MANAS DESTANI ÜÇ

MANAS DESTANI

ÜÇ

"Kurbanınız olayım, siz kimsiniz, neredensiniz?"

Kırk yiğidin başı Kırgıl söze karıştı.

Yaratan bize lütfetmiş Üsön ağabey, kardeşleri birbirlerine kavuşturdu.

Şimdi de Üsön dede ağlamaya başladı, ne konuştuğu belli oluyor, ne de yalvarışı, ne de ağlayışını durdurabiliyordu. Kahraman Manas, Kalmuklardan yorgun gelen akrabalarını Kaynar-Su kenarına davet etti, kısrak kesip, misafir etti. Yetmiş dört yaşındaki Üsönün başından geçenleri dinledi.

Nogoy hanın oğlu Üsön yirmi dört yaşında Kalmuklara esir düşmüştü. Hanımı doğumda vefat etmiş, küçük yavrusuna Kökçögöz diye isim vermişti. Sonunda Kalmuktan kadın alıp, altı çocuk sahibi olmuştu. Közkaman'ın çocuklarının büyüğü ve akıllı olan Kökçögöz idi. Üsön adını Kalmukça Közkaman olarak değiştirmişti. Közkaman Manas'ın haberini duyup oğullarıyla anlaşıp göç etmişti.

Manas akrabalarımı buldum diye, müjde verdi babası Cakıp Han'a. Bahadır Manas Ala-Dağ'a döndükten sonra Kalmuktan gelen akrabalarının her birine boz ev diktirdi, binmesi için at hediye etti ve herkese çok değerli kürkler giydirdi, otuz kırk baş inek, koyun ve at verdi her birine.

Manas'ın zeki hanımı Kanıkey, onlardan şüphelendiğini söyledi yalnız kaldıklarında "Bahadırım, kadın olarak erkeğin işine karıştığım için kızma. Hissettiklerimi senden saklayamam, yeni gelen Közkaman akrabaların bizden uzakta büyüdü, şimdi gelip bize akraba çıkıyor. Böyleler saman altından su yürütürler, sözün kısası sana iyilik yapacak gibi değiller, dikkat et! Benim sözümü dinle. Bunları dağıt, birbirini bulamasınlar" dedi Kanıkey üzülerek.

"Daha yeni gelmiş akrabamı, bana düşürmeye mi çalışıyorsun? Zaten akrabam çok azdı, kadınlığın tutup kıskanıyorsun değil mi? Beni akrabam değil nefret besleyen düşmanım da yenemez. Kardeşi kardeşe düşürme ve böyle konuşma!" diye Kanıkey'e kızdı Manas. "Bundan sonra erkeklerin işine karışma".

Kanıkey sustu.

"Kadınlık etmişsem kusur bende Bahadır. Sonunda kendim pişman olmıyasın" dedi Kanıkey bahadırı teskin ederek.

Manas, akrabası Üsön'ün oğullarının gelişi münasebetiyle, halkı çağırdı, toy verdi. Gururuna dokunan akrabalarının kıyafetlerini, eski eşyalarını yakmalarını emretti. Kalmuk dinindeki âdetleri kaldırıp yerine Kara Kırgız âdetini geçirdi.

Manas'ın kahramanlığı avuldan avula, Altaydan Ala-Dağ'a, hanlardan padişahlara, dünyanın öbür ucuna kadar yayıldı. İnsanlar da, kuşlar da, canlılar da onun kahramanlığını takdir ediyorlardı.

Fakat Manas'ın şanını şöhretini Kalmuk'tan gelen akrabaları, Közkaman'ın oğulları kıskandı. Kanıkey'in dediği doğru çıktı, Kalmuktan gelen akrabalar toplandığında Manas'a razı olmayanlar:" Akraba diye geldik fakat bizim eşyamızı yaktı, oradan getirmiş olduğumuz eşyalarımızı yaktı. Sıcak yerlere hapis etti." Sonunda kimsenin haberi olmadan Manas'ı öldürmeye karar verdiler. Öldürürsek istediğimizi yaparız, diye birbirlerine kimseye söylemeyeceklerine dair söz verdiler.

Aralarında anlaşamayan, birbirinin sözünü dinlemeyen, kötü düşünen oğullarının bu hareketini hisseden, Üsön oğullarına nasihatta bulundu.

"Oğullarım, bakıyorum bir felakete hazırlık görüyorsunuz. Sizi ataların, babaların yerine binbir zorlukla sağ salim getirdim, farzımı yerine getirdim. Bundan sonra yolunuzdan şaşmayın, ona, kıskanıp, bir zarar vermeyin. Sözümü dinleyin. Sizi adam eden Manas, onun yerine beni öldürün. Manas size iyilikten başka şey yapmadı. Siz de isyan çıkarmadan onun bayrağı altında, hizmet edin". Üsön'ün uğursuz oğulları onu dinlemediler, tersine onunla alay ettiler.

"Senin Manas'ını öldüren mi var, geri zekalı, cahiller ne bilir ki, kardeşin oğullarından daha mı değerli? Git söyle." Gelir gelmez Manas'a yaranmaya mı başladın? Git tabanını yala. Manas'tan bizim hiçbir şeyimiz eksik değil. O dardak, yaramaz, akılsız, kara gücüne gücenen haylazdır. Kaba kuvvet, akıl ile ortadan kaldırabilir."

İhtiyar Üsön oğullarının kötü niyetini, saçmalıklarını işittikten sonra:

"Ben ölmek üzereyim, babanın sözünü dinlemeyen günah işler. Tanrının yazdığını nasıl olsa da bir gördüm" diye oğullarına beddua ederek evine döndü Üsön.

Oğulların en akıllsı Kökçögöz kardeşleri arasında bir anlaşma düzdü:

'İhtiyar ağlarsa ağlasın, bunu Manas'a söylemezse iyi olur. Kurumuş ihtiyarı keşke buradar gebertseydik. Bir de Kırgız oğluyuz. Kırgız hepimiz için aynıdır. Ölürsek bir mezarda yatacağız, yurda hakim olursak mal ve dünya bizim olacaktır. Kalmuklar ve Çinliler ile anlaşırız. Hadi o kabadayıyı bir an evvel gebertelim. Ben gidip durumu öğreneyim' dedi. Kökçögöz Manas'a doğru atlanarak.

Kökçögöz kötü niyetle Manas'ın karargahına vardı. "Kardeşim biz sıcağa alışamadık, mümkünse serin bir yer ver" dedi denemek maksadıyla.

Bahadır Manas toplantı yapıp, danışmanlarıyla danışarak Kalmuk'tan gelen akrabalarına dağı yüksek, yeri serin olan Kaşgar ile Andican'a yakın Sayan Caylak, Üç-su denen yeri ayırıp verdi. Közkamanlar At-başı tarafa çabucak taşındılar.

Bahadır Manas, danışmanlarıyla akıllıları toplayıp, uzun zamandır düşündüklerini söyledi.

"Ey millet! Geniş Kırgız topraklarının tam ortası Talas'tır. Geniş Talas'ı Almambet'i karşılarken görüp beğenmiştim. Tanrının verdiği güzel yer imiş. Han karargahını Talas'a taşıyalım. Göçmeyeceğim diyen burada kalsın, ıssız yere ekin eksin"

Toplananlar Manas'ın söylediklerini doğru buldular.

Bir hafta sonra Manas Talas'a taşındı. Ilgın ağacı yetişen Keng-Kol, etrafı dağlarla çevrili, tepelerinde otlayan dağ koyunları, geyik sürüsü olan, rişi kılgan, kır pelini stıpa otları sallanan, baldıranları bilek kadar olan sağlam, bereketli yer idi. Derede bulunan orman koyu söğütlerden oluşuyordu, dalları çınarın dallarına, kuşları da Altay'ın kuşlarına benziyordu.

Talas'a göç eden Kırgızlar şimdi ebedi ocağımız burası olacak diye Tanrı'ya yalvardılar, dağa çıkıp dua ettiler, kula kısrak kurban kestiler, beyaz çadır dikip, tünekten beyaz oğlak başını sarkıtıp salladılar, böylece âdetlerinin gereğini yerine getirdiler.

Hızırın himayesindeki Büyük Manas bahadır bir yıl boyunca karargahını, barikatlı kalesini yaptırdı, rahat huzur içinde yaşadı, kibirli bahadır canı sıkıldığı zaman kuş salıp, av avladı, karargahına bakıp oyun eğlenceyle yatıp bekledi.

Issız yerin kurdu olan Kökçögöz kötü niyetini açığa çıkarıp kardeşlerine hilesini anlattı.

"Manas'ı savaşarak yenemeyiz. Ona zehir vererek onu hileyle öldürelim" dedi Kökçögöz. O Kaşgar'a ve Kalm'a gizlice adam gönderip hayvan ve servet karşılığında zehir alıp getirtti.

'Manas'ı konağa çağırıp, içeceğine zehir koyup gebertelim. Ondan sonra han karargahında kim ne yapacak, hangi kadını alacak, ne kadar servet alacak, hepsini şimdiden söyleyin, sonra birbirimizi itip kakışmayalım' dedi Kökçögöz.

Közkaman'ın küstah oğulları Manas'ın Ak-kulasını, han hazinesini, kadınlarını, servetini kapışmak için birbirlerinin yakalarına asılıp yumruklaşmaya başladılar. Kökçögöz kavgayı zor yatıştırdı.

"Hey aptallar, önce Manas'ı öldürelim de sonra servetini tartışalım" dedi Kökçögöz.

Kökçögöz ertesi gün Manas'ı kırk çorasıyla birlikte davet edip adam gönderdi.

Sıcak yaz günlerinin birinde Manas'ın karargahına akrabası Kökçögöz'den adam geldi.

"Bahadır, Kökçögöz, ağanız, Manas kardeşime haber verin, akrabasının kapısını, yaylasını görsün diye bizi gönderdi."

Temiz, saf dürüst olan Manas akrabasına misafir olup, iltifatını görüp gönlünü açmak için hazırlandı.

Bahadır Manas kırk çorasıyla birlikte dinlenmeden yol yürüyüp Çeç-Döbö ovasındaki özel olarak dikilen beyaz çadıra geldi, akrabalarıyla haşır neşir olup görüştü.

Üsön oğullarını kötü niyetini sezip Manas'ı zehirlemesinden kuşkulanıp zehire karşı otlardan yaptığı ilacı gizlice kımıza katıp bahadırın önüne getirdi. Uzun yol yürümüş ve susamış misafirelere ot kattığı kımızı içirdi.

Ertesi gün Közkaman Manas'ı çoralarıyla birlikte evine çağırıp misafir etti.

Çoraların içinden Sırgak, Serek tan atmadan geyik avlamaya gitmişti. Kalan çoralar, bahadır Manas'la birlikte Közkaman'a misafir oldular.

Közkaman misafirleri ağırlamak için hiçbir şeyini esirgemeden hazırlık yapmıştı. On iki kulaç sofra türlü türlü yemeklerle dolduruldu. Kalmuk ve Çin yemekleri çoktu, kımız, boza, şarap yetip aşıyordu. Kırk çora silahlarını çıkarmış keyifle hiçbir şeyden habersiz oturuyordu.

Çoralardan Baymak ile Bozuul atlarını otlatmaya götürürlerken karşısından Mengdibay çıkıp fısıldayarak "yemekleri yemeyin, zehir koydu" deyip yanlarından geçti. Sabahtan beri çoralar bunun doğru olup olmadığın bilemediler, ya da Manas'a söylemeye cesaret edemediler, kendileri kımız, boza içiyor gibi gözüküp saklandılar.

Bahadır Manas ve kırk çora içtikçe susayıp, bozayı, şarabı ve kımız karıştırıp içtiler, içleri yanıp gözleri karardı. Başları dönüp, şuurları gitti, dilleri tutulup bayıldılar.

Baymat ile Bozuul bir ara evden sendeleyerek çıktılar. Şuurlarını kaybederek ağlın bir tarafındaki atlarının yanına ulaşır ulaşmaz düştüler. Gerçekte ise iki çoro iyi idi, Közkaman'ın yiğitlerinin kuşkulanmaması için mahsus böyle yapmışlardı.

Kurnaz Közkaman kardeşlerini Baymat ile Bozuul'un bulunduğu yere çağırıp danıştı.

"Yetişiniz kardeşlerim, tamamını ortadan kaldırdık. Hepsi zehirlendi. Bu gece hepsi ölecek. Manas da ölecek. Kalanlarını koyun gibi boğazlayıp gebertelim" diyerek üzerlerini silkeleyerek kalktılar.

Bozuul, akşama doğru beyaz eve gizlice bakıp kırk yiğidin bitkin halde uzanıp yattığını gördü. Sadece Bahadır Manas bitkin bir halde sağa solo sallanıyordu, hareketlerini kontrol edemiyordu, gözü karardığı, başı döndüğü için çok zor oturabildi.

Kökçögöz eline kılıç alıp, Manas'ın üzerine atıldıysa da arkasına dolanıp, bir türlü yaklaşamıyordu. Üsön'ün yarı sarhoş oğullarının bazıları bu sırada Manas'ın lehine elinde olmayan altınları kapışmak için söz dinlemeden, ikiye ayrıldılar, ikişer ikişer tutuşup yumruklaştılar, her şeyi altüst edip birbirlerini sürükleyerek evden çıktılar.

Epeydir bir kenarda gizlice bakaduran Bozuul, çabucak eve girip:

"Yapma Bahadır Manas. Aç gözünü, burada bakıp durulur mu, burada ölünür mü" diye kulağına bağırıp, çaydanlıktaki suyu yüzüne serpti, elinden tutup yardım etti.

Şarhoş yatan Manas Bozuul'un sözünü işittikten sonra kendine gelip etrafına bakındı. Bitkin düşen çoralarını görüp kuvvetini toplayarak yerinden kalktı. Bozuul, bahadırı koltuklayarak kimseye sezdirmeden atları yanına götürdü. Baymat'ın hazırladığı ata Manas'ı bindirdi, Ak-kula, sevgili sahibini görünce kişneyiverdi.

Oynayıp duran atı gören Kökçögöz bağırdı:

"Hey köpekler! Hepinizi cin çarpmış, Manas ata binip gitmiyor mu! Eyvah, öldünüz! Manas sizi gebertecek! Takibedin!".

Kökçögöz Manas'ın boz evde kalan yay ile okunu alıp üzerine ok yağdırdı ve Manas'ın peşinden gitti.

Manas at üzerinde eskisi gibi oturamadığı için nehrin kıyısına geldiğinde oturalkaldı. Kökçögöz arkasından yetişip geldi.

Bahadır Manas hemen yerinden kalkıp Kökçögöz'den kaçtığına üzülüp Tanrıya yalvardı.

Bahadır Manas atına binerek kaçıp taşlı kayalı dar bir yola girerken Kökçögöz yayı Bahadıra attı.

Manas atıyla beraber yuvarlanarak büyük bir ardıç ağacının üzerine düştü.

Kökçögöz ardıç ağacına varıp Manas'a bakmadan o baş belasını öldürdüm diye atının başını çevirdi.

Kökçögöz gelip baktı ki, avlu alt üst olmuştu. Manas'ın kırk çorasını yer mi yuttu. Yoksa kendilerine gelip kaçtılar mı, hiç izleri yoktu. Kimse onları görmemişti. Küçük kardeşleri kırk çorayı değil, servet kapışmakla uğraşıyorlardı.

"Hey, aptallar durun! Manas'ı öldürdüm. Şimdi birimize itaat ederek iş görelim. Hanlığı bana veriniz. Manas'ın tahtına oturup, kadınını alıp, atına binip, altın dayağını alayım. Her birinize istediğini vereceğim" dedi, huyu bozuk Kökçögöz göğsüne vurarak "yarlığımı dinleyin! Han kuralını, âdetlerini bozmıyalım. Yarın atlanıp karargaha varıp Kanıkey'e söyleyin, biran evvel cevabını alın.

Bana geleceğim derse yedi ay siyah giyinip yas tutayım demeden şimdi gelsin. Gelmeyeceğim derse omuzunu delelim, iyice tuzlayalım".

Kökçögöz Manas'ın karargahına Mendibay ile Mazeke'yi gönderdi

Avlanmaya giden Sırgak ile Serek bir kula boyun geyiği takibettiler ama bir türlü avlanamıyorlardı. Her defasında attığı ok bir tarafa kaydı. Akşama kadar çok zahmetler çektiler. Bu geyik değil sanki bir belaydı. Ya da kendilerine gönderilen bir işaret mi olduğunu düşünerek yorgun bir halde Kökçögöz'ün avuluna geldiler.

Avul sanki kazılan karınca yuvası gibi altüst olmuştu. At sürülerini süren oğlan avul civarında olup bitenleri anlattı.

"Kökçögöz Manas'ı kırk çorasıyla birlikte öldürüldü. Avulunu han karargahına taşıyor." dedi çırak oğlan.

"Manas'ın cesedi nerede, biliyor musun?" diye sordu Sırgak gözü yaşlı ağlayarak.

"Kökçögöz, Manas bahadırı Kara-Dağ'ın içinde öldürmüş diyorlar. Cesedi kayada kalmış" dedi oğlan.

Sırgak ile Serek avula tek başlarına saldırmaya cesaret edemeden, Manas'ın durumunu öğrenelim, yaşıyorsa görelim ölmüşse cesedini bulup götürelim diye koşturdular.

Toprağı oya oya basan Ak-kula'nın izi taşa bassa da belli olurdu. İki çora izi takibederek dağ geçidindeki dar yola gelerek durakaldılar. Ak-kula'nın izi buradan öteye gitmemişti, taşta kan damlası vardı. Kayanın üstünden eğilip dikkatle baktılar ki ev kadar büyük bir ardıç ağacının üzerinde Manas rengi beyaz kesilerek yatıyordu, yanında Ak-kula başını eğip duruyordu.

İki yiğit atlarını bırakıp dağdan aşağıya yuvarlanan taş gibi telaşle, Manas'a ulaştılar.

Bahadır Manas çok kan kaybetmişti, yay oku omuzundan girip, akciğerinin üst tarafına saplanmıştı. Bahadırın ölmemesini sağlayan gök ardıç ağacı idi.

İki çora Manas'a su verdiler, yarasına ilaç sürerek ayılttılar.

"Bana ne oldu?" dedi ayılan Manas gözlerini açarak Sırgak'a bakıp:

"Bahadır, öğrendiğime göre Kökçögöz kımız, bozaya zehir koymuş, kendine gelip kaçtığında peşinden takibeden Kökçögöz kendi oku ile beni vurmuş, dedi Sırgak."

"Ey Bahadır" dedi, sözden geri kalmayan Serek "Nefis insanı bu yollara düşürür. Siz şarabı değil, şarap sizi içmiştir. Tırnak kadar bir ok değse güvercin gibi yatakalmışsın, başını kaldır, bahadır".

Bahadır Manas üzüldü.

"Vay anasını, yalan dünya! Ya at üzerinde savaşta, ya dövüşüp okla ölmeden nefis yüzünden kötü akrabaların zehirinden kötü adla ölseydim halk ne derdi. Düşmanlar ne sevinirdi. Manas korkunç sahrada iki gün boyunca döşek üstünde başını eyere koyarak yattı, aklına bin türlü hayal geldi, yarası iyileşmedi, iki çorasının bakımıyla inleyip yattı.

Manas gözünü açmış yatıyordu, bir anda ağaçlar hışıldadı. Çırpınan ve uluyan birinin sesi duyuldu. Bahadır Manas'ın sekiz yaşındayken rastladığı ve uzun zamandan beri can yoldaş olduğu kırklar sanki hayvanları sürerek geliyor gibiydiler, arslanlar, parslar ayılar acılar içinde yatan Manas'ın yanına gelip her biri bahadıra bir ilaç sundular.

 İçmesini beklediler.

 Manas onların verdikleri ilaçları içtikten sonra gözlerini faltaşı gibi açtı, tamamen iyileşti ve ağrısı da kesildi yerinden fırlayarak kalktı, eskisi gibi oldu.

Manas iki çorasını şöyle dedi:

"Bahadırlar, beni kırklarım iyileştirdi. Şimdi kırk çoranın haberini alalım. Sonra halka varalım" onlar atlarına binip her yere baktılar. Rastladıklarından soruşturup kırk çorayı aramaya koyuldular.

Kökçögöz, Manas'ın karargahında Kanıkey'den cevap almaya giden yiğitlerini bekledi. Yiğitleri perişan bir halde döndüler. Kalçasına hançer yiyen Mengdibay feryat ederek:

"Bahadır Kanikey'e varıp 'Manas öldürüldü, hanlık mevkini yad adamlara kaptırmayacağım. Kardeşimin yerine ben han olarak alacağım, dul kalan kadınını kendime alacağım, yas bitinceye kadar bekleyemem" diye bizi Kökçögöz han gönderdi, açıkça cevabını ver diye Kanıkey'e söyledik. Öfkeli kadın Kanıkey: "Kötü rüya görmüştüm. Demek bunu görmüşüm. Kökçögöz'e gitmeyeceğim, ondan göreceğimi Tanrıdan göreyim, o zamana kadar senin gibi bir kurnazı Manas'ın ruhu için geberteyim diye hançeri kalçama sapladı" dedi Mengdibay ağlayarak.

Kökçögöz Manas'ın karargahına saldırıp, han sarayını yağmalamak, halkını aç ve çıplak bırakıp zulmetmek, ondan sonra Kanıkey'le evlenip tahta oturmak istedi.

Kökçögöz avulunu Talas'a taşıdıktan sonra, Manas'ın karargahına askerleriyle beraber geldi.

Karargahtaki halk ne kımıldadı, ne de telaş gösterdi. Halk Manas'ın öldüğüne inanmadı.

"Bahadır Manas'ı hangi düşman gizlice gelip öldürebilir ki. Nasıl olur da kırk çorasının biri dahi sağ kalmaz!" sağ kalan varsa bizi bulur, bize haber verir! Dedi halkın çoğu şaşırarak.

Buna sinirlenen Kökçögöz, han karargahının malını yağmalatıp Manas'ın mülküne el uzattı. Üsön'ün sözünü dinlemedi, aksine babasına sinirlenip onu azarladı.

Kökçögöz, Ceti-Tör'deki Kanıkey'e adam gönderip "benimle evlensin, cevabını açıkca versin, yoksa iki karargahını yakarım" dedi.

Çaresiz kalan Kanıkey rüyasını yorup Manas bir boz koçun belini kırmış, ufak kızıl bir taşla koçu öldürmüştü diyerek "yetmiş gün sonra Kökçögöz alacağım derse kabul ederim" diye süreyi uzattı. O zamana kadar Manas'ın durumunu öğrenirim, bahadır yeryüzünde sağ ise haber ulaşır diye umutlanıp aracıyı geri gönderdi.

Kanıkey'in ileri sürdüğü şartı Kökçögöz kabul etmedi. Çünkü güçlüydü, kuvvetliydi.

Kökçögöz askerleriyle Manas'ın karargahını bastı, karargahtaki Çıyırdı'yı beyaz çadırından kovup ona buzağı besletti. Söz dinlemeyen Kanikey'i zorla karargaha getirtip ona gündüz koyun güttürdü, gece ona ağılda gecelemeye zorladı. Manas'ın iki kadınına Karabök ve Akılav'a saldırdı.

Halk aciz kaldı.

Manas kırk çorayı bulmak için dolaşmadığı yer, gitmediği dağ kalmadı. Sonunda arayıp tarayıp onları ormanın civarındaki iki çınarın gözünden buldu. Kırk çora yarı uyku halinde bitkin yatıyordu. Bahadır Manas onlara su içirip, ilaç verdi, geyik eti yedirerek onları ayılttı. Aslında, Közkaman'ın oğulları birbirlerine girdikleri zaman hasiyetli kırklar kırk dua ile bir günlük uzaktaki bir yere atlarıyla beraber uçurup bırakmışlardı. Akılları başlarına gelip bir çok bahadır Manas'ı görünce birbirlerine sarılıp ağlaştılar.

Kırk çoranın atları, Ak Kula'nın kişnemesini işitince onun kokusunu alıp her taraftan çıka geldiler.

Bahadır Manas kırk çorasını bulduğuna sevinip sevinçten taşları parçalayıp, biran evvel halka ulaşayım diye atının dizginini serbest bıraktı. Durup dinlenmeden doğruca Talas'a girdi.

Talas'a vardığı zaman Kökçögöz'ün kendi hazinesini, malını mülkünü, kadınlarını kardeşleri aralarında yaplaştırdığını öğrendi:

Bahadır Manas çoralarıyla beraber Kanıkey'in beyaz çadırını bularak önce avulun baş tarafına yerleşti.

Kanıkey gözyaşlarını yağmur gibi dökerek bahadıra çektiği eziyetleri anlattı. Öyle bir ağlıyordu ki, buna insan dayanamazdı.

"Altın başın kut olsun bahadır!"

"Başına felaket gelmesin! Tanrı korusun bahadır" Halk sevinçle Manas'ın sağ dönüşünü kutladı, beyaz çadıra akın etti.

Bahadır Manas Kanikey'in ve halkın derdine dinledi. Sonra Kökçögöz'ün evini yok etti.

"Manas kırk çorasıyla avula geldi, evine yerleşti" denen haberini duyan Közkaman'ın oğulları birbirlerini bıçaklayarak yok olup gittiler.

Bunların halini gören veya duyan halk Tanrı böylesini kimseye göstermesin diye dilekte bulundular.

"Tanrım adaletle kendisi cezalandırdı"

"Niyeti kötü olanın sonu böyle bitecektir."

"Akraba laftadır, kötü akrabadan iyi komşu yeğdir."

Bahadır Manas danışmanlarını ve yakın akrabalarını çağırıp Közkaman'ın oğullarının defin işleri hakkında onlara akıl danıştı.

"Akrabalırımın davranışı gözümü açtı. Bu olay kulağıma küpe ve hayatım boyunca unutamıyacağım bir ders oldu. İyi insan niyetini bozmaz, dünyada akılsız köpekler birleşemezler. Bunlara kılıç kaldırıp elimizi kana bulaştırmadık. Mert yaşar, köpek ölür! Bunları toprağa vermek bizim görevimiz, kardeşler" dedi Manas.

Bütün millet toplandı ve söylenenleri doğru buldular. Uzak bir yerde derin bir çukur kazıldı. Közkaman'ın oğullarının cesetleri, silahları, atları, aletleri, giysileri ve servetleriyle oraya getirildi. Üzerlerine Talas'ın ormanında toplanmış kuru ağaçlar konularak yakıldı. Ateş söndükten sonra üzerini toprakla kapıtıp sonra da taşla örttüler.

Manas kırk çorasına akıl danıştıktan sonra, Tanrıya dua edip ak boz kısrağı kurban kesti. Kanıkey adetlere göre Manas'ın eski giysilerini yoksul ve zavallı kimselere dağıttı.

"Bundan sonra kötülük gelmesin! Halkın başından felaket bununla beraber gitsin!" derviş ve bahşılar ellerindeki davulu çalıp, sıçradılar, ağılın kenarında yırtık elbiselerden kirli ve eski keçeden haydut şekli yaparak ardıç ağacıyla yaktılar, çoluk çocuğa ateşten atlattılar, beyaz çadır ardıç dumanıyla tütsülediler.

KÖTÖKÖY HAN'IN AŞI

 Tekkeye benzeyen Taşkent'te Türk kabilelerini yöneten Canadil'in oğlu kökötöy sadece Kırgızlar arasında değil, Tacik, Oogan, Araplar arasında da, dahası bütün dünyada ünlüydü, akıllı ve sevilen gözde bir adam idi. Aç Kırgızın dayanacak dağı idi, düşmanına ok idi. Saldırdığını canlı bırakmayan atmaca idi, gerçek hazine de o idi. Enenmiş deveye havut vurup yük yükler, at koşturup dünyayı dolaşırdı. Büyük servet sahibi idi. kökötöy'ün serveti ilkbahardaki otlar gibi büyümüş, çoğalmıştı. Gök nasıl yıldızlarla zengin idiyse, yer yüzünde de kökötöy öyle zengindi. Onun Alay'da yüz bin, Kara-kulca'da yüz bin sarı başlı koyunu, iki yüz bin devesi vardı. Ambarında biriktirdiği paraları dağ gibi olmuştu. kökötöy'ün altın hazinesinde altın dolu kırk adet demir sandığı olup, onların yüz dili dokuz anahtarı vardı. Bu sandıklarda iki duvar olabilecek kadar gümüş, zümrüt mercan gerdanlık, kızıl altın, beyaz gümüş sebikesi, daha pek çok mücevher saklanıyordu.

kökötöy seksen dört yaşına gelene kadar pekçok kez evlendi, bu yönden bir derdi yoktu. Evlendiği kadınlardan on bir kızı ve Bokmurun adında yalnız bir oğlu olmuştu. Bir oğluna nazar değmesin diye kimsenin dikkatini çekmeyen nahoş bir ad verdi. Başkalarının eski giysilerini getirip ona giydirdi, avul reisi olduğu halde oğluna ateş istetti, böylece oğlunu nazardan uzak tutarak büyüttü. Şimdi beş yaşına girip olgunluk çağına ermiş olan Bokmurun çevik, olgun ve akıllı bir adam olmuştu. Oogan'ın zenginin kızıyla nişanlanmak için gittiği günden beri yaklaşık üç aydır kendisinden hiç haber alınamadı.

O günlerde üzüntülerin ardı ardına gelmesi yüzünden ihtiyar kökötöy cidden hastalandı. Ecelinin geldiğini sezen akıllı kökötöy fâni dünyadan giderken Kırgızların ağası, kendisiyle yaşıt, söz bilir Bay'ın oğlu Baymırza'yı yanına alıp çok sevdiği beş kadınını da yanına oturtup vasiyetini söyledi.

"Baymırzam, sözümü dikkatlice dinle, vasiyetimi dinlemeyen, iyiliği görmeyen oğluma ve bütün halkıma sözümü eksiksiz ilet. Görecek günüm, içecek suyum bitti. Hepimizden razıyım. Ben öldükten sonra oğlum zarar görmesin. Malı mülkü saçıp savurmasın, gelin kızın düğünündeki gibi, kocakarı aşında olduğu gibi üç inek kesip mütevazi şekilde gömsün. Dünyaya kökötöy öldü diye haber vermesin, düşmana toprakları çiğnetmesin, halkı telaşlandırmasın. Kardeşim Manas ile danışsın. Emanet sözüm budur..." kökötöy vasiyetini söyleyip bitirdi. Ağzından gök rengi duman çıktı ve gözünün nûru sönerek dünyadan göç etti.

kökötöy bayın çadırında, Iraman'ın Irçı oğlu, halk adetine göre kopuzun eline alıp kökötöy bayın ölümüne, ilk olarak sağu söyledi.

"İşte bu yalan dünya, kimlere vefa etti? Ne yapmadı bu yalan, başı sağlam, kökü viran dünya? Altın başlı han da geçti, arslan yürekli er de geçti gitti. Yüce Tanrı kulak gökteki kuşlara acıyıp, söz ustası kökötöy'ü mü götürdün? Yalan dünya, yalan dünya! Bağrı derin kara yer olan dünya, sen kimlere acıdın? Kuş dilinden anlayan, halkın başında öten Köketöy'ü niye götürdün! Ah bu fâni dünya, Tanrının hükmüne hiçbir çare kâr etmez, o hüküm her bendeye mutlaka bir kez gelir..."

kökötöy hanın arkasında, hayattayken birer birer biriktirip topladığı Ceti-Su dolusu kadar vefasız mal, biricik oğlu ve yedi ev dolusu altın ile gümüş kaldı.

kökötöy'ün oğlu Bokmurun Tülkü bayın kızı Kanışay'ı alıp geldiğinde babası ölmüştü. Babasının vasiyetini dinleyemediğine üzülen Bokmurun ağlayarak suya salınan çubuk gibi büküldü, acı acı hıçkırdı.

Talihsiz yeni gelin, beyaz eşarbını başına koymadan ay yüzü yaşla ıslandı, gönlü karardı. Bunu farkeden kadınlar "Gelinin ayağından, çobanın dayağından" diye laf çıkardılar.

Baymırza Bokmurun'u yanına çağırıp dostunun can çekişirken söylediği vasiyetini ona anlattı:

"Rahmetli candostum 'Oğlum Bokmurun Manas'a gitsin, danışsın' diye buyurdu" Baymırza dostunun emanet sözünü ilettikten sonra rahatladı.

Bokmurun babasının Maaniker denen tulpar atına binip, kimseye söylemeden Talas'taki Manas'a doğru akşamleyin yola koyuldu. Manas, Altay'dan göç edip Ala Dağ'a birazcık hayvanı ve dağınık halkıyla geldiği zaman karşısına çıkıp, sungur, boz at ve çok sayıda hayvan hediye eden, yetecek kadar yer veren, düşmanın beraber kovulmasına yardım eden kökötöy idi. Manas, kökötöy'den çok iyilik görmüştü, hayatını ona borçlu idi.

kökötöy'ün, Maaniker isimli atı Kambar Ata'dan kalmıştı. Maaniker'in görünüşü diğer hayvanlardan farklıydı, cinsti, dayanıklıydı, aşırı sıcakta su içmeden kırk gün koşabilirdi, sivri kulaklıydı, koştukça hızlanır, rüzgarı, geride bırakır, önüne hiçbir şey geçemezdi, yürük at gibiydi. Gözlerine kahkülden perçem konulmuştu, yeryüzünde, hayvanlar arasında böylesi bulunmazdı. Maaniker Bokmurun'u ok hızıyla Talas'a ulaştırdı.

"Bahadır, babam ölürse ölsün, babamı gören ölmesin derler ya. Babam vasiyetinde beni layıkıyla gömün, aşımı güzelce verin demiş. Sizinle danışmamı söylemiş. Babam gömülmek üzere kaldı. Şımarıklık yapıp halkın değerini bilmemişim. Çaresiz, akıl sormak için size geldim, bahadır" dedi Bokmurun Manas'ın karşısında ağlayarak.

"Lanet olsun, şu Taşkent'te, Semerkant'ta akıl danışacak büyükler kalmamış mı? Adetleri bilen ihtiyarlar, akıllılar bir gence nasihat vermiyorlar mı?" dedi Manas kızarak "Seni Kırgızların sarık gibi kuvvetli bir yiğidi diye düşünüyordum, aslında kof bir şeymissin sen. kökötöy gibi babam ölmüşse "kökötöy babam öldü, Manas'a haber verin, gelip toprağa versin" diye yiğitlerini göndersen düşmana sır vermesen olmaz mıydı? Hızır gibi rahmetli kökötöy babamdan iyi insan yok idi. Gitmek borcumdur."

Bokmurun önüne bakıp durdu, incinmişti.

"Olan olmuştur. Şimdi geri dön, Han babanın bayrağını devral. Mübarek naaşını yıkayıp debdebe ile göm. Han babam öldü diye millete haber ver. Kimseye açık vermeden hükmünü söyleyip bana haber ver." Manas gelmezse öcümü alacağım diye gözdağı ver. Ben buna darılmam. Ne dersen de, başında bir kötülük vardır. kökötöy'ün oğlunun Kırgızlara söylemesi gerekirdi. kökötöy'ü usulen gömüp işi hallettiler diye laf çıkarılmasın. Sonrakilere örnek olsun, arkanda iyi söz kalsın. Babandan bunları esirgeme, naaşı kırk gün tut Mal mülk bulunur."

Bokmurun bütün gece yol yürüyerek evine ulaştı. Onun Manas'a gittiğini kimse bilmedi.

Bokmurun kaleden uzak bir yere özenle bir ak otağ dikti. Babasının naaşını kokulu otlar ve ardıç ağacıyla örtüp koydu. kökötöy'ün kızın sancağını otuz beş kulaç uzunluktaki direğe bağlayıp tünekten çıkardı. Halkın geleceği tarafa çapraz ber ev diktirerek sokak yaptırdı. Epey uzak bir yerden gelip ağlamaya başlayan kişilerin başlarına siyah bağlattı. Onları sıraya dizdi.

Bokmurun babamın mezarına toprak atsınlar diye sırasıyla Kırgızlara, el ayak olarak yaşayan Kazaklara, avuldaş Noygutlara, özel olarak Bahadır Manas'a, Er Kökçö'ye ve bütün Türklere haber verdi.

Başına beyaz örtü örterek, yürük atlarının kuyruklarını bağlayıp altın elbise giymiş seyislere Bokmurun emretti.

"Manas Han'a bildirin! kökötöy babamın mezarına toprak atsın. Gelip hizmet etsin. Gelmezse öcümü alacağım."

Toplanan halkın çoğu Bokmurun'u beğendi. "Babası öldükten sonra aklını buldu, sözü yerindedir. Manas'a gözdağı vermesi yiğitliktir." Diye hürmetle sözünü dinlediler.

Otuz altı gün sonra Bahadır Manas, seksen bin adamıyla birlikte kızıl sancaklı çadıra, at üzerinden ağlayarak geldi. Otuz bin yoldaşıyla Erkökçö de geldi.

Bokmurun, eline sopa alarak ağlamakta olan on altı bin oğlanın arasında sağu söyleyip üzüntüsünü ifade ediyordu.

Rahat içinde yaşayan, halk arasında sayılan ve sevilen ihtiyar kökötöy'e halkın tümü baş eğerek gözyaşı döktü.

Bey oğlu Bokmurun, naaşını toprağa vermek için gelen halk içindeki öksüzlere, fakirlere evcil hayvanlardan sadaka dağıttı, hazinesinden altın gümüş saçtırdı, kalabalığın tamamına türlü yemekler yedirdi.

kökötöy Baya, saygı göstermek için gelen halkın çokluğu şundan belli ki kabire atılan toprak dağ gibi yükseldi.

Eline kuş konduran, kemer kuşanan aksakallının resiminin çizildiği kayaya şöyle yazıldı:

"Üzerinde elbisesi, yiyecek aşı olmayan halkı topladım, birleştirdim, halk yaptım, dertsiz kıldım. Nice yıllar parolamı, adil törelerimi mukaddes bildim. Yufkayı, azı toplamak kolaydır, inceyi koparmak kolaydır. Yufka kalın olursa toplandığı zaman kuvvetli olur. İnce yoğun olursa koparmak zordur. Bahadırın bin, başın bir olsun. Bunu işit, hatırla halkım!"

kökötöy Bayın aşı, Kırgızların ileri gelenlerince verildi, diğer halklar gittikten sonra Bokmurun yakınlarını toplayıp Tanrı adına aş vermek için sohbet kurdu.

