'a ait

tir. Şüphe yok ki, o zalimleri asla sevmez,*

(Şûra,

40)

«Mü’min erkekler de, mü’min kadınlar da birbirinin velileri (dostları ve yardımcıları) dır. Bunlar (insanlara) iyiliğiemrederler. Kötülükten vaz geçerler. İşte Allah, rahmetiylebunları yarlığayacaktır. Çünkü O, azizdir, hakimdir.»RUBAİMahluk-ı Hüdaı’ya şefkat et, rahmet bul.Eblehlere hilm ve hürmet et, rahmet bul.

Sen herkese nfk ve rağbet et, rifat bul.

Ger edemedinse izlet et, izzet bul.

KISIM: 3

Bütün insanlarla güzel muamelede bulunmayı, lütuf ve yumuşaklık ile konuşmayı tavsiye eden Hadis-i Kûtsiler:Cenab-ı Hak’km kullarına olan rahmet ve şefkatini, insanların birbirlerine karşı iyilik, doğruluk, şefkat ve sevgiyle muamele yapmalarını emreden kutsi hadisleri:«Ey adem oğlu! Cennetim®, azametime karşı tevazu edenlerden, gününü ibadetle geçirenlerden, nefsini şehvetlerdenmen edenlerden, düşkünlerin yardımcısı olanlardan, öksüzlere ihsanda bulunup babalık vazifesini yapanlardan, dul kadınlara şefkatli bir koca gibi yardım elini uzatanlardan başkasıgiremez. Bu sıfatları taşıyanlar, bana dua ettiklerinde, onlar:*ı yardımlarına giderim. Benden isteyince dileğini yerine getirirve kullarımın kalplerine sevgilerini yerleştiririm.»«Ey adem oğlu! Mal benim malım, Sen benim kulumsun.Elçi misafirimdir. Eğer sen malımı, misafir olan elçimden esir-gersen sonsuz nimetleri veren (Allah) den istekli olma.»«Ey adem oğlu, mal benim malım, zenginler vekillerimder.

731

ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HAZRETLERİ

Fakirler evimin halkı. Benim malımla Ev halkıma cimrilik yapanları cehenneme sokarım.»«Ey adem oğlu, göğsüne elini koy ve nefsin için sevip istediklerini başkası için de sev ve iste.»«Ey adem oğlu! öfkeyi, şiddeti, gıybeti koğuculuğu terkedenlerin sevgisini, halkın kalplerinde belirtir, kendilerini,ayıplardan, keder ve sıkıntılardan kurtannm.»«Ey adem oğlu! Rahmet ettiğin gibi rahmete erersin. Senkullanma rahmet etmediğin halde benden sana merhamet ötmemi nasıl dilersin.»«Ey adem oğlul benim nzamı kazanmak gayesiyle öksüzve dulları koruyanları, benim gölgemden başka bir gölgeninolmadığı günde kendi gölgeme alırım.»«Ey adem oğlu, yoksullara infak et (ver) ki ben de sanavereyim.»«Ey adem oğlu, öfkelendiğin zamanlarda beni an ki, bende öfkelendiğim zaman seni anayım. Benim yardımlanma rızagöstermen, nefsine yapacağm yardımdan daha hayırlıdır.»«Ey adem oğlu, kullarımdan hasta olanlara güzel muamelede bulun ki, ben de gönüllerine senin sevgini yerleştireyim.Kıyamet gününde Allah Taâlâ buyuracak ki; «Ey kulum,hastalandım, bana niçin uğramadın.Kul: «Ya Rabbi, sen âlemlerin Rabbisin. Ben sana nasıl geleydim.»Allah cevaben: «Ama biliyordun, falan kulum hastalandıona gitmedin. Bilmeliydin ki, sen o hasta kuluma gitseydin beni orada bulurdun.» buyuracak.Ve yine o gün Cenab-ı Allah buyuracak ki: «Ey adem oğlu!Sana yemek verdim, Sen bana niçin vermedin.»«Kul diyecek ki: «Ya Rabbi sen âlemlerin Rabbisin, bensana nasıl yemek verebilirim.»Allah cevaben: Fakat yemek istiyen falan kuluma sen gö-

732

MARİFETNAME

türiip yemek vermedin. Eğer götürüp verseydin beni orada bulurdun» buyurur.Ve yine o gün Cenab-ı Hak buyuracak ki: «Ey adem oğlu,sana bol su verdim, sen bana niçin vermedin?»Kul diyecek ki: «Ya Rabb! Sen âlemlerin Rabbisin sananasıl su verebilirdim.»Allah cevaben: «Susamış olan falan kuluma götürüp suverseydin beni yanında bulurdun» buyurur. .«Ey adem oğlu, beni sevenleri ben de severim.»Allah kıyamet gününde buyuracak ki: «Hani benim izzetve Celâlime sanlanlar? Bugün onları gölgemde gölgelendireceğim.»«Ey adem oğlu, fakir elçimdir. Eğer ona verirsen bana veriyorsun. Eğer ona vermezsen bana vermiyorsun demektir.»”«Ey adem oğlu, size ihsanda bulunanlara ihsan edin. Sizegelenlere gidin. Sizinle konuşanlarla konuşun. Size yedirenlere yedirin. Size ikramda bulunanlara ikram edin.»«Hiç bir fert diğerinden üstün olmaz. Ancak yoksullara ihsanda bulunanlar, görüşmeyi kesenlerle görüşmeye gidenler,konuşmak istemiyenlerle konuşanlar, yedirmeyenlere yedirenler, ihanet edenlere ikram da bulunanlar üstün olurlar. Ohalde bağışlayın, ayıpları örtün, rahmet edin ki size de rahmetedilsin.»BEYİT:'

9

 jgj

Cihan bağında ey gâfil budur makbulİns ve cin, ne kimse senden incinsin ne de sen kimseden

KONU: 2

Bütün insanlarla iyi ve güzel bir huyla muamelede bulunmak, lütuf ve yumuşaklık ile konuşmak hakkındaki hadls-işeriflerin, büyüklerin sözlerinin ve herkesle aklına göre konu-