"Üç yıl sonra babam için dünyaya duyulacak bir aş vereceğim. Babamın aşına atının ayağının değdiği yerlerdeki halkın tümünü çağıracağım. Hazırlık görün ağa kardeşler!" dedi Bokmurun.

Kırgızlar kökötöy Bayın aşına hep beraber hazırlık yapmaya giriştiler.

Üç yıl olduğu zaman, hazırlıkları bittiğinde Bokmurun han kalesine kökötöy Bayın gök sancağını uzun direğe geçirip, her yere beyaz çadır diktirdi.

Bokmurun akrabalarını, Katagan'dan Koşoy'u, Kazaklardan Kökçö'yü, Ooganlardan Akun'u, ayrıca akıla akıl katacak bilgiçleri yanına çağırdı, Bokmurun halkın büyüğü olan Koşoy'a bakarak şöyle dedi:

"Ağalarım, kardeşlerim, kız almaya gidip babamın vasiyetini kendi ağzından işitemediğim için içim yanıyor. Şimdi babamın Baymırza amcama söylediği vasiyetini yerine getireyim. Merhum babamın hayvanlarını, mal ve servetini esirgemeyim. Üç yıl boyunca her türlü serveti topladım. Dünyaya duyulacak şeklide aş vereyim. Kırgızların adetini dünyaya göstereyim, at keseyim, pehlivan güreşi, yiğit yarışı, kel vuruşması yaptırayam, deve çözme, gümüş sebikesi atma oyunlarını düzenleyim. Buna ne dersiniz?".

Toplantıyı yöneten Koşoy sakalını sıvazlayarak güldü.

"Bunları yaparsan farzını yerine getirmiş olursun, babanın ruhu şâd olur. Bu kadar hazırlık yapmışsın, dediğini yap."

"Koşoy amca akıl verin. Aşı nasıl verelim? Atı nasıl keselim? Debdebesini nasıl yapalım?" dedi gök yeleli oğul Bokmurun, "davet edeceğim konuklar Taşkent'e sığmazlar. Koşoş amca buna ne dersiniz? Aş verilecek yeri siz seçin. Aş törenini siz yönetin."

"kökötöyciğimle kuşun iki kandı gibiydik, bir kanadım kırıldı. Yiğidimin naaşını toprağa verdim, şimdi büyük aşına da kendim yöneteyim." dedi ihtiyar Koşoş teklifi kabul ederek. .

Toplantıdakiler tartışa tartışa sonunda eğlence düzünlemeye, at yarışı yapmaya elverişli yer olarak Koşoş teklifi kabul ederek.

Toplantıdakiler tartışa tartışa sonunda eğlence düzenlemeye, at yarışı yapmaya elverişli yer olarak Koşoy'un seçtiği geniş Karkıra'yı beğendiler.

Yaz sıcağı bastırdığında, hayvanlar semirip etle dolduğunda, sonbahar günleri geldiğinde Bokmurun çeşitli yerlere önceden haber gönderip Kazak ve Kırgızlardan üç yüz bin boz ev toplattı, yüz elli bin halkı seferber edip yeryüzünün toz duman ederek Karkıra'ya göç ettiler.

Göçün başında bulunan yurt büyüğü Er Koşoş hayvanlar bitkin düşmesin diye her on günde bir ara verip yavaş gitmeyi yeğledi. Altın nakışlı gök bayrağı taşıyan kalabalık göçün başına ve ayağına göz ulaşmıyordu, önü ve arkası üç günlük mesafeye kadar uzamıştı. Göçün başında kırmızı renkli elbise giyinen, yorga (at) ya binen gelinler, kızlar üzerine kırmızı kilim örtülen horgüçlü develeri ipekten yapılmış iple çeke, hanımlar, patırtıyla at süren yiğitler Karkıra'ya kafile halinde gidiyorlardı. Üç yıl boyunca siyah giyinip, siyah başörtüsü örtüp, Ak otak'ta yas tutan kökötöy'ün sevdiği Ayımkan, Gülkanış, Külayım, Külcar, Aykanış adlı eşleri bağırarak sağu söyleyip girdiler. Altmış kadın da onlara katılarak karşılıklı şiir söylediler.

Bereketli Karkıra, dağları otla örtülen, havzası yayla, tepeler yayvan, suyu berrak, odunu bol, tozsuz dumansız, yeşillik, rişî kılgan, otu bol, çukuru filan olmayan, at yarışı yapılabilecek derecede düz, aş vermeyen elverişli bir yer idi.

İhtiyar Koşoy amca nakışları altından olan sancağı göğe kaldırıp, Kerkabılan adlı yürük atına binip, altın tığlı baltasını beline bağlayıp, bir ay at üzerinden inmeden aş gamını yedi.

Bereketli Karkıra'ya otuz günde üç yüz bin boz ev dikildi. Ünlü hanların kalacağı boz evlerin dikildiği yer dize kadar kazılıp, sırıkları üstüste tutturuldu, gümüşle işlenmiş tündüğü daha gösterişli bir şekilde yapıldı, bir baştan öbür başa kadar ev dikildi, evin duvar çatıları beyaz çuha ile kaplandı. Sırıkların uçları ise kırmızı çuha ile sarıldı. Beyaz çadırın içine özenle ipek yorganlar üst üste katlanıp konuldu, arslan, ayı derisini keçe üstüne serdirtti, gelene heybetli gözüksün diye, kapının önüne arslan heykelini taştan yaptırttı, kapının iki tarafına konulan arslanlar bakanların hoşlarına giderdi.

Sadece verilecek yemeğin etini, odununu hazırlamaya, yer ayarlamaya hizmet etmesi için doksan bin yiğit görevlendirildi.

Bokmurun bilginlerinin en iyi olanlarıyla danışıp, babamın malını mülkünü azaltmayayım, toplamış olduklarını debdebesi için harcayım, dillere destan olsun. Bir asır unutulmayacak şekilde misafirleri davet için dört tarafa adam gönderildi.

Haber iletmede halk arasında Caş Aydardan iyisi yoktu. Kısa boylu Caş Aydar altmış çeşit dil bilen cana yakın, iyi-kötü söz söyleyene soğukkanlı akıllıca cevap verebilen, vatansever yiğit idi. Caş Aydar (cevşenli veya duvalı) cüppe giyip Maanikere biner, Bokmurun gibi gittiği yerde "Aşda at yarışı, er yarışı, güreş, her çeşit yarış oyun olacak, gelin marifetinizi gösterin, gelmeyenler Bokmurun'un bedduasına kalacak diyerek sözü göğsüne sıkı bağlayıp yola çıktı.

Eh Maaniker, atların arasından çıkan beyaz benekli, birbirine girmiş otun üstünde, bulutlu göğün altında uçan kuş ile yarışan, yaygara duysa şaşmayan, gürültü duyunca saklanan, ayın karanlığında bir izin üstüne tekrar basmayan, taşa basan maral gibiydi, üç ayda gidip geldi.

İki aydan sonra kökötöy'ün aşına misafirler gelmeye başladı. Her milletin hanına ve yiğitlerine ayrı ayrı çadırlar kurulmuştu.

Aşa ilk olarak gelenlerden Manas'ın babası Cakıp vardı, ardından Surkiyik denen atına binip, on üç gün yol yürüyüp dört bin asker alıp, yiğit Bağış geldi, aşa gelen giden çok olur, baban varken el tanı, atın varken yer tanı diye, oğlu Toltoyu da kendisiyle getirmişti. Ardından kökötöy'ün aşını hazırlayan, aşa saygıyla ve selamla geleceğim diye avuluna dönen Er Koşoy beyaz atına binerek geldi... Ondan sonra Kokan hanı Cügörü 12 bin askeriyle, ondan sonra da yine 12 bin askeriyle birlikte Ahun hanı geldi. Andıcan'dan kır sakallı Tınıç Beğ, Samarkand'tan Sancibeğ 10 bin askerle geldi. Kokan hanı Kozu Beğ, Margulan'dan Malabeğ, Altı Şaar'dan Alabeğ, Buhara hanı Temirhan olmak üzere dört han 20 bin askerle geldi.

lErtesi sabah erkenden davul sesiyle beraber Catkal denen yerden sivrilmiş sırlı mızrağını eline alan Telkazıl adlı atına binen, güreşte kimseye yenilmeyen, karşısına kimse çıkamayan, doksan erin gücüne denk derecede kuvvetli olan Muzburçak geldi. Noygut'tan Karaça boz ala atına binip 90 bin askeriyle birlikte Lop nehrinin kıyısından bu yana nice dağları ovaları aşarak geldi.

Tam öğlen vaktinde kutha tarafından çok dil bilen, sözünü tutan Eybit Han'ın oğlu Er Ürbü 6 bin askeriyle birlikte geldi. Sarı-Arşan'a yerleşin, atları cins, demirden zırh giyen, pirincini överek satan, kadınlarını kız diye öven Kazakların başı Kökçö kagala atına binerek, gök bayrağını dalgalatıp 40 bin askeriyle birlikte geldi. Gün boyunca geniş Karkıra atlarla doldu, halk karıncalar gibi kaynıyordu. Dünyanın dört tarafından gelen sayısı belli olmayan misafirler, adı sanı ve nereden geldiği belli olmayan ozanlar ve kahramanlar sel gibi akın akın geliyorlardı.

Bokmurun gelen misafirleri karşılayıp her geleni koyun, inek, at keserek ağırlıyor, rüzgar gibi ordan oraya koşup duruyordu. Ay ışığıyla aydınlanan gecelerde her çeşit oyun oynandı, çalgılar çalındı, şarkılar söylendi, türlü türlü eğlenceler düzenlendi.

Üç gün sonra yer altında yedi sene gezen yer üstüne geleli yedi gün bile olmayan, bir et bir kemiği kalan Er Töştük "kökötöy babam bana çok iyilik etmişti, peşine alıp geniş dünyayı göstermişti, aşına gitmezsem olmaz" diye Çal-Kuyruk atına binip dört bin kuvvetli askerini alarak geldi.

Arkasından tuttuğunu sağ koymayan heybetli, güçlü Eştek oğlu Camgırcı yedi ben askerle geldi. Konuklar on iki gün kaldılar. Gelen konukların en azı Aykoco'nun üç adamı iken, en fazlası yetmiş bine ulaştı. Altmış yere birbirinden farklı bayrak dikildi.

On ikinci gün, yedi bayrak taşıyan kalabalık Kalmuk ve Mançu büyük bir gürültüyle geldi. Bu kimin ordusu diye civardaki karakola sordular, gelenler Çong Coloy (Büyük Coloy)un ordusu idi.

Coloy'un vaziyeti şöyle idi: Ergenlik çağına geldiğinde onu kaldıracak at bulunamadığı için, yedi yıl yaya yürüyen, kan kokan dev idi. Kaynaşan halk Kalmuk ordusunu görünce korkup can telaşına düştü. Bir kavga çıkarsa biz ne yapacağız diye öfkeli bir şekilde Bokmurun'u sıkıştırdı.

kökötöy'ün oğlu Bokmurun Coloy Han'a gelip selam verdi.

"Bahadır geldiğiniz için memnunuz. Bizim adetimiz böyledir" diyen Bokmurun kökötöy'ün kızıl altın sebikesinden altı tanesini hediye verdi. Kesmesi için altmış bin koç, bin kısrak, içmesi için her altı kişiye bir kap içki verdi. Kötü niyetli Coloy, Bokmurundan memnun olup, saldırgın tutumunu değiştirdi.

Göz açıp kapayıncaya kadar, göğü, yeri karanlık bastı. Görünüşü insandan farklı, ünlü kamları bulunan, pamuktan kemeri varolan geniş çizme giyen Kakançin hanı Kongurbay Algara adlı tulpar atını oynatarak düdük sesi eşliğinde geldi. Kongurbay'ın görünüşü şöyle idi: Bilekleri çelik gibi sert, sağ omuzu kanbur şeklinde çıkık olan, ok işlemez elbise giyen, başına mercan gerdanlık takan, mercan taşın üzerine papağan kuyruğundan rengarenk tüy takan, alengır (müthiş) yay, sırlı ok alan, yürüyüşünden toz, ayak sesinden can çıkaran han idi. Kakançin Hanı Kongurbay karşı konulmaz, yürük atını oynatan, karanlıkta hiç şaşmadan atan çok iyi nişancı, tedbirli, yaman bir bahadır idi.

Kongurbay topaç atan askerleri, her biri bin kişiden oluşan hançerli pehlivanları, yaycı, kemend atan yiğitleri yanına almıştı.

Koşoy, Töştük'ün kumandasındaki alper Kongurbay'ın kılığını, korkunç halini gördüklerinde "Bu kahrolası sonunda bir kusur bulup gazabı gelirse Kırgızlara büyük felaket getireceğe benziyor." Diye kuşkulandılar. Düşmanı at üzerinde gören, bütün halk şaşırarak "Rahat yüzü görmüştük, şimdi yağmalanacağız, kökötöy'ün aşında kalabalık Çinlilerin elinde ölmek için kalmışız. Aş yemeden taş yiyeceğiz. Ziyafet yemeden ok yiyeceğiz. Bu sürü sürü Çinliler ile Kalmuklar bizi yiyecekler. Bizi kurtaracak o meşhur arslan Manas yok." diye telaşlandılar, üzüldüler, canlarından umutlarını kestiler.

 Han Kongurbay'ın önüne kökötöy'ün oğlu Bokmurun saygıyal selam vererek geldi, altmış deve hediye etti, kesmesi için sekiz bin koç, beş bin kısrak verdi. Bu nimetlerden gönlü sevinen Kongurbay ordusunu karargahtan çıkarıp bir parça uzakta özel olarak dikilen ak otağa varıp yerleşti.

Aman Tanrım, fazla geçmeden yedi sancak daha geldi. Gelenler haykırıyor bağırıp çağırıyorlardı. Mızrakların uçları parıldayıp, insan başları sallanıyordu. Halk heyecanla birbirlerine: "Kimin ordusu?" diye soruyordu. Görüldü ki bu Mançu Hanı Neskara'nın ordusu idi.

Dikkatlice bakıp anladılar ki, niyeti bozuk Neskere Pekin'den yola çıkıp dağ gibi iri yarı görünüşüyle kızıl perçem takınarak yabani domuz gibi atılıp geldi. İnsanları şaşırtan bu iri yarı belâ tecrübeli, bilgili, mızrak kullanmada usta, zeki biriydi. Kimseyi yanına yaklaştırmayan, Kırgızları adam yerine koymayan Altay'daki Manas'tan gördüğü horluğu kursağında saklayıp fırsat geldiği zaman "Kırgızlardan öcümü alacağım, canlarına okuyacağım" diye bekleyen Neskara, aşa geldi.

Zavallı oğlan Bokmurun kalabalık Çinli'nin başı Neskara'nın önüne gelip kökötöy'ün çok sayıda koç ve atlarını ona kesmesi için verdi.

Neskara buna razı olmsadı, Bokmurun'u çağırdı.

Bokmurun saygıyla hana eğildi.

"Hey Kırgız, göstereceğim hürmet bu kadar mı? Aşını kurutacağım! Avulunu yağmalayacağım. Cinini bedeninden kovacağım, Kırgız. Ne halin var ki, bunca halkı topladın? Benden korkup gelemeyen bahadırın Manas seni kurtarabilir mi? Dediğimi yapacaksın Kırgız, yapmazsan söyle söyleyeceğini, gidip arslanına söyle." Dedi Neskara, Bokmurun'u tehdit ederek korkutup.

Neskara bakırdan yapılmış kavalını çaldırıp Kongurbay ile Coloy'a danışmak için geldi.

"Kongurbay, Coloy yiğitlerim, ahmak Kırgızların durumunu öğrenip sayısını alayım. kökötöy'ün Maaniker adlı bir atı varmış, Han Kongurbay, sana layık bir at imiş. Vakit geçirmeden Manas gelinceye kadar kazanlarını devirip, evlerini yakıp, aşını harap edelim. Aş verilen yeri çiğneyelim. Halkını köle olarak hayvanlarıyla beraber sürüp yola koyulalım..."

Kongurbay ile Coloy bu sözü destekledi. Hanları böyle deyip dururken, Çinli, Kalmuk ve Mançuların aç halkı kökötöy'ün aşı için et pişirilen ocakları alt üst ettiler.

Bahadır Koşoy Çinli, Kalmuk ve Mançuların söylediklerine uyup, karşılık gösteren Kırgızları engelledi, düşman çoluk çocuğa saldırıp hepsini öldürmesin diye onları lafla oyaladı.

Gün sayıp canı sıkılan hanlar aşı yöneten Koşoy'u sardılar.

"Hey Kırgızlar, kökötöy'ün cesedini kırk gün sakladınız, onun aşına da mı bizi kırk gün bekleteceksiniz. Misafirleri hayvan gibi mi besleyeceksiniz? Yemek kendi evimizde de bulunur. Niye aşı vermeye başlamıyor sunuz?

"Yüce soylu hanlar! Kırgızın misafir severliğini görüp, güzel yerlerinde istirahat ediniz! Adetlerimize saygı gösteriniz! Halkın hepsi gelsin toplansın" dedi Koşoy, Manas'ın daha gelmediğini söylemeden şaşalayarak.

Baktı ki, aş vereceğim diye hayvanlarına güvenen kökötöy'ün kurulan oğlu uğursuz Bokmurun babasını toprağa verme konusunda kendisini azarlayan han Manas'a küserek babasının büyük aşında mahsus olarak ona haber göndermemişti. Yirmi günü geçti, ama Manas'tan bir haber gelmedi.

Kötü niyetli Neskara laf dinleyecek gibi değildi, söylenerek Çong Küröng atına bindi. Hoşuna gitmeyenlerin üzerine yürüyerek halkın huzurunu bozup ziyafetin, aşın bereketini kaçırdı.

Neskara çok tecrübeli ve tedbirli idi. Aşa gelen Koşoy idaresindeki Kırgızların hepsini kontrol etti, bahadırları arasına Kongurbay ile Coloy'a denk gelecek yiğidi yokmuş gibi kabardı. Bahadır Manas'ın olmadığını öğrenince daha da kudurmaya başladı.

Neskara, Bokmurun'a sövdü:

"Ey Kırgız, kökötöy'ün Maaniker'ini hediye ver. Bize layık hayvanmış o, kısmeti açılmadığı için tulparlığını gösterememiştir. Atın kısmetini açalım, at tam fakirlere gözdağı vermek için beylerin bineceği hayvandır. Altın ve gümüşle birlikte Maaniker'i Pekin'deki Esen Han'a hediye et. maaniker'i ver Kırgız, zaten sizde öcüm var, suçlusunuz. Dediğimi yap. Maaniker'i vermezsen, halkını soyup soğana çeviririm, hiçbirini bırakmadan öldürürüm. Karargahını yıkıp külünü havaya savururum." .

Zavallı Bokmurun ya cevap veremediğinden ya güveneceği Manas'ı yanında bulamadığından aklına bin türlü korku geldi, bileğinden kuvvet, yüreğinden kan gitti.

Bokmurun Koşoy'a varıp derdini söyledi.

"Kalmuktan gelenler silahlı ve kalabalık geldiler amca, bir akıl göster amca!

Büyüklerin sözünü dinlemeden aş vereceğim diye başımı derde sokmuşum, bir felâkete kalmışım. Yiğit halkımın hepsini yağmalatmaya getirmişim. Kara Kalmukların ve Mançularan dediğini yapalım amca, Maaniker'i istiyorlar, verelim amca!" Tedbirli, akıllı Koşoy şöyle dedi:

"Aş veren adam suçlu, halkı toplayan adam günahkârdır oğlum. Kalmukların ve Çinlilerin halka acı çektirdiğini çoktan biliyordum. Manas'a "Aşı idare ediver" diye bir uğrasaydın keşke. Bahadırın inadıyla oynadın. Sözümü dinlersen, Manas'a geniş Talas'a haber ver. Manas gerçek kahramansa altı gün içerisinde gelsin de, halkını kurtarısın de. Bahadır Koşoy amcanı Kalmuklar tutsak etti de! Eğer Manas gelmezse, Kara Kalmuklar, Mançular ve Çinliler üzerimize saldırıp bütün hayvanlarımızı sürüp hepimizi öldürecekler de!"

Er Koşoy küçücük bir mektup yazıp akşamüstü, Caş Aydar'ı Maaniker'e bindirerek kimseye sezdirmeden Manas'a haber ulaştırmaya gönderdi.

Caş Aydar gündüz gece demeden, durup dinlenmeden yol yürüyüp Talas'a ulaştı, han Manas'ın beyaz çadırına geldi.

Beyaz çadırın bekçileri onu alıkoymadan han Manas'ın yanına girmesine izin verdiler

Han Manas köşedeki altın tahtında, sağ yanına Bakay'ın başta olduğu yirmi akıllı, bilgiç danışmanlarını, sol yanına Almambet'in başta olduğu özel işareti olan yirmi ordu komutanını alarak oturuyordu.

"Bahadır Manas, Koşoy amcanın mektubu var, içinde dertli bir adamın ahı var, kökötöy'ün aşına gelen Kalmuklar, Mançular ve Çinliler karışıklık çıkardı, Neskara, Maaniker'i alacağım diye kavga ediyor. Koşoy Han kafese konuldu, Bahadır Manas gelsin diyor, arabulucu olarak gelip aşı idare etsin diye Bokmurun beni gönderdi." Caş Aydar söyleyeceklerini söyleyip, kamçısını göğsüne aldığı halde cevap bekledi.

Bunu duyduğunda kaşları çatık, öfkeli han Manas'ın gözleri ateş parladı, hırslandı, yüzü bembeyaz oldu, dişlerini gıcırdatıp Caş Aydar'ı karakuş tavşanı almış gibi yolup aldı.

"Elinin körü, şımarık piç Bokmurun, altınlarına güvenip kabarıyor. Halkının başını yiyor. Hey, han kökötöy ölürken haber vermedi, büyük aşına da çağırmadı, şimdi başımızı kurtarsın diye geldiğinde bakın bu köpeğin. Aşını Kalmuklarla, Çinliler yağmalasın! Etlerini köpek yesin! Size bu da az gelir! Söylediklerini şeytan dinlesin! Halkın günahı, bütün felaketleri şu oğlanla beraber gitsin! Tanrıya kurban sunayım" dedi Manas zülfikârını kınından çekerek.

Manas'ın sinirlendiğini öğrenen Kanıkey ağır ağır yürüyerek çadıra geldi. Güzeller güzeli zavallı Kanıkey, beyaz gerdanlarını sallandırıp, yanında taşıdığı kırk anahtarı oynatarak Han Manas'ın karşısına geldi, kılıcını tutup, kederlenerek korkmuş bir bıldırcının gözlerine benzeyen parlak gözlerinden yaşlar aktıtarak tatlı tatlı konuşup yalvardı:

"Bahdır, dur! Bu oğlanın ne suçu var? Kimsesiz birine dokunmak iyi değildir. Bu oğlan Kalmuk'tan gelen düşman değil, ona dokunan da arslan değil, öfkeyle iş yapılmaz, yaptığınız doğru değildir, kılıcınızı indirin. Haberciyi öldüren sağ kalmaz, kadın olsam da rica ediyorum, kimsesiz oğlanın kuşunki kadar hayatını benim için bağışlayın."

Gök vaşaklı kalpak giyen, önde yürüdüğü zaman şans getiren, arkada yürüdüğü zaman binlerce askere bedel olan, altı ay sonra gelecek azabı önceden tahmin edebilen, açık göz evliya Bakay şöyle dedi:

"Yiğidim Manas, beni dinle, gerçekten han isen, kimsesiz bir oğlanın canına kıyma! Öldürecek düşmanın bu değil. Halkından bir haber alıncaya kadar sabret! Bokmurun'a kızıp, acısını genç oğlandan çıkarma!"

Amcası Bakay raya girerken zavallı kadın Kanıkkey Manas'ın önündeki Caş Aydar'ı çabucak alıp uzaklaştırdı.

Han Manas kılıcını kınına sert bir şekilde sokup, davul değneğiyle altın oyuklu davula vurmaya başladı.

Davulun kulağı ağrıtacak kadar yüksek sesle çalınması düşman geldiğinin ya da düşmana karşı atlanmak gerektiğinin işareti idi. Han karargahı gürültüden sallandı.

"Atlanın! Savaş silahınızı hazırlayın!" Kırk çoranın başı ihtiyar Kırgıl'ın yarlığı derhal herkese ulaştırıldı.

Kalabalık halk harekete geçti, askerler atlarını eyerleyip, silahlarını kuşandılar. Onbaşı, yüzbaşı, binbaşıları toplanıp harekete hazırlandılar.

Manas'ın karargahında patırtı gürültü uzun sürmedi, kırk çora atlarına binip sıraya girerek Bahadırın emrini bekliyordu.

Kanıkey karargahta kelebek gibi dönüp dolaşıp sanki bir şeyi sezmiş gibi telaşa kapıldı. .

"Bahadır Manas, işine karışıyorum ama, söylemeden rahat edemem. Sözümü dinleyin, bahadır" dedi Kanıkey Manas'ın karşısında eğilerek.

"Kanıkeyim, kulağım sende. Bu aşa gitmemi o kadar önemseme" dedi. Manas hareket etmeden.

"Bahadır, dünyanın dört bir bucağındaki kuvvetli bahadırlar, bütün yiğitler bir araya gelecekmişsiniz. İnatlaşıp tartışmazsanız, büyüklük taslayıp tutuşmazsanız iyi olur. Bir felâketi hissediyorum. Ocağın külünü rüzgar uçurup yeri yakmasın." "Söyleyeceğini çabuk söylemez misin, çeneni kapatmaz mısın?" dedi Manas sinirlenerek. .

"Bahadır Manas, izin verirseniz, kırk çoranıza hazırladığım elbiseleri vereyim." dedi tatlı sözlü hazırcevap Kanıkey.

Kanıkey, beyaz çadırına kırk çorayı eşleriyle birlikte çağırdı. Kendi yaptırdığı ok işlemez kırk zırh gömleğini hazineden alıp sırayla duran kırk çoraya giydirdi, ayrıca her birine miğfer ve şalvar giydirdi.

Tedbirli yenge Kanıkey'in marifeti şundan bilesin: Yiğitler gürültü patırtı yapıp dururken kırk çoranın atlarını Ak-kula başta olmak üzere sıraya bağlayıp arpa ve pirinçten yem verip, yarışa hazırladı. kökötöy'ün aşı olacak, halk toplanacak, bahadır yiğitler çekişmeye girerlerse atlar semizlikten tembellik etmesin diye alıştırma yaptırtmıştı kadıncağız.

Üzerine kıllı zırh gömlek, başına miğfer, altına şalvar giyen, insanı imrendiren kırk yiğidinin inci gibi dizilip durduğunu görünce Manas, sevgili kadını Kanıkey'in asilzadeliğinden çok memnun oldu. Normalde hiç gülmeyen, gülmesini de bilmeyen Manas ağzını açarak "Bu yengeniz ne kadar çevik böyle" diye kahkaha attı.

Kanıkey, haberci Aydar'a da elbise giydirip ağan Manas iki gün içinde yola çıkacak diyerek onu yolcu etti.

Kanıkey Bahadır Manas'ı beyaz olpoğu (savaş giysisi)nu giydirdi ve şöyle dedi:

"Bahadır sözümü beğenirseniz, halk uygun bulursa büyük kaynatamın aşına sofra hazırlayıp vereyim, yardımına koşayım, izin ver" dedi Kanıkey. "Bahadır Manas, Kanıkey'in sözünü beğendi.

Fazla geçmeden devriyelerden "Han kökötöy'ün aşına Çinli ve Mançular yağma edip aziz Koşoy'a işkence yapmış" şeklinde bir fısıltı Manas'ın karargahına ulaştı.

Manas belirlediği günden önce Ak-kula'yı eyerledi. Ak-kula müthiş gözüküyordu, tuynakları çukur açıyordu, sağrısı kızrak yarışı yapılabilecek genişlikteydi, ağrıyan yerine binilse aldırmayan, çarpışmada yaralansa caymayan, Bahadır Manas'a yakışan tulpar bir at idi.

Bahadır Manas atına binip, kırk çorasını peşine takıp Kanıkey'i de yanını alarak Karkıra'ya doğru acele hareket etti.

Gök demirden zırh giyinmiş, üzengi oynatan yiğitler Han Manas'ı ortalarına alıp, ordunun önünde yirmi yay nişancısı, arkasında usta mızrakçılar, sağ ve solunda kılıç ve balta kullanan bahadırlar olduğu halde ilerliyorlardı. Arslan sıfatlı bahadırın büyüklüğü kalabalık içerisinde farkediliyordu, dağ gibi büyük bozkurtla hangi eceli gelen başa çıkabilir ki? Han Manas farklı gözüküyordu, çelik gibi bilekleri vardı. Mızrağı parlıyordu, kaşları çatık, güçlü kuvvetli, dokunduğunu toz eden, kara benekli kaplan idi, saldırısına uğrayan adam canından umudunu keserdi. Er manas Ak-kula'sına puhu tüyleri taktırmıştı, yanına bir de yedek at almıştı.

Bahadırın peşinden at kullanmada çevik, heybetli, ellerinde nakışları altından bayrak olan, eğlenmeye eğlence güreşmeye yiğit bulamadığı için canı sıkılıp kükrreyen kırk çora geliyordu. Beyaz zırh giyen, ölümü hiç düşünmeyen, savaş taktiğini iyi bilen, davul ve zurna çalan gök yeleli bozkurtlar sanki dağ kayması gibi yeri titreterek gidiyorlardı.

Manas otuz gün geçtikten sonra aşa geldi. kökötöy'ün oğlu Bokmurun ozanlarına Er Manas'ı övdürdü, önünde oğlak kestirip kızıl altın serptirdi, Arçatoru tulparını yedeğe alıp hediye sunarak Bahadırı karşıladı.

Bokmurun bahadırla görüşeyim diye yürürken, düz yere ayağı takılıp durakaldı. Er Manas'ı görünce ne diyeceğini şaşırıp dona kaldı. Kalabalık arasına saklanıp söyleyeceğini Er Koşoy'a söyleyerek Manas'ın gözüne gözükmemeye çalıştı.

Kırgızlar arasında Torum kız denen kocaman güzel bir hanım vardı. Gençliğinde hayatını birleştirdiği kocası at yarışında öldükten sonra kimseye gitmemişti, bu yüzden halk ona hâlâ kız adıyla çağırıyordu. Torum kız elişinde becerikli, hoş sesli bir şaire idi. Kanıkey yeni gelin olarak geldiğinde bahadırın kırk kanatlı beyaz çadırını süsleme işini Torum kız üstlenmişti, bakır yüksüklü kırk kızı yanına alıp bahadırın beyaz çadırının süslemesini iki yılda bitirmişti. Bokmurun da Torum kızı çağırıp, babamın aşında dikeceğim diye kırk kanatlı boz evi de ona yaptırmıştı. Bahadırın şerefine kırk kanatlı boz ev ilk defa dikildi.

Bahadır Manas Karkıra'nın geniş ovasında akan ırmağın kenarında dikilen duvar keresteleri ve sırıkları her türlü boya ile boyanan, nakışları ipekle işlenmiş, ipleri zarif beyaz çupa ile kaplı beyaz çadıra girdi.

Büyüğe gidelim, büyükle görüşelim diye Koşoy'un başında olduğu halk, Kazakların reisi Kökçö, Eleman'ın oğlu Töştük, Eştek'in oğlu Camgırcı, Cediger'in oğlu Bagış, Cetkir Beyin oğlu Agış, kara Caak, Er Ürbü, Karaşak'ın oğlu Cigörü olmak üzere sekiz han Manas'ın huzuruna geldiler. "Koşoy amca, esen misin? kökötöy atanın aşına başlamışsın, yurdun halkla dolsun, yaylan hayvanlarla dolsun. Herkese kökötöy'ün ömrünü versin, vasıflarını nasibetsin?" Manas siyah bıyıklarını tarayıp Koşoy'la göğüslerini birbirine değdirerek görüştü.

Manas'ın gaddarlığını gören evliyazade Han Koşoy şöyle dedi:

"Niye geciktin böyle, Manas. Kırgızlar can telaşında. Doğrulan bel büküldü. Başımız derde girdi. Hayvanlarımızı Kalmuklar ve Çinliler öldürüp yağmalayıp bitirdiler. kökötöy'ün ocağına sahip çıkacak yiğit bulunmadı. Kahrolası aştan ne çıktı?" dedi Koşoy üzülerek.

Bahadır Manas kamçısının ucuyla arslan postunun ap-açık duran gözüne dürterek şöyle dedi:

"Koşoy amca! Aş vereceğiz diye tutturdunuz, ağzınızı ben mi açtım? Kendi kazanına kendisi sahip çıkmazsa, bu Kırgızların kötülüğündendir. Aşta malınızı esirgemeyin, mal mülk bulunur, aç doyur. Misafirlerin aç gözlülüğüne bir kez olsun dayanın! kökötöy'ün topladığı aşından artacaktır, ruhu şâd olsun! Kalmuklar ve Çinliler tesadüfen kalabalığa saldırıp yok yerden kavga çıkarmasınlar. Dikkat edelim, gözünüzü dört açın! Halka eziyet verirlerse kılıcın tığı, sırlı mızrağın ucuyla konuşacağım. Dokunanı yola getireceğim, ordusunu, askerini saman gibi savuracağım" dedi Manas tehditle.

Coloy'un Maaniker'i istediğini söylersem Manas hırslanıp başka bir iş çıkarmasın diye ürken Koşoy derdini tamamiyle söyleyemeden "aşın başına dönelim" diyerek yerinden kalktı.

Arslan Manas'ı yakından bir görelim diye aşa gelen başka yurtların adamları bahadırın kalktığı ak otağa doğru yaklaştılar. Muhafızlar, bekçiler kamçı vurup, kılıç kaldırıp yolunu kestiler. Halk deniz gibi taşarak muhafızlara itaat etmeden engelleri, kar birikintisini temizler gibi temizleyip geçti. Halkın arzusunu gören Kalmuklar, Çinliler ve Mançuların yiğitleri Manas'tan çekinip ne yapacaklarını şaşırdılar.

Çinlilerin Çagıray adlı bir bilgeleri vardı. Yaltakçı oburun huzuru kaçtı Kırgızların Manas'ını bir göreyim diye bahadırın ak otağına gizlice bakmıştı. Kahraman Manas Bahadırı, doğrudan görünce kalbi çatlayarak olduğu yerde düşüp can verdi.

Bahadır Manas aşa gelince umutlarını yitirmiş olan Kırgızlar yeniden toplanmaya başladılar. Yiğit Bakay da kırk bin askeriyle gelince bütün halk daha da cesaretlendi.

İki kazan ete doymayan Neskara ocak başında dolaşıp yiyecek bir şey var mı diye kalabalığa katılarak varıp Er Manas'ı görmüştü.

Han Kongurbay ile Dev Coloy'un yanına acele gelen çok tecrübeli Bahadır Nesakar öfkelenerek şöyle dedi:

"Kongurbay han hazretleri, bahadır Coloy üstadım, benim gördüğümü gördünüz mü? Benim duyduğumu duydunuz mu? Ben Manas'ı yakından görüp şaşırdım. Şimdi bu Kırgız'ın görünüşü felakettir, tüm Pekinliler bir araya gelsek de onunla başa çıkamayız. Maaniker atını sormayalım, boşyere başımıza iş açmayalım, boşuna ölüp yok olmayalım. Kakançin'e sağ salim dönelim. Bahadırlar beni dinleyin."

İki han Neskara'yı sövüp sayarak ortaya aldılar.

"Elinin körü Neskara, seni Mançu'nun arslanı sanıyorduk, korkağın teki imişsin. Yurduna kaçarsan sen kaç! Manas gökten mi inmiş? Bizden daha mı yiğittir?" dedi han Kongurbay kahrolarak.

"Kırgızlar dediğimi yapmazlarsa, Maaniker'i vermezlerse aşını harap edelim! Atlarının hepsini sürüp gidelim" dedi Coloy gürleyerek.

Bu üç bahadır; Kongurbay, Coloy, Neskara Kırgızlara felaket yağdırmak, yıkıp yakmak için anlaştılar. Kalmukların, Mançuların ve Çinlilerin hanları Bokmurun'u sıkıştırdılar. Bokmurun'un bileğinden güç, yüreğinden kan gitti.

"Hey Kırgız, benim bir dediğim iki olmamıştı. Manas'a yaltaklanıp at hediye edip debdebeyle karşılıyorsu da bize hediye verecek atın yok. Adetlerin bu muydu senin? Maaniker'i hediye vereceksin! Aşında Maanireke bineceğim, eğer atı vermezsen derinden kaşış yapacağım! Aşına felaket yağdıracağım!" dedi suratı soğuk Kongurbay kötü niyetini açıkça ifade ederek.

Bokmurun'un rengi uçmuş bir halde Kakançin'in çıkardığı zorluğu aşı yöneten Koşoy'a anlattı.

Kocayıp ihtiyar deve gibi bitkin düşen Er Koşoy öyle düşünüp, böyle düşünüp sonunda pehlivanlarını, başbuğlarını toplayarak oynatıp yatan Manas'a vardı.

"Bahadır, Neskara ile Kongurbay'ın niyeti kötü, Maaniker'i verin diye sıkıştırıyor. Maaniker'i almadan rahat duramam diyor. Vermezseniz halkınızı yağmalaycağım, kafanıza sopa indireceğim diyor. Güvendiğin Manas'ı gebertip, ganimet alacağım diye sabah akşam kükreyip duruyor. Çinliler kan dökmeyi, kavgayı seven bir millettir, böcek gibi kalabalıklar, aşın bereketini kaçırıp halka zulmetmesinler? Bir at için kavgaya, çekişmeye girmeyelim, atı verelim. At verip kandıralım. Halk huzur bulsun. Aş kavgasız geçsin" dedi er Koşoy.

Bunu duyan Manas sinirlendi.

"Yazıklar olsun size amca, aklınız nerde kaldı! Seni çok akıllı sanıyordum, söyleyeceğin bu muydu? Seni halkın atası sanıyordum, yapacağın bu muydu? Bu haraketi niye söyledin? Aklın başından gitmiş, kocadığından delimişsin. Ben Koşoy'um demeden ortadan kaybol. Canı için namusunu satan han Koşoy sen misin? Aklından azan vicdansız Koşoy sen misin? Bunu senden başka biri söyleseydi kanını dökerdim. Çin Hanı Kongurbay sırrını öğrenip bugün Maaniker'i alırsa, yarın kudurup Ak-kula'yı almaz mı? Öbür gün Çal-kuyruk'u almaz mı? Bu tulpar atlardan ayrılıp yaya kalırsak tuzak kurup hepimizi yok etmez mi? Bu talihsiz sözünü kulağı olmayan yer duysun, sessiz sedasız mezar duysun. Maaniker'i vereceğim diyeceğine Manas öldü deseydi. Ben yaşadığım sürece Çinlilere verecek malım yok, Maaniker'i verecek hâlim yok, küstah kafirin kendisinin atını alacağım! Savaşmaya yeğlerse kökünü kurutacağım!" kükreyen Manas oynayaduran Ak-kula'sına binerek altın davulu çaldı. Sabırsızlıkla bu anı bekleyen kırk bahadır, Çinlilere hücum ettiler. Gafil yatan Çinliler atlarını dağlara sürüp çığlık atarak kaçtılar. Kaçanların peşinden takibeden badırlar koyuna saldıran kurt gibi saldırıp çok sayıda Kalmuk ve Çinliyi imha etti. Bahadır Manas Ak-kula'yı koşturup Kalmukların ve Çinlilerin kalabalık ordusunu yardı.

Bahadır Manas'ın önünü Coloy ile Kongurbay kesti. Manas onlara bağırdı.

"Elinin körü! Aklınızı başınıza toplayın. Saygıyla aşa davet ettik! Değerinizi bilin! Alacak olan Kalmuk ve Çinli değil, verecek olan ben değilim. Ölmediğinize şükredin! Söylemek istemedim ama, söylemeye zorladınız!" Altay'da iken Kalmukların hanı Coloy, Mançuların hanı Neskara, Çinlilerin hanı Kongurbay, size dersinizi vermiştim. Onu unutmuşsunuz. Aşa gelmişsen uslu otur, dövüşmek istiyorsan sözünü söyle, kudurmuş cinini kovayım!

Manas Ak-kula'yı oynatıp harekete geçmek üzereyken kalabalık arasından Bay'ın oğlu Baymırza yüzü gözür kan içinde, elbiseleri yırtılmış bir şekilde imdat isteyip ağlayarak geldi.

"Bahadır Neskara denen dev ocakları devirip, her şeyi alt üst edip bana işkence etti. Benimle alay edip beni sopayla dövdü. Az kalsın öldürecekti. İstersen git Manas'a derdini anlat dedi.

" Böyle bir alayı işiten Er Manas tüyleri ürpertip arslan gibi korkunç bir hal aldı. Tam bir bahadır sıfatıyla ucunda püskülü bulunan, sapının içinde yerleştirilmiş oku olan siyah kamçısını, Neskara gibi oburun başına çaldı.

Gözü patlak, yüzü şişkin, çenesi kalın Neskara'nın kalpağı başından uçtu, yüzü kanla boyandı. Bunu gören kalabalık Çinliler laçinin saldırdığı kargalar gibi dağılıp kaçtılar.

Gazaba gelen Er Manas kaçışan Kalmuk, Mançu ve Çinlilerin canına okudu. Bahadır Manas'ın harekete geçtiğini gören kırk çora tabii ki bakıp duramazdı. Onlar da "Manas" parolası söyleyerek hep beraber saldırıya geçtiler. Etraftan çıkan toz duman göğe yükseldi.

Tepede duran kurnaz hilekâr han Kongurbay kırılan adamlarını gördüğünde rengi uçtu, fazla dayanamadı; önce atından inerek kılkara adlı atını Manas'a hediye sundu.

Er Kongurbay han adetiyle eğilip diz çökerek Manas'a tazim eyledi.

"Bahadır sözün doğrusuna gelelim. Örf adetlerine hürmet edelim bahadır, kurallarına saygı gösterelim bahadır. Otuz beş gün yatıp canı sıkılan yiğitler ziyafetinde kavga çıkarmışlar, kusur bizde, affedersin. Atım hediye, başım hediye" dedi Kongurbay han.

Manas'ın hırsını bilen Koşoy ile Bakay araya girdiler.

"Bahadır Manas, han ayağından geçerse, han adetince affedilir. Köpek acımaz, yiğit affeder. Ateşi kes. kökötöy'ün aşına başlayalım. Canı sıkılan halk zorlanıyor." Dedi Bakay bahadırın atının dizgininden tutarak.

Manas dizginini geri çekerken davul sesi de kesildi. Dağdaki kara buluta benzeyen bahadırın keyfi yerine geldi. Bütün milletin önüne at alacağım diye tutturan açgöz Kalmuklar ve Çinliler atlarını hediye vermek zorunda kalarak rezil oldular.

Ünlü bahadırların barışmasından sonra üç gün geçti. Karkıra'da kökötöy'ün gök bayrağı dalgalandı. Yeniden zurna çalındı. Coşan gelin kızların gülüşü, delikanlıların şarkısı duyulmaya başladı. Halk neşelenerek birkaç dilde yarlığ söyleyen münadilerin sözüne kulak astı.

Saklanmaya çalışan Bokmurun şimdi Maaniker'e binerek atını ileri geri koşturup tekrar canlandı. Babasının kırk oda dolusu hazinesinin ağzını açtı.

Iraman'ın Irçı oğlu münadi idi, şair olarak ün yapmıştı, kemale ermiş bülbül gibi ötmekte idi. Delikanlı ozanlığını gösterdi.

Karkıra'nın yeşil sahasını ot gibi kaplayan kalabalık halk kıpırdamadan onu dinliyordu.

Aşa gelen, kalabalık halk ikiye bölündü: Kalmuk, Mançu, Tırgoot, Şıbe, Saloon, Çinli, Tarsa bir tarafa, Kırgız, Kazak Noygut, Özbek, Tacik, Cediger, Kıpçak, Katagan, Türk oğulları bir tarafa ayrıldı. Altmış sıra asker okun ulaşabileceği mesafeye kadar çekildikten sonra oyun başladı.

Püsküllü Kalpak giyen Iraman'ın Irçı oğlu yanına tercümanı Caş Aydar'ı alıp kalabalık halka at yarışı yapılacağını duyurdu. Ezelden beri at seven Kırgızlar, ziyafet ile aşın keyfini at koşturan çıkarır diyerek gelmişlerdi. At yarışında birinci olana seksen bin at, bin deve, ayrıca yüz bin koyun ödül konuldu. Altmış bir ata ödül var idi. Davul çalınıp atlar alana, köknar ağacının bulunduğu yere toplandılar. Atları sayan adam gördü ki yarışacak yürük atların sayısı iki bine ulaşmıştı.

Atların çokluğunu öğrenen bahadır Manas Almambet'i yanına çağırdı.

"Bahadır, Almoş bahadırım! Atların çokluğu koşuyu çıkmaza sokar. Yolu açmazsan, gerçek tulpar Ak-kula'nın şansı açılmaz. At biraz etlidir, eti erisin. Hünerini göster." Almambet çadıra girip Çin'de öğrendiği hünerini gösterdi.

Tersine bakıp, tersine oturup Kalmukça dua okuyup suya küçük bir taş koydu.

Göz açıp kapayıncaya kadar Karkıra'nın açık havası tutuldu, bulutlar gürleyip dolu yağdı, kar kasırgası buram buram yükselip soğuk vurdu, insanlar donup, atlar titremeye başladı. Atlarını bırakıp kaçan insanlar evlerine saklandılar. Gece soğuktan çok sayıda yürük at helak olmuştu.

Hava büsbütün açıldı. Güneş yükselip kuşluk vakti olduğunda vadiler kurudu, tarla kuşu ötmeye başladı, ter temiz olan otlar sallanıp güzel bir manzara peyda oldu.

Bokmurun dünkü yarlığına bugün her at başına yine bin hayvan ilave edeceğini duyurdu.

Atların hesabını alan adam taş koyup saymak suretiyle yarışa katılacak yürük atlarını sayıp gördü ki, dünden bugüne bin at azalmıştı. At yarışının hakemi Arçatoru'ya binen Manas atları resmi geçide hazırladı.

Fazla geçmeden Caş Aydar atları resmi geçide getirdi. Uzmanlar gözleriyle yürük atları süzdüler. At uzmanıyım diyen açık gözlerin pekçoğu ses çıkarmadı, kimisi fısıldaşıp, kimisi hayret ederek resmi geçitteki atların nereden geldiğini, vasıflarını cinslerini, yarışı hangi atın kazanacağını tahmin etmeye çalışıyorlardı.

Birbirinden mükemmel yürük atlar her taraftan, gün doğusuyla gün batısının bucaklarından seçilerek getirilmişti. Sıraya girdiklerinde karaca gibi başlarını kaldırıyorlardı, kuş bile uçsa yerlerinde duramıyorlardı.

Kendisi zayıf olsa da dişiliği ulu derler ya, Oronggu'nun zıplayan Kulabee'si, yanı kurulup yürüyen kısrağı resmi geçide başladı.

Ardından resmi geçide Manas'ın altından muska takılan, kulağında, sağ butunda beneği olan, kasırgadan türeyen Ak-kulası girdi.

Kalmukların hanı Coloy Açbuudanının perçemini düğümleyip, muskasını takıp çıkageldi.

Pamuk kemerli, geniş çizme giyen Kalmukların hanı Kongurbay, pis kurnaz "Safdil Manas'ın Ak-kulasını at yarışına çıkarması çok güzel oldu, atı olmayan yaya kalır,başka bir ata binip çıkarsa dövüşte kanını dökeceğim" diye tedbirli davranarak Algara'yı yarışa çıkarmadı.

Mançuların hanı Neskara da kendini tutamadı, yarışı kazanacağım diye çoştu. Onun arkasında Er-Töşkük'ün Çal-kuyruğu, onun arkasında Muradil'in Kılceyren'i, Muzburçak'ın Telküröng'ü, Er Koşoy'un Çong Sarı Atı, Ürbü'nün Koş Karat'ı, Kökçö'nün Köğala'sı, er Bagış'ın Surkiyiği başta olmak üzere bin at listeye kaydedildi.

Er Manas atları sürün diye buyruk verdi. Dağınık örgülü Caş Aydar, Maaniker'e binip yanına iki yüz pehlivanı alarak atları altı günlük bir yola sürdü. Manas'ın emriyle atların geleceği yolda, atların yoldan sapmaması için, beyaz bayraklı keskin mızraklı altı bin adam nöbet tuttu.

Sürülen atların çıkardığı toz duman kaybolduktan sonra, Bokmurun güreş yapılmasını buyurdu. Ödül için bin deve, bin kısrak, bir çocuklu cariye konuldu.

Duyuruyu işittikten sonra patırtı çıkaran Kalmuklardan Coloy, han olduğuna bakmadan ben çıkacağım diye yabani domuz gibi fırlayıp Sarı deri şalvar giyer kırkından aşmış Coloy denen bahadırın büyüklüğü Opol dağının yarısı kadardı, baldırı öküzün beli kadar idi, önüne çıkanı yiyecek gibiydi, iki göğsü beş yaşlı çocuk kadardı, deveyi yumruklayıp yıkan, dünyaca meşhur, benzeri olmayan biriydi. Gözkapağı gölün çukuru gibi derindi. Gözükeni yutacak gibi görünüyordu, kurulup yatan köpek gibi oturan Coloy, Altay'dan Alay'a Semerkan'da kadar olan sahadaki Türk oğullarınca, Kırgızlarca biliniyordu, herif onların korkulu rüyası idi.

Iraman Irçı oğlu çene çalıp Kırgızların yiğitlerinin bahadırlarının adların söyleyerek onları övüp göklere çıkarmış olmasına rağmen Coloy'un karşısına çıkmaya kimse cesaret edemedi, halk sustu, çekindi ve tabii halkın onuru kırıldı.

Bahadır Manas yanındaki uzmanlara döndü:

"Uzmanlarım, Coloy devin pehlivanlığını anlatın." dedi Manas. çıktı. Çinlilerin kozu Doğu'ya bakarak dua ettikten sonra bağırdı.

Uzmanlar âdetlerine göre önce büyükleri, sonra küçükleri söz alarak anlattılar. Sonunda bu Coloy'a denk gelecek adam dünyada yoktur kanaatine vardılar. Manas buna kudurdu.

Bahadır Manas halkı arasında dolaşıp şöyle dedi:

"Ey millet, bu kabaran Kalmuk'un boynunu kıracak namuslu yiğidin var mı?" diye her grubun başına, yani Kazaklara, Argınlara, Noygutlara, Özbeklere, Kıpçaklara, Türk Oğullarına sordurdu. Bunca kalabalık arasından bir pehlivan kendiliğinden çıkmadı.

Manas kendisinin güvendiği demiri çubuk gibi kuran pehlivanların isimlerini çağırıp ziyafeti yöneten Koşoy'u, onlarla konuşmaya gönderdi. Koşoy amca boz yorga atına binip Er Çegiş'e, Abdıraman'a, Er Töştük'e, Kökkoyon'a, Akbay'a Muzburçak'a varıp, farfaralık eden, yerdeki taşları toprak gibi ufalayan on yedi gayretli yiğide "Güreşe çıkmayacak mısınız, Coloy'u yıkmayacak mısınız?" diye sordu. Her biri mazeret göstererek belâlı bahadırla güreşmekten korktular. Beyzadelerin keyfi kaçtı.

Er Koşoy Manas'ın yanına sinirli bir şekilde geldi.

"Ey Manas, bu herife karşı Kara Kırgızdan bir erkek çıkmadı." dedi Er Koşoy iç çekerek "İhtiyar deve gibi kocamışsam da bu kafire ben çıkayım, ya sen arsaln gibi yiğit olduktan sonra o kabaran köpeğe sen çık."

Bunu işiten Er Manas duraklayıp kaldı.

"Koşoy amca, bu kafirden kaçsam beni Tanrı lanetlemez mi! at üzerindeyken öldürmek için doğan ok gibi idim, mızrakçıdan daha iyi idim, ama atsız iyi değilim, amca. Güreşe çıkmayı tabii ki isterdim. Eğer kimse çıkmazsa namus için soyunup güreşe de çıkacağım..." Manas tereddüt ederek durakaldı.

Manas'ın sözünü dinleyen büyük Koşoy amca elini ağzına tutarak "tüh" diye dertlendi.

"Niye yiğitlere sözüm geçmedi? Niçin yurdumda pehlivan doğmadı? Hey, karanlık gün, ya devlet bizden gitti ya da diz çökme zamanı geldi. Niçin Tanrı beni kocatıp almadı, niçin halkımı köleliğe koymadı?" Koşoy amca sinirden patlıyordu.

Koşoy'un sözlerini eksiksiz dinleyen Manas düşünüp, cesaretlenerek amcasına şöyle dedi:

"Amca, kahrolası Coloy'a yaklaşacak başka adam yokmuş. Güreşe çıkmadan ödül vermektense, başkalarına yalvarmaktansa, ihtiyar olsan da sen yaparsın amca, Coloy'la güreş yap amca, bize büyük şeref kazandır amca! Güreşmeye gönlün çekmezse ver gitsin amca."

"Eyvah, şu dünyanın haline bak, kökötöy'ün aşında, kalabalık Kırgız'ın yanında bu bana söylenecek söz değildi, senden işiteceğim söz değildi, Manasım, ağzından çıkan sözü iki ettirmem, böyle kuvvetten kaldığım bir anda beni sıkıştırdın. Mahvolası bana şimdiki gibi seksen beş yaşımda değil, tam kuvvetimde olduğum zamanda rastlasaydı, Coloy gibi nicesinin hesabını verirdim, kuvvetli olsaydım bu ahmak yaltağı çoktan yere sererdim. Bahadırım onurunu kırmadan, halkını utandırmadan yaşlı olsam da çekinmeden güreşeyim, ölmeyen kim var ki. Canım Manasım, söyleyecek sözüm var: Kadınım beceriksiz biridir, zayıf keçinin derisinden elinin ucuyla takırdayan şalvar dikip vermişti. Onu koca Coloy tutup sökerse halk önünde rezil olurum. Hanlarını çağırtıp halk içinden bana uygun gelecek deri şalvar buldurup ver" dedi Koşoy çocuklar gibi utanarak.

Baharır Manas yokuşa çıkıp güreşe çıkacak olan pehlivanların hangisinde deri şalvar varsa gelsin diye buyurdu.

Bahadırların hiç birinin şalvarı han Koşoy'a uygun gelmedi.

Yiğitler utançlarından sessiz sessiz dururken Bahadır Manas Kanıkey'in gâzâ için hazırlamış olduğu şalvarı hatırlatıp, eyerinin üzerindeki döşeğin altından paçası nakışları şalvarı getirti.

Korkunç olan dev Koşoy sağ butunu şalvara soktu ama , baldırı sığmadı. Koşoy gibi deve.

Şalvarı hışırdatıp çektirirken Bahadır Manas geldi. Şalvarı dar yapan Kanıkey'e kızdı.

Soktuğu butunu geri çekemedi dev Koşoy.

Şalvarı çekenlerin biri Argının hanının oğlu Acıbay idi, o Kanıkey'in becerikliliğini anımsadı.

"Koşoy amca, bu şalvarı Kanıkey, üç yüz teke kestirip, derilerini güneşten uzakta, sandıkta saklayıp, bakır kovada altı ay sepilendirip, ustalara dokuz gün dişleriyle tezyinat yaptırıp, büktürerek, çelikle birlikte kaynatıp özenle yedi yılda yapmıştı. Bu şalvar ne sırlı tüfeğin okunu geçirir, ne ateşte yanar. Şalvarın sırrını ben biliyorum, Manas için bir yerini saklamıştır." Acıbay, Manas'ın elindeki şalvarı aldıktan sonra iki alp, çekmeye başladılar. Şalvarın yan kısmından bitiştirilen altı karış bükmesini çözdüler.

Şimdi şalvar dev Koşoy'a tam gelmiş ve çok yakışmıştı. Şalvarı iyi gelen ihtiyar Koşoy Kanıkey'i çağırtıp bütün halk önünde ona dua etti.

"Tanrım, dilimde bir kutsallık var, şu ana kadar söylediklerim hiç geri çevrilmedi, dileğimi kabul et, şu güzeller güzeli gelinimin girdiği ev bereketli olsun! Kurdetinle yarattığın şu evliya gibi kız evlat derdiyle yaratana yalvarıp ızdırap çekiyor, müracaatını işit derdine çare bul. Şu gelinim çocuk doğursun! Erkek çocuk doğursun! Oğul düşmanlarını demir gibi büksün! Dostum Manas'ın tohumu babası gibi arslan olsun! Dağ sırtlarında yanan ateş olsun! Her şeyi iyi gitsin!"

Bütün halk yeri sarsacak şekildi uğuldayıp Koşoy'la beraber dua okudu.

Katagan hanı Koşoy sanki kendisi için yapılmış şık şalvarı giyip, ayakkabılarını, kalpağını çıkardı. Yaşlılığın verdiği eziyeti çeken Er Koşoy otlar üzerine yüzü koyun yatıp üstüne on altı yiğidi çıkarıp sırtını ovdurdu. Gözleri açılıp rahatlayan ihtiyarın kasları, boğanın beli gibi oldu. Sakalını dikleştirip, buğra gibi sallanarak, beyaz arslan gibi atılıp güreş meydanına çıktı.

Kırgızlar pehlivan Koşoy'a parola çağırıp bağırdılar.

"Yaşa Koşoy! Var ol, Koşoy!"

"Tanrı yardım etsin, Koşoy!"

Ev kadar gözüken, kan kokan Er Coloy kahrolarak gürleyip "Bu ihtiyar Kırgızın başını koparayım" diyerek dağın kayması gibi ileri atıldı.

İki dev birbirini karşılayıp güreşe başladılar.

Birçok kez güreşe çıkan ihtiyar Koşoy amca şöyle dedi:

"Hey, köpek Coloy, er güreşinin kuralı var, sıranı bekle!" dedi bileğini tutarak.

Büyük Coloy, Koşoy'ın kocaman bileklerinden tuttu. Güreş için doğan çevik Koşoy tut dedirtmeden Kalmuk'un bileğini çekip tuttu, bu sırda bileğinin derisi, ihtiyarlıktan olacak, Kalmuk devi Coloy'un eline yapışıp kaldı. Er Koşoy'un gayreti bir anda geldi, kızaran bileğine bakmadan Coloy'un kaburgasının etinden ayak kadar bir yeri tutup çekti.

Tanrı göstermesin, dünyanın iki devi kana boyandılar, birbirlerine koçlar gibi yüklendiler. Rastgelen yerlerini kopardılar, ağızlarından ateş püskürtüp, gözlerinden alev saçtılar, paçalarından tutup, birbirlerine direndiler, göğüs göğüse boğuştular, ama birbirlerini yıkamadılar. Güreşen iki pehlivanın güreşinden Karkıra'nın alanı ocaklar gibi kazıldı, tozu göklere yükseldi, yer alt üst oldu, buna bütün halk hayran oldu.

İki dev altı gün güreşmelerine rağmen birbirlerini yıkamadılar, birbirlerinin üstesinden gelemediler.

Yedinci gün öğlene doğru, sırtını Coloy'a sepi yaptırıp rahatlayan Er Koşoy uyuyakaldı. Kafir Coloy "Şimdi bu pis Kırgız öldü, kıyamet yüzünü gördü." diye, Er Koşoy'u keçe evi kadar bir taşa vurmak için kaldırdı. Kaplan Manas bu esnada kulağı tıkayan siyah saplı kamçısını eline alıp Koşoy'un üzerine çaldı. Uyuyakalan amca irkilip gözlerini faltaşı gibi açtı ve Coloy'un elinden sıçrayarak yere indi.

Güreşe alışık dev Koşoy amca sağ butuyla Coloy'a çelme atarak çevirdi ve sürükleyerek yere vurdu. Er Koşoy Kalmuk'un başını atlayıp geçti. Kırgızlar sevinçlerinden çığlık atıp onurlarını kurtaran bahadır Koşoy amcanın ismini çağırarak tezahürat yaptılar. Er Koşoy'a halktan önce ok gibi ulaşan kırk çora onu ellerinin üstünde kaldırdılar.

Taşa tapınan Kalmuklar, yenilmelerinden dolayı kaderlerine küserek utandılar.

"Pis Kırgızların aşa davet edip bizi incitmelerinin anlamı nedir? Pehlivanın başından atlamak hangi adette var? Bunun anlamı ne?"

Çinliler, Kalmuklar, Mançular Tanrının lanetine kaldılar herhalde. Davul çalındı ve gürültüyle patırtıyla askerler saf olup savaşa hazırlandılar.

Bu sırada Kaplan Manas, arslan gibi kükreyerek, sarı altından yapılan elbisesini giydi. Sarala sıfatı atını kamçılayarak öfkeyle şöyle dedi:

"Hey Karakalmuklar, Çin milletinin hanları, aklınızı başınıza toplamadınız mı? Yenilen pehlivanın başında atladın diye sövüp durmayın! Bu pehlivanın işidir. Adam yerine koyup aşa davet ettik. Pis Çinliler, cevabınızı verin, savaşla eğlenelim derseniz biz hazır."

Manas'ı, Bakay engelledi. Manas'ın öfkesini görüp korkan Çinli, Kalmuk ve Mançu hanları atlarından inip toplandılar.

Kalmuk, Çinli, Mançu'lar para cezasına çarptırılıp, kökötöy'ün aşına devam ettiler.

Gürültü patırtı basıldıktan sonra Er Koşoy başına altın tacını giydi, Coloy'u yenip kazandığı ödülü garip ve zavallılara paylaştırıp verdi.

Pehlivanların güreşi devam etti. İki tarafın pehlivanları bir senedir özel olarak hazırlanmışlardı. Çinlilerin büyüklüğü dağ gibi olan Tukubay adlı pehlivanın karşısına dirsek kadar Er Agış çıkıp iki gün güreşti. Sonunda Çinli yenik düştü. Er Agış ödülü almadan halka dağıttı, kendisi gelin kızların düzenlediği eğlenceye katılmak için aceleciydi.

Koşu atları daha gelmemişti. Atlar gelinceye kadar halkın canı sıkılır diye Iraman'ın Irçı oğlu sıradaki mızrak yarışını ilan edip yiğitleri ortaya çağırdı. Bokmurun mızrak yarışı için yüz savaş atı, ayrıca dokuz yüz at ödül koydu.

Mızrak yarışına iki taraftan yarışacak kimse çıkmadı. Et pişecek zaman geçti. Çinliler güreşte yenildikten sonra, Kırgızların pehlivanlarına denk gelecek bahadırları çıkaralım diye çare aradılar.

Halkın fısıltılarını duyan Çin hanı Kongurbay'ın canı dayanamadan altın nalçalı, bakır ökçekli Çin tarzı çizme, altından yapılmış zırh giyip eğri kılıcını kuşanıp, gök mızrağını eline aldı. Algarasıyla hava atıp beyaz hançeriyle gözdağı verdi ve burmalı demir kuşanmış bir halde ortaya çıktı. Pekinden çıkan bu pehlivan bu yıl yirmi beş yaşındaydı, geniş göğüslü idi, yüzü pişmiş akciğer gibiydi. Kaşları köpeğin kaşları, burnu dağın burnu, bıykıları büyük baltanın sapı gibiydi. O sönük gözlerini Manas'a dikti.

Kongurbay'ın tavrını gören Bahadır Koşoy, Bahadır Manas'a akıl danıştı.

"Bahadır, bu kahrolasına kim çıkacak?" dedi Koşoy.

Er Manas cevap vermeden Kongurbay'ı süzdü.

Bahadır Manas alnı yassı, başı dar, mahaddep burunlu, çift kirpikli, kaşları çatık, dudakları kalın, gözleri çukur, arslan boyunlu, bileği yoğun, geniş göğüslü, arslan gibi korkunç bir yiğit idi. Gözlerinden alev saçarak Kongurbay'a ürpererek baktı.

Er Manas dudaklarını ısırıp Coloy'a kandığına çok kızdı.

"Şu saflığıma bak, ödül almamak ne demek. Yenmemek ne demek? Baka baka yaya kalmak ne demek... Bir tulpar mızrak yarışından dururken, tüh. Koşoy amca avucunu açıp dua et, kabaran herifle karşılaşayım, at hazırlayıp ver..." dedi Manas savaş silahlarını kuşanarak.

Derken gök yeleli bozkurt Manas'ın karısı güzeller güzeli Kanıkey altın takılarını şakırdatıp yavaş adımlarla, boynunu kıvırıp, beyaz memelerini sarkıtarak mağrur kaplan için altı yılını sarfederek yaptığı Akolpok'u alıp geldi.

"Efendim, bu size yakışır, Akolpok'u mızrak yarışında giyin." dedi kadınların kadını sevgili yenge Kanıkey, Akolpok'u ellerinin üzerinde sunarak.

Kaplan Manas dişlerini çıkararak güldü. Kanıkey'den memnun oldu. Onun alnını okşadı ve yakası altından yenleri bakırdan yapılan, ok işlemeyen mızrak ucu delemeyen, içi çelikle doldurulmuş Akolpok'u giydi. Çalışkan Kanıkey Akolpok'u dokuz yerinden ilikledi, dokuz yerinden düğümledi, dışına gökten inen boz bıçak kınını taktı. "Bahadır, Umay Ana yardım etsin. Tanrım sana güç versin!" diye hayır dua etti.

Tecrübeli Koşoy, şüphe ettiği atları bir bir kontrol edip Manas'ın yarışta binebileceği at olarak Kazak Alımsarık'ın siyah akıtma alınlı atını beğendi ve ona Ak-Kula'nın eyerini koydu.

Arslan Manas'ı, başına beyaz mendil bağlamış Bakay ile Er Töştük destekleyip çıktılar.

Tanrının yardım ettiği evliya Manas'a iki tarafından kara benekli kapları ile topal gök yeleli arslan yardım ettiler, kara gök yeleli ata binen bahadırın önünden bakıldığı zaman bin yiğidin heybeti, arkasından bakıldığı zaman ejderhanın heybeti vardı.

İki bahadır alana girerken birbirini görüp atlarını kamçıladılar.

İki yiğit mızraklarının ucunu sivriltip birbirlerini hedef alarak vurdular. Mızraklar birbirine değince atlar kıçları üstüne oturuverdiler. Bahadırlar kırılan mızraklarını fırlatıp birbirlerine yöneldiler, şimdi gürzle dövüşmeye başladılar,

birkaç kez kılıçla vuruştular, üzerlerine balta savurdular. İki bahadırın dövüşmesinden ateş tutuşmuş alev çıkıyordu. Sonunda ellerindeki silahlarının hepsi kırıldı. Sonra at üzerinde elele dövüşmeye başladılar. Yarış hakemleri, iki yiğidi ayırıp atlarını yedeğe alarak birbirinden uzaklaştırdılar, sonra tekrar ellerine mızrak vererek bıraktılar.

Er Kongurbay altındaki algara atına muhmuzlatıp hiddetle bağırarak tekrar saldıraya geçti.

Ölüm nedir bilmeyen arslan Manas, hırslanıp tazı sıfatlı atını koşturdu. Dağ gibi yeri devirip arkısında toz duman bırakarak düşmanın mızrağını hedef aldı.

Kongurbay'ın vurduğu mızraklı, Er Manas'ın kıçı yerden çıkıp üzengiden ayağı kaydı, kötü durumdan kendini zor kurtardı. Mızrak kullanmada çevik olan Er Manas yakından geçerken Korgurbay'ın miğferinin açık kalan kısımnıda ensesine mızrakla vurdu.

Kongurbay atından devrildi. Tozlar içinde kaldı.

Bahadır Manas Kongurbay'ın Algara atını beraberinde alıp götürdü.

 Bahadır Manas kazandığı ödülü gariplere ve zavallılara dağıttı.

Gece olmuş Er Koşoy Ak otağında yatağına yeni yatmıştı. Mevkilerine göre dizilen suratı asık on üç han geldi.

"Hoş geldiniz hanlar!" Er Koşoy onları otağdaki yumuşak döşeklere oturttu, gönüllerini aldı, sözlerini dinledi. Hanlar elbiselerini çıkarmadılar, kuş tüyünden yapılan yastığa yaslanmadılar, mahcup oldukları belliydi.

"Koşoy amca! Size söyleyecek şikayetimiz var." dedi Buudayık'ın oğlu Muzburçak söze başlayıp, "Kırgız, Kazak, Kıpçak, Noygut, Türk oğullarına, soydaş ata hanlara hakem olan, bayrak tutan adamsınız. Hak sözünüzü, adilliğinizi, kılı tam ortadan bölen yargıç olduğunuzu biliyoruz. Onun için Manas'a küsen soydaş hanlar olarak size geldik. Kendisine söylersek sözümüzü dinlemez, bizi gebertir."

"Evet, hadi söyleyin, neymiş dinleyelim." dedi Koşoy asık suratlı hanlara.

"Manas hanlığa geçince değişti, komşu hanların sözünü dinlemedi." dedi Muzburçak.

"Bahadır kökötöy'ün aşında kendi bildiğini okumaktadır. Bize danışmadı." dedi Er Töştük.

"Her hanlıkta mızrak yarışına, güreşe çıkacak bahadırlar var. Hanlığını unutup kendisi çıkıyor. Onu engelleyecek hoca yok. Hanlık kaidesi, liyakatı gereğince oturmuyor!" dedi Andicanlı Sancıbeğ.

"Ne zaman ayrıldık ki kardeş hanların başı olduğu halde Manas bize üvey evlat muamelesi yapıyor. Bizi küçümsüyor. kökötöy'ün başında Bahadır Ürbü'yü kızdırdı. Ürbü Manas'a söylemeden bahadırını alıp çıkmıştı, Manas onu kamçıladı. Eğer Manas bu küstahlığı, hırsı bırakmazsa, biz Manas'tan başka hanlara gideceğiz." dedi Er Kökçö.

"Manas'ı önümüzde para cezasıyla cezalandırın. Biz inat edersek Manas buna mecbur kalır." dedi Muzburçak.

Bu hanların memnuniyetsizliğinin gittikçe arttığını, onların sözlerinde gerçek payı bulunduğunu sezen Koşoy düşünüp taşınıp gelenlere şöyle dedi:

"Her sözü söylemenin sırası var, âziz hanlarım. kökötöy'ün aşında Çinli, Kalmuk ve Mançular kavga için bahane arayıp dururken sizin hanınıza gücenip birliği beraberliği bozacak sözler söylemeniz yersizdir. Düşmanı görmemezlikten mi geliyorsunuz? Yaylamız bir, suyumuz bir, dilimiz bir, ......kanımız......bir, kardeş halkız. Eskiden beri eksiklerimizi doldurup, ihtiyaçlarımızı giderip, kusurlarımızı affedegelmişiz. Kurnaz ve güçlü düşmana kucak açmıyalım, sır vermiyelim. İlla ki Manas haklı diyerek taraf tutmuyorum. Onun da kusurları var. Böyle büyük sınavda, namus güreşinde bir yiğide, bahadıra itaat etmemiz elzemdir. Aş tamamlansın, ezeli düşmanımız Kalmuk, Çinli, Mançu ve Tırgootlar güzelce gitsinler. Kendimiz başbaşa kaldığımızda kardeş halklar olarak toplanırız. Aş bitse Manas'ı önünüze getireceğim. O zaman derdimizi, cevabımızı, şikayetemizi söyleyelim." dedi ihtiyar Koşoy.

"Öyle bir anda Manas söz dinlemez. Bize saldırır." dedi Muzbuçak, "Onu böyle kalabalık bir yerde akıllandırmak gerek..."

"Hey." dedi on üç hana sinirlenen Koşoy "Sizi akıllı hanlar zannediyordum, benden de öte bunamış görünüyorsunuz. Akıl sormak için gelmişsiniz akıl verdim.

Dinlemezseniz kendiniz bilirsiniz. Söz dinleyen sakin olsun, söz dinlemeyen gidip Manas'ın başını alsın! Derisini yüzsün! Manas zaten öfkeden kahrolup duruyor. Kızdırırsanız hepinizi öldürecektir."

On üç han Koşoy'un sözünü dinlediler ama, kursaklarında kin besleyerek döndüler. Er Koşoy bunu farketti, onların tavrını görüp kardeş kavgası biter mi hiç diye iç çekti, bunu Manas'a anlatmaya gönlü razı olmadı.

Bu esnada Iraman'ın Irçı oğlu at yarışını ilan etti. O gün akşama kadar yarışla geçti.

kökötöy'ün oğlu Bokmurun Kırgızların bütün maharetini gösterdi: Kel süsüşmesi (koçların kafa kafaya vuruşması), deve çözme gibi oyunları düzenledi, para saçtırdı.

Koşu atlarının geleceği zaman yaklaşırken halk yollara bakmak için birbirlerişle yarışarak atlarına binip hareket ettiler.

Manas Çinliler ile Kalmuklardan kuşkulanarak kırk çorasıyla atların geleceği yolu kesip karşıladı. Kongurbay da yiğitleriyle yola çıkmıştı.

Manas Topurçak atı uzaktan tanıdı. Ak-kula ise iki atın sonundaydı, yetişmek üzere idi.

Bu sırada Kongurbay atını kamçılayarak yiğitleriyle Ak-kula'nın önünü kesti. Bunu gören Manas bakıp durur muydu, o da atını teperek haykırıp ucuna kurşun takılan kamçısıyla Ak-kula'yı engelleyen Kongurbay'ın üzerine çaldı.

Kongurbay dengesini kaybederek düşmek üzereyken atının yelesine tutundu.

"At yarışına kötülük etmek isteyene böyle yapılır." Dedi içindek kin besleyen almambet Kongurbay'ın Çal-kuyruğunu takla attırarak.

Bunu gören Coloy yetişip ona engel oldu. Dev Coloy, üzerine gelmekte olan kırk çoradan korkup, yürük atları sürenlere katılarak Kalmukların arasına saklandı.

Aman Tanrım, atları yarışı kazanıp birinci dereceli ödülü alan Kırgızlar bayraklarını göklerde dalgalandırıp bağırdılar, dağları sarsacak şekilde çağırdılar, kalpaklarını havaya atıp birbirlerini kutladılar, at sahiplerinden hediye istediler. Şerefimizi gösterdik diye genci, ihtiyarı hepsi sevinçlerinden uçtular.

Sakinleşen Koşoy ve Manas altmış ata karşı yarışı kazanıp ödülü pay etmekle uğraşıp geç vakit döndüler.

Manas karargahına geri geldiğinde Karkıra'nın bereketi kaçıp, kökötöy'ün bayrağı indirilmişti. Avul yağmalanmış, yurt yakılıp yıkılmıştı, kadınlar çığlık çığlığa bağırıyor, çocuklar ağlıyorlardı, hayvanlar ürkmüş felaketler başgöstermişti.

Bahadır Manas çok üzüldü. Yay gibi geriledi, ok gibi vahşileşti.

"Ey sevgili amca! Akraba, komşu, dost olalım dedik, değer veriq aşa çağırdık, bu Kakançin'in yaptığına baksana!" dedi Manas Er Koşoy'a yakınıp.

"Sonunda düşmanlığını yaptı." dedi Koşoy iç çekerek.

"Bu köpeklerin cezasını verelim, göreceğini gösterelim."

Manas'ın önüne kırk çorası askerleriyle saf olup durdu.

"Dün Kırgızların köşkünde oturup keyfini çıkarırlarken, kızıl altınlarını, hayvanlarını, develerini hediye alırlarken bugün hayvanları sürüp, kadınlara eziyet verip, çocuklarını çıplak bırakıp gittiler. Böyle düşman cezayı hakediyor. Sonunda köpek Kongurbay, köpek Coloy, köpek Neskara yapacağını yaptı. Yarım günde ordu hazır olsun! Düşmanı yedi şehirine kadar kovalayacağız. Yetişirsem erkeklerini mahvedeceğim, şehirlerini yerle bir edeceğim." Kalabalık halkın önünde gazaba gelen Manas çok sert bir şekilde emretti.

Ellerinde nakışları altından yapılmış bayrak alan takipçiler ölesiye kaçan Kalmuk ve Çinlilerin peşine düştüler. Bahadır Manas'ın ordusu geceli gündüzlü yedi gün yol alıp "Şimdi Kırgızlardan kurtulduk, avulunu yağmalayıp, ödülüne el koyduk." diyerek rahatlayan düşmanı ganimetlerini paylaşmak üzere mola verdiği yerde bastı.