733

ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HAZRETLERl

şup görüşmenin, bekârları evlenmeye teşvik ve bu husustakiöğüdlerin dört maddede bildirilmesi.Kısmı — 1Peygamber (S.A.V.) ümmetine ve sehâbelerine şefkati veesirgemeyi, güzel muaşerette bulunmayı öğretmiş ve anlatmış.Faziletlerini ve faydalarım duyurmuştur. Bu hususta ki bazıhadis-i şerifleri: .«Rahman olan Allah, merhamet edenlere, merhamet eder.Siz, yerdeki yaratıklara merhamet ediniz ki, gökteki Rabbinizde size merhamet etsin.»«Sizden küçüklere merhamet ediniz ki, sizden büyükler desize merhamet etsin.»«Müminler birbirlerinin iyiliğini düşünüp öğütlerde bulunmalı ve merhamet edip birbirlerine yardım etmelidir. Birbirlerinin dertleriyle dertlenmeli, sevinçleriyle sevinmelidirler. Nitekim bedenin bir organı acıyınca dier organların hepsi de oocıyı duyar ve o ocı yok olunca bütün organlar (vücud) rahata kavuşur.»«Mü'minler birbirinin kardeşidir ve âlem (insanlık) birtek nefis gibidir.»«Birbirinize bir şeyler veriniz ki, birbirinizi sevesiniz.»«Halkın hayırlısı, insanlara faydalı olandır.» Onun içinsahabeler, tabiin ve din âlimleri birbirlerine, kitab ehline vehatta bütün insanlara merhamet ve yardım ederlerdi.«Ümmetimin büyükleri çok namaz kılmak ve oruç tut*makla cennete girmezler. Ancak kalplerinin merhameti, göğüslerinin selâmeti ve cömertlikleriyle girerler.»Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimiz, mübarek elleriyle yetimlerin başlarını okşar, onlarla lütuf ve güleryüz ile konuşurdu. Peygamber (S.A.V.), Muaz (R.A.)’a hitaben buyurdukİ:734

MARİFETNAME

«Ya mu’az! Öksüz çocuklara, merhametli bir baba gibi ol.Ektiğini biçeceğini kesinlikle bil.»Müslüman kardeşini dünyada sevindireni Cenab-ı Hak dadünya ve âhirette sevindirir. Mü’min kardeşini dünya dertlerinin birinden kurtaranı, Allah da kıyamet gününde dertlerden kurtaracaktır.»«Ana ve babasına ihsan ve ikramda bulunanlar için cennetin iki kapısı da açıktır.»«Cenab-ı Hak, kendi çocuğuna yardım eden ve ona, kendisine isyan ettirecek bir iş teklif etmeyen kimseye rahmetetsin.»«Amellerin en faziletlisi, mü’minin kalbini sevindirmektir.»«Bir kimse kendi aile halkına bir dirhem harcasa benim yanımda, Hak yolunda bin altın harcamaktan daha güzeldir.Ve bir kimse ana ve babasına bir itaatli olsa benim yanımdabin yıl ibadetten hayırlıdır.»«Bir kimse, ailesi yanında bir saat eğlense, benim yanımda bir mescitte itikâfe çekilmekten daha faziletlidir.»«îmanı kâmil mü’min ailesiyle en güzel geçinendir.»Kadınlan hayırlı bilip onlara yufka bir gönül ve yumuşaklıkla güzel muamele ediniz. (Çünkü) onlar kendi nefislerine malik olmayıp yanınıza sığınmış Allah’m emanetidirler.»«Kendi kölesini dövenin kefareti, onu azat etmektir.»«Dilini tutanın ayıbı örtüktür. Öfkesini tutanın günahlanaffolur.»«Yakınlannız ve hizmetçilerinizle lütufla, yumuşaklıklakonuşunuz. Günde 70 defa kusur işleseler dahi affediniz. Kendilerine yidiklerinizden yedirin. Giydiklerinizden giydirin.Onlara çocuklannız gibi ikramda bulunun, güçlerinden öte işteklif etmeyiniz. Onların da bedenleri et ve kandır, sizin

gibi

insandır. Cenab-ı Hak Onlara zulmedenlerin düşmanıdır.

735

EIUUF.UAİİU İBRAHİM HAKKI IIAZRETLERl

«Ana ve

babasına itaatli olan, onlan ziyaret eden, çocuk

larıyla, akraba ve

hizmetlileriyle yumuşak ve tatlı konuşan,

dostlarını evine

çâğırıp ikramda bulunan kimse insaniyette

kemâle ermiştir.»

«Velilerin meclisinde bulununuz, âlimlerle konuşunuz, Hakimlerle sohbet ediniz, fakirlerle görüşünüz.»«İki dostun konuştukları emanettir. Sır olan konuşmalarınbaşkasına söylenip açıklanması haramdır.»«Mü’minin mü’mine bakışı ibadet, yüzüne gülmesi kefarettir.»«Mü’mini, sevindirmek Allah nzasmı kazandırır»Allah'a ve âhirete iman eden komşu ve yakmlara ikramdabulun. Misafirlerine hürmet et. Konuşurken söyle veya sus.»Peygamberimiz (S.A.V.) Ebu Hüreyre’ye hitaben şöylebuyurdu:«Ya Ebu Hüyreyre, nefsin için sevdiklerini diğer insanlar-için de sev ki, mü’min olasın. Komşularınla temiz ve güzelkomşuluk yap ki, müslüman olasm.»«Komşuya eziyet vermekten kaçın ve komşunun da ezi yetlerine sabret ki ölüm, sizi birbirinizden aynncaya kadar.Öyleyse güzel komşuluk, sırf ona eziyet vermekten, kaçınmakdeğil, aynca onun eziyetlerine dayanmak ve sabretmektir.»«Muhakkak ki güzel ahlâk iyi komşuluk yapmak ve yakınlan ziyaret etmek, Allah nzasını kazandırır, insanı hatalarında^ anndınr.»«Güzel huy Allah’m rahmetinden sahibinin boynuna takılmış bir yulardır ki ucu meleğin elindedir. Melek onu hayradoğru çeker. Hayır ise onu Cennete götürür. Kötü huy ise, Allah’ın azabından sahibinin boynuna takılmış bir yulardır ki,ucu şeytanın elindedir. Şeytan da onu şerre çeker. Şer ise onucehenneme sokar.»«Bu üç meziyete sahip olmayan kimse imanın lezzetine eremez:

736

MARİFETNAME

a — Hilimdir (yumuşak olmaktır). Bununla cahilin

öfke-

sini önler.b — Günahtan korkmakdır. Bu da haramdan men eder.

a 

 — Güzel huydur. Bu da halkla iyi geçinmeyi sağlar.»«Sadakaların en hayırlısı halkla güzel geçinmektir.»«Yumuşak huylu ve geçimli olan, dünya ve âhirette hayraermiştir. Bu vasıflan taşımıyan dünya ve âhiret hayrindenmahrumdur.»«îmandan sonura aklın başı, halkla güzel geçinmektir.Halkı sevmek, onlarla kaynaşıp gerektiğinde danışmaktır.Çünkü danışanın işi rast gider. Kendi fikriyle hareket edeninsonu iflâstır.»«Dünyayı terkeden, Allah’m yamnda merğubdur (beğenilir). Halkın elindekini terkeden, herkesin sevgisini kazanır.»«Mü’minlere nasihat etmek, şefkat göstermek, mutluluğun alâmetidir.)Cenab-ı Hak refiktir, sıfkı sever. Ünfi (sertliği) sevmez.Rıfk için yaptığı lütfü, sertliğe yapmaz.»«Cenab-ı Allah, bir ev halkına hayır dilediği zaman, onlan nfka alıştmr, sertlikten uzaklaştırır. Çünkü nfk inşamsüsler, sertlik ise onu lekeler.«(Peygamber (S.A.V.) efendimiz, Ebu Zer’e hitaben şöylebuyurdu:) Ya Eba Zer, eğer mü’min kardeşine faydalı olamı yorsan bari zarann olmasm. Eğer o senden sevinç göremiyor-sa bari elem görmesin. Eğer dilin onu methetmediyse bari yermesin. Çünkü müslüman, elinden ve dilinden diğer müslüman-ların selâmet bulup zaranndan pmin olduğu kişidir.»

KISIM: 2Herkesle iyi ahlâkla muamele etmek, lütufla ve yumuşak-lıkla konuşmasının mahiyet ve keyfiyetinin çeşitli haber eser-lerle bildirilmesi:

737

ERZUnUMLU İBRAHİM HAKKİ HAZRETLERİ

Ey aziz, Ehlullah diyorlar ki:. Peygamber (S.A.V.) efendimiz, ümmetine ve ashabına sev

giyle samimiyetle sohbet etmesini âdâb ve erkânını anlatıp

diretmiş, mahiyetini, keyfiyetini (niceliğini) duyurmuştur. Bu

husustaki hadisi şerifler:«Ey ümmetim ve ashabım! Allah’m ahlâkıyla ahlâklanın.

Muhakkak ki ilim ve hilim, O’nun ahlâkındandır. İlim ancak

ö|renmekle kazanılır. Hilim ise şefkat ile hasıl olur. Hayır is

tiyen hayrı bulur. Şerden kaçman korunur ve selâmeti bulur.«İlmi isteyiniz. İlimle birlikte hilim ve vekân (ağır başlı)

lık) da isteyiniz. Ders verdiğiniz öğrencilerle yumuşak konu-şunuz. Ders aldığınız hocalara büyük saygı gösteriniz. Böbür>

lenen, kibirlenen âlimlerden olmayınız ki, cehaletiniz size ügr

tün gelmesin.»«Sizden uzak olan ana, baba V6 akrabalarınızı ziyarete

gidiniz. Size vermiyenlere siz ikramda bulunun. Size cehaletle

muamele yapanlara siz ilimle karşılık veriniz ki, bu meziyet-lerinizle Allah’m yanında yükselesiniz.»«Cenabı Allah, İslâm dinini en üstün ahlâk ile bezemiş,

en güzel amellerle süslemiştir. Bunlarda: Güzel muaşeret,

güzel, huy, inatçı olmamak, yerinde ve bol harcamak, etraflı

ca anlatıp inandırmak, yedirmek, bol selâm vermek, hastaları

ziyaret etmek, yaşlıları ağırlamak, kusurları affetmek, iyi kom-şuluk yapmak, öfkeye hakim olmak ve bu hali düzeltmek, cö-mert olmak, iyilik yapmak, başkalarınım ayıplarını örtmek-tir.»«Müslümanın müslüman üzerindeki haklan altıdır:1

‘tfe 

 Bir müslümanı görünce selâm vermek.2 — Çağrılınca daveti kabul edip gitmek.3 — Sizden nasihat istiyene nasihat etmek.4 — Sana verilene karşılık hamdü senâda bulunmak vedua etmek.5 — Hastalan ziyaret etmek.6 — ölünce cenazesine gitmek.»

738

MARİFETNAME

Mü’min, vekarlı, yumuşak itaatli olup deve gibi çekildiği

tarafa, doğru gider. Eğer bir taş üstünde oturtmak istenirse

çekinmeden oturur. Peygamber efendimizin Uhud savaşında

mübarek dişinin kırılması olayına sahâbeler çok üzülmüştü.

Bunun üzerine Resülullah’a sana bunu yapan kavme lânet et»

dediklerinde O cevaben: Ben Allah’m yaratıklarına lânet et-mek için gönderilmedim. Ancek onlan doğru yola çağırmak

için ve bütün âleme rahmet olarak gönderildim. Cenabı Hak,

beni anlamıyan kavmime hidayet versin» buyurmuştur. Bu-nun için denilmiştir ki: «Kim kendisine zulüm eden kimseye

bed (fena) dua ederse muhakkak o kimse Peygamber (S.A.V.)

in ruhaniyetini mahzun eder, buna karşılık şeytanı sevindirir.