Hayatta her şeyin bir bedeli vardır. Bahadır Manas düşmanı her taraftan kara bulut gibi kuşattı. Gafil yatan Kalmuk ve Çinlilerin çoğu Kırgızların mızraklarının ucuyla, keskin kılıçlarının tığıyla, fırlayan okuyla cezalarını bulup helak oldular. Atlarına binerek kaçanlar ecelden kurtuldular. Kongurbay büyük aşta Manas'la dövüşürken teçhizatı büyük ölçüde zarar görmüştü. Bu seferki karşılaşmada Bokmurun'dan mızrak yiyince bir çare bulup canını kurtardı.

Çinil ve Kalmukların ölümünden kurtulan askerleri tekrar bir araya gelip cesaretlendilerse de kırgızların kasırga gibi gelen ordusuna direnemediler.

Kırk çoranın askerleriyle Coloy'un avuluna felâket yağdıracağından gözü korkan Manas davul çaldı.

"Erenler! Kalmuk ve Çin halkının hepsini öldürmeyin! Hayvanlarına, kadın ve çocuklarına, sakinlerine dokunmayın. Malını mülkünü yağmalamayın, onlarda suç yok. Birisi gelip bana şikayet ederse başınız gidecektir. Onların yerine kan içen katilleri kesin, ahmak olan onlardı!" Bahadır Manas Aç-albars kılıcıyla Coloy'un başını kesmek üzereydi.

"Bahadır." dedi Er Koşoy Manas'ın elini tutup, "Halsizlenen yaralıya han kılıcını bulaştırma! Bana hediyen olsun, Bahadır."

Er Koşoy'ün gönlünü kıramayan Bahadır Manas, Aç-albars kılıcıyla yerde yatan Coloy'un hanlık arması takılmış çelik miğferini parçaladıktan sonra kılıcını kınına soktu.

BÜYÜK GAZA (I. Bölüm)

Katagan hanı Koşoy'un karargahı. Bu meşhur karargah han yolu olarak biliniyordu. Han Koşoy'un kurdurduğu yüksek kaleli bu şehir, Kaşgar, semerkant, İstanbul, Mısır, Altı Şehir ve Kara Şehir arasında dolaşan tüccarların, yolcuların ve kervanların uğrak yeri idi.

İlkbaharda hayvanlar taze otlarla doyarken; Koşoy ilkyaz otlağında yatarken altı han hiç haber vermeden kardeş oğlunun büyüğü Er Töştük'ün ziyafetine gideceğiz diye geldiler.

On üç han Kökötöy'ün aşında Manas'a karşı kargaşalığı başlattıklarında Koşoy onları sözle caydırmıştı. Yedi han koşoy'un sözünü dinleyerek Manas'a dokunmamaya yemin etmişti. Han koşoy öteki altı hanın nasihatı almadığını farketse de büyüklüğünü gösterip onları çadıra altı, kısrak kesip, kımız şarabıyla ağırlayarak usulüyle karşıladı.

Dönüşünde altı han toplanıp, Kökötöy'ün aşında Manas hakkında ortaya koydukları şikayeti tekrar dile getirince Er Koşoy hiddetten kendini tutamadı.

"Ey, akıllı hanlarım, söz dinleyin yavrularım. Benim gibi ak sakallı ihtiyarı üzmeyin, fazla ağlatmayın. Kökötöy'ün aşında saçmalamıştınız. Söyledikleriniz orada kalır sanmıştım. Beni dinlemediniz. Öyle yiğit iseniz Manas'ı öldürün bakalım! Gücünüzü kuvvetinizi biliyorsanız sakin olun, Manas'a dokunmayın. Gök yeleli bozkurt bilirse, cezanızı verir" dedi ihtiyer Koşoy yerinden kalkıp.

Altı han kuşluk vaktiyle Er Töştük'ün ziyafetine gitmek için yola koyuldular. Yer altından çıkışı münasebetiyle büyük bir ziyafet veren, kendini Manas'tan eksik görmeyen Kıpçak han Er Töştük Kebez-Dağ'daki Sarı-kol vadisine sahiplenmişti.

Aynı atanın oğulları olan altı han, yani Kazaklardan Er Kökçö, Taz'ın oğlu Ürbü, Buudayık'ın oğlu Muzburçak, Andıcanlı Sancıbeğ, Eştek'in oğlu Camgırcı ziyafet veren Er Töştök'ün beyaz çadırına geldiler.

Bahadıra fenalık besleyen altı han, tulumdan bal, kımız ve şarap içip yedi gün yatarak nasıl bir kavga çıkarıp Manas'tan öç alacaklarını düşündüler. Hanlar geveze Ürbü'nün söylediğini uygun bulup ona inandılar.

"O meşhur Manas'ı güreşip yenecek kuvvetimiz yoktur. Bunun yerine safdil Manas Manas'a :

" Kırgız Kırgız olduktan beri Kakançin'den ne zamana dek kaçıp yaşayacağız? Büyük bir gaza yapma zamanı geldi. Bahadır isen koş korkak isen kork" diye hep beraber söyleyip kışkırtalım. Danışmanlarını dinlemeyen Manas, yağmaya başlarsa başını kurtaramaz, askerleri dağılır, ineğin tüyü kadar çok olan Çinliler ona yenilmez. Kalmuklar da işin içinde olur, o zaman büyüklük taslayan Manas'tan hesap soracağız" dedi Er Ürbü.

"Bu kez kalabalık askerle Manas'ın avuluna ansızın girelim, bir korkutalım, konuk ağırlatıp bıktıralım, yemeklerini doyasıya yiyelim, kalabalıkta saldırıp gözdağı verelim. Birlikte iş görelim. Rehberlik taslayan o meşhur efendiyle dövüşürse dövüşüp, durursa duralım, bizim kim olduğumuzu bilsin, kendimizi bir gösterelim. Böylece öcümüzü alalım" dedi Eştek'in oğlu Camgırcı.

Altın han ak boz kısrağı kurban kesip, bileğinden kan çıkarıp, ellerini kana bandırarak "kaçanın kanı dökülsün " diye hep birde bağırdılar.

"Vaadinden sapanı gök lanetlesin!"

Altı han sözde usta bir yiğidi seçip mektup yazdırdılar. Mühürlerini basıp mektubu eline vererek kulağına tenbih ettiler:

"Manas'ın karargahına gidin. Manas yalnızsa selam verin. Evini kamçı çalarak girin. Bağıra bağıra söyleyin. Bir şey söylerse tersleyin! Arkanızda biz varız, kormayın!"

Kuduran altı hanın altı eçisi atlarını koşturup yedi gün yol yürüyüp Manas'ın Talas'taki karargahına geldiler.

Han karargahı, kapısı altından yapılmış yüksek bir kale idi.

Altın tahtta oturan han Manas'ın sağ yanında otuz iki han, sol yanında kırk bahadır vardı. Bahadır Manas'ın karargahı Albars kılıçlı altı bin asker tarafından korunuyordu. Ayrıca kapı bekçileri vardı. İnsanın ulaşabileceği karargah değildi. Askerlerin heybetini, soğuk yüzünü gören adam aklını oynatırdı.

Altı hanın elçileri bahadır Manas'ı hep ordu başında, savaşta görmüşlerdi. Karargaha geldiklerinde Bahadırdan çekindiler. Manas başımıza neler getirir diye korktular.

Altı hanın elçileri ne yapacaklarını şaşırıp Er Manas'ın yanına girmeye cesaret edemeden şaşırıp kaldılar.

Kapıcı başı Cooronçu bunların elçi olduğunu öğrendikten sonra Han Manas'a eğilerek söyledi:

"Yüce efendimiz, altın karargaha uzaktan altı elçi geldi. Hana söyleyecek sözümüz, verecek mektubumuz var diyorlar. Nereden geldiklerini söylemediler. Bindiği atlarına bakılırsa Kaşgardan gelmişe benziyorlar."

Bahadır Manas bıyıklarını kımıldatarak güldü.

"Ee, Cooronçuğum, onları durumunu kervancılar çoktan ulaştırmıştı, kendilerini kuvvetli sanan altı han danışıp han karargahını basacakmış diye duydum. O hanlardan gelen elçiler düşmanlık için gelen keşifçilerdir. İtip kakmadan girmelerine izin verin. Bir daha elçiliğe gelmez olsunlar! Karargahta gördüklerini hayatları boyunca unutmaz olsunlar!" dedi Bahadır Manas.

Han karargahına davulu çalındı. Karargahtaki on iki bir asker ortada yol bırakıp iki saf olarak dizilip durdular.

Kapı açılıp ordu başı elçileri tertemiz bir uzun yoldan karargaha götürdü. Cesur gibi görünen elçiler aptallaştılar.

Altı eren altı elçiyi arkasına alıp hanın bulunduğu hareme getirip kapıdan içeri aldılar ve başlarına yere değdirip "Han huzuruna varırken eğilip selam veriniz" diye öğrettiler.

Kabaran altı elçinin nefesi kısıldı, dili tutuldu, ağızlarındaki sözler uçup gitti.

Sırayla oturan bahadırları görünce akıllarının kaçıran elçiler dizlerine kadar eğilip usluca selam verdiler.

 Oturanlar sadece Bakay onları selamını kabul etti. Tatlı sözlü, akıllı, birkaç dil bilen zeki Acıbay konuştu:

"Ey yiğitler, çekinmeyin, sakin olun! Siz kimseniz? Nereden geldiniz?"

Elçiler konuşamadan ellerini ceplerine sokup, hanlarının verdiği kağıdı çıkarıp arslan Manas'ın huzuruna sundular.

Yemek pişecek bir süre geçinceye kadar kağıdı alan kimse olmadı. Elçiler eğilmiş halde kıpırdamadan bakıp durdular.

Bir süreden sonra altın kemer takan Bahadır Sırgak yerinde kalkıp mektubu alarak bahadır Manas'a iletti.

Kudretli Han Manas, mektubu okuduktan sonra bıyık altında güldü.

"Koşoy amca, benim dediğim gibi oldu. Tahminim doğru çıktı. Sonunda akrabalarımın sırrı bilindi. İşte onların tutumu, mektubu dokunaklı yazmışlar. Gökte aradığımı yerde buldum" dedi bahadır Manas sevinerek.

Manas davul çaldırdı.

"Aziz ihtiyar Koşoy, Bakay amca! Kökötöy'ün aşından bir yıl geçti. Halkıma ziyafet vermek istiyorum, buna ne dersiniz?

Er Koşoy ile danışman Bakay birbirlerine baktılar. Karın erkek mi doğurdu veya Kalmuklardan at mı alındı, ya da baban mı öldü ki ziyafet veresin. Bahadır Manas'ın bunu niçin yaptığı sır idi.

"Bütün halk gelsin. Yarlığım halka ulaşsın!" dedi Manas emrederek

 Bahadır Manas katibe mektup yazdırıp acele ziyafete gelsinler diye aynı kökten gelen akrabalarına altmış yiğidini gönderdi.

Manas hazinesini açtırıp altın ve gümüşlerini sokaklara saçtırıp altı gün boyunca büyük bir ziyafet verdi.

Yedinci gün bahadır Manas altı hanın elçilerine merhamet gösterdi, her birine altın yakalı kaftan giydirip, at verdi.

Şimdi gelen elçiler eşyalarını katıra yükleyip on üç gün yol yürüyerek Kerme-Tağ vadisinde Er Töştük'ün ziyafetinin bitiminde vardılar. Elçiler sırayla oturan büyüklere, görüp geçirdikleri olayları Manas'ın kahramanlığını, beyaz karargahını, kırk çoranın durumunu eksiksiz olarak anlatıp Manas'ın mektubunu verdiler.

Bahadır Manas, mektubunda şöyle yazmıştı: "Ben Manas Han emrediyorum ki, bütün halk kırk gün içinde karargaha gelsin! Gazaya çıkmak isteyen hazırlığını yapsın, bu işe yaramayan yatıp kalsın".

Bu bir hiledir diye, kimse gitmeye karar veremedi. Gitmeyelim de diyemediler, ya da bir anlam veremediler. Zor durumda kalan hanların yüzleri sarardı. Kederlenerek kaygıya daldılar.

Sırayla oturan bahadırların içinde Eleman'ın oğlu Er Töştük ilk olarak söz aldı :

"Elinin körü altı han, diliniz mi tutuldu, siz Tanrı lanetlesin, rahat yatan Manas'a dokunup huzurunu kaçırdınız. Manas şimdi bizi rahat bırakmaz, ejderin kuyruğuna bastınız. Şimdi Manas'ı ürküttük. Artık iş işten geçmiştir, verdiğiniz sözü tutun. Dökülmeyen kan, ölmeyen can yoktur, ölümden kaçan insan olmaz. Gelin demiş. Şimdi bizim yapacağımız şey kalabalık halkla, on binlerce askerle kahrolası herifin üzerine yürümektir. Yenilsek de yensek de, tevekkülle iş görelim veya hep birlikte ölelim. Birbirimizden geri kalmayalım. Başka yapacağımız bir şey yoktur".

Altı Han kırk gün içinde kalabalık bir ordu kurup bahadır Manas'ın Han karargahına geldiler.

Bahadır Manas'ın Har karargahı Gökte yanı kaybolduğu yıldızalıra göründüğü gece yarısından sonraki bir vakit idi.

Han sarayının kulesindeki nöbetçi muhafızlar beyaz çadırdan bahadır Manas'ın cebesini giyip altın davulu alıp, arslan gibi ileri atılıp büyük kulat'ına binip tek başına çıktığını gördüler.

Okun ulaşabildiği bir mesafedeki Boz Tepe'ye çıkan şık giysili han, elindeki davula mışıl mışıl uyayan dünyayı sarsacak şekilde şiddetle vurdu.

Atın davuldan gümbür gümbür ses çıktı.

Kibirli beyler döşeklerinden fırladılar, beşikteki çocuklar ağladılar, bağlanan atlar oltaya takılan balık gibi sıçradılar. Altın karargah sarsıldı. Lanet olsun, yine kavga çıktı diye bütün millet karıştı.

Tepede sekerek koşan deve gibi kula atın yelesi ve kuyruğu rüzgarda sancak gibi yayılıyor. Bahadırın etek ve yenleri rüzgarda çırpınıyordu, heybeti gittikçe artıp ejder halini alıyordu, suratı kapalı hava gibi soğuk gözüküyordu, böyle iken hangi insan evinde rahat uyuyabilirdi ki. Bakay başta olmak üzere kırk çora cesur Manas'ın karşısına derhal toplandılar.

Başlarını kaldırıp "Bahadır ne iş var" diye sormaya cesaret edemeden beklediler. Han Manas ordusunu alıp Doğuya hareket etti. Kuşluk vakti olmadan karşısında kalabalık bir ordu göründü. Bu altı hanın ordusu idi. Bahadır Manas altı hanın atlanıp yola çıktığını çoktan öğrenmişti.

Karşılarında Bahadır Manas'ı görünce yiğitlik taslayan altı hanın kalpleri ağızlarına gelip atlarından yuvarlandılar:

"Bahadır, hayırlı sabahta çıkan güneşle seni karşıladık. Güneş gibi sıcak merhametine sığınarak dağlara kadar yükselen bayrağını tutup yürüyelim. Niyetimiz bir imiş!" dediler ellerini kavuşturarak.

"Kardeşler, geliniz! Biz sizi bekliyorduk. Koşoy amcamın da katımıyla toplantı yapıp Halkı birleştirelim, büyüğü dinleyelim, yurdun gamını bitirelim" demişsiniz. Buna kurban olayım. İki gün dinlenin! Ondan sonra danışalım."

"Bahadır Manas, senin sözünü destekliyoruz" dedi Camgırçı. Altı han başlarına eğik suskun suskun durdular.

Manas'ın kırk çorası altı hanın kalabalık askerlerini evlere paylaştırdılar. Hayvanların iyilerini kesip, karın yağından seçtiler. Askerleri yele altı yağıyla yapılan pilav ve şarapla ağırladılar.

Ertesi gün Bahadır Manas altın tahta oturup kırk çorasını, hanları ve bilgiç kılavuzlarını toplayıp kurultay yaptı.

 "Hanlarım, şimdi avulda ağırlanıp yatacak zaman değil. Siz refah içinde yaşarken Kakançin bize defalarca saldırıp halkı yağmalayıp gitti. Yedi kuşaktan beri düşmandan korunup geldik, zulmünü çektik. Şimdi bizim ordumuz büyüdü, silahlarımız çoğaldı, kalbimde atalarımızın öcünü alıp Pekin'i bir yağmalasam diye bir arzu vardı. Buna ne dersiniz? Tayin ettiğim müddette altı han hazırlanıp gelmiştir. İzi kaybetmeden, askeri dağıtmadan Pekin'e gazaya çıkalım. Buna ne dersiniz?"

 Bahadır Manas öfkeli dururken kimse gitmeyeceğim diyemedi, sonunda :

"Han Manas, senin bir dediğin iki olmaz. Bas dersen basalım, dur dersen duralım. Senin gibi bahadır varken düşmandan korkmayacağız. Sana Tanrı ömür versin!" dedi hanlar.

Altı Han Manas'ı avlamak için çok sayıda askerle gelip şimdi avullarına dönemeden orduya katılmak zorunda kalmalarına içleri yansa da, bahadırın gâzaya atlanacağız dediğini duyunca canlandılar.

"Bahadır Manas'a destek olup, Kakançin'i tamamen yerle bir edelim diye geldik." Eştek'in oğlu Camgırcı başta olmak üzere altı han Manas'tan korktuğunda ağız değiştirdi.

"Öyleyse mühürünüzü bu kâğıda basın." Bahadır Manas katibe yazı yazdırıp hanların mühürünü bastırdı.

Manas yine şöyle konuştu:

"Ey millet, on iki hanın askeri buradasınız. Pekin'e gâzâya çıkmak için mızrak kullanmada usta balta kullanmada çevik, geri dönmez yiğitleriniz var. İhtiyarım, hastayım, halsizim, atım zayıf diyenler burada kalsın. Ceza verilmeyecektir. Şimdiden ganimet diye, at ile elbiseye meraklanmayın! Gitmeyeceğim diyen varsa şimdi söylesin! Yolda şeytana uyup sözünden vazgeçerseniz başınız belaya girecektir! Kökünüzü kurutup başınızı keseceğim."

"Bahadır, yoldan saparsak Tanrı lanetlesin! Gök kubbesi başımıza yıkılsın! Kazığın başımıza saplansın!" dedi hanlar.

Bahadır Manas Pekin'e gidecek kalabalık orduyu Talas'a topladı. Karargahtan bir parça uzakta artçı koydu. Soydaş Türk oğullarına, ünlü hanlara altı yürük atlı habercilerle küçük birer mektup gönderdi.

Ordu seksen günde hazır oldu.

Artçı olarak görevlendirilen askerler at oynatıp düşman ile savaşmayı, mızrak, yay ve kılıç kullanmayı, baltayla vurmayı, hançerli elle yumruklaşmayı, butuyla tepmeyi, uçlara ulaşmayı, savaş silahını hazırlamayı öğrendiler. Almambet'in bilmediği yoktu, erenleri başlarına ne gelir, ne gelmez diye gürlenip akan Talas suyundan yaya da, atlı da geçirdi. Sudan korkanı beline ip bağlayıp nehire saldı. Talas'ın suyunu sahile doldurup göl meydana getirerek yiğitlere suda yüzmeyi öğretti.

Pir Davut'un ilhamiyle seksen yaşındaki Döögör usta gündüzlü geceli çalışıp arkadaşlarına silah yaptı.

Bahadır Manas, Altay'dan geldikten beri yer değiştirerek beslediği atlarını esirgemeden askerlerine dağıttı. Her bölük başına kesmesi için bir kısrak, her yiğit başına bir yedek at verdi.

Askerler savaşa çıkacakları günün gecesinde kutsal dağa çıktılar. Atalarının taşa kazılan resimlerini, yazılarını ziyarette bulundular. Kula kısrağı kurban kestiler. Kopuz çalıp, söz ustasının tatlı sözlerini, ozanların söylediği makamları dinleyip kadir gecesini karşıladılar, neşeyle tan attırdılar.

Şafak azıcık sökmeye başlarken davul çalındı. Bu ordu komutanları toplansın anlamındaki bir emirdi.

Bahadır Manas ordunun önünde yürüdüğü zaman şans getiren, düşmana saldıdığı zaman kalabalık askere bedel olan Bakay'ı emir vererek gâzâya han tayin etti.

Vakit dolup, kalabalık ordunun Büyük Pekin'e yürüyeceği zaman yaklaşırken sevgili yenge Kanıkey hiç uyumadan, yorgunluğunu sezdirmeden amcası Koşoy ile kırk çorayı çağırdı.Önüne bal ve kımızdan yapılan şarabı koydu.

Sefere çıkacağı günün gecesinde sevgili kadın Kanıkey beyaz gerdanlığını takıp kimseye görünmeden Han Manas'ın çadırına girmişti. Gözleri parlamış, sinirlenmiş Kanıkey'i gören Bahadır Manas üzülmüştü.

"Yüce efendim, fazla konuşup işine karıştığım için özür dilerim, büyük gâzâya atlanırken talihsiz sözümü söyleyeyim. Büyük gâzâya çıkma diye ısrar ettim dinlemedin. Pekin dünyanın öbür bucağında, beş aylık bir mesafedir. Halkı kalabalık, savunması dayanıklı bir yerdir. Çinlilere kuvvetli halk diyorlar, oraya giden dönmez, gidişi var dönüşü yok yol diyorlar. Askerlerin dağınık ve hemde karışıktır. Buna rağmen gidiyorsun. Yetimler ve dul kadınlar karargahında kaldı. Namussuz, kötü niyetli akrabaların burda kaldı. Benim gibi inleyip ağlayan hamile kadının kaldı. Yüce soylu efendim, gökte uçan kuşu görürsem efendimin esenlik haberi diye umut bulacağım, atan tanı görürsem efendimin gücü diye kuvvet bulacağım..."

"Her seferde böyle yakınıyorsun, Kanıkey. Kadınlığını bırakmıyorsun. Düşüncelerinin, niyetini düzelt. Gitmediğimiz düşman, yenmediğimiz Çin Maçin değil o. Erkek namusu için, ataların intikamı için mahsus bu büyük gâzâya atlandığında peşimden çekme, yolumu bozma, iyi yolculuk dile!" dedi Bahadır Manas kızarak.

Hanın sözünü dinlediğinde ağlamasını kesip gözlerini yaşla dolduran zavallı Kanıkey gece karargahtan ayrılmıştı.

Bugün gözleri yaşlı Kanıkey yenge hızlı hareketlerle Han Koşoy'un ayağına kapanıp, diz çökerek ona yakası altından, yenleri bakırdan yapılan ok işlemez, mızrak delemez iki katlı zırh şeklindeki özel kaftanı giydirdi.

Katagay hanı Koşoy hayır duasını okudu.

"Umay Ana yardımcı olsun, evladım! Çocuğunu sağlıklı doğursun, evladım! Oğlunu Hızır korusun! Güreştiğini yere sersin! Hızıra yarasın! Kara benekli kaplan yanında yürüsün! Babanın arslanı beyaz kaplan arkandan yürüsün! Alp karakuş önünde ve arkanda dolaşıp uçsun!" kaftan giyen Koşoy amca Tanrıya sığınarak halkın önünde dua okudu.

Han hatunu Kanıkey kederli bir halde, ay gibi yüzünü parıldatarak, altından yapılan takılarını göğsünden oynatarak, bahadırın büyük gâzâya niyetlendi, atışmada ok işlemesin diye, on iki yılda yaptığı Akolpok'u ona giydirdi, altınla kaplanmış kayış kemir beline kuşattı. Kanıkey'in diktiği Akolpok, boylu poslu, geniş omuzlu Manas'a yakışmış, bahadırlık heybeti belirip mağrur bir hal almıştı.

Bu becerikli Kanıkey hatunun yaptıklarını görüp taş yüreği ezilen bahadır Manas açıkca belli etmese de onu üzmeyeceğine söz verip Umay ana'ya yemin etti.

Kanıkey hazineyi açtırıp, yeşil renkli gök heybeyi getirtip ortaya koydu. Heybeyi açıp kırk çoraya kırk kalpak, kırk şalvar, kırk zırh gömleği giydirdi.

Güzel Kanıkey'in çalışkanlığını bilin ki, o kırk çorayı yazın giymesi için bir takım, kışın giymesi için bir takım elbise hazırlamıştı. Ökçesini oydurup, tabanını kalın yaptırıp, çift çıngırak koydurup giydiği zaman hoş ses çıkaran zili var, ok işlemez çizme yaptırmıştı. Bunları kır çoraya verdi hatun. Çizmeye ilaveten her birine tilki derisinden yapılmış çorap ve kumaştan yapılmış ayak sargısı daha verdi hatun. Yiğitlere iki yıl yetecek kadar çakmak, bıçak, kemer verdi. Kavgada düşmanın yüreğine saplansınlar diye çift tığlı hançer verdi. Yiğitler yorulduğunda, yiyecekleri bittiğinde suyla çalkalayıp içsinler ve canlarına kuvvet gelsin diye çoraların erzağına kurut ilave etti.

Tavus gibi yürüyen hatun, arslan gibi çoraların her birine çoktan beri savaş için alıştırılan, zıpyala duran kırk savaş atı hazırlamıştı. Sağrılarına kaplan derisinden örtü örtüp üzerlerine takımlı eyer yerleşmişti. Onun üzerine su samuru derisinden yapılmış döşek koyup terkilerine de birer gök davul yerleştirdi. Yakası altında örtülmüş, düğmesine gevher takılmış, birer zırhal ve yorulduklarında atlara versinler diye ot konulan haybeyi de eyer kayışına bağlamıştı.

Kırgıl'ın başta olduğu kırk bahadır Kanıkey'den memnundular. Kadın olmasaymış Han Manas'a benzeyecekmiş diyerek sırada durarak başlarını eğdiler.

"Manas Han! Düşmanın üzerine yürü, düşmanın tabanında çiğnensin, askerin eksik olmasın! Bütün belâlar senden uzakta dursun! Atalarının taşa kazılan ruhları dirilsin, size yardım etsin!" Bütün halk koyun gibi gürültü yaparak gözleri yaşlı halde Tanrıya sığındı.

Her avul sarı başlı beyaz koyun kurban kesti.

Ordu harekete geçti. Davul çalındı.

Koyu doru ata bihen, bol paçalı geniş şalvar, geniş kolsuz kürk giyen Han Koşoy'un yönettiği ordu kapıdan çıktı.

Eline kırmızı mendil alan Kanıkey bahadırların yanındaki Almambet'e:

"Kardeş, bir dakika!" dedi guguk kuşu gibi sesiyle seslenerek:

Bahadır Almambet, hatuna atının dizginini çevirdi.

Zavallı Kanıkey gözlerini yaşla doldurup hıçkırarak Almambet'e şöyle dedi.

"Ayaş, uzun sefere gidiyorsunuz. Kaç günde varacaksınız, kaç günde geleceksiniz, ay ve yılını söyle de git kardeş. Şu vakitte gelecek diye yolunu bekleyeyim. Beyim Manas sana emanet, ayaş. Altın kuvveti yelesiyle, yüce soyul efendimin gücü seninlerdi, ayaş. Dayanacak biricik beyim, yaman düşmana atlandı, onu canlı görebilir miyim, bu bir Tanrının işidir ayaş. Badırın çocuğunu karnımda taşıyorum, bahadır. Yengenin zor günleri geldi. Kara böcek gibi düşman gelirse, başına dağ yıkılırsa, dostunu koru, ayaş. Dostunu düşmana tutup verme, ayaş" dedi Kanıkey atın yelesini tarayarak.

"Ayaş, yol kısa, söz kısa. Söz söyleyene yol uzaktır ayaş. Tanrım bize yardım ederse, yolum muvaffakiyetli olursa, Allah Teâlâ yardımcı olursa, Büyük Pekin'i tarümar edersek bir buçuk yıl olduğunda, tam on dokzu ay dolduğunda karargaha gelip ineriz, ayaş."

Kırk yiğidin başı Kırgıl davul çaldı. Almambet atını oynatarak gitti.

Mızrakların ucu parlıyor, birbirine değiyordu, askerlerin başları sallanıyor, bayraklar birbirine çarpıyordu, zırhlar parlıyor, askerlerin bellerindeki kılıçlar çağlıyordu, koşu atları yerinde duramıyor, tozlar havaya yükseliyor, yer titriyordu. Ayaklarına üzengiye geçiren erler, yerlerinden kımıldayıp hareket geçtiler.

Ordunun başında Han Bakay gidiyordu, onun arkasında hanların idare ettiği askerler gidiyorlardı. Otuz bayrak taşıyan, üç yüz düdük, üç bin zurna alan kalabalık ordu han yoluna koyuldu.

Tatlı sözlü ve çok akıllı Kanıkey, nârin belli kırk gelinle avulun civarındaki bir tepede kuğu kuşu gibi dizilip, kırda bayrak taşıyan, tulpar atlarına binen yiğitlerin karaltısı kaybolana kadar sessizce bakıp durdu.

Kalabalık ordunun başında, kırk çorası yanında, elli iki yaşında olan asilzade Er Manas, beyaz atmaca gibi nârâ atarak gidiyordu. Altındaki Ak-kulası uzmanların uzmanı tarafından denenmiş, göz nûru bir asil hayvan idi.Geyiğin boynu gibi boynunu kıvıran, kurşun gibi duraklamadan koşan hakiki yürük bir at idi. Yeryüzünde onun benzeri yoktu, ağzına geçirilen gem dişleri arasında çatırdıyordu. Dümdüz beli eğiliyor, geceleyin teke gibi koşuyordu. Olukçuklarla kaplanan ön dişleri çelik gibi kısılıyordu, yanına kimseyi yaklaştırmıyordu, başını çevirip bakışı, hareketleri atlardan farklıydı, güzel bir tavırla etrafına bakınarak sağlam adımlarla ilerliyordu, yelmesine rüzgâr yetişemezdi, koşusuna ok yetişemezdi, yüksek sesle bağırsanız sesiniz de yetişemezdi o böyle bir hayvandı.

Ordu üç gün üç gece yol yürüyüp büyük nehire geldiğinde askerler öteye beriye dağılıp, mızraklarını yere saçıp, bayraklarını serdiler, atlarını otlağa bırakıp keçe evi diktiler, yiğitler kaftanlarını şemsiye yaparak uyudular, asker başına bir tane olmak üzere verilen kısrakları kestiler, yenlik yaparak yata kaldılar.

Ordunun sonunda yürüyen Almambet, yiğitlerin böyle rahat yattığını görüp çok kızdı; çoraları ve komutanları satranç oynamakta olan Manas'a kabaca şöyle dedi:

"Bahadır Manas, var mısın? Şikayetimi dinle. Gideceğim Pekin çok uzaktır. Topladığın ollsa olsa üç yüz bin askerdir. Bu kadar askerle kara böcek gbi sayısız askeri olan Çin yurdunu yağmalayacağım diye yeltenip gidiyorsun. Askerlerinin durumu işte böyle, askerler avuçlarını açmış açıl sofram açıl deyip oturuyorlar. Adamlarının hepsi düğüne gidiyormuş gibi kaygısız. Çinlileri uyuyarak bulamazlar, yatarak alamazlar. Yiğitleri böyle bırakırsan askerlerin sana bakır mı, işlerin yolunda gider mi? Çin'e gâzâya çıkan yiğidin yapacağı iş bu mu? Yolu bilen yiğidin yok. Bekçilik yapan, yer gören, devriyeye çıkıp yol araştıran arslanın yok. Bu gâzâya katılamam Bahadır! Gideceksen kendin, git, Çinlileri yağmala! Sana katılıp ne edeyim, bana müsaade et, geri döneyim. Sözü uzatıp beni sıkma efendim!" dedi Almambet bozularak.

Almambet'in doğru sözünü dinleyen Manas'da, kırk bahadır da, ihtiyarlar da ses çıkarmadılar. Bir süre sonra Manas fikrini söyledi:

"Almambet kızmakta haklıdır. Bakay amcam ihtiyarlamış olsa gerek, askerleri başıboş bıraktı. Aksakallı Bakay'a gidin. Hanlığını Almambet'e versin" Bahadır Manas Acıbay ile Serek'i gösterdi.

Acıbay ile Serek, tepede çadırda bulunan Er Bakay'a büyük bir korku içerisinde gittiler, amca kahkaha atarak şöyle konuştu:

"Başı olan halkın oğlu, gâzâ yolunu tam olarak bilen Almambet'i kıskanmıyorum. Ben Almambet'i arslan Manas'tan, oğlumdan ziyade severim. Görevimi veriyorum askerlerin başına geçsin.

" Er Bakay katibe mektup yazdırıp, beylik mühürünü bastırdı, hanın kara atının üzerine sadaka olarak halis altın koyup çoraları sevindirip üç atla yolcu etti.

Davul çalınıp, askerler toplandılar. Gâzâ ordusunun önünde Manas emir verdi. Iraman'ın Irçı oğlu sefer atına binerek eline kopuz alıp Almambet'in gâzâ ordusuna han olduğunu duyurdu.

Almambet'in han tayin edilmesi orduda gürültü çıkarttı. Kırgızların içindeki Noygutları çoğu onu beğenmedi:

"Er Bakay gibi yoldaşı tahttan indirip başıboş dolaşan; Kalmuklardan, Çinlilerden ve Kazaklardan yer edinemeyen bu adamı han yapmak ne demektir?"

Bazı niyeti bozuk hanlar şöyle dediler:

"İş yeni başladı, daha göreceği var. Manas'a bildirmeden ortalığı ateşleyelim. Han Manas'ı kıl iple boğazlayalım. Ağzına geleni söyleyip, aklına estiğini yapmasının ne olduğunu faketsin! Kiminle dövüştüğünü öğrensin!"

Halkın bazıları hayret ettiler:

"Sersem Kalmuk, halkı ne belâlara itecek? Bakay'ı kendimiz seçmiştik, bu lanet olasını nasıl çıkarır, şimdi çabalarımız boşa mı gidecek..."

Halk söylese de yalan söylemez derler ya. Hanlık tahtına sahip olan Almambet Çin'in Pekin ordusunu görmüş bir yiğit idi, o sağ yanına doksan hizmetçi, sol yanına almış muhafız alarak orduyu kontrol etti. Asker sayısını yeniden tam olarak aldı, askerleri seçerek ayırdı. On kişiye onbaşı, yüz kişiye yüzbaşı, bin kişiye binbaşı konuldu. On bini, yani bir tümeni bahadır yönetti. Yüz bine birer bey konuldu. Yüz binlerce kişilik orduya otuz bey, otuz beye birer de sancak verildi.

Almambet adam sayısını aldıktan sonra ilk olarak hanlık emrini verdi:

"Ey, millet, hepiniz dinleyin! Hükümüm iki olmaz. Emrim yalan olmaz. Bundan sonra istediğiniz gibi at kesip, yiyip içip uyumak yok. Önceki gibi, evdeki gibi sohbet kurayım diye düşünmeyin! Üç ay elbiseleri çıkarmadan Doğu'ya yürüyeceğiz. Pekin'in civarında dinleneceğiz. O zamana kadar asker tertibini bozan canından umudun kessin. Yüz kişiden biri kaybolursa, ya da yolda asker boşyere durursa eceli geldi demektir" dedi Almambet her tarafa altmış cellat tayin edip.

Kalabalık orduda huzursuzluk baş gösterdi, herkes şaşırıp şöyle dediler:

"Elinin körü, bu Çinli bizi dinlendirmeden, sıcak güneşte kızartacak. Su içirmeden, yiyecek yedirmeden at üzerinde öldürecek her halde."

"At kesilmezse, insan yemek yemezse, uyumazsa cesedimizi götürecek Pekin'e? Beyliği Kalmuk'a verip gafil öleceğiz."

Zavallı halk kaygılansa da ertesi günkü sefere hazırlandı.

Karanlık gidip şafak sökerken Almambet'in davulu dağ deresinde, ot gibi uyuyup yatan orduyu ürkütüp uyandırdı.

On iki hanın kalabalık askeri, saf saf dizilip durdu. Almambetin izin verdikten sonra kalabalık ordu katar halinde hareket etti. Gökte toz zerreceği dahi uçmuyordu, yerde boş yer gözükmüyordu.

Yalın kılıç kuşanıp, tuğsuz mızrak almış, elinde sancakla Sarala adlı atına binmiş, çekik gözlü, çilsiz, beyaz yüzlü bahadır Almambet, kılavuzluk etti. Onun arkasında Bahadır Manas çok yol yürüse de canı sıkılmadan, zaaf göstermeden, sanki şimdi ata binmiş gibi, kasırgadan yaman bayak Kula atının yürüyüşünden zevk alarak geliyordu. Deve gibi iri cins yürük at Ak-kula, tuynaklarını yere batırıp, muskasını göğe sıçratıp, tırnaklarıyla kuma basarak heybetli bir şeklide oynayarak geliyordu. Ordunun arkasını kaplan Bakay sürüp geliyordu.

Sel gibi akan asker gece dahi soluk almadan, çan, zurna çalarak, gündüz de mola vermeden, at kesmeden, uyumadan, çölde on gün yol yürüdü. Duraklamaya izin vermedi Almambet. Kalabalık ordu, ıssız bucaksız çölde atlarına dayanarak, yolda uyuyarak, gözlerine kum, ağızlarına toz dolarak, kuvvetten düşmüş vaziyette on gün yol yürüdü, atlar yoruldu, yiğitlerin gözleri kamaştı. Almambet mola vermedi, kırk günde çölü arkada bırakıp, geniş Altay'ın dağlarına dayandılar. Uygun bir yer olan Kobulduu havzasına gelindiğinde ordunun peşindeki turnaya benzeyen Han Bakay, ordunun önündeki Almambet'e gelip rica etti:

"Yapma Almoşcuğum, orduya mola ver, yiğitler zayıf düştü. Bir mola vermezsek kırılıp biteriz"

Arslan Almambet davul çalarak "mola" diye emrettiğinde kalabalık askerin hepsi birdenbire atlarından kendilerini aşağıya attılar. İşte o zaman bütün halk, yol azabının mezar azabı olduğunu anlamıştı. Bazılarının attan inecek kuvveti kalmamıştı. Bazıları bükülüp kalmıştı ki, atlarından yuvarlanıp yerde yürüyemeden duruyorlardı. Baltasına yaslanarak uzanıp yatanlar çoktu. Dayanıklı, kuvvetli olanlar yemek pişirip, kısrak kesip yeyip yattılar. Canı sıkılan yiğitler eğlenmeye başladılar.