Kim ki, kendisine zulmedeni affederse muhakkak ki o kimse

Resulüllahı sevindirir, buna karşlık şeytanı mahzun eder.»* «Dövülen yetim çocuğun ağlaması karşısında Allah’ın arşı

sarsılır. Bunun için Cenâbı Hak buyurur ki: «Ey meleklerimi

Şahid olunuz ki, o Öksüze acıyıp susturan ve hoşnut edeni

ben de kendi yanımda hoşnut ederim.»«Çocuklarına pazardan ilk çıkan meyveyi alıp götüren

baba, sadaka vermiş gibi hayır işlemiş olur. İlkin bu meyveyi

kadınlara versin. Çünkü onların kalbi daha yumuşak oldu-ğundan Allah onlara daha fazla rahmet eder.»«Çocuğun, ana ve babası üzerinde üç hakkı vardına — Doğduğu gün ismini koymak,b — Anlar duruma gelince okutmak.

2

ç 

 — Evlendirmek.»«Erkeğin karısı üzerindeki haklan şunlardır: Kadın, deve-nin sırtında bile olsa nefsini kocasından men etmesin. Koca-sından izin almadan, ramazanın dışında bir gün bile oruç tut-masın. Kocasından izinsiz, habersiz evinden çıkmasın ve başka

yere gitmesin. Sevap umarken günah işlemesin.»«Evini terkeden kadının namazı kabul olmaz. Tâ ki dö-nüp kocasına, «bana dilediğini yap» demedikçe o günahtan

kurtulmaz.»

739

ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HAZRETLERİ

«Beş

vakit

namazını kılan, Ramazan orucunu tutan, ya

bancı

erkeklerden kendini koruyan ve kacasma itaat edip onu

kırmıyan

kadın muhakkak Cennete girer.»«Komşunun komşu üzerindeki hakları sekizdir:1 — Borç istediğinde vermek.2 — Çağırdığı zaman gitmek3 — Yardım isteyince yardımına koşmak.

4

 Sevinçli ve hayırlı bir iş yapmışsa tebrik etmek.5Bir müsibete uğramışsa ta’ziye etmek.6 — Hastalanmışsa ziyaretine gitmek,7 — ölmüşse cenazesine gitmek.8 — Kaybolursa evini ve aile fertlerini korumak»«Üç çeşit komşu vardır:1 — Üç kat hakkı olan komşu. Bu hem komşundur, hemakrabandır, hem de müslümandır. Bu komşunun sizin üzerinz-de üç hakkı vardır; akrabalık, müslümanlık ve komşuluk haklan.2 — Müslüman komşu. Bunun da üzerinizde iki hakkı vardır, müslümanlık ve komşuluk hakları.3 — Gayr-ı müslim komşu. Bunun ^sâdece bir komşulukhakkı vardır.»«Cennetin köşkleri şu mü’minler içindir: Yemek yediren,seâm alan gündüz oruç tutan, gece kalkıp namaz kılan.» /Nitekim Hz. İbrahim (A.S.) yemek yedirmeyi öyle seviyordu ki, yemek istediği zaman kendisiyle beraber yiyecek birkimseyi bulamayınca uzaklara kadar gidip misafir arardı vedört kapısı bulunan evinin dördünden de misafir beklerdi. Bunun için kendisine Halil-ür Rahman Ebül-Asyâf adı verilmiştir.«Muhakkak ki, en son ve mükemmel din islâmdır. Bununiçin bu dini size lâyık gördüm. Bunun da ıslâhı, iki meziyetebağlıdır.- Güzel huy ve cömertlik. Bu iki meziyetle bu dine ik*ramda bulunmak lâzımdır.»«Mü’mine, üç geceden fazla dargın kalmak ve birbirlerinigördüklerinde yüz çeyirip gitmek helâl olmaz. Dargınların enhayırlısı ilk selâm veren ve ilk konuşandır.»

740

MARİFETNAME

«Arabuluculuk, en kolay sadaka ve faziletli harekettir.Cenab-ı Allah, iki mü’minin arasını bulana, konuştuğu her kelime için bir köle azad etmiş sevabım verir.»«Bir mil uzaktaki bîr hastaya

gidip

hatırım sor. îki mil

uzaktaki

mü’min kardeşine gidip ziyaret et. Üç mil gidip ikimü’minin arasım bul, sevap kazan.» . ^ t«Sultana yakın olanlar, Rahman (olan Allah)'dan uzakolurlar. Etrafında çok adamları bulunanın, şeytanları da çokolur. Malı çok olanın endişesi şiddetli, üzüntüsü sayısızdır.»«Zenginlere yakın olmaktan, âmirlerle kalkıp oturmaktanve dünya âlimlerinden sakınınız.»«Alçak gönüllü insanlara karşı siz de alçak gönüllü olun.Kibirli olanlara karşı da kibirli olunuz ki, bu hal onlara zillet,siife feet ve tasaddüktur.»

1

* «Dört şey var la; Mü’minin abdestini ve orucunu bozup sâlih* amellerini yıkar:'1 — Yalan söylemek.

2 — Gıybet etmek .

3 — Nemime (ara bozuculuk, casusluk etmek)4 — Nâmahreme bakmak.»KISIM: 3Bütün halkla iyi ahlakla muamele etmek, yumuşak ve lü-tufla konuşmak hakkında büyüklerin' sözleri, herkesin seviyesine göre hareket etmesi ve konuşması.d,-, Bşf Ehlullah d|yorlşi‘ ki:’ Cömertlik, insanin süsüdür. Afv, iyiliklerin en güzelidir. Tevazü, ilmin meyvesidir. İlim, hilmin esasıdır. Doğruluk keramet, yalan aşağılıktır, kurtuluş iso ancak doğruluktadır. Bereket nfk iledir. Tevazü. şerefin seâme'tidir. Kibirlenme helakolmanın esasıdır. Kanaat tükenmez bir hazinedir, sahibini yükseltir. Tama’ (İhtiras) fakirin felaketidir. Söz vermek bir hastalıktır. Onun ilacı vefâ (sözü yerine getirmek) iledir. Akıllıyauymamak, onu şiddetli azarlamaktır. Ahkama karşı susmak.

ERZURUMLU

İBRAHİM HAKKI HAZRETLERİ

ona en güzel cevabdır. Kerim şükredici, Leim (cimri) nankörolur. Dil insanın terazisi, akıllı ile cahilin ayırıcısıdır.Mümin insafsıza karşı insaf ile gider, sabırla onun kalbine müsibet kadar iner. Mümin, vakarlı, yumuşak, endişesizve güvenilir kimsedir. Yalancı, yaptığını başkasının üzerineatan şeytandır, sırf surette insandır. Rıfk ve affetmek uyuşmaktır. Hılım ve kerem güzel huydur. Kerim olan verdiği sözü yerine getirir. Sözünde durmayanı affeder. Halkın elinde olandan el çekmek, iki cömertliğin birisidir. Dilenciye dua etmekve sorana yol göstermek, iki sadakanın birisidir. Uygun eş, ikirahatın birisidir. Allah’a yaklaşmak yalvarmakla, insanlara yaklaşmak ise onlardan istememekle olur. Senin dostun, gözüngibi olan insandır. Ancak fark onun senden başkası olmasıdır.Meşveret sana rahattır, islişare ise rahmettir. Büyük insanmalçak gönüllü olması, kudretli bir kimsenin affedici olması gibidir. Cömert verdiğini kendine borç bilerek verir. Cimri verdiklerini alacak sayar ve alır.Doğru insanların ruhları bir, bedenleri ayrıdır. Mümin,halkın eziyetlerine dayanan kimseyi incitmeyendir. Cömert,namusunu malıyla, Cimri ise malını namusuyla koruyandır.Yardım et ki, yardım göresin. Kötülük edene iyilik yap ki, onuelde edesin. Amiri olmak istediğin kimseye ihsanda bulun,âmiri ol. Kiminle denk olmak istersen ona tenezzül etme, ağırbaşlı ol. Kime dilersen muhtaç ol da ona köle ol. Öylo giyin ki,onunla ne dillere düş, no de alçal. Kendin için uygun gördüğünsözü halka söyle. Elinden geldiği kadar başkasının kusurlarınıaffet, ayıplarını ört. Halkın seninle ne şekilde sohbet etmesinden hoşlanıyorsan, sen de onlarla aynı şekilde sohbet et ki onlar senden, sen de onlardan emin olasın. Senden özür diliyeninözrünü kabul et, seni inciteni affet ve onunla yumuşak konuş.Senden büyüklere itaatli ol ki, senden küçükler de sana itaatliolsunlar. Müminin ümidi Hak’tan olur. Allah’tan başkasındanumma bekleyenin dileği boşa gider, zararlı olur. Duyulduğuzaman itibanm yok edecek işlerden sakın. Sorulduğunda utanıp inkâr edeceğin işleri yapma. Cömerde ihanet etlinse ondansakın, cimriye ikram ettinse ondan korun.

742

MARİFETNAME

Şaka ve alay sebepsiz yere belâlan çeker ve zamanınboş yere harcanmasına, ömrün heder olmasına neden olur.Gıybet ve nemime (söz taşıyıcılık) den sakın ki, bunlar sahibini halktan ve Haliktan uzaklaştırır. Cimriden sakın. Çünkü,cimri olan kimseden yakınları nefret eder, yabancılar uzakdurur. Definelerin en yararlısı kalplerin sevgisidir. En çok sevilen, hilim ve tevazudur. Allah’ı bilen, halktan özür diler, cimrilikleri beğenmez ve onlara değer vermez.İlmin faziletlisi hilim ve vekardıı*. En güzel giyiniş tarzı,seni insanlar içinde temiz gösteren ve halkın dilini senden çekendir. Fakir, Cenab-ı Hak’kın elçisidir. Size gelip bir şey istediğinde verirseniz Allah da size karşılığını verir, vermeden gönderirseniz Allah da sizden alır. Ahlâkın en güzeli, gelmiyenesenin gitmen, seni mahrum edene ikramda bulunman, sana zül-medeni affetmendir. Halkın sana muhtaç olması Hak'kın nimetinin devam ettiğine delildir. Bunu ganimet bil, kıymetini bilki, bu nimet yok olmasın. Konuşursan doğru konuş, malın varsa hoşlukla ver. Söz verirsen tut. İyilik yaparsan gizle. Başakakıcıların yanında oruçlu ol. Sefihe yumuşak davranırsan,onu iyi edersin. Başkasında kötü bir hareket gördünse onungibisinden sakın. Cömertlikle büyüklük olur, şükretmek ile nimet artar. İyilikle sert insanlar yumuşar. Acele etmeden dikkatli hareket etmek, sebepleri bulmayı kolaylaştırır. Herkeseselâm vermek güzel huydur. İhsanın (verdiğin şey) için minnet etme ki tamam olsun. Tevazü nün meyvesi yükseliştir. Kanaat etmenin meyvesi yükselmektir. Güzel sohbet sevgiyi arttırır.Güzel huy en üstün fazilettir. Güzel huy, insana en hayırlı arkadaş ve Allah’ın en büyük nimetidir. İnsanlarla öyle iyigeçin ki, ayrıldığında seni arasınlar ve öldüğünde seni söyleyipağlasınlar.İlmin başı hilim (yumuşak) ve merhametli olmaktır. Hil-min başı kin tutmamak, sabırlı olmaktır. Hikmetin başı insanlarla iyi geçinmektir. Aklın başı, dost kazanmayı başarmaktır.Güzel huy, insanı saadete kavuşturur. İnsanın merhameti vocömertliği kendisini düşmanlarına sevdirir. Hilmin zekâtı, gü-