Bahadır Almambet, atları dinlendiriyor, kaçan atları toplamaya çalışıyordu.

"Hey hanlar! Atlar su içerlerse yağır olur, atları bir yere bağlayın!"

Akşama doğru, civarlara nöbetçi, hanlara koruma konuldu, keşifçiler yola koyuldular.

Ertesi gün de Han Almambet erlerin sayısını alacağım, gidip söyleyin, eğer biri eksik olursa başını alırım, diye Iraman'ın Irçı oğlunu haberci gönderdi.

Orduda bir telaş başladı, onbaşı, yüzbaşı, binbaşı, çora başı ve müfrezeler ileri geri koşup, bağırıp çağırıp, Tanrı korusun bu Çinliden diye, askerlerini bulmakta zorlandılar.

Kırk çoranan biri olan Tazbaymat onbaşı idi. Almambet hesap sordu, o kendisiyle beraber on kişiydi, ama birini bulamamıştı. Tazbaymat'ın bir adamı kaybolduktan sonra, yüzbaşı onu alarak binbaşıya götürdü.

Binbaşı tümenbaşına, tümenbaşı Hana götürdü. Tazbaymat hesabında yanılmıştı.

"Elimde dokuzu vardı. Benimle on oluyorduk. Yavrusuna bakan kancık gibi bakıp günde üç kez sayıyordum bunları. Kaybetmişsem kahrolayım! Tanrı lanetlesin!" dedi Tazbaymat elini yayarak.

"Üç yüz bin askerin hepsi sağ iken, senden bir kişinin kaybolması üzücüdür. Hükmüm iki olmaz. Ölüme mahkum edeceğim. Tazbaymat'ı tutuklayın cellatlar!" dedi Almambet kızarak.

Altı cellat derhal başını kesmek için Tazbaymat'ı alıp götürdü.

Bu sırada Er Serek duraklayıp askerlere çevirildi :

"Hey, Baymat'ın onuna sevgili Manas girmiş olmasın, kağıda ber baksana" dedi Er Serek silkinip.

Kağıdı tutan Kadırseyit yazıya baktı ki, Serek haklı çıktı. Bahdır Manas onuncu er olarak Tazbaymat'ın idaresinde idi.

Ölümden sağ kalan Tazbaymat, bahadır Manas'a geldi:

"Ah, bahadırım Manas, senin için az kalsın Çin'li, kellemi alacaktı" dedi Tazbaymat bahadıra bağırarak.

Manas:

"Kurumuş Tazbaymat, burada âmirim sensin, unutulan benim. İşini eksik yapıyorsun. Yahu, Serek'e söyleme deyip seni kestirseydim keşke!" genellikle hiç gülmeyen bahadır çok güldü.

"Alp Manas'ı unutan Tazbaymat yiğit midir, yâ Tazbaymat'a darılmayan Manas arslan mıdır?" dedi Serek laf olsun diye.

Geniş derede bülbülün ötmesiyle uyanan Han Manas, nehir kıyısına varıp yüzünü yıkadı. Yorulan yiğitlerin rahatını bozmayayım diye davul çalmadan muhafızlar aracılığıyla Bakay, Koşoy ve Almambet bahadırları, kırk çorayı on iki hanın âmirlerini çağırtıp toplantı yaptı.

"Askerler rahat bir soluk alsınlar. Şimdi Kakançin'e, Pekin'e doğru yol alalım. Yolu hangi çora iyi biliyor? dedi Bakay sözünü kısa keserek.

Pekin'e keşif için ben gideceğim diye cesaret eden kimse çıkmadı. Askerler suskun duruyorlardı.

"Yol keşfini bana verin. Orası benim gördüğüm yer, dövüştüğüm halktır" dedi Almambet gülümseyerek.

"Kaç günlük mesafe orası?" dedi Bahadır Manas Almambet'e.

"Gidişi dönüşü iki ay, bahadır" dedi Almambet, "İki ayda gelirim. İki ayda gelemezsem, orda kaderimle ölmüşümdür."

Manas Sungur kuşu gibi bir hâl alarak, Almambet'in sözünden çok memnun oldu.

"Bahadır Almambet, keşife çıktığında yorulmayan, on iki gün durmadan savaşan yine de koşmaktan bıkmayan Kartküröng' e binip git. Ayrıca ok işlemeyen elbiseyi giyip git. Erzağını bol al. Yanına çevik yoldaş seç!" dedi Manas.

"Vay efendim, vay!" dedi Bahadır Almambet gürültüyle gülerek ve bükülerek "Yola hançerim yeter, Saralam'a bineyim. Hayvan olsa da sırdaşız değil mi. Bahadır, yanıma yoldaş için Sırgak'ı verin."

Han Manas buna muvafakat etti.

Er Almambet binbaşı Oşpur'u ordudan buldurdu.

Oşpurum, ordu Ala-Dağ'daki gibi eğlenip yatmasın. Çinli ve Kalmuklarla savaşmak için idman ettirilsin. Kakançin'de dolaşıp savaş hünerini öğrenmiştin. Ben gelinceye kadar askerlere hünerini öğret" dedi Almambet emrederek.

İki yiğit Almambet ve Sırgak, Çin topraklarının keşfi için atlarını seçip, silahlarını hazırlayıp harekete geçmek istediler.

Bütün millet Tanrıya yalvarıp hayır dua etti.

"Karşına düşman çıksa tabanında ezilsin! Atının izi otlarda kalmasın! Düşmanın takibedip ulaşamasın! Sağ gidin, ganimet alarak sağ gelin!".

İki gök yeleli kurt atlarını sıçratıp yola koyuldu.

Kuş olup uçan, yüksekte dövüştüğünde, düşmana karşı çıktığında gevşemeyen, keşifte duraklamayan, susuz ovada susamayan, gürültüden şaşırmayan, orduya katıldığında kırk gün karnı acıkmayan Sarala'ya binen, gök demirden zırh giyen sırlı mızrağını eline alan, ok işlemez kalkan kuşanan, karanlıkta yürüdüğü zaman bozkır tilkisinin izini kaybetmeden süren arslan Almambet Pekin'e doğru yöneldi. Almambet'in yanında, teketek kavgaya çıktığında heybetinden hiçbir şey kaybetmeyen, ölümden korkmayan, alev gözlü Sırgak vardı. Hiçbir şeyden yakınmaz, keskin mızraklı, başı kalkanlı bir yiğitti.

Kuvvetli iki arslan, uçan kuşlarla yarışıp düşmana farkettirmiden, bulut gibi sessiz, ıssız bucaksız çölü, puhu kuşunun bile uçmadığı kırı takib ediyor atlarını dinlendirip akıl danışıyor, Pekin istikametine doğru gidiyordu.

Tuyundunun Sarı-kıyası'nın civarına gelirken Almambet yoldaşı Sırgak'ı durdurdu.

"Bahadır Sırgak, bir dakika dur" dedi Almambet önüne çıkarak.

Almambet, dizler üzerine oturup el ayalarını gözlerine yaklaştırarak baktı.

"Eyvah!" dedi gözlerinden ellerini almadan Almambet "Sırgakçığım, Çinliler bizi farketmiş. Pis Çinlilerin devriye için koyduğu dağ sırtındaki dağ koçu, çoktan kaçıp gitmiş, ördeğe haber ulaşmış. Şimdi biraz mola verelim." Yiğitler atlarının gemini çıkarıp otlağa bıraktılar. Yolculuk azığındaki kavut ile kurutu pişirerek yediler. Birbiriyle iyi anlaşan iki bahadır birbirine gençlik yıllarını anlatmaya başladılar.

Kalabalık ordu, rahat bir yere yerleşti. Hastalara bakıldı. Bu yabancı yerde, askerler hergün sayıldı. Yorulan atlar dinlensin, yorulan yiğitler kendine gelsin diye devriyeye asker konup keşiften haber beklenip yatıldı. Oşpur bir türlü rahat edemedi. O, askerlere hünerini öğretmek zorunda idi.

Manas'ın kırk bahadırı yirmişer yirmişer ikiye ayrılıp dört kısrağı ödül koyup, aşık kemiği atıp oynuyorlardı. Karargahta Kırgıl'ın bağırıp çağıran sesi çıkıyordu. Zaten onun sustuğu gün olmamıştı. Nerede olursa olsun muvafakat etmiyen Kırgıl'ın normal olmadığını gören bahadır Almambet, Manas'a şöyle demişti: "İhtiyar Kırgıl ölmedikçe, kıyameti görmedikçe Kırgızın işleri iyi gitmez".

Bugün de Kırgıl birilerini çatıp, yok yerden kavga çıkardı. Bir anda karargahın civarındaki Çubak ile İhtiyar Kırgıl, birbirlerine takılırken ansızın ağız dalaşına tutuştular.

İhtiyar Kırgıl, Çubak yiğide terbiyesizce hakaret etti:

"Hey, Çubak o kadar kabarma! Rakı içip sarhoş olduğun zaman dünyayı yıkacağım, ben Manas'ın sağ koluyum diyordun. Manas'a gelen o şaşkın Çinli o kadar olamıyorsun. Katardan çoktan geride kaldın. Akıldan ve sözden yoksunsun. O kadar güçlü arslan olsaydın kaçıp gelen Almambet Çin'e keşife gider miydi? Çubak burada kalır mıydı? Böyle yaşayacağım deme, geber!"

Bunu işiten Çubak bakıp durur muydu hiç. Onun da gözlerinden ateş, ağzından alev çıktı, öfkesinden çatladı. Dövüşte, insan gücü yetmeyen Er Çubak'ın kızgınlığını gören yiğitler "kendine hakim ol" diye ellerini tuttular.

Akbalta'nın oğlu Çubak altın çerçeveli akbaltasını bileğine taktı, silahlarını kuşanıp kökteke adlı atına bindi yılan gibi sıçrayıp ihtiyar Kırgıl'a bağırdı.

"Elinin körü, ihtiyar! Senin şu Almambet'inin peşinden yetişip kesmezsem, kanını içip doymazsam, Çubak adım silinsin. Onun cesaretini göreceğim! Pekin'e gireceğim! Yakalayana dek kovalayacağım. Almambet'in başını buraya terkimde getireceğim". Er Çubak davulunu hareket etti.

Çubak'ın bahadırlığı Manas'tan eksik değildi, boylu poslu, geniş omuzlu, yılankavı boyunlu, çok yiğit biriydi. O, muskasını sıçratan yürük atı Kökteke'ye binerek önünü engelleyenlere bakmadan gitti.

Devriyeye giden Han Bakay, Çubak'ı tek başına yürüdüğünü gördü. Artçıdan onun istikametini öğrendikten sonra tepedeki altın çadırda habersiz yatan bahadır Manas'a gitti.

"Çubak, kulaksız gök yeleli kurdun hareketini gördün mi? Sözümü anla Manas, ayrılanı kurt yer, ayrıla ayrıla bugüne kaldı Kırgız, başka halka laf gidiyor. Çubak senden başkasını tırnağı kadar görmüyor. Çubak'ı bir an evvel durdur" dedi Bakay.

Bakay'ın sözünü dinleyen bahadır Manas ne diyeceğini şaşırdı.

"Yapma amcacığım, ordu bozulmaya başlamış. Buna izin vermeyelim. Çubak ile Almambet birbirinden eksiği olmayan yiğitlerdir. İki arslan yok yere ıssız çölde, kimsenin olmadığı yerde çekişip dövüşürlerse birbirlerini öldürürler. Kanatlarımızdan ayrılmayalım. Ak-kula'yı yedeğe alarak gürültü koparan Çubak'ın önüne varıp hediye edip öfkesini gidereyim! Askerim bu durumda olduktan sonra emanet candan umudumu keseyim, ata binmeyivereyim!" dedi bahadır Manas kızarak.

Manas kızdığı zaman ordu değil, gökteki bulutlar bile kararırdı. Bahadırın görünüşü şöyle idi: Dimdik küstah gözlü, ince dudaklı, yassı yanaklı, uzun çeneli, gözlerin derin idi. Yiğitliği apaçıktı. Manas da Aymanboz atına binerek Çubak'ın peşinden gitti.

Tal-Mazar'ın altında uyumakta olan Almambet yüzüne birisi bir şey saçmış gibi şaşarak uyandı. Okunu hazırlayan Almambet at üzerinde bağırdı. "Hey, Sırgak dur! Benim gördüğümü gördün mü? Benim duyduğumu duydun mu, bahadır?"

Sırgak atına binerek Almambetle yanyana geldi.

"Ee, bahadır ne oldu? Yoksa kalabalık bir düşman grubu mu gördün?"

"Ey mert Sırgak arslanım, sırdaş olan yoldaşım! Bilmiyorsan söyleyim, beni himaye edenler söyledi : Akbalta'nın oğlu Er Çubak denen gaddar yayılmış uçan kuş gibi geliyordu, bastığı taşı parça parça ediyordu, kazan gibi olan topağı üzerinde gürültüler çıkarıp, perçemlerini göğe sıçratarak, tuynaklarını batırmış hiddetle bir hal almıştı hayvan. At üzerindeki Çubak'ın heybeti de acayipti, rengi uçmuştu, düşmana aldırmadan, kimseyi kendine denk görmeden düşmanını yiyecekmiş gibi hırslanmıştı.

Gök yeleli kurt Almambet Er Çubak'ın hırsını görüp atını çevirmiş ona aldırmayan Almambet sırıtarak selam verdi.

"Ee, bahadırım Çubak, kızmış gibi bir halin var, kılıcını çekmişsin, karşılaşacağın düşmanı göster, bahadır. Kalabalık Çinli mi geldi? Düşman seni gafil mi avladı?"

Kızgın kudurmuş Er Çubak kimseyi dinlemeden yel gibi hızla gelerek Almambet'e bir dokundu.

"Hey numara yapma Almambet, geçenlerde sen halkından ayrılıp başıboş dolaşıp geldiğinde geniş Talas'ın koynunda, ılgın ağacı biten havzada Argın, Nogoy içinde kan akıtıp, kılıç tutup içtiğimiz ant hani?" O zaman ata beraber binelim, düşmana beraber saldıralım, keşife beraber çıkalım, ölsek de beraber ölelim demedik mi? O yemininden nasıl kaçarsın? Beni bırakıp neden yalnız çıktın? Dur! Söyleyeceğimi dinle, köle! On iki türlü askeri yönettiğin halde keşife çıkan sen misin? Danışmak yok, laf yok, artçıdan kalan ben miyim? Vay köpek seni! Şimdi benim elinde öleceksin Çinli! Dedi Çubak içini boşaltarak.

"Ey, Çubak dostum! Sabreden derviş, muradına ermiş derler. Sabrededur, bahadır keşife ben gidecektim. Kırk hanlı Çin'den haber alacaktım. Arzu edersen sana yol açık, keşifine gidiver. Kırgızdan kimse keşife çıkmadıktan sonra, ben çıkayım dedim kötü mü etmişim? Kin besleyip Çinli diye canımı sıkma, kanımı kaynatma." Almambet sövüp saymadan, konuşup kızgınlığını gidersin diye ona aldırmadan ip gibi kıvransa da sol eliyle tutarak durdu.

"Pis Çinli köle! Yalandan keşife çıkacağım diye başlı halk olan Türkü bırakıp gitmek istiyorsun. Barikatını bozayım mı, can sıkıntısını gidereyim mi, seni istirahat ettireyim mi?" Er Çubak yeniden öfkelenerek atını kamçılayıp yerinden fırladı.

Şimdi Er Almambet de sinirlenmiş, ağzından ateş püskürterek, tüyleri diken diken olmuş vaziyette, sinek kadar canını hiç düşünmeden lanet olası Çubak'a söverek hücum etti.

"Hey hırslı pis murdar! Benim Pekin'e keşife gitmem kimin için? At üzerinde inatla yolumu engellemen kimin için? Cahil köpek Çubak, bil ki bunların hepsi senin için. Durmayım dedim durdurdun, konuşmayım dedim konuşturdun ulayan köpek Çubak! Bil ki ben Pekin'in asilzadelerinden biriydim. Saf altından yapılan tahtım vardı Pekin'de! Korkak pis murdar, ben nasıl Noygut kölesiymişim. Kuvvetli arslan isen, benden daha yiğit isen, cesur arslan isen niye bozkırından şaşıp geldin. Ben tahtımı bırakıp, halkımdan bezip pislikten temizleyip çora oldum Manas'a. Yerleştim Tala'a.

Beni Han yapın dedim kiminize?

İstedim, girdim dininize.

Hanınla bir olmadın

Öfkelensem burada,

Macera seven Çubakım.

Kovayım mı cinini?

Amir yap dedim kiminize?

Hürmet ettim dininize.

Amirinle bir olmadın

Döveyim mi cinini"

Almambet kazık boyunlu Sarala'ya kamçı çalarak çift tığlı gök çelik kılıcını kınından çıkarıp Çubak'a saldırdı. "Başını elma gibi kopartacağım. Yol üzerinde öldürüp köpeklere yem yapacağım."

Er Çubak da canını düşünmeden sağ yenini çözüp, kalkanı sırtına tutup, çelik kılıcını eline alarak dörtnala atını koşturdu.

Tepeye çıkan iki yiğit karşı karşıya geldiğinde dostluk hatırı yüzünden birbirine kıyamadan, bağırıp kılıç vuramadan bakıp durdu. Çubak Ağa! Almambet Ağa! Öfke düşmün akıl dosttur derler. Acınızı benden çıkarın bari dedi Sırgak. Buna aldırmayan erler atlarını oynatarak birbirine tekrara saldırdı.

Bu esnada eyerin sırtına benzeyen gök kırdan sevgili bahadır Manas'ın karaltısı doğan güneş gibi belirdi. Manas Aymanboz'a kamçı çalarak rüzgar gibi yetişip geldi.

"Yiğitler! Durun bir dakika! Bırakın kılıcınızı!" dedi. Manas uzaktan bağırarak.

Manas'ın bağırışını duyan iki yiğit durdu.

Bahadır Manas yürük deve gibi atıyla yetişip gelerek iki yiğide şöyle dedi:

"Üzerimde sungur, yanımda kaplan, altımda hayırlı yol, savaşta kalabalık askere bedel ikizler olan Almambet ve Çubak dostlarım"! Çektiğiniz kılıçlar taşı kessin, felâketler onunla beraber gitsin, yere bırakın! Şakanızı bırakın!" dedi. Han Manas araya girip kamçısını kaldırarak.

Çekişen iki yiğit aracıya bakmadan "Bırak beni, onu keseyim" diye tekrar birbirini tehdit ederken kaplan Manas şaşırarak şöyle dedi:

"Ey akılsız ve budala dostlarım; niyetinizi bozup yarı yolda kavga çıkarıp böyle Talas'a geri dönmek mi istiyordunuz. Bahadır Manas'a kendinizi göstermek mi istiyordunuz. Bunu nasıl yaparsın Almambet? Nasıl böyle düşünürsün Çubak? Yiğit Almoş varken cihanı altüst edeceğim, on sekiz bin âleme saldıracağım diye düşünüyordum. Çubak yanımdayken ok işlemez beyaz elbisesini değiştirip giyeceğim diye düşünüyordum. Sizin halinizi bugün gördüm! Kim olduğunuzu anladım. Şu Pekin'e kendim tek başıma gideyim, tek başıma varıp öleyim! Ey akılsızlar, yiğitlik taslayan budalalar, çölde yol kapışıp biriniz ölüp biriniz kalın..."

Sinirlenen bahadır Manas elindeki çift dizgini sağa sola silkip bıraktı. Kızgın gök yeleli kurt Manas kara tepeli kırda Karakuş gibi vadiye bakıp küserek oturakaldı.

İki bahadır baştaki gibi sert tavır göstermeden yumuşayıp, kılıçlarını kınına takıp, biribirinden uzaklaşarak bahadır Manas'ın karşısında mahçup olarak durdular.

İlk önce Er Çubak, Almambet'in önüne gelip diz çöktü, boynuna yular takarak iki elini göğsüne koyup şöyle dedi:

"Bahadırım Almambet, senin arkandan sana Çinli dedim. Bastırıp geldim, farkettim ki bu utanç vericiymiş. Keşife gideceksen işte yol! Al, başım hediye! Bahadırım Almoşcığım kusur bendeyse affedesin!"

Şu yalan dünyaya bak, büyük bahadır Almambet eriyip yumuşayan Çubak'ın tavrından memnun oldu.

"Han oğlu Er Çubak! Konuşurken sırdaşım, kıymetli arkadaşım, dertleşirken dert ortağım! Kakançin'e, Pekin'e beraber gidelim dediğin doğruydu. Keşife sana söylemeden çıkmam doğru değildi, kabahat bende, sen de beni affet bahadır!" Almambet atından inip Saralasını yedeğe alarak kamçısını boynuna koyup Çubak'a diz çöktü.

Ateşten geri dönmeyen, ölümden kaçmayan ahmak doğan iki bedbaht geberdiler mi nedir diye bahadır Manas gözünü çevirip baktı ki, deminki ikisi birbirine sarılıp, göğüslerini değdirip, el verişip, gökteki yıldızlar gibi çift olup barışmıştı. İki bahadır atlarını yedeğe alarak ağır ağır yürüyüp boyunlarını büküp Manas'ın önüne geldiler.

Arslan boynunu çevirdi. Bahadır Manas'ı görüp sevinerek güldü iki yiğit.

"Han, efendim, günahımızı affet. Önünde atlarımız hediye, bahadır!" dedi iki yiğit yanyana durarak.

"Ey Almambet, Çubak ikizim! İkiz yiğitlerim! Atışmaya gelen düşman olursa dünyayı yıkan kahramanlarım! Pekin'e ulaşıp keşif yapmak üzereyken gelip kavga çıkaran düşüncesiz Çubak, yaptığından utan! Yetişip gelip araya girsem küskün söz söylediğin için utan Almoş!" Bahadır Manas ağzını kocaman açıp gülerek iki yiğidiyle barıştı.

Issız çölde atlarını yedeğe alan dört bahadır sözleşti.

"Uçarsak birbirimize kanat olalım, düşmana ok olalım. Öleceksek birlikte ölelim. Andımızı bozanı Gök lanetlesin!" dediler bahadırlar Tanrıya sığınarak. Aymanboz'a binen bahadır Manas kıl çelik kılıcın tığını yalayan, biribirine şeref sözü veren üç yiğitle Cet-kaytına kadar pürüzsüz görünen Tal-Çokunun üzerine doğru yöneldiler.

Efendisi başta olmak üzere dört bahadır etraflarına bakındılar. Karanlık bastığında göz ulaşmayan, göz ulaşsa da doyulmayan eski Pekin-nehiri ile gölü, çölü ile dağı, sahrası ile ormanı, şehiri ile kalesi göze ilindi.

Arslan Almambet karşısındaki manzaraya imrenerek gün boyunca Pekin'i anlatadurdu.

"Karlı sahra, Büyük Pekin, keşke benim yerim olsaydı diye arzu edilecek yer değil mi? Çubak kaynaşıp yatan kalabalık Çinli benim halkım olsaydı diye sorulacak halk değil mi? Çubak" dedi Almambet ilave ederek.

Almambet'in ah çektiğini, ihtiraslı gözlerini gören bahadır Manas "Almoş göbek kanının damladığı yerini özlemiştir, yurt özlemi mahveder insanı!" dedi dostuna acıyarak.

"İlim ilden eksik değil, ilsiz kalacak insan ben değil". Dertli dertli hıçkırarak ağlayan Almambet konuşmasını bitirdi.

Bahadırlar yola koyuldular. İl içine girmeden, ine cine gözükmeden dağı takibederek yürüdüler.

"Bahadır Manas, sağ tarafta köykap (kuh-i kaf) vardır. Onun geniş tepesinde Sazangşan denen halk yaşar. Çet-Beecin'in başı onlardı. Savaşçı halk. Halkının ihtiyarı ile genci farkedilmiyor. Başları kazan gibidir, her biri yetmiş kulaç köknar ağacına dayanarak yürür. Bunların âmiri Makel adlı devdir. Onu kimse yenememiştir. Bu yüzden korkuyorum. Bilmeden savaşırsak o kafirden başkasını kendi elimle geberteceğim" dedi Almambet sırrı anlatarak.

Bahadırlar tepedeki yalnız çınar ağacının altındaki pınara gelerek atlarını bir yere bağlayıp yattılar.

Almambet Manas ile Sırgak'ı bırakıp Çubak'ı alarak Pekin tarafına keşife gitti. İki bahadır dağ sırtına çıkıp düzlüğü araştırdı.

Boyu dağ gibi olan Almambet birden ürktü.

"Ey, Çubağım, can dostum! Benim gördüğümü gördün mü, benim duyduğumu duydun mu? Geçende benim dediğim Makel adlı dev geliyor."

Çubak dikkatlice baktı, ama ıssız çölde insan karaltısı filan görmedi.

"Ey bahadır Almambet, devini görmedim" dedi Çubak.

"Yola iyice baksana!" dedi Almambet.

"Yolda bir tepe duruyor. Başka kimse yok."

"O tepe dediğin Makel adlı devdir" dedi Almambet.

Er Çubak ağzını açtığı halde şaşırıp donakaldı.

"Kakançin'in Esen Hanına devriyedeki dağ koçu çoktan bizim haberimizi ulaştırmıştır. Kurnaz Esen Han Kakançin'in askerlerini koruyup Kırgızları yok edeceksin diye muhafız Makel adlı dev'i buraya göndermiştir. Şimdi Makel adlı dev'i iyice göreceksin Çubak" dedi Almambet.

Vay tövbe, yeryüzünde böyle insan da varmış demek. Er Çubak devi gördükten sonra canından umudunu kesip bakakaldı. Makel devin yüzü rengi daha açık gözüktü: Ağzı tepesi yıkılan mezar gibiydi, tek olan gözü parlıyordu, kaş ve kirpiği yeri kaplayan koyu çam ormanı gibiydi. Makel'in bıyığıyla sakalı arasında karga, alaca karga, alıcı kuşlar yuva kurmuşlardı, cıvıl cıvıl uçuşuyorlardı.

Boz katırın dizginini çekerek büyük keçe evi kadar topuzunu bırakan Makel adlı dev cebinde ocak gibi büyük piposunu çıkarıp tütün kutusundan beş avuç tütün alıp çakmak taşıyla tutuşturdu. Üflediği duman yen kadar olup üzerinde yılankavı bir hat çizerek ıssız yeri bulut gibi kapladı, yol gözükmüyordu. Sigarasının zehirinden bir at koşumu kadar mesafedeki Almambet ile Er Çubak aksırdılar. Başları döndü.

"Kaplan Çubağım, nasıl bir zaman nasıl bir karanlık çökecek başımıza bilemeyiz. Makel adlı deve gözükmeden geri dönelim. Manas'a gidip anlatalım. Ona dördümüz çıkalım" dedi Almambet acele ederek.

 Bunu işiten Çubak korktu.

"Aman Almoş ne diyorsun, halkın lafına kalırız. İki yiğit bir yiğitten kaçıp geldi demezler mi? Herkese bir ölüm vardır. Gayrete gel Almake! Tevekkülle savaşalım. Mel'unu keseriz!" dedi Çubak silahını hazırlayarak.

Almambet Er Çubak'Tan memnun olup kendi söylediklerinden utandı.

"Kurban olayım sözüne, Çubağım! Ben bekleyip durup tek olan gözüne ok atayım, sen mızrakla sanç bakalım" dedi Almambet yayını hazırlayıp dağ sırtından aşağıya baktı.

Almambet Makel adlı devin tek gözünü hedef alarak attı. Ok gözüne saplanmıştı, Makel'in gözbebeği fıçı gibi yere düştü. Makil bağırarak gözünü tutup dizleri üzerine dayanakaldı. O ana kadar Er Çubak kayalık dağ gibi deve, oktan önce ulaşıp apaçık duran ağzına mızrak sapladı.

Makel adıl dev yuvarlandığında dağ kaymış gibi yeryüzü şiddetli gürültüyle sarsıldı.

Fazla vakit geçmeden yere düşen devin kafatasına Almambet baltayla vurarak geçti.

Makel'in kalkmasına fırsat vermeyen Çubak devin başına bir daha balta vurdu.

İki yiğit her yandan üstüste ok atarak Makel adlı devi bir günde ancak alt ettiler.

İki yiğit Makel adlı devin başını kesip gergedana yüklemede epey zorlandı. Er Çubak iki heybe taşına birlikte yükledikten sonra devin başıyla eşit düzeye geldi.

Devriyeye çıkan Sırgak, iki yiğidin ata bir şey yükleyerek geldiğini görüp Bahadır Manas'a müjdeli haberi ulaştırdı.

"Yüce efendim, işler yolunda, iki arslan sağ salim geliyor. Ganimetleri varmış. Geyik avlayıp ev kadar gergedana yüklemişler."

İki yiğidin yoluna artçı olan Sıgak çıktı.

"Yolunuz hayırlıdır inşallah. Av ola! Hediye istiyorum, bahadır!" Sırgak merak ederek gergedana doğru yöneldi.

"İsteğin kabul olsun! Bir geyik avladık. Başını yükleyip geldik. İndirip alasın! Elin bereket getirsin!" dedi Çubak onu deneyerek.

Er Sırgak, çabucak gergedana doğru elini uzatmış giderken birden bağırıp dönerek kaçtı.

"Yapma ağabey, bu nedir? Domuzun başımı ya da yelmavuz devin başı mı? Kakançin'in hepsi böyle olursa, ne günler göreceğiz? İşimiz kötü!" dedi Sırgak şaşırıp.

"Hey, Bahadır Sırgak, yüreğin yerinden oynadı, gel tedavi edeyim" dedi Çubak.

Sırgak kenine geldikten sonra Manas'a çevrildi.

"Efendim bu başı gördün mü? Bu yaramazların yaptığı işe bir baksana!" dedi Sırgak afallayarak.

Almambet kahkaha atarak güldü.

"Hey, benim geçende size söylediğim Makel adlı dev işte budur" dedi Almambet devin başını yere fırlatarak.

Makel adlı devin başı bahadır Manas'ın ayağı altına yuvarlanarak gelip durdu.

Dört eren Kakançin yurdunu dolaşıp içeriye doğru gidiyordu. Karargaha giden yolda akına hazırlanırken kalabalık asker gözüktü. Bu askerleri gördüyse de hiç aldırmadan gidiyordu Almambet. Onun yanında bahadır Manas sessizce yürüyordu. Er Sırgak çaktırmadı. Sadece Er Çubak korktu. "Hey, Almambet ne yapıyorsun? Kökümüzü kazmaya mı yelteniyorsun? Kalabalık asker bizi görürse, üzerimize saldırırsa ne yapacağız? Bu bir felaket değil mi?" dedi Çubak.

"Ölürsek bir çukurdayız, yaşarsak bir tepedeyiz, bahadır. Beni takibedin!" dedi Almambet alçak sesle.

Bahadır Manas da sırrı biliyormuş gibi yavaşça güldü. Bahadır Çubak başkalarından geri kalmayayım diye tevekkülle yürüdü.

Bahadırlar, gök mızrak tutan askerler, yaylarını hazırlayan nişancılar gürleyen ejderhalar arasında gidiyorlardı. Onları aşarak, büyük köprüye gelip durdular. Almambet köprünün altına atlayıp tek yola girdi. Onu Bahadır Manas, Er Sırgak takibetti, kılavuz Çubak köprüden geçmek istiyordu.

Almambet Çubak'ı görür görmez bağırdı.

"Çek, geri dön! Öleceksin lan!" Çubak'ın Köktekesinin tuynağı köprüye değer değmez, büyük bir gürültü koptu.

Korkan Çubak derin çukura girip kaçtı. Gürültü geçtikten sonra Çubak bahadırlara geldi. Onun rengi uçmuştu.

"Ee, bahadır Çubak, can tatlıdır değil mi ha?" diye sordu Sırgak.

Almambet keyifli keyifli gülümseyerek şöyle dedi:

"Ey bahadırlar, ben size Pekin dayanıklı bir yer, Çinliler kalabalık halk diye söylemiştim. Bu Çinliler doğruca gidilecek bir halk değil. Halkının ve ülkesinin sırrını bilen adam ancak gelebilir. Bu kurnaz Çinlilerin bir hilesidir.

Köprüye doğrudan basan geçemez. Kalabalık ordu olsa bile ölümden kurtulamaz. Karınca gibi kaynaşan askerler ise hileyle, suretle, taşla ustalıkla yapılmıştır. Tepeme asil taş konup han olduğum zaman, Kırgız olma gibi bir niyetim olmadığı zaman, Çin sınırına kalın barikat kurup Pekin'e giden yola, Kırgızlara, atlı savaşçı halklara karşı yaptırmıştım. Büyü ile yola nöbetçi konulmuştu." dedi Almambet.

"Hey, yiğit yatakta yatarak ölmez. Sinek kadar cana bile bir ölüm vardır! Namus için doğduk, namus için öleceğiz!" dedi bahadır Manas yüksek sesle gülerek.

Almambet yiğitleri durdurdu.

"Bahadır, düşman bizi farkedip hazırlanmıştır. Sırgak'la ikimiz Çinlilerin durumunu öğrenelim" Almambet, Bahadır Manas'la Çubak'ı bir keçe evine bırakıp keşifine gitti.

Er Almambet yanına gök yeleli kurt Sırgak'ı alarak at koşturup alçak dağın sırtına gelip durdu.

Er Almambet şöyle konuştu: "Ey Çubağım, Kan-Caylak'ın tepesini gördün mü? Orada nöbetçi olarak konulan sarı tilki var. O bizden kaçıp kurtulursa devriyedeki kırk rahibe haber verecektir? Ondan gözünü ayırma. Tilki yerinde ise, onu ininden takibedeceğim. Seni çağıracağım." diyerek Sarala atını koşturup gitti Almambet.

Er Almambet kurnaz tilki kokumu alıp kaçıp gitmesin diye tilkinin yattığı yerin karanlık olması için dağ üzerindeki bulutu takibederek bekledi.

Almabet çukura vardı. Atından inerek taşlar arasına saklanıp hava serinleyinceye kadar bekledi.

Bir anda kurnaz tilki burnunu yukarıya kaldırıp koşarak ininden çıktı.

Almambet tilkinin göğsünü hedef alarak ok attı. Ok alınan yere isabet etmeden bir ayağını hedef sıyırarak geçti. Kurnaz tilki can telaşıyla kaçtı.

Almambet dağı sarsarak Sırgak'ı çağırıp bağırdı.

Er Sırgak otlu dağ yaylasıyla kökçöbiç atına üstüste tepinip sır mızrağını uzatarak tilkiye yetişip onu kuşattı. Almambet tilkiye fırsat vermeden gelip kılıcıyla onu altı parça etti.

Rahat bir nefes alan Almambet taşların arasına gizlenip üzerine işaret konulan yerden kocaman bir kapı alıp gelerek içini yardı. Ondan Çin hanını giydiği iki elbiseyi aldı. Tepesine taş katılan elbiseyi kendisi giydi. Sırgak'a şalvar, çizme, kalpak ve dar elbise giydirdi, atlarına Çin örtüsü örttüler. Almambet yola bekçi olarak konulan kurnaz dağ koçunu da gebertti.

Dağın ortasındaki masmavi göle gelirken Almambet dertlendi. "Sırgakçığım, atının başını çevir bahadır, bu göle bekçi olarak konulan ördek çoktan uçup gitmiş. Demek Çinlilere çoktan haber ulaşmış!" dedi Almambet kara kara düşünerek.

İki yiğit kaynaşan kalabalık Çinlinin içine girdi. Almambet eğilip Çinliler gibi diz çöküp Çince söylüyordu, Sırgak dalkavuk kıyafetine girmişti.

Almambet'in Çin tarzı elbisesini, tacını, zümrük taşı belgesini gören yoldaki görevli komutanlar ona tazim eyleyip durdular. Almambet rastladığı şehrin ordusunu başka bir yola gönderdi.

Tungşa şehir Almambet'in göbek kanının aktığı, çocukluğunu geçirdiği şehir idi. Ayna gibi vadiye gelirken atalarının yaptırdığı şehiri, doğduğu yeri görüp aklına eski hatıralar gelen Almambet'in gönlü kararıp gözlerinden yaş döküldü, kendi eliyle diktiği çınara sarılarak dertlenip ağladı.

"Dünyası kurusun, Sırgak! Doğduğum yer işte burası, Sırgak. Büyüdüğüm yer işte burası Sırgak! Şu görünen karaltı yedi atamın tahtıdır. İşte öteki agala kum, kızıl duvarlı olan babacığımın karargahdır. Benim kaçıp çıktığım yer burası, Sırgak. Kalbimi temizleyip, dinimi bırakıp, babamdan vazgeçip kuş gibi uçup yalnız başına yürüyüp Kırgızalar sığındım Sırgak. Baktım ki nerede olursa olsun halkından vazgeçen, yerini bırakıp giden, çocuksuz yaşayan yiğidin altın başı hor görülürmüş, Sırgak. İnsan nerede yaşasa da doğduğu mukaddes yerin hasretini çeker, bu hasret insana acı verer, Sırgak. Sakın yer değiştireyim deme, Sırgak. İşte bu yalan dünyada tekrar kendi halkımla savaşmak üzereyim, Sırgak. Patırtı koparandan alacak öcüm var. Şimdi eski karargahımın izi yok Sırgak. Başköşe evim harabeye dönmüş, boyalı evim mahvolmuş, çiçekli bahçem hendek olmuş, çınarık kesilmiş, halkım darmadağın olmuş, duvarlarının tamamen yıkılmış, yurdum param parça olup bölünmüş, Sırgak.

İşte bu dostunun derdini dinle, Sırgak" dedi Almambet derdini anlatarak. Bunları dinleyen can dostu Er Sırgak'ın da gözleri doldu.

İkisi gayrete gelerek yola koyuldu. Boz tepeye gelirken Er Almambet yere mızrağını saplayarak Sırgak'a şöyle dedi.

"Çin'den yalnız başıma gece kaçıp çıktığımda, çok sayıda asker takibedip Kongurbay ansızın saldırdığında ağzımdaki altınla kaplı pipom buraya düşmüştü. Arkama bakmadan gitmişti. Atından inip bir baksana" dedi Almambet.

Atından inen Sırgak böyle düşündü: "Gündüz değil gece vakti, üstelik Almambet'in kaçtığına yıllar olmuş, Kongurbay yetişip gelip vurdu diye yalan söyleyişine bak."

Er Sırgak mızrağın ucunu yere batıra batıra otların arasından Almambet'in paslanmış altın piposunu buldu. Eline alıp gösterince Almambet hayran kaldı.