74a

ERZURUMLU

İBRAHİM HAKKI HAZRETLERİ

zel geçinmektir. İlmin zekâtı, zekilere öğretmektir. İlmin süsü,hilim ve nzâdır. Hilmin süsü eziyete dayanmaktır. Nimetinsüsü, ana, baba ve akrabayı ziyaret etmektir. Sevilmenin sebebi cömertliktir. Dostluğun sebebi vefalı olmaktır. Ayrılışlarınsebebi, uyuşmamazlıktır. Fakirliğin sebebi israftır. Yumuşaksöz, selâm verme büyükler için sünnettir. Senden razı olanateşekkür etmen onun nzasını ve cömertliğini artınr. Sana dargın olana iyi davranman barışı ve sevgiyi sağlar. Yumuşakkonuşma ve idare etmek düşmanların muhabbetinin anahtarıdır. Gönül rahatlığı en güzel süstür. Zevk ve safâ arkadaşlığıbelâ getiricidir. Dostluk, bolluğun süsü belânın gidericisidir.Güzel huy ve cömertlik, zenginlik ve bolluğun sebebidir. Çokselâm ve tatlı dil, herkesçe sevilmeyi sağlar. Hilim ve cömertlik, yumuşak kalpli ve geçimli, musibete karşı sevinçli, şiddetekarşı sabırlı, sarsıntı anlarında vakarlı olmak, velilerin adetidir. Malınla cömert, sırrınla cimri ol ki, mal veren çelil, namusunu veren zelil olur. Tatlı dili olanın dostu çok olur. Seni öveıîbil ki sana iyilik etmiyor, kusurlarını söyliyen bil ki sana nasihat ediyor. Sözü tatlı olanın sevilmesi lâzımdır. Kararını bellieden olgun değildir. Allah’tan başkasından yardım isteyen yardımdan mahrum olur. İnsanlara eziyet vermiyenin düşmanıolmaz. Senin hakkında hüsn-i zan edenin, zannı gibi ol. İyilikleİslah olmayan, bil ki kötü karşılık ile 'ıslah olur. Ahlâkı iyi ola ■nın rızkı bol, kadir ve kıymeti yüksek olur. Kırbacından korkan ölmeni ister. Meth ile kötülükten vazgeçmiyeni belki yerme terkettirir. Çünkü ..kusurlarının halkın diline düşeceğindenkorkar. Öfkesine hakim olanın- hilmi tamdır.İnsanlarla iyi geçinen selâmet bulur. Hiddetini durduranhalimdir. Şehvetini susturan hakimdir. Huyu güzel olan yumuşak söyler, hem rahat bulur, hem rahat eder. İnsanlarla iyigeçinenin kusurları örtük kalır. Halkın kusurlarını araştıranınayıplan izhar olunur. Nasihati kabul eden yüz karalığındankurtulur. Sana teveccüh edene yardım et. Devlet reisine itaat.Allah’a itaattir. Başkasına kuyuyu kazan kendi düşer içi no.Küçük müsibeti büyüten daha büyükleriyle karşılaşır. Başkalarının sırrını söyliyenin sırlarını Allah açığa vurur. Gizli, işleri araştıran, gönül sevgisinden mahrum kalır. İnsanlara Hal

744

MARİFETNAME

ka verene Allah da verir ve o kimse bütün işlerinde hayır görür. Kötülük yapana iyilik eden her kemali alabilir. Kendindenüstün olanlarla güzel geçinen her muradına erer. Dostununikâzlarına kulak asmıyan ölüm hastalığında, yalnız kalır. Halka şükretmiyen Allah’a şükretmemiş olur, insanlardan utan-mıyan Allah’tan da utanmaz. Namahreme bakmıyan kalbenrahat olur. Sana söz getiren, bil ki senden de söz götürüyor.Sana başkasını metheden, senden istemiş olur, soru sormuşolur. Ahlâksızları yeren, nefsine söğmüş olur. Ana ve babasına itaatli olanın çocukları da kendisine itaatli olur. En büyüknimet doğruluktur. Doğru söz, güzel hal ve hasletlerin, ikbâlinve yükselişin belirtisidir. Taat gibi izzet, kanaat gibi hazine olmaz. Edeb gibi asalet, ilim gibi şeref olmaz. Görmemezlik gibihilm, bilmemezlik gibi akıl olmaz. Allah’a isyan eden insana,itaat edilmez. Yalan söyliyenden hayır gelmez. Akıllı insanıncahillle konuşması, doktorun hastasıyla yaptığı konuşma gibiolmalıdır. O öfkeli ise, sen yumuşak ol. Sakın cömerdin elinitutma, o vermek isteyincfe de mani olma. Tâ ki, imkânları yokedip gitmiyesin. Halkın beğenmediği şeyleri yapma ki, sana iftirada bulunmasınlar. İyi ile kötüyü bir tutma İyiyi methetmeyi, iyilik yapana dua etmeyi unutma. Cimriye danışma. Kadına yük olma, malına göz dikme. Çünkü o iyiliği büyütür vebaşa kakar, ona verdiklerini de inkâr eder. İyilikleri unutupeksiği hatırlayan dost değil, düşmandır. Sakın meclislerde birkimseyi baş koltuğa götürüp oturtma, sana da ısrar edilmedikçe yukarılara çıkıp oturma.BEYİT:Varma ol sadre ki senden âlaSeni aşağı sürer ki PervaBudur erbab-ı kemâle elyakKadri âli ola gönül alçak

745

ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HAZRETLERİ

KISIM: 4Evlenmen'n afetleri ve faydalan:Ey aziz, Edeb ehii diyorlar ki:Evlenmenin üç afeti, beş faydası vardır. Fakat faydalarından ötürü evliliğin istenmesi, beğenilmesi daha hoştur.. Zarar-lanndan dolayı evlilikten kaçınmanın delillerini açık ve seçikolarak gösteren ve tavsiye edenler vardır. Nitekim Şafii mezhebinde bekârlık evlilikten üstün tutulmaktadır.Biı* hadisi şerifte Peygamber (S.A.V.) efendimiz «180 yılsonra ümmetimin üzerine bir zaman gelecek ki, bekârlık, yalnız ve dağ başında bir rahip gibi yaşamak daha çok sevilecektir» diye buyurmuştur.Hz. Ali (R.A.) de «kadınların hepsi hayırsızdır. Fakat onlardan daha hayırsız olan şey, erkeklerin onlara muhtaç oluşudur» ve yine «Çok evlilik rezalet ve şaşkınlığı arttırır. Evliolmıyana ne mutlu» demiştir.Bazı Arap büyükleri de şöyle demişler: Evlenmenin sevinci bir ay, derd ve elemi ise sonsuzdur. Evlenme, belin bükülmesine ve mehrin kabullenmesine sebeptir.Evlenmenin Afetleri:Birinci afet: Helal kazanmanın zorluğudur. Hele aile fertleri çok, kazanç az olursa bu belâ daha çok ağırdır. İkinci afet,kadının ve çocuklann haklannı yerine getirmek zorluğudur.Üçüncü afet, kadın ve çocukların erkeğin ibadet yapmasını engellemesi, Allah’ı düşünmek ve anmaktan gâfil bırakmasıdır.Evlenmenin bekârlıktan üstün tutulduğunun delilleri dahaaçık seçik ve doğrudur. Nitekim Hanefi mezhebinde, evlilikbekârlıktan daha üstün kabul edilir.Cenab-ı Hak Kur’an-ı Kerim’inde: «kadınlardan

1

 hoşunuzagidenlerle nikahlanınız.» buyurmuştur.