"O pipo benden sana hediye olsun, Sırgakçığım" dedi Almambet keyiflenerek.

Bahadır Almambet Er Sırgak'ı büyük çınarın altına yatırıp, "Gece boyunca burada bekle, ben Esen Han'ın sarayındaki Burulça'ya uğrayıp geleceğim" diye yola koyuldu.

Tan atmadan Almambet geri döndü, döndü ama, Esen Han'ın muhafızları gördü ki şaşarak döndü.

"Bahadır Sırgak, Burulça'yı görüp rahatladım, yolda bir şey olmasın diye giyimimi çıkarıp yatmadım. Bekleyeceğim diye ağlaya ağlaya kaldı kuşum," dedi Bahadır Alambet baltasını sıkı tutarak.

Çin hanı Esen Han'ın Kırgızları Pekin'e yaklaşıyor diye Kongurbay başta olmak üzere kırk hanı harekete geçirip peşinden takibettiğini sezen Almambet ile Sırgak Kara-su'nun boyunda akıl danıştı.

"Canımızı alıp kaçarak Manas'a düşman geliyor diye apışıp varmıyalım. Kakançin'in atlarını ele geçirip düşmanın önüne bırakıverelim. Düşman yetişip gelirse vur kaç savaşı yapalım" dedi Almambet.

Almambet Kaspa'nın boyundaki atların arasında dolaşıp beyaz davula vurup, bağırıp çağırarak atları ürküttü, at çobanlarını safdışı ederek atları yola sürdü. Çırpınan alta yüz ata yoldan hiç şaşmayan, karanlık gecede dahi izinden sapmayan Acıbay'ın atı Kartküröng kılavuzluk etti.

Takipçilerin önü iki günde ulaştı. İki yiğit birinci gün takipçilere kuşlara saldıran şahin gibi saldırıp onları darmadağın etti. Çin askerleri gittikçe çoğalıp onbinlerce asker ortalığı sis gibi kapladı. İki yiğit kah saldırıp, kah çekilip vurkaç savaşı yaptı. Bahadır Manas ile Er Çubak'ın yanına bir an önce ulaşalım diye gözleri dört oldu.

Çok olmak bir avantajdır. Kakançinin askerleri iki yiğide yedi kat sardılar. Almambet ile Sırgak atları yorulup, kuvvetleri tükeninceye kadar koşturdular. Çin'in nice kuvvetlerinin karşısına yalnız başlarına çıkıp mızrakları parça parça oldu. Sonunda iki arkadaş halsizlenip üzengiden ayakları kayıp birbirine vasiyetlerini söyleye dururken tepedeki kırdan bahadır Manas'ın kocaman karaltısı gözüktü.

Bu esnada rüzgarın uçurduğu çiğ gibi kalabalık asker bahadır Manas'ı hemen farketti. Haşmetli sevgili arslan tepede durup önüne baktı ki, dağın cenup yamacında Acıbay'ın Kartküröng'ü atların tamamını insan gibi önüne salıp sürüyordu. Dağ eteğindeki düzlükte Kakançin'in kalabalık askeri iki yiğidi sarmıştı. Bunu gören bahadır Manas ağzından alev çıkararak kara benekli kaplan gibi atılıp, altmış yiğide denk gelecek kadar heybetle Almambet ile Sırgak'ı kurtaracağım diye, dalgalanmakta olan düşman topuna doğru mızrakla saldırdı. Han Balta'nın oğlu Çubak kögala'ya benzeyen atına binip, gök kumaştan yapılan elbisesini giyip, tevekkülle bahadır Manas'a yoldaş olarak saldırıya geçti. Bahadırları gören Er Almambet ile Er Sırgak daha da cesaretlenerek "Manas" diye bağırarak ölümü hiç düşünmeden savaşa girdiler.

Manas'ın bindiği Aymanboz meydana çıktıktan sonra yorgun düşüp durdu zavallı! Bu esnada Acıbay'ın Kartküröng'ü gayipten yaratılmış heybetli bir hayvan idi.

Bahadır Manas'ın önüne bana binecek mi acaba diye gelip durdu.

"Acı ağabey yaşıyorken Kartküröng'ü nasıl bineceğime, beni bırakıp atlara kılavuzluk et" diyerek kamçısıyla tulparan sırtına dürtüp vurdu. Kartküröng hayvan olsa da, konuşmaya dili olmasa da, gözlerinden yaş aktıp darıldığını göstererek yelesini ve kuyruğunu göğe doğru kaldırdı, tırnağıyla yere vurup ayaklarını göğe kaldırarak sert bir şeklide silkindi. Kişnedikten sonra diğer atlara doğru koşara gitti.

Aymanboz adlı atı dinlenirken bahadır Manas kaynaşan Çinlilerin insan olduklarını düşünmeden, onlara hiç aldırmadan maceraya tekrar girdi. Arslan bahadır Manas, uzağı yakını ayırmadan ucu çelikten yapılan, havada uçtuğunda alev saçan oku, öldürücü yay ile kalabalık düşmana doğru fırlattı.

Askerler teker teker yere serilmeye başladı.

Dört erenin bir araya gelişlerinde yıkıp savurmaları derecesinde güç ve kuvvet birikti, kalabalık asker kayalık dağa vurulan dalga gibi dört erenin silahıyla tarumar edildi.

Yeryüzünü kan, göğü toz duman kapladı. Yiğitlerin başları yerde yuvarlanıyordu. Ayağı kırılan, atların inleyişiyle parçalanan insanların ah vahları yankılanıyordu. Alanda, dağ deresinde, çukurlarda, su kenarında cesetler açık alandaki taşlar gibi yatıyorlardı.

Telaşlanan Çin askerlerine kalabalık bir takviye ordu geldi. Şimdi karınca gibi kalabalıklaşan Çinliler dört yiğide doğru geliyorlar.

Kalabalık Çin askeri, yorulan dört bahadırı kuşatıp birbirinden ayırdı. Deminki savaştan uzak duran Kongurbay şimdi Manas'ın Aymanboz'unun yürüyemediğini, yorulduğunu görünce Manas'ı, canlı yakalayalım da bir eğlenelim diye bağırmaya başladı.

"Ey Manas, Manas derse kabarıyorsun. Yiğitliğin var, aklın yok, suya konulan tulum gibi köpürüyorsun! Yiğit isen, şimde gücünü bir göreyim;! Dedi Kongurbay algarasını canlı adımlarla yürüterek.

Bunu işiten bahadır Manas her cana bir ölüm vardır diye Aymanboz'un dizginini çekerek üstüste tepinip demreni ve ucu çelikten yapılan süslü sırlı mızrağını uzatarak "kaçma alçak herif" diye bağırıp çağırarak atıldı.

Bahadır Manas, Kongurbay'a yetişip mızrağı saplamak üzereyken Aymanboz gevşeyip kaldı, atı yürük olan domuz büyük nehirin dar olan yerinden atlatarak kaçtı. Aymanboz yürüyemedi. Bunu gören Çin askerleri, Manas'ı yakalamak için yağmur gibi ok atarak onun etrafını sardılar.

Bahadır Manas'ın başı zorda kalmıştı. Moğol eyerine omuzunu koyup bu dünyaya küsmüş gibi dağı takibedip kaçtı. Bahadır vadideki alaca karga gibi bastırıp gelmekte olan askerlere bakakaldı. Çinliler tepeyi on iki kat kuşattılar, ama ona yaklaşmaya cesaret edemediler.

Bahadır Manas'ı kurtarmak için üç yiğit aralıksız yirmi dört gün savaştılar, canlarına dahi acımadılar. Er Sırgak altmış yerden, Er Almambet otuz yerden, Er Çubak kırk yerden yaralandı.

Nihayet Er Almambet Sırgak'la kendi ordusuna haber gönderdi.

"Kurban olayım Sırgakçığım, Çinliler Er Manas'a felaket getirdi de!

Aymanboz yürüyemiyor de! Kırk çoraya söyle, yiğitler çabuk ulaşsın de!" Er Sırgak kah sağdan, kah soldan kamçı çalıp, sağa sola tepinip baltasının şakasına değdiğine bakmadan bir çare bularak kalabalıktan çıkıp arkasında kalan Kırgızlara haber vermek için gitti.

Şafak sökerken, etraf aydınlanırken dar bir yoldan yürüyüp, Ak-kula'yı yedeğe alan, Çin elbisesi giymiş, yetmiş kabilenin dilini bilen Acıbay askerleri kandırıp bahadır Manas'ın saklandığı dağa ulaştı.

Bahadır Manas, Acıbay'ın yiğitliğini görüp memnuniyetle bağırdı.

"Canım Acıbay, sönen ateşi tutuşturdun, ölen canı dirilttin, yoldaşlığını gösterdin. Ey geniş Talas, senin gibi yer var mı, acıbay senin gibi er var mı! Bu iyiliğinin karşılığını ölmezsem ödeyeceğim."

Bahadır Manas, Ak-kulanın perçemlerinden tutarak boynunu kokladı, "kanatım! Senden ayrılınca hasretini çektim" diye atını eyerleyip düşmana saldırdı. Bu sırada arkada kalan on iki hanlı Kırgızların ordusunun geldiği davulu vuruldu.

Komutan Er Bakay gök sancağı tutarak çoralara çevirdi.

"Yarenlerim, başımız terkilerde, kanımız kaplardadır. Atalarımızın ruhu aramızdadır, biz onlarla beraberiz. Altın sandıkta saklasan da insan bir gün ölür. Yiğidin canı eyerin yanındadır. Sancağın altına toplanarak yürüyün. Tanrı korusun, ileri, erenler!"

İhtiyar Bakay sancağı tutarak ileri yürüdü.

Büyük gaza böylece başladı.

İki ordunun yiğitleri geceli gündüzlü soluk almadan, canlarını esirgemeden savaştılar. Yer alt üst oldu, göğü duman kapladı. Kanlar nehir gibi aktı, korkunç bir katliam gerçekleşti.

Korgurbay'ın askerleri fazla karşılık göstermeyip, Kırgızların saldırısına dayanamadan Pekin'e doğru kaçtılar. Kongurbay dağılan yiğitlerini engelleyemediği için sıkıldı.

Kırgızlar kaçan düşmanın ardından kovaladılar. Gök toz duman oldu, insanlar ne yapacaklarını şaşırdılar, etraf kana boyandı, nice tulpar at öldü. Cesetler dağ gibi yığıldı.

Bir anda Çinlilerin yiğidi Kongurbay, kin beslediği bahadır Manas'ın önünü kesmeye yeltendi. Fakat heybetli, gök yeleli kurda karşı gelemeden, haykırıp mızrak sallayamadan, en ufak bir karşılık göstermeden şaşırıp durakaldı.

Alçak herifi gören bahadır Manas bakıp durur muydu? Ak-kula'yı kamçılayıp süslü mızrağını uzatarak onu kovaladı.

Kongurbay'ın Algarıs'ı yan tarafında kanadı olan çok değişik bir hayvandı. Karaca gibi uçarcasına koşup uzaklaşıyordu. Manas'ın Ak-kulası çok iyi yetiştirilmişti, göğsünü kaldırarak koşarken yele ve kuyrukları yayılıyordu, Kongurbay'ın peşini bırakmadan kovalıyordu. Birbiriyle çekişen yiğitler dağ sırtlarını, yamaçlarını aştılar. Manas'ın Ak-kulası ok gibi hızla koşup perçemlerini göğe atıyordu, ağzındaki gemi takırdatıp, ince çubuk gibi kuyruğunu kalçasına vuruyordu, tabanıyla takırtı çıkarıyordu, ağzını genişçe açmıştı, kan karışmış beyaz köpükleri göğsüne saçılıyordu, başını yere doğru eğerek koşuyordu, at şimdi epey kızışıp kalmıştı.

Alevke'nin oğlu Kongurbay haykırıp mızrak sallayamadan, canından umudunu keserek hiçbir şeye bakmadan Esen Han'ın kapısına ulaşayım diye iki gözü dört olmuş ölesiye kaçıyordu.

Büyük kumsala gelirken, bahadır Manas Ak-kulası ile yetişip gelip Korgurbay'ın ciğerini hedef alarak mızrak vurdu. O da çevik yiğit idi, kendini mızraktan kaçırıp keskin kılıcıyla bahadırın mızrağını kesti. Kuvvette yarışan bahadır Manas Er Kongurbay'ı kovalaya kovalaya Çet-Beecin'in kapısına kadar takibetti. Düşmanın hilesini bilen Almambet onu görünce Saralaya kamçı çalarak kahraman Manas'ın peşinden geliyordu.

"Arslanım atının başını geri çevri! Kapıdan girme! Kazılmış hendek var! Geri çekil bahadır!" Almambet ok gibi hızla gelerek Ak-kulanın dizgininden tuttu ve bileğine sararak çekti.

"Hey, Almambet, bırak beni! Yolumu kesme! Öldüreyim o kan içiciyi!" dedi Manas inatla ileri atılmaya çalışarak.

"Bahadır, her seferde sözümü dinlemeyerek beni üzüyorsun! Kongurbay yalandan kaçıyormuş gibi yapıyor. Kapının öteki tarafında, kalenin içinde tetikte duran pehlivanların kazdığı hendek var" Er Almambet kızan bahadırı sakinleştirdi.

Çin askerlerinin atlıları kaçtılar, kalanları ele geçirilip kanlarının aktığı derin çukura gömüldüler.

Almambet onbaşı ellibaşı, yüzbaşı ve binbaşını çağırıp askerleri deftere kaydettirdi. Askerlerin hesabını alınca gördük ki, sağ kalanların yanında yaralanan pek çok insan vardı. Birçok yiğidin akibeti meçhuldü, ölenler bunlardan daha çoktu. Bugün gördüğün yarın yok, dünya işte böyledir. Bahadırların hepsini yoklayıp baktı ki, Eleman'ın oğlu Er Töştük, tanınmış bahadır Çubak yoktu. Buna karşılık vuruş itişte iki arslanı kimse görmemişti.

"Lanetli dünya! Akbalta'nın oğlu Çubak kanadım idi! Önümde yürüdüğünde uğur getirirdi, savaşta kalabalık askere bedel idi! Bana yardım eden iki arslanımdan ayrılırsam ne yaparım ben?" Bahadır Manas şiir söyleyerek gözyaşı döktü.

Yorgun düşen yiğitler tulparının eğerini ve teğeltisini çıkardıktan sonra atlarını bir yere bağlayıp elbiselerini çıkarmadan Moğol eyerine yaslanarak kuş uykusuyla tan attırdılar.

Şafak sökerken Çin ordusunun kaçtığı taraftan büyük bir ordu göründü. Yaklaştığı zaman baktılar ki, cesur gök yeleli kurt Çubak, Mançuların hanı Neskara başta olmak üzere kırkbeyi bağlayıp getiriyordu.

Sevinç gözyaşları döken bahadır Manas: "Ah, canım Çubağım" diye bağırıp karşısına çıktı.

"Hanım Manas! Bu Mançu hanının başını ganimet alıp sana hediye getirdim" Çubak ele geçirdiği yiğitleri mızrakla nişan alarak bahadır Manas'ın ayağında dolaştırdı.

Bahadır Manas Mançu hanının başını kesmek için kılıcını kınından çekti.

Mançu Hanı Neskara sözde usta idi, han Manas'ın önünde şöyle konuştu:

"Yüce mevkili Han Manas! Baş kesmek var, dil kesmek yoktur. Hanın sözünü han dinler. Bahadır, beni öldürürsen sana hiçbir faydası yoktur"

Öldürmezsen amirim sensin, canımı hiç esirgemeden yap dediğini yaparım, hizmetini ederim, gökteki ayı sana getireyim! Köle dersen kölen olayım! Beni öldürme han Manas! Haber ver Hanım! Esen Han'ın güzeli Burulça'yı sana hediye edeyim! Aycangcung'un kızı güzel Birmıskal'ı hediye edeyim!" dedi Neskara şeytan gibi yalvararak.

Kılıcını kınına sokmadan kan içmeye hazırlanan bahadır Manas'ı Er Almambet durdurdu.

"Bahadır, bağışla! Mançu hanı da, bahadırı da, bilgici de Neskara'dır! Buna öldürmede bir fayda yok. Beni dinle. Neskara ile diğer kırk beyini orduda tutalım. Bir beyi ile Acıbay'ı hanına gönderelim. Neskara'nın sözünde samimi olup olmadığını anlayalım. Pekin'i verirse seni han yapalım! Eğer bunu kabul etmezse, Neskara'yı beyleri ile birlikte öldürelim. Pekin'le tekrar savaşalım!" dedi Almambet.

Kırgızların on iki hanı, beyleri, komutanları, ileri gelenleri bir araya toplanarak kurutlay yaptılar. Bu sırada kaybolan Eleman'ın oğlu Er Töştük Çinlilerin bin pehlivanını, sekiz yük kırk tulparını ganimet almış olduğu halde getirdi. Kırgızlar dokuz oğlun en küçüğü Er Töştük'ü yeraltından yeryüzüne bugün çıkmış gibi karşıladılar.

Elçilik için kimse çıkmazken kötü niyetli altı hanın biri olan Eşteklerin Camgırcısı şöyle dedi:

"Kakançin'e kopanları birbiriyle birleştiren, dağılanları bir araya getiren ihtiyar Bakay varsın!"

Han Manas mızrak saçılmış gibi yerinden silkinip durarak:

"Hey, Camgırcı ne diyorsun? Bakay amcam varırsa onu kafese koymazlar mı, onunla Neskara'yı istemezler mi! Halkım azap çekmez mi! Bu lafını köpekler duysun!

Gökteki kara bulutların gölgesi altı han taraftan başlayıp bastırdı.

Güneş ışığı bahadır Manas'ın üzerine düşüp durdu.

Karanlıktan ışık bulan gafletli yerden söz bulan Argın hanının oğlu Acıbay ok işlemez elbiseyi giyip, kartküröng'e binip, iki tığlı taş kesen hançerini kuşanarak Esen Han'a elçi olarak gitti.

Can yoldaşı olarak eksikliklarini gideren, yalnız iken çoğaltan, fakir iken zenginleşen, bir araya gelen halkın reisi Eybit Han'ın oğlu Ürbü onunla birlikte gitti. Acıbay ile Ürbü elçiliğe gittiler.

Yetmiş kabilenin dilini bilen Acıbay yeryüzünün dört bir köşesini dolaşmışsa da Pekin gibi bir şehiri görmemişti. Esen Han, Pekin'i halkına zorla yarısını tuğlu, yarısını taştan yaptırtmıştı. Gece de mumu yanan ihtişamlı kuleleri çok idi. Dar kapının dört tarafında bekleyen muhafızlar Kırgızların elçilerini hanın hizmetçilerine teslim ettiler. Hizmetçiler elçileri altın kapıdan rahiplerin eline ulaştırdı.

Rahipler sırıtarak yere kadar eğilip somurtan Kırgızları Esen Han'a götürdü. Tatlı sözlü hazırcevap Acıbay Çince hiç çekinmeden açıkça, sert bir şekilde konuştu.

"Ulu Tanrının himayes ettiği Kırgızların, adı kutsal bahadır Manas'ın elçisiyiz. Han Manas Kakançin hanı Esen Han'dan şunu istemektedir: İyilikle Pekin'in hanlığını kendi iradesiyle versin diyor.

Hanlığı vermezse, şartı kabul etmezse şehire gireceğim, o zaman halkı zarar görür, tutuşacağım derse Çet-Beecin'in civarındaki ıssız yere gelsin diyor. Göreceğini orda görsün diyor!" Kongurbay inatla elçileri keseceğim, derilerini yüzeceğim diye atılmıştı. Onu Esen Han durdurdu.

"Elçi turna kuşu gibidir. Ülkeler arasında serbestçe öter. Ona yol açıktır. Atılan ok taştan dönmez, elçi, hanın sözüne karışmaz" dedi Esen Han hikmetli sözler söyleyerek "Bu silahsız elçileri kadınlar bile öldürebilirler, bu şekilde öldürürsen, öcünü almış olmazsın. Düşmanı akıl ve tedbirle yenmek yiğit işidir."

Esen Han böyle söylerken Er Kongurbay kahrolarak bağırdı.

"Yiğit sanıyordum seni Esen Han, Kırgızların gölgesini görüp titriyorsun. Kırgızlara itaat edemem. Tahtımı hediye veremem, eski Pekin'e gideyim, Karahan'a ulaşayım." Küsen Er Kongurbay Çet-Beecin'i bırakıp, göğün altındaki kırk hanın büyüğü Karahan'' doğru kaçtı.

Esen Han danışmanları, komutanları, hanları, rahipleriyle toplantı yaptı. Esen Han saray kızı Burulça, Aycangcung'un kızı Birmıskal başta olmak üzere Han sarayından ay yüzlü, ince belli, küçücük ağızlı, cadı gözlü, horoz boyunlu, düğme saçlı, saçbağı takan nazlı bin güzeli seçip, kırmızı ipek elbise giydirip, yelmeyen attan bindirip, develere altın yükletip Çet-Beecin'i kuşatan Kırgızların hanı bahadır Manas'a hediye gönderdi.

Esen Han Çet-Beecin'in civarındaki, ıssız yerin tepesindeki altın destekli dört akıtmalı gök çadırdaki han Manas'a gelerek atından inip yere kadar eğilip şöyle konuştu:

"Dünyaca meşhur, itibarlı han Manas! Dünyayı titreten ulu efendim, senin atlı kahraman yiğitlerine askerlerim itaat etmiştir. Bahadırlığın karşısında diz çöküyorum. Bayrağım yıkıldı. Bin güzel kız sana hediye. Altımdaki altın taht hediye. Pekin'e han yapalım seni. Neskara gibi yiğidini öldürme. Dediğini yapayım, hizmetini edeyim, anlaşalım, bahadır."

Kırgızların ileri gelenleri yarım gün oturup birbirlerine akıl danıştılar.

Manas Han'ın altın süslü davulu vuruldu.

Iraman'ın Irçı oğlu halk arasında dolaşıp duyuru yaptı.

"Ulu Manas'ın yarlığını dinleyin, millet! Kakançin hanı itaat etmişti. Çet-Beecin'in âsil hanı Manas oldu, millet. Bin güzel kıza bir yiğit çıksın halkım! Kakançin'i yendik diye taşkınlık etmeyin millet, sarhoş olup kendinizi kaybetmeyin halkım" dedi Irçı oğul çalarak.

Dalgalanan asker çırpınarak: "Yaşa Manas! Var ol, Manas" diye dua ettiler.

Çet-Beecin'e Kırgız askerleri saf olup dizilerek ortadan yol açıp Bahadır Manas'ı kırk yıl suya bandırsa bile rengi bozulmayan, kırk yıl selde aksa da hiçbir şey olmayan beyaz halıya oturtup han Esen Han başta olmak üzere hepsi kaldırıp halkın içinde yedi defa dolaştırdılar.

 Çin ilinin halkı, Han Manas'a eğilip tazim eyledi. Göğün oğlu denen Esen Han padişahlık mühürünü altınla işlenmiş kağıdın üç yerine basıp altın tahttan indi, Han sarayında hiçbir haraketti bulunmayacağım diye yemin etti.

 Her ülkeden, halktan gelen şık giyinmiş elçiler yerlere kadar eğilip:

"Gök ile yerin desteği, Ay ile Güneşin ışığı, ulu Tanrının kutu padişahımız Manas'a kulluk ederiz" diye tazim eyleyerek kıymetli hediyelerini sunup saygı gösterdiler.

Bahadır Manas Kakançin padişahının adab ve erkanlarını koruyarak bayrak çekti, gün geçtikçe yerine ısınıp, ziyafet kaidelerine da alışmaya başladı.

Bahadır Manas Çet-Beecin'e han olmasının altmışıncı günü düğün şöleni düzenledi. Er Almambet saray güzeli Burulça'yı, Er Çubak, Aycangcung'un kızı Birmıskal'ı aldı.

Han Manas Çet-Beecin'de ilk olarak altın kağıda mühürünü basıp yarlık çıkardı.

"Kakançin'in itaatkâr halkına kamçı kaldıranın, kadın ve çoluk çocuklarına dokunanın, malını mülkünü yağmalayanın, haksız kazanç elde edenin cezası ölümdür" Yarlık büyük ordunun önünde okundu.

Yarlığa aldırmadan altın ile mal mülk kapanlar vardı. Almambet herkesin önünde onların başlarını kestirdi. Ondan sonra askerler korktu ve bozukluklar azaldı.

Manas'ın bütün halka han olmasını bahadırın kötü düşünceli akrabaları ile kötü niyetli bazı ileri gelenler bağenmediler.

"Böyle ihtişamlı saraylar, altın tahtı görmeyen, böyle tatlı sözleri, dans ve şarkıları işitmeyen safdil Manas Kakançin'i karıştırır.

"Kadına düşkün bu şeştan yatakta ölecek."

"Namusunu geri almak için geri almak için Çin bunu bitirir. Tuzağına düştü, artık kurtulamaz."

"Hayır, bahadır" dedi Almambet "ben han tahtına oturmak isteseydim gençliğimde Çet-Beecin'de kalacaktım. Pekin tahtına sen otur. Dostunun hürmetini gör. Ben Talastan çıkarken Kırgız ordusuna gâzâ için han olmuştun. Ordu benim üzerimde. Başka halkları ve bütün bölgedeki orduyu yöneteyim, onlarla uğraşayım. Çoralar elbiselerini çıkarmadan geceli gündüzlü tetikte dursunlar."

Bahadır, Er Almambet'in sözüne kanaat getirdi.

Manas'ın Han sarayını akıllı Acıbay yönetti. Büyük orduyu Almambet idare etti. Gece gündüz uzaklarda bulundu. Han sarayının aşçısı olarak, elli yıldır Kakançin hanına yemek hazırlayan, Türkçeyi iyi konuşan Şuykuçu rahip kaldı.

Er Koşoy, Er Bakay ve Kırgızların büyükleri danışarak "Manas Pekin'e han oldu, altın tahta oturdu" diye Ala-Dağ ve Talas'taki Kırgızlara haber vermek için büyük kalpak giyen Er Şuutu'yu müjde vermeye gönderdiler.

Manas'ı burada bırakalım,

Şimdi söze deminki

Kongurbay'dan başlıyalım.

Gaddar Kongurbay Göğün oğlu büyük han Karahan'ın yanına telaşla geldi.

"Göğün oğlu, merhametli Han efendim, Çin halkının başı dertte. Tarihinde hiç silinmez kara leke kaldı. Kırgızlar Çet-Beecin'i itaatı altına alıp hanlığı ele geçirdiler. Büyük bir ordu ver efendim, tekrar savaşacağım."

Çin hanı Karahan acele etmeden zili çalarak rahibine kutsal kitabı getirtip belirli yeri okuttu.

"Kırgızların bahadırı Manas Çet-Beecin'i altı ay yönetecektir. Ondan sonra ruhu öbür dünyayı bulacaktır" diye okudu rahip.

"Bahadır Kongurbay, düşmanın eline geçmiştir. Onu sen öldüreceksin. Demirci ustaları çağırıp sapı altından olan, yüzüne zehir kaplanan balta yaptır. Ejderhanın zehirine altı yedi defa batır. Değdiği zaman gebertir Kırgızı" dedi Karahan.

"Peki, yüce efendim" dedi Kongurbay yere kadar eğilerek.

Balta beş ayda yapıldı.

Er Kongurbay geceleyin ateş gibi yanan keskin tığlı baltasına gece gündüz bakıp, Manas'ı keseceği günü düşünerek huzur buluyordu.

Bahadır Manas'ın daima yazında yayla seçmeye çıkan, göçte kılavuzluk eden, yedi yerin tepesini çukurunu yolun sağı solunu iyi bilen Şuutusu gündüz at koşturup, gece at üzerinde uyuyup, uçan kuşlarla yarışıp, tulparın tuynağını yordurup, gözlerini kapamadan yedi gün yedi gece yol yürüyüp Talas'taki halkın anası Kanıkey'in karargahına ulaştı. Bahadır Manas'ın yokluğunu farkettirmeden erkek gibi kopanları birbirine birleştirip, dağılanı bir araya toplaya durmuştu Kanıkey.

"Han Anamız Kanıkey! Han Manas'ın haberini dinle! Hediyeni bol hazırla! Kırgızın dileği gerçekleşti! Han Manas Kakançin ve Kalmukları yendi. Bayrağını Büyük Pekin'e dikti. Manas Pekin tahtına altın taç giyip han olarak oturdu. Dinleyiniz, millet! Dinleyiniz!" Şuutu at üzerinde bağırarak haber verdi.

Güzelllerin güzeli, kadınların kadını Kanıkey Hatun eskisi gibi şıktı, O Şuutun'nun eline altın sebike verip, ona ak sarı başlı koyun kestirdi. İyi habere sevinin halkı için de Tanrıya dua etti.

Er Şuutu'yu ayrıca çağırıp, askerlerin durumunu, Çin'de gördüğü ve geçirdiğini, bahadır Manas'ın durumunu sordu, sabırsızlandı.

BÜYÜK GAZA (II. Bölüm)

 "Er Şuutum, Gök yeleli kurdum Pekin'e han oldu diyeceğine başı derde girdi desene, altın tahta oturdu diyeceğine eceli geldi desene. Kaç kere söyledimse de sözümü dinlemedi, söylediğime yanaşmadı. Pekin beş günlük yol dedi. Pekin'in halkı hor dedi, Şuutum. Kakançin'e han olursa, boğazından yenilir, Pekin'e tutulursa bahadırların tamamı Çinlilere yenik düşer, Şuutum. Duyduğuma göre Pekin'e giden geri dönmezmiş, oraya tutulan sağ kalmazmış. Dikkatle dinle Er Şuutum, yüce soylu efendim evladını ne zaman görecek? Arkasında erkek oğul kaldı, kötü niyetli akrabalar kötülük edecektir, beyim Pekin'de ölürse gözümden yaş kurumaz!" dedi Kanıkey hıçkırarak ağlayıp.

 O gece Kanıkey acayip bir rüya gördü. Talas'tan ateş çıkıp her yeri kapladı. Kocaman gölün suyunu kuruttu, çukurdaki ve düzlüklerdeki çınar ağaçlarını yaktı.

Uykudan korkup uyanan Kanıkey'in dünyası kararıp kötü rüya gördüm diye yırtık keçeyi saçıyla birlikte yakarak külünü boyasız kulplu ağaç çanaka koyup "Gece gördüğüm kötü rüya yırtık keçe gibi yandı, evde külün dahi kalmadı, çık" diye tütürüp eşik yanındaki çiğlerin arasına ters çevirip bıraktı. "

Han hatunu Kanıkey Er Şuutu'yu beyaz çadıra çağırdı. Beşikteki bebeğine bakıp haberciye şöyle dedi:

"Er Şuutum, dinledikten sonra yola koyul. Bir an evvel bahadır manas beyimi oğlunun haberini ulaştır, oğlun seni özlemiş diye söyle. Kanıkey ağlıyor de," Kanıkey siyah gözlerinden yaş akıtıp, şaşalayarak küçücük bir mektup verdi.

Şuutu Bahadır Manas'ın gâzâya bineceği yürük atlardan eğitilmiş Tayburul'u yedeğe alarak tekrar Büyük Pekin'e atlandı.

Er Şuutu'nun döndüğünü gören Agınay kızı Aruuke gelerek: .

"Amca, bakar mısınız, Almambet arslana iki kelime amanet sözümü ulaştırın, bir zahmet" dedi...

"Yavrum kulağım sende" dedi Şuutu "Bir kelimesini eksik ulaştırırsam, Tanrı beni lanetlesin."

"Amca, doğuracak günlerim sayılı. Bahadırıma hediye olarak nakışlı altın mendilimi götür" dedi. Aruke.

Şuutu kul tulpar atını oynatıp altı gün yol yürüyerek Pekin'e ulaştı.

O günlerde Alevke'nin oğlu Kongurbay otların üzerinde süzülerek yılan gibi aralıyordu, ormanları arslan gibi yokluyordu, zehire bandırılmış baltasını eline alarak Kırgızların yiğidi Manas'ı öldüreceğim diye brikatları dolaşıp duruyordu, utancından kendi şehir Çet-Beecin'e girmeden yolları bekliyordu.

Akşam olup karanlık çökerken, Çet-Beecin'e ulaşmak üzereyken, kapıdan içeri girerken Er-Şuutu Kongurbay'a rastladı.

Düşmanın kurdu Er Kongurbay Ala-Dağ'a haber gönderip Er Şuutu'nun gittiğini öğrenmişti. Talas'tan haber gelecek diye yolu kesip bekliyordu. Er Şuutu'yu görür görmez Algara atını sıçratıp, ağzından rüzgar çıkarıp dağdan çıkan arslan gibi saldırdı.

Kongurbay'ı gören Şuutu kulun bileğinden derman gitti, yüreği yerinden oynadı. O atını geri çekemeden, arkasına bakmadan Taybuuruldun üzengi kayışına basarak kaçtı.

Ölesiye kaçam Şuutu nehirin bataklığına tutuldu. Kongurbay yaklaşmaya başlarken keyfi kaçan Şuutu atını mahmuzlayarak nehire bırakmıştı, yetişkin tulpar hiç şaşmadan çabucak nehirin öteki kıyısına atladı. At atlarken kesenin ağzı açılıp Kanıkey'in yazdığı mektup nehire düştü. Şuutu kul düşen kağıda bakmadan Çet-Beecin'e doğru kaçtı. Fazla geçemeden, gözü açıp kapayıncaya kadar (Azizkan'ın) altın perçemli, saçaklı kuşak oğlu Almambet Sarala'yı eyerleyip, Talas'tan çıkan habercinin gelmesi yakındır diyerek, yolları gözlüyordu.

Şuutu'yu takibe alın Kongurbay'ı görünce tahammül edemeyerek, "Manas" diye bağırarak hücum etti.

Almambet'i gören Kongurbay bu kahrolası beni rahat bırakmaz diye düşünüp çarpışmaya cesaret edemeyerek başka bir yana saptı.

Alevke'nin herifi Er Almambet'ten ölesiye kaçarak kurtuldu.

Herif kaçıp gittikten sonra bahadır arslan Almambet Talas'tan gelen haberci Şuutu'ya döndü.

"Yakışıklı Er Şuutum, var ol! Cıvıl cıvıl kuşları olan, bülbülü öten ılgın ağaçlı geniş Talas'ın esen mi? Yiğitlerini yetiştiren halkın sağ mı? Arkamda erkek evladım yoktu" ama Agınay kızı Aruuke zevcem sağ salim mi" dedi Almambet, Er Şuutu'ya sarılarak.

"Kanıkey'in idare ettiği halk sağ, bahadır! Altın karargah yerli yerinde bahadır. Sevgilin Aruuke sana çok selam söyledi. Aruuke yakında doğuracakmış bahadır. Almambet arkamda erkek evlat yok diye üzülüyordu, Pekin'den gecikmeden çocuğunu görmeye gelsin diyor."

Bu haberi duyan, çocuk hasretiyle yanan Er Almambet aşırı sevincinden gözyaşı dökerek ağlamaya başlamaz mı.

Kapı bekçileri de Han, sarayının bekçileri de Er Almambet ile Er Şuutu'ya saygıyla eğilerek yol açtılar.

Bahadır Manas sabırsızlanarak Talas'tan haber bekliyordu. Er Şuutu'yu kendisi karşıladı.

"Er Şuutum iyi haberlerin var mı?" dedi Manas.

"Efendim, Manas! Hanım Manas! Müjde! Oğlun olmuş! Adını Semetey koymuş!"

"Hayırlı olsun, Tanrım oğlumu korusun!" dedi Manas keyiflenerek "Er Şuutum! Sağ salim Talas'a ulaşırsak hediyen için dokuzar hayvan vereceğim! Üzerine elbise, altına at vereceğim! Bana kuvvet verdin, canıma can kattın!"

"Bahadır, Han anamız altı yürük at verdi, küçücük bir mektup verdi. Emanet mektubu suya düşürdüm. Bahadırım Pekin'de yatmadan hemen Talas'a geri dönsün diyor, Biricik oğlunu ne zama görecek diyor."

Bahadır Manas Kanıkeyi'in bu sözlerini önemsemedi.

"Sağ olursak yerimize gideriz, Er Şuutum" dedi Manas.

Manas Kırgızlardan olan on iki ordunun bilgiç hanlarını, yiğitlerini hepsini topladı.

Bahadır Manas yiğitlerine emir verdi:

Kahraman Bakay, Katağan'dan Han koşoy, Eleman'ın oğlu Er Töştük başta olmak üzere pekçok yiğit Ala-Dağa döndüler. Pekin'e ulaşan ordu şimdi bir göç kafilesine benzemişti. Göbek kanımız damlayan yer neredesin diye yola koyuldular. Altın hanın herkesten evvel dönen bazı adamları bahadır Manas hakkında dedikodu yaymaya başladı.

"Çinlilerin altın tahtına tutuldu, altın tahta halkını sattı."

"Talas'a canlı dönmez. Manas'tan önce hanlığı alacağız. Muradımıza ereceğiz."

Böyle diyen altı han sevinerek Ala-Dağ'a doğru hareket etti.

Er Kongurbay, başına ok işlemez miğfer giyip, bileğine ejderhanın zehirine altmış gün bandırılan altın yay ve balta geçirip, gece uyumadan, gündüz dinlenmeden Manas'ın han sarayını bekledi. Yedi gün, yedi gece beklediği halde taştan daha dayanıklı olan kapıdan ieri giremedi.

Kongurbay Han sarayını görüp gizli sırlarını öğrendikten sonra, yanındaki bir çok dil bilen rahibi dilenci kılığında giyindirip eline değnek verip, omuzuna beyaz heybe koyarak Kırgızca vird çektirip kapıdan içeri soktu.

Dilenci Manas, Han'ın aşçısı Şuykuçu'ya gizlice uğrayıp, tabak kadar ekmeğin içine gizlediği mektubu alarak çıktı.

Kongurbay ekmeği yarıp mektubu okudu ki, Şuykuçu Han Manas'ı öldürmenin yolunu yazmıştı. Mektupta şöyle demişti: Pekin'i yöneten Manas'ı savaşarak, güreşerek yenemeyiz. Bunun bir yolu var: "Her Cuma günü bir defa şafak sökerken, yer aydınlanırken, nehir kıyısında yüzünü elini yıkayıp, çıplak ayakla, silahsız, yalın kaftan giyinip, korkusuzca yere ve suya ibadek edip sükûnetle oturur. Omuzunda avuç kadar bir beyaz var. Ecelin girebileceği yer orası. Ondan başka çare yok."

Kırk çoranın içinde o gün bekçilik sırası Acıbay'a gelmişti. O hiç aldırmadan, dışarıdan düşman gelebileceğini düşünmeden, mızrağını yere saplatıp at üzerinde taşa dayanarak uykuya dalmıştı.

Şafak sökerken, çoban yıldızı belirdiğinde, Gök yeleli kurt bahadır Manas kuleyi doğru çıplak ayakla çıkageldi. Gök nehirin kıyısında önüne beyaz çarşaf serip oturmuş atmakta olan tan ışığında kırmızıya çalan beyaz, yüksek dağa imrenerek bakıyor. Anrıya ibadet edip Güneşten yaşam gücü alarak sükûnetle oturuyordu. Bu adeti çocukluk yıllarında Oşpur'dan öğrenmişti

Kalmuk hanı Kongurbay gevşeyip oturan bahadır Manas'ın omuzuna iki eliyle baltayı indirdi.

Bahadır manas yere serildi.

Yıkılmış dağın çıkarabileceği sese benzer bir sesle korkup uynandı Acıbay. Bahadır Manas'a gelip baktı ki, Manas yerde uzanmış yatıyordu. Etrafına bakında, kara oyuktan bir karaltı kaçmaya çalışıyordu. Acıbay ata binerek kaçan karaltıyı mızraklı vurdu.

Kongurbay kanatlı atını kaleden atlatıp kaçaken kendini kaybedip bir hendeğe düşmüştü.

Bekleyip duran Şuykuçu kimseye sezdirmeden herifi çukurda besledi, üç öğün yemeğini verdi. İlaçla tedavi ederek sönen ateşini tutuşturdu, ölen canını diriltti. Büyücü Şuykuçu, Kongurbay iyileştikten sonra onu müslüman kılığında giyindirip eline değnek verdi. O, halktan sadaka isteyerek, dilenci kılığında oradan çıktı.

Er Kongurbay, Kakançin halkına Manas'ı geberttim diye haber verdi.

Han Manas'ın yarısını gören Almambet şaşırdı.

"Lanetli dünya, dostım Manas varken nice yiğitleri yola getireceğim diyordum. Çin değil, dünyayı ele geçireceğim diyordum. Sıkıştırıp gelen ordu olsa da yanımda Manas vaken gök ile yerin ortasını toz duman edeceğim diyordum." Almambet iki gözünü kırpmadan yaş döküp, Çin'in bin çeşit ilacını getirtip hen gün ilaçladı. Kan kaybından sararan Gök yeleli kurdun içeceğine kavutu ilave ederek kaynatıp verdi, kısrağın karın yağını yarasına sürerek ağrısını giderdi. Onu eski haline getirip ata bindirdi. Bahadır Manas iyileştikten sonra o biricik oğlunu görsün diye bol erzak hazırlatıp binlerce askerle birlikte kimseye bildirmeden onu büyük Talas'a yolcu etti.

Atlarını esirgemeden yol yürüdüler. Günler geçti. Arslan Manas: "Geçenlerde halka Pekin'i itaat ettirdim diye haber göndermiştim, bugün başına balta yiyip, Çinlilerden korkup altın gümüşünü yağmalayıp kaçıp gelmiş demezler mi millet? Takdirim gelmişse öleyim. Ne olursa orduyla beraber olayım" diye düşündü.

Kahraman yiğit ordusunu durdurup karargahta kalan askerlerden haber bekledi.

Durdurulan kalabalık asker etrafına taştan barikat kurup, herkes bir keçe evi dikip dinlendi.

Pekin'deki Çin ordusu harekete geçip, dört taraftan gelerek Han sarayını kuşattı.

Han sarayında davul vuruldu, kırmızı sancak taşıyan Kırgızlar kalabalık düşman ordusunu kumluk çölde karşıladılar.

Bu sefer de kanlı savaş oldu. Tet tek dövüşler olmadı, ineğin üzerindeki tüyler kadar fazla olan iki ordu birbirine girdi. Dağlar birbirine çarpılmış gibi gümbür gümbür ses çıkarıyordu.

Korkunç gürültüyle yeryüzü sarsılıyordu, kanlar nehir gibi akıyordu. Güneş yüzü görünmüyordu. Kırgız ile Çinli birbirinden farkedilemiyordu. Mızraklar parçalanıp atların belleri kırılmuştu. Yiğitler yerde karınca gibi dizilmiş yatıyorlardı, cesetler dağ gibi olmuştu.

Bugan gördüğün yarın yok, bu dünya işte böyle bir bok imiş.

Kahraman Manas'ın dayanacağı yiğitler olmasa da, su iç dese zehir içen, börk al dese baş alan, kan dök dese midesini boşaltan, uzatanı geri çevirmeyen, hiçbir şeye aldırmayan, oktan, ölümden kaçmayan, düşmanı görse geri çekilmeyen kırk çorası gittikçe çoğalıp sel gibi gelen düşmana direndi. Başa felaket geldiğinde cesur yiğitler hiç dinlenmeden, uyumadan, gündüz soluk almadan, gece durup kalmadan dövüştüler.

İçecek bir yudum suyu bulunmayan çölde dokuz gün savaş oldu. Yaralanmayan yiğit, ayakta durabilen at kalmadı.

Kırk hanlı Çinliler bitecek gibi değildi, öldürdükçe çoğalıyordu, güçleniyordu. Çinlilerin bir inek tüyü kadar çokluğuna önce pek aldırış etmeyen Kırgızların yiğitleri kendi aralarında şöyle konuştular:

"Bitecek derken bitmeyen, inatçı Çinliler yıkıp savuran sel gibi imişler."

Kırgız askerleri şaşırmış ne olacak böyle diye düşünüyorlardı. Öndekiler ölmüş arkadakiler manas'a doğru kaçmaya başlamışlardı. Tam bu sırada kaplan gibi yiğit olan Almambet hünerini gösterdi. Vadiye yağmur dolu yağdırıp bulutla yeryüzünü örttürdü, yazı kışa çevirdi.

Yalın giyinen Çinliler soğuktan Kırgız ordusuna saldıramadı.

Kırgız ile Çin ordusunun savaştığı yere uçan kuşların kanatının yandığı İt-Ölbös denen çöl idi.

Dizkapağı kadar bir dağı, eyerin oyuğu kadar bir çukuru, içecek bir yudum suyu, yolup yiyecek bir otu olmayan kırk günlük yol idi.

İt-Ölbös çölünde yeniden kan kokmaya başladı. Uçan kuşlar helâk oldu, bembeyaz taşlar kızardı.

Kırgızların yiğitleri vur kaç savaşı yaparak çekildiler.

Vur kaç savaşı yaparken üç kahraman Çubak, Sırgak ve Almambet tek tek girip arslan gibi kükreyerek atlarına kamçı çalıp, sağ sola bakmadan, öleceklerini düşünmeden, canlarına hiç acımadan, yaralanmalarına aldırmadan, çarpışmakla yorulmadan, dövüşmekten kaçınmadan, Çinlilere boyun eğmeden günlerce vuruştular.

Almambet'in askerleri, bahadır Manas'ın yanına ulaştılar. Bahadır Manas Çin'e mahsus gelip nasıl kaçıp gideceğim diye başını çevirip duruyordu, peşinden yetişen üç bahadırı gördükten sonra çok sevindi.

Yarasına aldırmadan, ölümü hiç düşümeden, belini sıkıca bağladı. Gayrete gelip düşmanın karşısına çıkan Han Manas'ı gören Kırgızlar utanıp karşılaştıkları düşmanı öldürmek için tekrar savaşa girdiler.

"Bahadırlar, başınızı kaldırın! Namusunuzu koruyun!" dedi Manas bağırarak.

Çinlilerin dalgalanıp yürüyüşünden toprak toz duman oldu, gökyüzü gözükmez oldu. Etraf gürültüyle sarsıldı, atların kişnemeleri, kılıçların, kalkanların birbirine vuruluşu, insanların, atların inlemeleri yankılanıyordu.

"Manas! Manas!" diye duyulan parola Kırgızlara cesaret ve güç veriyordu.

Gaddar Kongurbay kalabalık Çinli, Mançu ve Kalmukları hayvan gibi dövüp kavgaya sürükledi. Bu sefer nice nice yiğitler helak oldu, nice atlar eğersiz, sahipsiz kaldılar. Atlar kızıl kanla boyanan çölde yıkılan yiğitlerin arasında dolaşarak acı acı kişnedi.

Her iki tarafın ordusu kuvvetten düşerken Kalmuk hanı Kongurbay bir hile düşündü.

Han Manas'ın önüne beyaz bayraklı Çin elçisi geldi.

"Han Manas'ı, ölümden çekinmeyen savaşçı olduğumuz anlaşıldı. Han Kongurbay yedi günlük süre istiyor. İl yöneten Han Karahanla akıl danışalım. Ölen yiğitlerin cesetlerini toplayalım. Artık sizi Büyük Pekin'e götürüp altın taç giydirip ulu han yapalım" dedi.

Bahadır Manas elçinin yalvarışına inanıp Çin ordusuna yedi gün süre verdi.

Kırgızlar halsizlenip yorulan askerleri Çinliler itaat etti diye rahatça uyumak için silahlarını çözdüler. Atlanı otlatıp keyifle yattılar.

Bahadır Manas'ın Çin ordusuna süre verdiğini iki gecikmeyle öğrenen Almambet şaşırıp kızarak şöyle konuştu:

Manas kandırıldığını sezse de başkalrına belli etmeden kendini savundu.

''Ey Almambet, yiğide yakışmayan sözü söylüyorsun. Yiğit tahtta değil, eğer üzerinde ölür. Erkek doğan halk ölmez. Başımıza geleni görürüz, bahadır.''

Er Almanbet sezgisi kuvvetli adam idi, tahmin ettiği doğru çıktı. Çin ordusuna haber almak için giden Acıbay dönüp şöyle dedi: '' Çinlilerin güneşi doğmuş. Tüpkör'den yeni ordu gelmiş. Nişancı Şipşay'ı getirtmiş.''

Kandırıldığını anlayan bazı Kırgızlar yaralı olan bahadır Manasa acıyıp onu acle ile yola çıkarıp gönderdiler. Kendileri ise tekrar gazaya giriştiler.

Çinliler boz alaca sancak alıp, zurna çalıp, az kalan Kırgız askerlerini çevirdiler. Kızgızlarda ''Manas'' paralosı çağırarak toptan savaşa gittiler. Gayretli erenler canını hiç düşünmeden tutuştular.

Hayvanlardan at öldü. Yiğitlerden arslan öldü, nicesinin kanı döküldü. ağızlarını açarak ölen atların leşi dağ gibi oldu. Bıyıklarını kıvırarak ölen yiğitlerin cesedi dağ gibi oldu.

Manas hanın kırk çorası rast geldiği tarafa saldırıp , arasıra çarpışmaya girip zor anlarda yiğitliğini gösterdi.

Çinlilerin yiğidi Kongurbay yaralı olan Aydarhan'ın oğlu Er Kökçe'yi öldürdü .Buudayık Han'ın oğlu Muzburcak Kökötöy'un oğlu Bokmurun öldü.

Yiğitlerden ayrılan Er Sırgak Kökcebiç'ini koşturup, Çinlilere, haykırarrak saldırdı, rast geldiğini devirip, yedi yiğide bir anda kılıç saçıp gidiyordu.

Er Sırgak'ı görüp kaçan Çinlileri geri çevirmeye çalışan Alevkenin oğlu Kongurbay nişancı şıpşay yalvardı.

'Kurban olayım Şıpşaycığım bu Kırgızların Sırgak denen bahadırı genç olsa da pekçok yiğidimin belini kırdı. Beni öldürmek istiyor. Kurban olayım nişancım başkasını demiyorum, şu Sırgak'a bir bak.''

Karacoy oğlu Şıpyay denen ateş gözlü, usta nişancı, Er Kongurbay Er Almamber ile gençliğinde Suuk-Tör denen ormanlı dağda tek gözlü Ejderin yanında beraber okumuştu canbazdı, yürük atı vardı. Karanlıkta iğnenin deliğini şaşırmadan vuran, önünden insan geçemeyen, oku boşa gitmeyen, benzeri bulunmayan bir bela idi. Kırgızların Sırgak bahadırını hedef aldı.

Kahraman Sırgak soluk almadan düşmanın ortasını yaran Kırık Çoraya yardın ediyordu.

Çin askerleri bağıra bağıra kaçıyorlardı.

Er Sırgak sancağın bulunduğu yere ulaşıp nişancı Şıpşay'ın babası Karacoya saldırıp onu devirdi. O kendini kurtarınacaya kadar bahadır Almamber sarala atına kamçı çalarak gelip korkunç bir haykırışla Pehlivan Karaçoy' un başını kesti.

Başında taş işareti bulunan bu Çinli zattan ayrılan Kongurbay yaygara koparıp bıyıklarını yolarak Almambet'i öldüreceğim diye atına kamcı çaldı.

Er Kongurbay Algarasını koşturup Almambete yaklaşmış, onu devirmek üzereyken Er sırgak yan taraftan çıkıp kocaman herifi at üzerinden keçe evini devirir gibi devirip geçti.

El Sırgak herifin Algarasını ganimet alıp götürmek üzereyken altındaki Kökçebiç sürçüp başındaki çelik kalkan uçup düştü.

Tam bu sırada hedef bekleye duran nişancı Şıpşay yay attı. Er Sırgak olduğu yere düşüp yığıldı. Kökçebiç onun etrafında dönüp dururken ona da ok isabet etti.

Yiğitleri kaybeden Almambet Çin ordusuna nişancı Şıpşay'ın geldiğini anladı. Anladı, ama ne yapabilirdi ki. Çin askerleri nişancıya sancağın yanına koyup, gözbebeği gibi koruyorlardı. Kimseye göstermiyorlardı, etrafını yılan gibi sarmışlardı. Şıpşay'ı elime geçireceğim diye ellerini kaldırıp etrafına bakmadan canını hiç düşünmeden tek başına saldırdı sevgili yiğit.

Canım dostum Almambet'e yardım edeceğim diye, uzun boylu, geniş omuzlu, arslana yenilmez, hesapsız sayıdaki askere hiç aldırmadan saldıran Han Bakay'ın oğlu Çubak da kavgaya girdi.

Er Çubak gelişkin belini kuşanıp Kögalasına kamçı çalarak Çinlilerin Kancarkol adlı pehlivanını öldürdü. Kancarkol'un öldüğünü gören Er Kongurbay gözlerinden ateş çıkarıp, taşı yaracak şekilde kükreyerek gelip Er Çubak'ı devirdi.

Çubak atından düştüğünde onu altı bin kadar pehlivan kuşattı. Çaresiz kalan kahraman Çubak öleceğim diye düşünmeden, gökten inen altı çeliğin biri olan keskin kılıcını eline alıp karşısına çıkanı öldürdü. Er Çubak dokuz gün kudurmuş düşmana karşı direndi.

Canım Çubak nerede diye arayan Er Almambet etrafı sarılarak başı derde girmiş durum daki dostunu görünce korkunç bir şekilde haykırdı. Önüne çıkan yiğitleri kılıcıyla mızrağıyla sançarak Er Çubak'a ulaştı. Onu saralaya bindirip kaçırdı.

Er çabuk yolda duran Kögalasına bindikten sonra kaçmayı bırakarak geri döndü ve savaşa girdi.

Şafak sökerken, yer aydınlanırken Manas'ın kırk çorası birbirinden ayrı düştüler. Erenlerin her biri en az altı yerinden, bazıları yetmiş yerinden yaralandı. Çöl-Meydan alnında Kırgızlar bölünüp çaresiz vur kaç savaşı yaparak kaçmaya başladı.

Beli kırılan ordusunu gördüğü için kederlenerek ağlayan Almambet, kırk yiğide yalvardı:

''Yapmayın kırk çora, direğimiz Manas yanımızda olmasada dalgalanıp gelen Çinlilere durmadan savaşalım, orduyu kurtaralım. Ordudan ayrılıp Er Manas'a nasıl bakarız. Pis murdar kırk çora kaçıp kayboldu demezler mi?''

Almambet'in arkasından Manas'ın kırk çorası gazaba gelip atılarak bağırıp gazaya girdi. Günlerin gelip geçtiği bilinmiyordu. Argın Han'ın oğlu Acıbay'ı Çinliler canlı yakalamışlardı. Acıbay'ı gören Akbaltanın oğlu Çubak da yetişti. Yiğit Almambet arslan da Çinlilere saldırdı. Sevgili Almoş Acıbay'ı atının arkasına alarak kaçırdı.

İğrenç Çinliler bölüklere bölündüler. Öldürdükçe çoğaldılar, gittikçe güçlendiler.

Ah, geniş dünya dar oldu. Yeryüzü yiğitlerin, atların kanlarıyla sulanıp silkindi. İçecek bir yudum su bulamıyordu. Atlar susuzluktan ölüyorlardı. Yiğitler baygın düşmüşlerdi. Nice dayanıklı pehlivanların vücudundan kan sicim gibi akıyordu. Onlar mızraklarına dayanmış halsiz duruyorlardı.

Otlar arasına gizlenen, renkli elbise giyinmiş, göze görünmeyen nerede olduğu bilinmeyen nişancı Şipşay kuvvetten düşen Kırgızlara yay çekerek yağmur gibi ok yağdırdı.

Derken gazaba geldiği zaman sayısız askere bedel olan, Noygutların kahramanı Han Balta'nın oğlu çubak öldürüldü. Kırk çoranın kuvvetlerinin çoğu öldü.

İt-ölbüs`ün çölünde, kalabalık Çinlinin içinde yalnız kalan Almambed, gözlerinden yağmur gibi yaş döküp yiğitlerin intikamını alacağım diye çok sayıdaki Kalmukla savaştı.

Çinlilerin kızıl püsküllü yiğitleri de kırıldı. Buna üzülen Kongurbay Şıpşaya'a yalvardı:

"Bahadır, nemli otla yanan ateş kötüdür, kendi içerisinde çıkan düşman kötüdür. Sırrı bilen Almambet kötüdür. Halkımı bu domuz kırıp bitirdi, yiğitlerimi öldürdü. Başkasını vurmasan da şu Almambet'i vur. Önüne çıkıp kaçmış gibi yaparak yaklaştırayım. Köpeği gebertiver, öcümü alıver."

İnsanlar arasında benzeri bulunmayan, belini sıkıca bağlamış, kılıcı belinde çınlayan, baltası belinde tınlayan, sırlı mızrağı sivrice duran, kara bulut gibi gözüken, azrail'e benzeyen, ağzından ateş saçan, önünde altı bin yiğide bedel, arkasında ejderhanın heybeti olan Er Almambet tepeden çıka geldi.

Almambet'in heybetini gören kongurbay sağ sola kamçı çalarak kaçtı.

Almambet, Mançu'yu elime geçireyim diye, etrafına bakmadan, anını hiç düşünmeden onu takipetti.

İki bahadırın atlarının yürük olduğu düz alanda belli oldu. Yamaçta Kalmuk yiğidi Kangurbay'ın çift kanatlı Algarası karaca gibi uçuyordu. Yokuşa gelirken Almambet'in Saralası da peşinden yetişmek üzereydi.

Sarala hayvanların en yürüğü idi. Ancak bu kez başını yere eğerek hızı kesilmiş bir halde gidiyordu. Er Almambet Saralasına şöyle yalvardı:

''Mahrem dostum Sarala, Kambarboz'un soyundansın, beni Kongurbay'a ulaştır, ona mızrağımı bir saplarsam hasretim gider.'

 Düz alana gelirken hızlanan Sarala Algara'ya çok yaklaştı, bu sırada soylu arslan Almambet Kongurbay'ın sağ omuzuna mızrak sapladı.

Kongurbay şuurunu kaybetti, gözleri karardı, ayakları üzengiden kaydı, kuskuna tutunarak kaçıyordu. Kürek kemiğine saplanan mızrak dal gibi eğilmiş sürükleniyordu.

Almambet ise Kongurbay'ı eteğinden yakalayım, elime geçerse kurbanlık adeyim diye iki gözü dört olmuş Sarala'ya kamçı vuruyordu.

Bu sırada göz açıp kapayıncaya kadar Argın Han'ın oğlu Acıbay kaşısına çıkarak Almambet'in Saralası'nın dizginini çekti.

''Yapma Almaağa, hiddet düşman, akıl dosttur! Kökü sağlam olan kafirle boy ölçüşme! Kaçıyor gibi görünüp seni tuzağa düşüreceğe benziyor! Sabret, Almoşçığım güzelim ne olur.''

Acıbay ağzını kapayınca kadar düşman kalabalıklaştı ve Almambet'i ortaya aldı.

Kahrolsun bu dünya. Zavallı Almambet'in yüz yerine mızrak saplandı, dolu gibi yağan okla yetmiş yerden yaralandı. Emanet canına güç katıp, zorda kalmasına rağmen hiçbir şeye aldırış etmeden Çinlilerin kuvvetlerini imha etti. Kan içmeden kınına girmeyen hedeften şaşmayan, taşı parçalayan kılıcıyla düşmanlarını perişan ediyordu.

Er Kongurbay dağın yamacında gözüktüğünde Han Almambet ısrarla, hiddetle Saralayı kamçıladı. Kuvvetten düşen Sarala bir kara taşa takılıp sendeleyerek düştü.

Derken fırsat bekleyip duran nişancı Şipşay bahadır Almambet kalkanını başına geçirinceye kadar ona yayını çekiverdi.

Er Almambet vuruldu. Büsbütün açık olan gök bir anda karanlığa büründü. Kırgızlar için büyük kayıp oldu. Almambet ölünce sevgili arslanından ayrılan kalabalık ordu üzülerek ağladı.

Üzerinde eyer takımı bulunan Sarala sağ ayağına ok isabet ettiği için üç ayağıyla koşarak muhabere alnından çıktı. Kulunu kaybetmiş kısrak gibi kişneyip sırdaş dostunu aradı.

Kırgızların bir avuç ordusunun kuvvetlilerinin çoğu savaşta şehit oldular. Kırk çoranın on ikisi öldü. Ordu Almambet gibi komutanından, dayanacak dağından mahrum kaldı. Kuvvetten düşüp halsizlenen kırk çoranın sağ kalanları toplanarak Çinlilerle kanımızın son damlasına kadar savaşalım mı, ya da geriye dönelim mi diye akıl sormak için gerideki yaralı Manas bahadıra haberci gönderdiler.

Irman'ın Irçı oğlu Han Manas'ı görünce sol böbreğini tutup kamçısıy yere dayanarak şiir söyledi, kırk çora yiğitlerinin öldüğünü, askerlerin kırıldığını, ezildiğini şiirle anlattı.

"Arslanım beyim. Han Manas. asil arslanlardan ayrıldık. İt-ölbös'in çölünde dövüşüp çolpan gibi çorarlardan ayrıldık. Bahadır Almambet'in kılıcı eğildi..."

Acı çeken yaralı kaplan Manas çok üzüldü, doğan gözü gibi gözlerinden yaşlar aktı, yüreği sızlayıp hıçkıra hıçkıra ağladı.

"Yüce soylu, sevgili Almambet, ikiz kuzu gibiydik, senden ayrılıp nasıl yaşarım! Asillerden ayrılıp Talas'a gitmektense Pekin'e girip öleyim! Lanetli Çinlilerden Almambet'in öcünü alayım..."

Onun sesi yedi kat yerin altına, yedi kat göğün üzerine ulaştı.

Han Manas'ın bu durumunu gören yiğitleri acıdılar. Dermansız kalan canlarından umutlarını kestiler.

Bahadır Manas gayrete gelip zırhını giydi, davul çalarak gerideki eli silah tutmaya yarayan askerleri topladı.

"Ya erenler gayrete gelelim! Namus için adlanalım"dedi Manas

"Han'ın sözü, tanrının iradesidir. Erkek adam halkın için de değil, düşmanın karşısında olmalı" diyerek gerideki dermansız askerler Çinlilerle savaşan Kırgızlara yardım etmek için hareket ettiler.

Kırgız ordusu bozguna uğrayıp kaçmaya başlamıştı. Bahadır Manas'ı uzaktan görünce parolayı söyleyerek tekrar savaşa girdiler.

Yiğitlerini kaybeden Bahadır Manas kahırla bağırıyor koruyucu muskası koltuğunda sallanıyordu. Kara alaca arslanı yanında atılıyordu. Çinlileri yok etmek için Ak-kulaya binip at mızrağında tutunup etrafa sert sert bakıp duruyordu.

Manası bulamayan Çin nişancısı Şıpşay kocaman bir taşın yanına koşarak geldi. Manasın kendisini vursam ok işlemez diye altındaki, Akkulayı vurdu Şıpşay.

Kaplanın Ak-kulası önce kişnedi çenesini Manasa dayayarak başını kuzeye çevirdiği halde dağ yıkılmış gibi düştü "Kurban olayım Akkula kanadın kırıldı. Mübarek tulparım yer yüzündeki tuynaklılar arasında bir benzerin yoktu. Yaşıtım kulam yürüyüşü hiç bir ata benzemezdi. "Manas'ın iki gözü iki çeşme oldu. Ak-kula'nın kumaş çulunu atıp, saplanan oku çekip çıkardı, boynundan kucaklayarak okşadı.

Yine eski Türklere göre, Evren, yani felek dönerken, dünya da onunla beraber dönerdi. Eski Türk şairi şöyle diyordu:

Bahadır Manas alaca saplı beyaz kılıcını çıkarıp devenin göz yaşları gibi gözyaşı dökerek kıvranan Ak-kula'yı kesiverdi.

Kıymetli cevher Ak-kula, Kırgızlar iyi uzmanları, en basiret sahipleri tarafından denenmiş, babası dağ kayıbı (dağda geviş getiren hayvanların hamisi) annesi çöl yürüğü, çölde doğup taşlar arasında büyüyen. Tay iken yedi kısrağın sütünü emen, dağ yamacındaki küçük derelerde dolaşan, nemli yerlerde ağnatılan kuyulu yerlerde irva edilen hırçın yürük bir hayvandı. Tuynağı çevirilmiş çanak gibi asil atların en kıdemlisi idi altı ay binilirse yorulmayan, keşife çıksa usanmayan, artçıya çıksa hastalanmayan, savaştan kaçmayan, gürültü duyarsa ürkmeyen, tulparın tulparı, atların kanatlısı bir at idi. Şimdi Akkula çanak gibi büyük tuynağıyla yere vurduktan sonra gözleri dağ koçunun gözleri gibi kızarmış, dört ayağını sağa sola kıpırdatarak yatıyordu.

O zaman Han Manas, nice hanları dize getiren bahadır Manas Pekin'e saldıran arslan , çölde yaya kal, geniş dünyanın dar, zahmetli dünyanın yalan olduğunu gördü, yalan dünya hayırsız dünya diyerek sitem edip kumu avuçlayarak yumruklarını ısırdı. Alp Manas beyaz kaftanının yakasını tutarak Tanrının yazdığı buymuş diye çaresiz durdu.

Manas zorda kaldığımda çekeceğim diye emanet olarak sakladığı ucu keskin okunu alıp eyer kadar kara taşın arkasına gizlenip ıssız çölde Kırgız'ın atını geberttik, kendisi nereye kaçacak diye sevinen Çinlilerin beylerine göz dikti

Islığı yankılanarak alev saçan ok şimşek gibi gürleyip, Çinlilerin nişancısı Şıpşay'ın gırtlağını delip geçti. Bunu gören Çinli askerler darmadağın olup kaçtılar.

Dişlerini sıkan, belini doğrultan arslan Manas yeni doğmuş güneş gibi heybetli gözüküyordu.

Böylece, Çinliler ve Mançular, Manası canlı yakalayacağız diye etrafını kuşattılar. Zavallı arslan anından umudun kesip şaşkın bir biçimde dururken yandaki taşın arkasından tanıdık bir ses çıktı.

Bahadır Manas şöyle bir baktı ki evliyaya benzeyen Er Bakay gökten inmiş gibi gök turpanına binmiş, Narbuudan ile Taybuurul'u da ile yedeğe almış bir şekilde bekliyordu.

''Ölen canı dirilten sönen ateşi tutuşturan ağabeyim burda mısın?'' Manas yaşıtı olan kaplan Bakay'ı attan çocuk gibi kaldırıp yere indirdi.

Bakay'ı sevgili yenge Kanıkey göndermişti. Kötülüğü altı ay önceden haber veren meleği olan mübarek Kanıkey kötü bir rüya görmüştü: Rüyasında tombul boyunlu gök boğa bayrağın altında bağırıyordu. Kargaları süren beyaz sungur kuşu kanatsız kalmıştı. ''Amca, dostun canlı ise alıp getir'' diye zavallı Kanıkey gözlerinden yaş döküp küçücük bir mektupla Er Bakayı göndermişti. Bakay mor vaşaklı kalpak giyip gök tulparına binerek geceli gündüzlü on iki gün yol yürüyüp Han Manas'a ulaşmıştı.

Ak buğday unundan yapılmış ekmeği yiyen, Kelime-i şerifi mırıldanan Er Bakay can dostu bahadır Manası geyik gibi boyun eğmiş çalı boylu çukura rastladığı zaman durmayan, ak kuyruklu Taybuurul'un üzerine Akkula'nın beyaz Moğol eyerini koyup bindirdi.

Kahkülü mor ipekle bağlı, kuyruğu ham ipekle demet yapılmış, ok işlemez çul örtülü yürüğe binip savaş zırhını giydikten sonra Bozkurt Manas, durur muydu artık, yada düşmanından geri çekilirmiydi. Kongurbay'dan öcümü alacağım diyerek ağzından rüzgar, gözünden ateş çıkarıp gazaba gelmişti.

Manas kırk çorasının sağ kalanlarını bir araya çağırıp onları gayrete getirdi, cesaretlendirdi, orduyu toplayıp mızrak tutanları, balta tutanları ve nişancıları ayırıp, güçsüzleri bir kenara çıkarıp, Er Bakay'ın eline bayrak verdi. Bahadır aç aslan gibi hırsla, ejderha gibi heybetle etrafını kuşatan düşmanla hiç şaşmadan savaştı.

Issız çölde Çinliler ile Kırgızlar arasında büyük bir katliam başladı. Birdenbire dağ kaymış gibi buram buran toz duman yükseldi.

Yiğitler atlarından yuvarlanıyor, atlar yerde kıç atıyorlardı. Katliam beş gün beş gece sürdü.

Zavalı Manas bahadır, Çinlileri perişan etti. Çin askerleri kaçarak büyük kapılı surları arasına girip kayboldular.

Pekin'in surları, kırk arşın yükseklikte idi, çevresine kazılan göl de kırk arşın genişlikte idi.

Toz dumanın giremediği, üzerinden kuşun dahi uçup geçemediği, kimsenin açamadığı kapısı taş gibi dayanıklı idi. Kırgızların güçlü alp erenleri surun dibine gelip kapıyı kıracağız diye bir biri ardına kapıyı omuzladılar.

Bu sırada mavi gökten bir ses işitildi. '' Tanrının oğlu, Manas! Çinlilere gücün yetmez, artık Pekin'e girmeden dön!'' Manas tanrının emrine uydu. Savaşı durdurdu.

Bahadır Manas savaştan sonra kan kokan cephede sıraya dizilmiş askerlerini kontrol etti.

Kırk yiğidin yedisi daha telef olmuştu. Vefasız dünya! birbiriyle ant içmiş erenler, birbirlerini koruyarak, düşmana boyun eğmeden canlarına kıymışlar.

''Sevgili bahadırlar! dedi Manas atından inip başını eğerek ''Asilzade alplerim, sizlerden ayrıldım! savaşta düşmana atılan ok idiniz üşüyene ateş idiniz. Gökte kartal idiniz, yerde direk idiniz! Milletimizi ve namusumuzu korumak için verdiğiniz mücadeleden razıyım.

Kırgız yiğitlerinin akan kanları mavi gökte bulut olmuş sonra da yağmur gibi yağarak yeri suluyor.

 YAS

Kırgız ordusu savaşta nice yiğitlerini şehit verdi. Peşinden takip eden Çinlilerin önünü seçkin yiğitler engelliyor, düşmanları oyalayıp halsizleşen askerler epey uzaklaştıktan sonra yoluna devam ediyorlardı.

Bahadır Manas ordunun gayretini kırmayayım, itibarını düşürmeyeyim, birlik beraberliğini bozmayalım, bahadırın elbiselerini çıkartmayayım, avulu ürkütmeyelim diye gayrete gelip Kanıkeyin Kaza için hazırlayıp verdiği ilacı omuzundaki yaraya Acıbay ın sürmesini istedi.

Kırgızlar çöldeki yiğitlerin cesetlerini topladılar. Bir çukura eğer takımı ve silahları ve birlikte cesetleri gömdüler. Üzerlerine taş dikip bahadırların hayat hikayesini yazdırdılar.

Bahadır Manas çölde Er Almanbet'in tanıdık kılıcını buldu.

''Bahadır Almambet'in canı işte bu kılıçtadır. Bunu kim alacak? Buna altın saçlı Almambet gibi bakabilecek bir yiğit var mı?'' dedi. Manas kılıcı kaldırıp azalan askerlere dönerek.

Manas çoralarına keskin bir bakış fırlattı. Yiğitler yere baktılar. Kimse sesini çıkarmadı ''Kılıcı ben alayım'' diyen yiğit çıkmadı.

Bahadır manas kılıcın ucundan tutup eğerek çevirdi

Çölde her ne kadar arayıp taradılarsa da er Almambet ile Er Çubak'ın cesetlerini bulamadılar. Derken gök yeleli Bozkurt Manas lekesi olmayan koyun gözlü, çili olmayan beyaz yüzlü Er Almambetin pekine geldiğinde söylediği vasiyeti tekrar hatırladı. ''Aslan manas , can dostum, ecelim gelip ölürsem güneş görmeyen şehri bozup git, cesedimi alıp git'' demişti. Almambet.

Bahadır manas can dostum Alman Bedin cesedini bulmadan gitmeyeceğim diye orduya emir verip her tarafı arattı.

Bir anda evliya sıfatlı Er Bakay tepenin arkasından Er Almambet'in cesedini katıra yükleyip götürmekte olan çinli askerleri yakalamış olarak çıkageldi. Baktılar ki Çinliler büyük hana Almambetin cesedini müjde olarak götürüyorlardı.

Er Almambet in cesedini kucağına alan bağadır manas durmadan şiirle ağıt söylüyordu.

''Vay vefasız dünya vay. İkiz kardeşim Almanbetmi savaşta talih getirirdi. Taş kesen çelik kılıç idi. Almoş haykırıp dururken ben Pekin'i harap edeceğim diyordum. Bir orduya bile tek başına saldıran asilim Almoş beni bırakma... ''

Bu sırada Almambed'in Saralası hayvanların en akıllısı tay iken birlikte büyüdüğü sahibine başını eğerek yas tutu, ot yemedi, su içmedi zavallı hayvan.

Aslan Bakay Almambet'in Saralasını çukurdan yakalayıp getirdi.

Sonra evliya bakan Han Almambed bahadırın etlerini çelik kılıçla ayırıp belinden ayırıp üzerine kokulu bitki koyup ardıç ağacıyla gök bayrağı salarak ipekten yapılan iple on iki yerden bağladı.

Bahadır Almambed bozkurdun cesedi Saralaya yüklenirken kalabalık halk bağırdı neferler ağladılar han ağladı, gökteki bulutta, yerdeki deve yavrusuda ağladı dağdaki keçi üzüldü ağaçların başı eğildi.

Bakay Sarala'yı geminden tutup bağlayarak Almambed'in cesedini ona emanet etti.

''Kurban olayım Sarala hayvan değil arslansın. Sana kurban olayım Sarala dostum Almanbet'in cesedini sana yükledim! Başını yere eğerek yolunu kaybetmeden Almambeti Talas'a götür! Benzersiz arslan Almambet sana emanet!" dedi kahkülünden okşayıp "Güle güle Sarala" diye okşadıktan sonra saralayı yola çıkardı.

Kaplan Manas belini doğrultamadan baltasına dayanıp dizlerinin üzerine oturdu. Siyah gözlerinden yaş döküp arkadaşına ağladı.

Pekine gazaya giden Kırgız ordusu Çinlilere yenilip yiğitlerinden ayrıldı. Hanlar bayraklarını indirdiler. Ölen nice yiğidin altın ganimetlerini atlarına yükleyip yalan dünya yok ol diye üzerek önceki geldikleri yola koyuldular. .

Bahadır Manas'ın balta yarası kötüye gidiyordu. Şehit düşen candostlarının acısından canı konuşmak da istemiyordu. Dünyası karardı.

Er Bakay ata binmede zorluk çeken baygın bahadır Manas için andıç ağacından yapılmış tabut getirtip, altına kaba kumaştan yapılan yatak döşettirdi. Sonra ona Bozkurdu sıkıca bağladı. Yolculuk sırasında onu dört atlı nöbetle taşıdı.

Kanadı kırılıp, hüzünlü bir şekilde geri dönmekte olan ordunun peşinden eli silah tutmaya yarayan yiğitler takipçilerle vurkaç savaşı yaparak düşmanı oyalayıp engelliyorlardı. Yola dertli Bakay kılavuzluk ediyordu. Ordunun başı ile ayağı üç günlük bir mesafeye kadar uzanmış olup gündüz soluk almadan, gece uyumadan yola devam ediliyordu.

Beli kırılmış orduya göz kulak olan Bakay yiğitler ile akıl danışıp beklenmedik bir anda bu halimizle gitsek tüm milletin ödü patlar diye Talas'taki Kanıkey'e mektup yazıp haberci gönderdi.

"Kurban olayım Irçı oğul halkına kaplan Manas beyini Pekin'e han yaptık de. Kalmuk hanını dizgine bağladık de. Halkım bin kara kısrak ile bin siyah deve kesip hiçbir şeyi esirgemeden şölen yapsın! Er Almambet'in ak otağını Talas'ın eteğine diksinler, Aruuke giyindirilsin. Almambet ve Çubak'ın otaklarını Talas'ta karşı karşıya diksinler" dedi Evliya Bakay emrederek.

Iraman'ın Irçı oğlu haberi şarkı söyleyerek ulaştırdıktan sonra umut ile keder içinde bulunan zavallı milletin hepsi, çoluk çocuktan ihtiyarlarına kadar canlandı, sevindi.