746

■T"

MARİFETNAME

Başka bir âyette de şöyle buyurur: Onlar ki «Ey Rabbimlz,bize zevcelerimizden ve nesillerimizden gözlerimizin bebeğiolacak (değerli insanlar) ihsan et. Bizi takvâ sahiplerini öncülal.» (derler.)Peygamber (S.A.V.) efendimiz bir hadis-i şerifinde:«Evlenin, çoğalın fakirlik korkusundan evlenmeyen bizdendeğildir» buyurmuşlardır. Bu hadisi şerifiyle Resülüllah (S.A.V.) evlenme hususunda Allah’a tevekkül etmiyenlerin, insanların hayırsızları olduklarını ifade etmişlerdir.Peygamberlerle velilerin göğüsleri marifet nuru ile dolduğundan, damarlarına yayılan bu nurlu gönül ve canlan heyecanla dolar ve duyu organları ile nefsin kuvveti ve şehvet duygusu harekete gelir. Gönül ehli olan Ariflerden hangisininkalbinde bu nur çok fazla ise, o Kâmilin cinsi kuvveti çok olur.Çünkü ilâç vermek, hastalık için gereklidir.Nitekim Peygamber (S.A.V.) efendimiz «İrfan ehlinin Cima şehvetinin derecesi, kalplerindeki nurun derecesiyle orantılıdır» buyurmuşlardır. Çünkü her şehvetten kalbe sıkıntı vekeder gelir. Yalnız Cima şehvetinden kalbe nur ve ışık, zevksafâ gelir.Bunun için Peygamberler, veliler ve din âlimleri Cima’ufazla meyilli olurlar. Buna karşılık halktaki Cima şehvetininfazlası hastalıktır ve yerinmiştir. Çünkü o, marifet nuru ışığının tesiriyle değil, şum (uğursuz) olan şehvet ateşinin tesiriyle olmaktadır.Demek ki, gönül hastalıklarından sıhhat bulmuş olan Kâmilin her şehveti beğenilmekte ve övülmektedir. Oysa ki kalphastalığı içinde halkın Cima şehvetinde hastalık ve yerinmevardır.Evlenmenin Faydalan*.

X 

Evlenmekle insan nesli ürer ve devam eder. Muham-med Ümmeti onunla artar, ölen çocuklar mahşer gününde anave babalarına şefaatçi olurlar.

747

ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HAZRETLERİ

2 — Evlenme, kişiyi zinadan korur. Erkek karısıyla birçoklezzet ve hoş haller bulur. Kadınlara tutkulu şekilde sevgi, in-sanlar için süslenmedir. Böylece Allah, kadınlan ön plana almakta ve bütün dünya lezzetlerinin en zevk vericisinin kadınolduğunu bildirmektedir.

3

 — Evlenen erkeğin nefsi, kansıyla rahat ve huzur bulur.Çünkü; insan devamlı olarak bir işle uğraşırsa yorulur. Bunuııiçin «bedenleri rahat ettirdiğiniz gibi zihinleri de rahata kavuşturunuz» deniliyor.Cenab-ı Hak, Kur’an-ı Keriminde: Kendisinden eşini yarattık ki, beraber yaşasınlar.» buyuruyor. Bu âyetle de her kuluna, eşiyle bulunup lezzet almanın lüzumunu bildirmiştir.Bir hadis-i şerifte de: Dünyanızda üç şey.,seviniz. Kadınlarıgüzel şeyleri ve namazları» buyuruluyor. Peygamber (S.A.V.)efendimize nurların görünüşü ağırlaştığı zaman «Benimle konuş, ya Aişe!» deyip mübarek elini üzerine koyar, onunla oy.-naşirdi.4 — Evlenen erkek, evi idare etmek yükünden kurtulur,'böylece de kalbi rahat bulur. Çünkü evinin işleriyle gece

günr

düz uğraşanın vakti boşa gider, ilim ve amelden geri kalır. 'Bunun için iyi kadın bu fâni dünyadan değil, âhiretten sayılır.Çünkü erkeğin ev işini ve şehvet hizmetini görüp âhiret amellerinde ona yardımcı olmaktadır.5 — Evlenen erkek, karısıyla çocuklannm terbiyelerindeve düzelmelerinde nefsiyle savaşır, onlar için helâl kazanmakve katlanmak suretiyle riyazet (nefsi terbiye etme) yoluna gider. Çünkü geçim tedbirlerini almak ve aile fertlerinin terbiyeve islâhı ile uğraşmak, insanı benliğinden düşürür, elem vekeder ateşlerinde pişirip dert potasında külçe haline getirir.BEYlT:Eğer çoluk çocuk sahibi iseniz,Malınız az, dininiz çok olur.Allah’ın verdiği rızıkla yetininiz.Lüzumlu şeyleri birbirinizle paylaşırsınız.

748

MARİFETNAME

Yaptığımız bütün bu açıklamalar, bize evlenmenin afetlerini ve faydalarını gözümüzün önüne serdi. Şimdi yapılacakşey şudur. Herkes kendi durumuna baksın. Kendinde evlenmenin âfetlerini sönük, faydalarını toplu, hazır ve canlı görenkimse için, evlenme en güzel bir hareket ve en gerekli bir içi ir.Bunun aksi olan için ise bekârlık, en hayırlısıdır. Kendisindebu ikisini, yani afet ve faydalan kanşık bulan kimse ise, bunlardan hangisi üstün geliyorsa o tarafa yönelsin.Esas olan haramdan ve zinadan sakınmaktır. Şehveti fazla olan fakire evlenme emrolunmuştur. Fakat bekâr olan sâlik;oruç tutmak, az uyumak, kimse ile konuşmamak ve halka bakmayıp gönlünden Allah’a yönelmek, yorulduğu zaman bir tarafa gitmeyip kendi kalbine eğilmek ve çeşitli arzulan tahay yül edip göz önüne getirmek suretiyle avunsun. Sonra yinedünyaya ait her şeyi unutup Allah’ı düşünmeye ve onu anma ya dalsın böylece Allah’ıyla başbaşa kalsın. Tâ ki Kâmil olsun.Kâmil olmadıkça evlenmesin, nefsi ile savaş halinde iken onunisteklerini yerine getirmesin.Bir mürşid-i Kâmil: ^nefsin kadınlan hayal edip arzulamasına karşı dayanmak, onlara nail olup kötü huylannı çekmekten daha hayırlı, dolayısıyla da kalp daha rahat, ruh dahaaziz ve daha çok zevk duymaktadır» demiştir.Cenb-ı Hak Kur’an-ı Kerimde şöyle buyurur*.«Muhakkak ki, eşleriniz ve çocuklarınızdan size düşmanolanlar vardır, onlardan sakınınız.» Bu emriyle Allah-u Taâlâ,insana, kendi canına düşman olan nefsinin başka düşmanlarlabirleşmesi halinde kendisine daha çok zarar vereceğini bildirmektedir.Arif ve Kâmil zat için bu dünya, ancak bir hayal ve gölgeâlemidir. Onun içih evlenmek veya bekâr kalmak, halkla beraber olmak ya da yalnızlığa çekilmek müsavidir, birdir. Çünkü o, hepsini Allah’tan bulur ve ondan bilir. Her işinde Allah’ateslim olmuş ve ondan gelen her şeye nza göstermiştir. Onun,dünya ile bir işi kalmamıştır. Halka hizmeti de sırf Allah içindir. Ona, ne eşinden ne de çocuklarından hiç bir zarar gelmez. Topluluk içinde iken bile, yalnız Allah’ı iledir.

ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HAZRETLERİ

Sözün kısası, halkın bir kısmı selâmeti bekârlıkta bulurken bir kısmı da evlilikte bulur. Ahlâkı güzel kemâl sahibi ve ya güzel vücutlu yahut da çok zengin olan kimseler, evlenmekten lezzet alır. Bunun aksine malı, kemâli, güzelliği ve iyihuylan olmıyan kimse bekâr kalmada rahatı bulur. HalbukiCenab-ı Hak, her kulu için hayırlı olan işi bilir ve herkesin haline lâyık olanı verir.KONÜ: 3İlâhî sohbetin âdâb ve erkânı, zamanın tabiatı, akrabakomşu ve dostlarla kalkıp oturma ve adabı on üç kısım ile bildirir:KISIM: 1Kulun, Mevlâsı karşısında ve onun huzurunda iken riayetedeceği âdâb ve erkân:Ey aziz, Edeb ehli şöyle demişlerdir:Muhakkak ki banş ve savaş zamanlarında uyanık olduğunve uyuduğun saatlerde, diri ve ölü hallerinde bir an bile .senden ayrılmayan sahibin, yaratıcın, mevlân ve nzkmı verenRabbini hangi saatte düşünür ve anarsan o seninle beraberdir,sen O’nun huzurundasm.Nitekim Cenab-ı Hak: «beni zikredenin yanındayım» bu-\ yumuştur. Her ne zaman O’na karşı olan vezifelerinde bir kusur yaptığın için üzülür ve kalbin kırık olursa, sahibin o anda senin yanındadır ve koruyucundur. Nitekim Cenab-ı Hak.:«Kalpleri kınk olanların yanındayım» buyurmuştur.Muhakkak ki eğer sen Cenab-ı Hak’kı mârifetiyle tanıyıpbilseydin O’nu kendine sahip tutar, halkın sohbetini tamamenterk ederdin. Bütün nefeslerinde ve organlarının işleyişi üzerinde düşünür, öğrenir ve inanırdın ki, Cenab-ı Hak her an seniniçini görüyor, iç ve dışını kaplayan ve kalbine doğan her şeyi

750

MARİFETNAME

biliyor. O zaman sen de, Cenab-ı Hak'kın senin yalnız veyacemaat içinde iken tereddüt gösterdiğin hallerinde hep seninle beraber, hareket ve duruşlarını zaman zaman düşünüpkorktuğun şeyleri bildiğini anla.îşte bunu anlıyan Zelil kul, Mevlâsınm huzurunda gerek'tiği şekilde kendine çeki düzen verir, edebini takınır. O raman Çelil olan Mevlânm, seni yasaklarında değil, hep emirlerini yapmakta olduğunu görmesini ister, buna gayret ederdin.İşte sen her anında bu huzur ve ünse hail olmadmsa, o zamangece gündüz Rabbinden gafil ve ayrı kalmayıp, münâcâtıylelezzetlen. Bunun için de Mevlâ ile sohbetin edeblerini bilmengerekir. Bu huzurun edebleri onbeşdir:1

±4 

'Başını eğip., önüne bakmaktır2 ® Aklını toplayıp Allah’dan başka olan her şeyi düşünmeyi bırakmaktır.4 Bedenin bütün azalarının sâkin olmasıdır.5 — Emre imtisal etmek.0 — Yasaklardan kaçınmak.7 —^ îtirâz etmemektir.8 — Devamlı zikr üzere olmaktır.9 — Allahü Taâlâyı tefekküre devam etmektir.10 — Hak Taâlâyı herkese ve herşeye tercih etmektir.11 — İnsanların hepsinden ümidsiz olmak.12

m* 

 Heybet altında hudû’ ile tezellül kılmaktır.13 — Hayâ içinde huşu’ ile kalbi kırık bir halde olmaktır.14 — İş güce bakmayıp, Hakkın tekeffülüne itimad etmektir.15 — Allah’a teslim olma ve O’ndan gelen her şeye razıolma.İşte bildirilen bu esaslar, bütün gün ve gecede senin adetin olsun. Çünkü bunlar, senden bir an ayrılmayan sâhibinleolan sohbetin edebleridir. Halbuki insanlar bazı zamanlar senden ayrılırlar ve seni bırakıp kendi işlerine giderler.

751