Obanın talihi olan Kanıkey başta olmak üzere halk Er Bakay'ın söylediklerini yerine getirdi. Sevinen halk büyük şölen için hep birlikte hazırlık gördü. Kırmızı benizli kızlar kırmızı elbiseler giydiler. Saçlarına saçbağı taktılar. Geniş kalçalı gelinler başlarına yeşil eşarp öttürler, becerikli yiğitler altışar kısrak kestiler.

Fakat yalnız Kanıkey, yaşanacak üzüntü ve kederleri altı ay önceden bilen zavallı Kanıkey, halkın önünde ne hıçkıra hıçkıra ağlayabildi, ne de bağırıp için boşaltabildi. Beyaz külahlı dervişin Semetey diye ad verdiği altı aylık bebeğini bağrına basıyordu. Güneşi kararmış, kederli Kanıkey yerinde duramadı. Halkın gözünde şölene hazırlık yapıyor gibi gözüktü ama, eli bereketli yenge, yarım günlük uzaklığında bir yere kimseye farkettirmeden çukur kazdırıp üzerine çadır diktirdi. Sonra saçlarını tepesine toplayıp siyah akıtmalı yürük atına bindi, altı aylık olan Semetey'i kucağına alarak kimseye söylemeden bahadır Manas'ı karşılamaya gitti.

Han hanımı Kanıkey kerametini gösterdi, Manas'ı önce kendim bir göreyim, durumu kötü ise zavallı millet endişeye kapılır, kötü niyetli altı han kavga çıkarır, beyimi iyileşinceye kadar halkın gözünden uzakta bakayım diye, koytu mahaldaki sefer evinde Bahadırı bekledi.

Er Bakay'ın idare ettiği ordu yaklaştığında zavallı Kanıkey Semetey'e emziği vermişti, altı aylık bebek baş ağrıtacak şekilde bağıra bağıra ağladı.

Çocuğun sesini işitince ardıç ağacından yapılan tabutta gözünü açmadan hareketsiz yatan kaplan Manas başını kaldırıp iki eline dayanarak Bakay'a çevirildi.

"Canım amca, bağırıp ağlayan bir çocuk sesi geliyor. Ölmek üzereyken göreceğim oğlumun sesi olmasın! Herhalde yengen Kanıkey karşılamaya çıkmıştır! Gök yeleli bozkurdum Bakay bir baksana!"

Er Bakay bağırıp ağlayan çocuk sesinin çıktığı yöne doğru hareket etti. Çocuğun sesini işitince gayrete gelen arslan Manas süvariyi durdurup tabuttan indi. Sanki savaşa gidecekmiş gibi ok işlemez zırhını giydi, kutsal beyaz kemerini kuşanıp yedeğe alınmış yürük Narbudan'a bindi.

Bahadır Manas atına binip arslan gibi kurulup otururken güzellerin güzeli, dişilerin en nurlusu, altın kemer kuşanmış sevgili kadın Kanıkey oğlunu alarak bahadırın karşısına çıkıverdi.

Han hanımı Kanıkey, güzelliğiyle insanı hayran bırakan zavallı Kanıkey Akkula'yı göremedi, bahadırın renksiz yüzünü gördükten sonra kederlenerek şöyle dedi:

"Yüce soylu efendim, padişahım, kuşların ulaşamadığı, tulparın ayak basmadığı o gidişi var dönüşü yok büyük Pekin'den sağ salim döndü mü? Yiğitlerin dönemedi diye ağlamadan gayrete gel bahadır. Acılara yenik düşme beyim, Talas'a geldiniz, milletiniz esendir.

Hanımı moral verdikten sonra Han Manas şöyle dedi:

"Hanım, yüreğimi parçalama, yaramı açma. Böyle diyeceğine ölmek üzereyken sahip olduğum oğlumu getirsene, han ana.

Han Manas'ın sözüne alışık olan bahtsız Kanıkey bu isteği kabul etmedi, beşikteki ay gibi parlayan bebeğini bağrına bastı ve onu beyine vermedi. Bunun sebebi şuydu: Bahadır tuttuğunu koparan arslan gibiydi. Ateş gibi yanan gözünde siyah bir beni vardı. Yüzü korkunçtu. Ona bakan kimse sağ kalmazdı. Bunu farkeden Han Manas, Kanıkey'e gülümseyerek kamçısını uzattı, Kanıkey bahadırın kampçısını altı aylık bebeğinin alnına hafifçe dokundurdaktan sonra geri verdi.

Bahadır, masum bebeğinin alnına değen kampçıyı derin derin koklayarak kuvvet buldu:

"Tanrım, sonunda dertlerimi şu oğlumu göstererek giderdin! Senden razıyım ey yaradanım! Şu çocuğu kendin verdin, kendin koru! Babasının şerefini alsın, halkına direk olsun!" dedi Manas ellerin göğe doğru açarak.

Yol boyunca talihsiz Kanıkey ana, deprem olmuş gibi sallanıp, gözlerinden bahar yağmuru gibi yaş döküp ağladı.

Bakay'ın söylediği gibi Talas'ın eteğine Er Almambet'in ak otağı dikilmişti. Merak içindeki milleti gören bahadır Manas atının başını Almambet'in otağına çevirdi, gözyaşlarını tutamadı. Altın çerçeveli baltasını başında tutarak böğürüne dayadı ve uzaktan bağırarak ağıt yaktı:

"Zavallı ikizim, Almambet'i kaybettim, ayaş. Ona iyi bakamadım, kanadımdan ayrıldım, ayaş.

Dünyaya, Büyük Pekin'e merak salıp bahadırlarımdan ayrıldım, ayaş. Bahadırımı kaybedip ben nasıl yaşarım, ayaş. On sekiz bin alem elimdeyken, Almambet hayattayken niye ölmedim, ayaş..." Manas ağlarken su boyundaki huş ağacı söğütler ve bütün millet ağladı.

Er Almambet'in hanımı, siyah giyinen Agınay kızı Aruuke bağırıp çağırarak şiirle ağıt söyledi.

"Dağdaki hesapsız at sürüsünde kısraklar ile yürük atlar karışıktır. Beni acılar içinde bırakıp nereye gidersin, beni de al yanına efendim." .

Bahadır Manas, Er Çubak'ın, Er Sırgak'ın otağına varıp yere mızrağını sapladı, hıçkıra hıçkıra ağladı.

Han Manas'ın ağladığını görünce bahadırların siyah giyinen kadınları saçlarını dağıtıp, ay gibi yüzlerinden kanla karışık yaş akıtıp ağladılar.

At üzerinde acı acı ağlayan Manas'ı çevreleyen halktan hiç kimse "ağlamayı bırak" demeye cesaret edemedi.

Deminki zavallı Kanıkey, Han Manas'ın önüne gelerek onu teselli etti.

"Yüce soylu efendim, başını kaldır, hasret bitmez, öteki dünyaya giden ikizler öfkelensen de geriye dönmezler. Bahadırım, bu dünyada her şeyi yolunda giden kimseler de yaşadı, senin gibi han da yaşadı. Dünyanın hali budur, ölene ağlasan da fayda etmez."

Diye Kanıkey, bahadır Manas'ı koltuğundan tutarak attan indirip kapılı kaleye, han karargahına götürdü.

Yüce soylu Kanıkey, Manas'ın boynuna baltanın değdiğini ve onu yaraladığını gördü. Bakay ile akıl danışarak bahadır herkesten uzak dursun diye, Muzdak başındaki Muz-Cayloo denen serin tepeye geçici olarak taşındı.

Duyarlı kadın Kanıkey, Batıya ve Doğuya mahsus adam gönderip hastalığa şifa veren en iyi ilaçları getirtti. Bin çeşit bitkiden yapılmış ve kaynatılmış ilacı bahadırın yarasına sürdü Kanıkey.

Bahadır Manas'ın yarası iyileştiğinde pınar gibi canlandı, acıları dinip gözleri faltaşı gibi açıldı, gün geçtikçe iyileşmeye başladı.

Han Manas eski haline geldikten sonra, sonbaharda, Talas boyunca yerleşti. Han Manas yokken acı çeken halkın gamını yine bahadır Manas aldı. Şehit veren evlere at ve kurbanlık verdi, evi olmayana ev yaptırttı, fakirlere elbise giydirdi.

Günlerden bir gün şafak sökerken bahadır Manas ak obanın tepesinde Tanrıya ibadet ederek sükunetle oturuyordu. Güneş ışınları yere ulaştığında uzaktan bir karaltı gördü. At dese at değil, insan dese insan değil, hayalete benzeyen bir hayvan karargaha doğru geliyordu.

Bahadır Manas, Taybuurul'u eyerleyip bir şey ezmiş gibi karaltıya doğru hareketlendi.

Bahadır Manas bir et bir kemik kalan, hayalet gibi şaşkın gelmekte olan ata yaklaştığında bağırıverdi: "

"Kurban olayım Sarala, sen miydin?" kahkülünü okşayıp hıçkıra hıçkıra ağladı gökyeleli Bozkurt Manas.

İt-Ölbös'ün çölünde yiğitlerini kaybedip acılara boğulan bahadır Manas'ın emanet olarak yüklediği Almambet'in cesedi Sarala'nın üzerinde duruyordu.

Sarala'nın kuyruk kılları bol ve dağınıktı. Hayvanların en akıllısıydı, konuşacak dili olmayan bir zavallıydı, üzüntülü gözlerle Manas'a dik dik baktı, sonra Taybuurul ile koklaştı. Sarala bir hayvan olsa da bir yudum su içmeden, otlamadan, dinlenmeden, düşmanın gözüne görünmeden, nice dağlardan, geçitlerden geçmiş, Talas'a ulaşmak için çok yol yürümüştü. Almambet hayattayken zıplayıp oynayan Sarala'nın uzun yolculuk sırasında her yeri yağır olmuştu. Bitkin düşmüş yelesinden ve kuyruklarından ayrılıp garip kalmıştı.

Han Almambet'in cesedini sağ salim ulaştıran mübarek tulparın boynuna sarılarak acı acı ağlayan bahadır Han Manas Sarala'yı yedeğe alıp ak otağa getirdi.

Han Manas'ın davulu çalındığında halk acele ak otağa toplandı. .

Er Almambet'in cesedini bahadır Manas Çeç-Döbö'ye, Kırgızların adetine göre başını Pekin yönüne çevirip gömdü. Sarala da bahadırı ile birlikte gömüldü.

Bahadır Manas, Er Almambet'in otağına ağlayarak geldi.

"Zavallı ikiz kardeşim, hesapsız düşmana tereddüt etmeden saldıran Almambet dostum, sensiz nasıl yaşarım. Siyah çerçeveli baltayı artık kim kullanacak, mahvolası Pekin'in yoluna artık kim kılavuzluk edecek? Almoşçığım öldükten sonra ben nasıl yaşarım? Yüce soylu Almambet arslanımı kara toprağa nasıl veririm?" Bahadır Manas Almambet'in otağında kah safra kusup bayılıp, kah ayılıp acı acı ağlıyordu. Bahadırın durumunun fenalaştığı belliydi.

Kaplan yenge Kanıkey Manas'ın haline görünce başını eline alıp ağladı.

"Dünya fanidir, beyim! Ben zavallıya söyleceğini saklamadan söyleyiver, böyle kusman normal değil, ben bahtsızı dertte koyacaksın Bahadırım, yaranın durumunu bana anlat?" .

Cesur gökyeleli bozkurt Manas kımıldamadan şöyle dedi:

"Hanım, ben geniş Pekin'in civarında, şafak sökerken güneşe doğru sükunetle oturuyordum, nöbetçi yiğitler uyuyakalınca Kalmuk hanı Kongurbay üzerine balta vurup gitmişti. Herhalde baltanın ucu kemikte kırılıp kalmıştır. Sırdaşım Kanıkey bir baksana.

" Bunu duyunca kendini kaybeden Kanıkey:

"Vay beyim, belindeki yarayı iyice görmeyen gözlerim kör olsun!" diye ağladı. Han ordugahına Bakay'dan başka kimse girmedi. Bahadırın fenalaştığını obada kimse bilmedi.

Ateşi yükselen Bahadır Manas'ı bi-çare kadın yüzükoyun yatırıp baktı. Bahadır Manas'ın yarası morlaşıp şişmişti. Ak çelikle bahadırın yarasının ağzını göz ölçüsüyle deliverdi. Bahadırın belinden kan ile safra aktı. Bahadır Manas kendine gelip biraz da olsa rahatladı.

"Talihim, bir az daha dayan. Baltanın ucunu çekmeye çalışayım." Biçare yenge Kanıkey ucu gözüken çeliği dişiyle ısırıp çekti. Kemiğin açılan ağzından siyah safra aktı, amudu fıkarığı tamamen çürümüştü.

Bahadır Manas konuşmaya başladıysa da başı döndü, vücudu sızladı, belini kımıldatamadan hareketsiz yatakaldı.

Bi-çare kadın Kanıkey başına kara günlerin geldiğini, beyinin iyileşemeyeceğini anladı. Gayrete gelerek evliya Bakay ile akıl danıştı.

Er Bakay'ın yanına oturup derdini anlattı.

"Akıllı amcacığım, yaratandan kısmetim bu kadarmış, talihsiz biriymişim, ama beyim ile yaşadığım için çok memnunum. Padişahım şu anda zorda, eğer bir gün bahadırın gözü kapanırsa, arkasından yolunu devam ettirecek olan oğlu daha küçücük, koparanları birbirine bağlayan bahadırın destek olacak yakını kalmadı, tahtına geçecek kardeşi, yüce soylu arslanları kalmadı. Kıskanç necis hanlar, kötü niyetli kardeşleri var. Bunu nasıl yaparız? Bu derdi Manas'a söyleyelim mi? Bunu duyarsa suratı asılır mı, yarası kötüleşir mi acaba? Ne yapalım? Açıkca söyleyin amca?" Kanıkey bahadırıyla dost olsa da kayın birader gibi saygı duyduğu Bakay'a ilk kez böyle dikilip baktı.

Evliya sıfatlı Bakay söyleyeceklerini söyledi.

Kanıkey ile Bakay Manas'ın huzuruna geldiler.

Kanıkey cesaretlenerek beyinin alnına avucunu koyup bahadır Manas'a dertli dertli şöyle dedi:

"Canımız bir sırdaş beyim, huzuruna Bakay amcan geldi. Gökyeleli bozkurdum beyim gözünü açıp başını kaldır! Kötülük olmadan iyilik olmaz, bu yalan dünyadan gitmeyen kim var, açık söylediğim için küsme, aklın varken vasiyetini söyleyiver padişahım. Arkandaki oğlun daha küçük, kardeşlerinin hepsi düşman, bir gün başımıza dert gelirse ben bir dul olarak ne yapacağım? Aklında yatan biri var mı? Felek çark edip zorda kalırsak bayrağı tutan kim olacak?"

Bahadır Manas başına çift yastık koydurduktan sonra şöyle dedi:

"Hanım eğer ecelim gelip ölürsem Küyük'ün geçidinden geçerek baban Temirhan'a doğru kaç. Hanı ölen kadın için en uygunu baba evidir. Bu Talas sana mekan olmaz. Abike, Köböş ve altı necisin niyeti kötü. Babam Temirhan'a gittiğinde Semetey'e nazar değmemesi için onu köpek ayağından geçir, kılıcın tığından atlat, arkadaki saçlarını kesip kardeşin İsmail'e evlatlığa ver. Boynuna muska tak. On iki yaşına girinceye kadar babası hakkında bir şey söyleme, annesi hakkında da bir şey duymasın, yaşı on ikiye geldikten sonra Talas'ı göster. Ruhum ölmezse onu yolunda karşılayıp bakacağım. Nazlım, kimseye bildirmeden kazmayla mezarımı kaz. Bakay amcamla ikiniz kimsenin bilmediği bir yere gömün." Bahadır Manas, bu arada yorulunca su içiyor, acısı tuttuğunda Çin ilacını omuzuna sürdürtüyordu.

Nazlı Kanıkey kimseye söylemeden, kimseye farkettirmeden, necise göstermeden milletten gizleyerek, kuşkulananları kandırarak Manas'a yalnız kendisi baktı. Hatta kırk çoranın yiğitlerine bile sır vermedi.

Bahadır Manas, halkın bülbülü Han Bakay'ı yanına çağırıp candostlarıyla, yakın akrabalarıyla hanlar ve bahadırlarla gözüm açık iken bir görüşeyim diye hepsine gizlice haber gönderdi.

Bahadır Manas'ın gözleri genişçe açılmıştı. Pıhtı pıhtı kara kan kusuyor dermanı tükeniyordu. Kah bayılıyor, kah ayılıyordu.

Derken yular gibi saçlarını tutup ağlayan yenge Kanıkey'e bahadır Manas şöyle bir ricada bulundu:

"Canım, yay okunun ulaşamadığı, çelik ucunun delemediği, kasırganın tesir edemediği Akolpok'u üzerime ört. Nice savaşlarda giydiğim Akolpok'la kendimi avutayım, beni kem gözlerden korusun! Kanıkem, Akolpok'a yayımı da asıver. Emanet canım çıkıncaya kadar namus için, milletimi korumak için Kakançin'i altüst ettiğimi hatırlayayım. Kanıkey, gökten inen beyaz keseyi kan içmedikçe kınına girmeyen kılıcımla birlikte asıver. Sırdaşım, düşmana uzattığımda ay gibi parlayan sırlı mızrağı elimin ulaştığı yere koyuver. Gözüm açık iken bununla teselli bulayım." dedibahadır Manas boğuk bir sesle. Amcası han Bakay'ı yanına alan gökyeleli bozkurt Manas şöyle dedi:

"Evliya Bakay amca, Han Manas öldüğünde toplanan halktan ve avuldan uzak dur, deve güdüp tepelerde dolaş. Celmayan ile boz buğranın boynuna muska takıp hanımdan yadigar kaldı diye yettim Semetey'in devesine bakıver.

Amca, çaylağı besleyip kuş kıldım, dağılan halkı toplayıp millet kıldım, yavrukuşunu eğitip alıcı kuş kıldım. Ben halkımdan razıyım. Kusurum olmuşsa küsmeyin. Kalabalık milleti toplayıp, gözü açık yiğitlerine kendin baş olup beni kara toprağın koynuna, Tanrıya ver."

Bahadır Manas vasiyetini hanımı Kanıkey ile Er Bakay'a söyledikten sonra dili tamamen tutuldu.

Han Manas'ın altın yularlı, yürüşüne hayvan, koşmasına rüzgar ulaşamayan Celmayan karanarı Ak otağın yanında, bahadırın yattığı tarafta çöküp, boynunu uzattı. Gözlerinden yaş akıtarak yattı.

Akkula öldükten sonra, bahadır Manas Karaça'nın kızı Saykal'ın hediye verdiği Taybuurul'u beğenip savaşta binmişti. Derin çukura rastgelse de duraklamadan koşup geçen kır at bahadırın Ak otağının önündeki altın direğe kendisi gelip yedi gün ot yemeden, kımıldamadan yas tuttu zavallı hayvancık.

Han hanımı Kanıkey dili tutulan, bir kelime bile söylemeyen Argın hanının oğlu Acıbay'ı çağırıp danıştı.

"Altmış türlü dili bilen, Peygamber sıfatlı amca, bahadırın görecek günü, içecek suyu bitti. Şimdi can çekişmektedir. Amcacığım, geniş dünyam daraldı, yanan ateşim söndü. Artık ağıtlar onu geri getirmez, ağlamak fayda vermez. Gayrete gelelim. Hanını hürmetiyle gömmek boynumuzun borcudur. Han Kökötöy'ün aşından daha mükemmel bir aş verelim. Dünyanın her tarafına haber ulaştıralım." dedi Kanıkey.

Acıbay haber vermeyi kabul ettikten sonra, Kanıkey dünürlerine, iyi niyetli hanlara, ünlü beylere, komutan dostlarına haber ver, Han Manas'ın aşına hazırlanın diye ayaşlarına derdini anlatıp mektup yazarak Cet-kayt'a kadar git diye yedi gün mühlet verdi, yiğit elbisesi giydirdi, yürük at seçtirip yolcu etmeye hazırlandı.

Acıbay haber vermeye pek istekli gözükmeyerek Kanıkey'e derdini anlattı:

"Kanıkey yavrum, söylediklerimi yapacağım, her yere haber vereceğim. Bindiğim bu Kartküröng'ün tuynağı eskimiş, arkamdan düşman takibederse bu at beni mahvedecek. Yavrum, Taybuurul'u versene, bineyim."

Kanıkey gözyaşlarını tutamayarak, yüreği sızlayıp Taybuurul'u vermeye razı oldu.

Ak otağın ortasındaki altın direğe bakıp başını yere eğip duran Taybuurul Acıbay'ı yaklaştırmıyor, eğeri takmasına izin vermiyor, yedeğe alsa da yürümüyordu. Bahadıra yakın olan Buurul atın, bir kötülüğü, bir felakati sezmiş gibi efendisine yas tuttuğunu gören Kanıkey'in gözleri boşalıverdi.

Sonunda Acıbay yürüyüşü, koşuşu tanıdık Kartkürön'e binip çok uzaklara kadar gidip haber ulaştırdı. Yılmayan Acıbay kırk günlük yolu yedi günde katedip, haberi yerlerine ulaştırdı,

düşman hanlara ayağının sesini bile duyurmadan belirlenen günde Talas'a döndü.

Bahadır Manas'ın bütün işleri Kanıkey'e kalmıştı. Becerikli yenge Kanıkey'in sezdiklerini sezen, bildiklerini bilen yiğit yoktu. Simsiyah uzun saçlarını tepesine toplayıp, haber verdiği hanlar, beyler, kuvvetliler gelinceye kadar hasta yatan Manas'ın işlerini gördü. Altı yüz at hazırlatıp Andican'dan kovalarla toprak getirtti. Yedi bin keçi yünüyle inek yününü karıştırıp altmış pehlivana çiğnetip, kerpiç hazırlatıp beyimin mezarı yedi asra kadar bozulmasın diye özel bir mezar yaptırttı. Usta ressamları çağırıp mezar içine Akolpok giyen, Akkulaya binen Bahadır Manas başta olmaz üzere on iki hanın, kırk çoranın, kuvvetli yiğitlerin resmini yaptırdı.

Zavallı kadın Kanıkey kimseye bildirmeden, kimseye gözükmeden Celpiniş Urum halkından yetmiş usta getirtip "aslimi açık gömersem altı düşman han kin besledikleri için mezarı açıp öc alırlar" diye Eçkilik'in Kara-Zoo denen yerine Manas'ın mezarını kazdırdı, ağzını tek kişi girebilecek şekilde yaptırdı, içerisini ise altı bin koyun sığabilecek şekilde yaptırdı. Tavan düşmesin diye altına direk yerleştirdi, mermer taştan kandil yaptırdı, akan suyu mezarın içinden geçirdi, altından yatak yaptırdı, üzerini kumaşla örttürdü. Altı çürümesin diye ardıç ağacının külünü döktürüp, kendine göre yatacak yeri hazırladı. Köleler sırrı aşikar etmesin diye yetmiş köleyi tamamen ortadan kaldırttı.

Han Manas'ın aşına haberin ulaştığı yerlerden dostlar, tanıdıklar, ünlü bilgiçler arda ardına gelmeye başladılar.

Ceti-Suu'da yerleşen halkın atası olan ihtiyar, şu anda doksan beş yaşında idi. Milleti duasıyla zenginleştiren, tedbirli; halkın gönlünü kıracak iş yapmayacak kadar akıllı, kara Hıtay'ı idaresi altına alacak kadar yiğit Katagan Han'ı Koşoyhan Manas'ın aşına hizmet etmek için erkenden geldi.

Keng Alay'a yerleşen, dokunduğunu sağ bırakmayan kibirli Er Töştük de eski dostumun aşında altmış gün hizmet edeceğim diye geldi.

Aşağıdaki Urum denen halktan, yani kırk günlük yerden hareket eden Urumhan'ın oğlu Kökbörü, candostum hayatta ise elini sıkayım, oğlu Semetey'i görüp geleyim, hiç olmazsa ayaştan özür dileyim diye sarı altın, beyaz gümüşü atına yükleyip, Narbuudanını koşturup yanına hanımını ve on iki yaşında bir yiğit olan, eski elbise giymiş Koyonalı denen bahadır oğlunu alarak geldi. Koyonalı'nın yaşı küçüktü ama, bir arslan gibiydi, benzersiz alpti, nehir gibi kan akıtan, düşmanlarının canına okuyan kaplanın da kendisi idi. "Bahadır ayaş atama kendim hizmet edeyim, aşının başında durayım" diye bileklerini sıvayıp işe girişti.

Acıbay'ın haber vermesi üzerine, Manas'ın kıymetli dostlarının ardından Oyrat hanı Karaç'ın arbedeci kızı Saykal da siyah saçlarını topuz şeklinde toplayarak Manas'ın kırk günlük aşında hizmet edeceğim diye geldi. Şımarık Saykal, Han Manas'a küskündü, Manas'la boy ölçüşmüştü, sonunda barıştığı bahadıra kıyamadı, rahat edemedi. Bastığı yerden toz duman, baktığından can çıkaran bu kız, bir zamanlar yapılan mızrak kavgasında Kırgız'ın beli kırılır diye bahadır Manas'a mızrak vurmaya kıyamamıştı. Mazeyil'de yerleşmişti, geniş Turfan'da kışlardı.

Bahadır Manas gözünü açtı, son bir kez kendisine gelip başında sızlayıp duran Kanıkey'e sordu:

"Hatun vedalaşma zamanı geldi. Kaçınılmaz an geldi. Ahret dostlarımla son bir kez görüşeyim, yiğitleri buraya çağır." dedi, bahadır Manas, yastığa yaslanıp oturarak

Otağın kapısını Kanıkey açtı.

Bahadırın Otağına Bakay, Koşoy başta olmak üzere on iki hanı, çoraları, köleleri, dostları girip bir bir vedalaştılar.

Bahadır Manas ağlayan yiğitlerin iniltilerini eliyle işaret ederek bastırdı.

Bahadır, sanki öteki dünyaya gitmeyecekmiş gibi, kıyamet gününü görmeyecekmiş gibi, ne kaşını çatıyor, ne üzülüyordu, acı çektiğini belli etmeden, gayretinden hiçbir şey kaybetmeden dağlardaki kartallar gibi oturuyordu.

Zavallı yenge Kanıkey gökyeleli Bozkurdun dostu Kökbörü'nün on iki yaşındaki oğlu Koyonalı'yı Manas'a yaklaştırmadı, onu zor tutuyordu.

"Yapma yavrum, ayaş atan Manas'ın baktığı kimse sağ kalmaz. Gözlerinde kara beni, yüzünde zehiri var. Onun bakışlarına dayanamayan sağ kalmıyor. Sözümü dinle, oğlum." dedi yalvararak.

"Ayaş atam Manas'la görüşmeden, ellerini sıkmadan nasıl kapısında kalırım. Yüzünü görmemektense ayaş atamın peşinden gitmeye razıyım." küçük yiğit Koyonalı ayaş anasından sıyrılarak çevik bir hareketle içeri sokuluverdi, selam verip Manas'ın ellerini tuttu.

"Yolculuğunuz hayırlı olsun, han ata!" dedi Koyonalı ağlayarak.

Dönüşü olmayan yere gitmekte olan Bozkurt Manas gözlerini tekrar açıp ellerini sıkıca tutan yaramaz çocuğa bir bakıp:

"Bu pehlivanı hiç görmemişim. Kim bu?" dedi Manas keskin bakışlarla.

"Bahadırım, sözünü geri al, gözünü aç! Bu işte dostun Kökbörü'nün oğludur" dedi Kanıkey ağlayarak. .

"Kökbörü, ahret dostum, bu oğlun çok kuvvetliymiş, güçlüymüş. Talihsiz halktan biri değil, boşuboşuna akan bir sel imiş. Bahadırın yolu dar imiş, vefasız dünyaya erken gelen bir oğlan imiş. Dostum, müsaade et, öbür dünyada bana yoldaş olsun, oğlunu baha helal et" dedi bahadır Manas.

"Dostum, oğlum değil gerekirse canımı da beraber al!" dedi Kökbörü bahadır Manas'a dikkatlice bakarak.

Bahadır Manas bir daha konuşmadı, mizan topyıldızı dolduktan, yiğitlerle vedalaştıktan sonra elli iki yaşında vefat oldu.

Han otağındaki, direği altında yapılmış gök bayrağın yerine siyah bayrak asıldı.

Talihsiz yenge Kanıkey otuz iki yaşında bahadırından ayrılıp tarak değmeyen siyah saçlarını yoldu, nurlu yüzünü parçaladı. Bütün vücudu titredi, çaresizce bağırıp üzüntüye boğulan Kanıkey hıçkıra hıçkıra ağlıyordu. Bugün gördüğün yarın yok, böyle bedbaht dünyadır bu.

Dul kalan zavallı Kanıkey bir daha dönmemek üzere giden bozkurdun ardından şöyle (sağu sağdı) ağladı.

Oh dönüşü olmayan yere giden beyim, dağda sayısız atların kaldı. Onlara bakıverin çocuklar. Beni cehennemde bırakma, beraber götür, bozkurdum. Siyah çerçeveli baltanı kıvırmadan kim yapabildi? Hiçbir şeye doymayan Argın, kırgız halkını kavga ettirmeden kim idare edebilir? Beni bu acılara koymadan beraber götür Bahadır beyim" diyordu dertli Kanıkey.

Bahadır Manas'ın öldüğü gün yer sallandı, parlayıp duran güneş tutuldu, altı gün simsiyah karanlık oldu, ay çıkmadı. Gökte bulutlar ağladı, yerde kuşlar ağladı.

Bu sırada bahadır Manas'ın yattığı yere çöken Karanar'ın yanına Kumbulak'ın deresinden bulup getirilen Kumayık da yattı, hiçbir şey yemeden insan gibi kendi kendine uludu.

Han Manas'ın Akşumkarı (sungur) altın iplerini parçalayıp göklere çıktı. Ak otağın üzerinde yedi kere döndükten sonra son bir kere daha öterek gözden kayboldu.

Ak otaklar siyaha büründü, halk yas tutup siyah giyindi.

Ak otağa ulaştıklarında sağ taraftan on bin, sol taraftan on bin yiğit alnına siyah bağlayıp, yolun iki kenarında diz çöküp durdular. Ortada geniş yol bırakıp, dağları sarsacak bir şekilde ağladılar. Uzaktan bahadırı görmeye gelenler kederlenerek ortada bırakılan yol ile ak otağa ulaştılar. Bahadır Manas'ın cesedi kırk kanatlı üç ak otağa konuldu, birbirine bitişik olsun diye otakların sırıklarından birer tanesi sökülmüştü.

Fitneci, gözlerinden kurnazlık okunan Abike, Köböş ve Altı Necis tepeden geç indiler. Halk görsün diye ara sıra hüngür ağlıyor gibi yaptılar. Fakat ne gözlerinde yaşı, ne de gönlünde bir kaygısı vardı. Sanki düğüne gelmiş gibi kendilerince gülüyorlardı, dalga geçiyor gibi konuşuyorlardı.

Han Cakıp'ın küçük hanımının oğullarından kinci Akibe ve Köböş'ün suratını gören cesaretli kadın Kanıkey, beyimin cesedini gömünceye kadar neler olur acaba, evde çıkan yangın, kendi içinden çıkan düşman kötü olur, şimdiden hanlığı paylaşmaya kalkışmasınlar diye ne yapacağını şaşırıp, kan ağlayıp beşikteki Semetey'i kucağına alarak altı necise mahsus gösterdi.

"Oğullar, direğinizden ayrıldık. Dağların doğanı uçtu gitti, oğullar! Bayrağı tutan hanımızdan ayrıldık, oğullar! Benim gibi zavallının çekeceği varmış, oğullar! Efendimiz yokken Ak Otak yağmalanmasın oğullar. Kadere çare yoktur, ağanız öbür dünyaya gittiyse de bu dünyada sizin gibi kardeşleri kaldı. Hanı ölen Kırgızların devlet kuşu uçup, bereketi kaçıp ateşi sönmüş diye düşmanlar bizimle alay etmesinler."

Efendimiz yokluğunda, başı yok diye, hayvanlarımızı dağıtmasın, kıyım yapmasın, matemli halka eziyet etmesin. Sizden başka kimim var ki benim? Destek olacak sizsiniz, halkı idare edin, danışarak iş görün. Han ağanızın cenazesini hürmet ile toprağa verelim, ruhu şad olsun."

Kanıkey ağlayıp dururken, terbiyeli, iyi niyetli doğan Abike, azimle işe girişip, telaşa kapılan halk arasında dolaşıp, çığlıkla ağlayarak taziye için gelenleri özel olarak dikilen çadırlara alıp konukları evlere paylaştırdı.

Kötü niyetliler ölü için adak verme işleri umurumda olmadan, kendileri konuk olarak sakin sakin oturdular.

Karanlık basarken, halk uyumaya çekilirken, asil kadın Kanıkey endişeli bir halde amcası Koşoy'a vardı.

Amcacığım, bahadır Manas kardeşinizin pekçok insana dili ile, pekçok insana eli ile dokunmuştu. Pekçoğu hala yaşıyor. Manas'ı mezara koyarsak, mezarı açıp öç almasın. Şimdi bunu nasıl yapsak acaba?" dedi Kanıkey akıl sordu.

Han Koşoy, Han Bakay, Er Töştük, Er Kökbörü, Bahadır Koyonalı olmak üzere Kanıkey'le akıl danıştılar.

Karanlık gecede bahtsız zavallı Kanıkey akıl danıştığı yiğitlerle Han Manas'ın cesedini yıkayıp, kefene sardı, tabuta koyup, üzerine kilimle örttü. Bahadırın cenazesini kırk mollaya kaldırtıp kendisi yol başlayarak önceden hazırlattığı mezara götürdüler. .

Manas daha ölmeden hazırlanan mezarı gören yiğitlerin hayretten ağızları açık kaldı.

Bu sırada Katagan Hanı Koşoy, Kanıkey hatuna altmış kere yalvarıp yakarıp şöyle dedi:

"Kanıkey evladım, sana kadın diyen kör olsun, sana dişi diyenin işleri batsın! Hasiyetli Manas'ın ruhu sana destek olsun,Soyun devam etsin, dileklerin makbul olsun."

Derken erenler Tanrıya dua edip çukurdan çıktılar.

Erenler Manas'ın cenazesinin yanına kılıçlarını koydular, sonra dağın ağzını kapatıp sabaha karşı kimseye farkettirmeden karargaha döndüler.

Sadece sözde değil, işte de becerikli olan arslan Bakay kavak tahtasından Manas'a benzeterek bir maket yaptırdı. Onu kumaşa sarıp, sepilenmiş deri ile yapıştırdı, üzerini beyaz keçeyle örttürüp tabutuna koydu. Her şey çoktan hazırlandı.

Yalandan ağlayan akrabalar, nesildaş, altı necis Manas'ın tabutunu kapışarak kaldırıp, han Manas'ın yalandan hazırlanmış mezarına götürüp kuru tahtayı gömdüler.

Er Koşoy, Er Bakay, Er Töştük, Er Koyonalı Kanıkey'in yanında yas tutup oturdular. Bu dünyadan göç eden arslanın aşını muhteşem bir şekilde verelim diye ak buğday ununu çiğneyip, Kelime-i Şahadet okuyup, antlaşarak geri dönmeye başladılar.

Han Koşoy'un Zühre yıldızına benzeyen iri gözlerinden akan yaşları beyaz sakallarından sızarak atının yelelerine düştü. "Yaşacağını yaşamış olan beni niye almadın Tanrım?" diye dertli dertli ağlayarak yurduna döndü Han Koşoy.

Geniş Talas'ı sarsacak şekilde "Yer altında yaşarken Manas gibi arslan'ı görmedin, yer yüzünde yaşarken de Manas'a denk geleni görmedim, vefasız dünya. Bahadırımla birlikte niye ölmedim?" diyen Er Töştük de yerine döndü.

Han Manas'ın kıymetli yârı olan, siyah giyen Saykal parlayan beyaz yüzlerinden kan çıkarıp, toplanmış saçlarını dağıtıp, kan karışık akan yaşlarını atının dizgininden sızdırıp, kırk çorasını peşine alıp ağıt yakarak kendi obasına ulaştı. Karagâhına varınca Manas'ın ölümüne çok üzülen babası haysiyetli Karaça "Manas adlı arslana üzülmemek elde mi?" diye yas tutup altmış kadına ağıt yaktırdı. O gün Saykal, geceyi geçiremeden bu dünyadan göç etmişti. Saykal'ın cesedi karargâhında bulunamadı. Basiretli evliyalar: "Tanrının sevgili kulu Saykal halkıyla vedalaştıktan sonra sevgili dostu Manas'a gitmiştir." dediler.

Gökyeleli bozkurt Manas ile sevgili dostu olan Urumhan'ın oğlu Kökbörü yadigâr olarak Bahadırın çadırını almıştı. Oğluyla birlikte geri dönerken yolun yarısından düşmanlarının saldırısına uğrayıp on iki yaşındaki yalnız oğlu Koyonalı'yı kaybetti. Kökbörü, Koyonalı'nın cesedini bulamadı. Nasili Han'ın kızı olan akıllı Külnar üzülen kocasını şöyle dedi: "Gözbebeğin oğlunu candostun Manas istediğinde vermemişsin padişahın, Tanrının emriyle sırdaşın Manas'a yoldaş olmaya gitmiş oğlun." Üzülme dedi.

Bahadır Manas'ın ölümünden bir yıl geçti. Yalan dünyada nice nehirler taşıp, göller dalgalanıp, nice yamaçlar bozuldu. Yapmaya söz verdiği aşa hanlar gelmediler. Manas'ın babası Cakıp da, onun oğulları Abike, Köböş de hanlığı kapma çekişmesine girdiği için kabilenin bereketi kaçtı. Kahramanın aşını veremediler.

Tündüğü yapılmayan ak otakta yas tutan Kanıkey bahadırdan kalan tek oğlu Semetey'i bağrına basıp hüzünlü hüzünlü şiir söyleyerek ağlıyordu.

Gökyeleli kurdun atı, altın direğe mahzun bakıp duruyordu.

Han karargâhının kalesinin dışında, ıssız yerde, kara taşın üzerinde karargâha yaklaşmadan ağlaya ağlaya gözleri kararan ihtiyar Bakay, büyük bir üzüntü içinde oturuyordu.

Manas'ın hikayesi böyle olmuştur, sözümüz tamam olmuştur.