HAZRETİ EBUBEKİR
Ebu Bekir (r.a.) İslam dininin Peygamber Efendimizden sonra ikinci büyük şahsiyeti Hz. Ebû Bekir’dir (r.a.). İslam davası uğrunda eşsiz bir fedakârlık örneği ve sadakat timsali olmuştur. Hayatı baştan sona ahlak, fazilet ve yüce insanlık örnekleriyle doludur. Hz. Ebû Bekir (r.a.), henüz peygamberlik güneşinin dünyamızı aydınlatmadığı o vahşet devirlerinde bile, içi aydınlık bir şahsiyetti. Hayatında bir kere olsun cansız ve şuursuz, ne kendilerine ne de başkasına fayda ve zarar veremeyen putlara tapma gibi bir bedbahtlığa düşmemişti. İçki, kumar gibi Cahiliye âdetlerine iltifat etmemiş, yaradılıştan yüksek ruhlu biriydi. Mekke’de herkes tarafından sevilen ve saygı duyulan bir kimseydi.
Zengindi, itibarlıydı. Ticaretle meşgul olurdu. Düşkünlere yardım etmeyi severdi.
Hz. Ebû Bekir ticaret sebebiyle çeşitli ülkelere gidip gelen, kültürlü ve araştıran biriydi. İçinde bulunduğu devrin insani değerler bakımından tam bir çöküş hâli yaşadığını biliyor ve hissediyordu. Bir bekleyiş içindeydi Hz. Ebû Bekir. Düştüğü vahşetten insanlığı kurtaracak bir kurtarıcının bekleyişi içindeydi. Aslında dikkatli ve düşünen insanlar için bir hidayet nurunu haber veren, gelmesinin yaklaştığına işaret eden hadiseler de yok değildi. Hz. Ebû Bekir gibi ciddi şahsiyetler, Hz. İbrâhim’den (a.s.) kalan tevhid dinine inananlar da, bu nurun bekleyişi ve hasreti içindeydiler. Bunlardan biri de Kus bin Sâide idi.
Kus bin Sâide, edip ve şair biriydi. Allah’ın birliğine ve öldükten sonra yeni bir hayatın başlayacağına inananlardandı. Bir gün bu zat, içlerinde Hz. Ebû Bekir ile Peygamberimizin de bulunduğu bir topluluğa şöyle bir konuşma yapmıştı: ”Yemin ederim ki, Allah katında bir din vardır. O din, bulunduğunuz dinden daha sevgilidir. Allah’ın göndereceği bir peygamber vardır ki, gelmesi pek yakındır. Gölgesi başımızın üstüne gelmiştir. Ne mutlu o kimseye ki, ona iman eder. Ona isyan ve muhalefet edecek bedbahta ise, yazıklar olsun!” Kus bin Sâide’nin haber verdiği bu müjdeye mazhar olacak olan da, Hz. Ebû Bekir’in en samimi dostu ve arkadaşı Hz. Muhammed idi (a.s.m.). Hz. Ebû Bekir en çok onunla olduğu zamanlar huzur buluyor, onunla sohbet etmeyi tercih ediyor ve en çok ona güveniyordu. Ticaret için Mekke’den bir müddet ayrılacak olsa, döndüğünde ilk ziyaret edip sohbet etmek istediği zat Hz. Muhammed’di (a.s.m.).
Bir gün Hz. Ebû Bekir, rüyasında bir ayın gökten süzülerek Mekke üzerine indiğini, sonra bölünerek parçalarının şehrin bütün evlerine dağıldığını, daha sonra da toparlanıp kendi evine girdiğini görmüştü. Gördüğü bu rüya kendisini oldukça heyecanlandırmıştı. Rüyasını Mekke’de bulunan bazı Ehl-i Kitap âlimlerine sordu. Onlar da beklenen peygamberin yakın bir zamanda Mekke’de çıkacağını, kendisinin de ona uyma bahtiyarlığına erenlerden olacağını, hattâ hayatında iken onun en yakın veziri olacağını söylediler. Hz. Ebû Bekir, Peygamber Efendimizden birkaç yaş küçüktü. Babasının adı Osman’dı, fakat lakabı olan “Ebû Kuhâfe” ile meşhur olmuştu. Annesinin adı ise, “bütün iyiliklerin anası” manasına gelen Ümmü’l-Hayr idi. Hanımının ismi Zeynep, künyesi de Ümmü Rûman’dı. Bundan önce Kuteyle ile evliydi; Ümmü Rûman’ın vefatından sonra da Esmâ bint-i Ümeys ile evlendi.
Hz. Ebû Bekir’in üçü kız, üçü de erkek olmak üzere altı çocuğu dünyaya geldi: Bunlar Hz. Âişe, Abdullah, Esmâ, Abdurrahman, Ümmü Gülsüm ve Muhammed (r.a.) idi. * * * Mekke, Hz. Muhammed’e gelen peygamberlik haberiyle çalkalanıyordu. Ki-taplarında “yeni bir peygamberin geleceği” haberini okuyan bir kısım Yahudiler ve Hıristiyanlar bile, bu haber karşısında şaşkına dönmüşlerdi. Müşrikler ise, “Peygamberlik, gele gele içimizden bir yetim ve kimsesize mi gelecekti?! Kabilemizin ileri gelenlerinden birisine gelmeli, değil miydi?” diyerek buna karşı geliyorlardı. Bilhassa müşrikler, tapmış oldukları putların Peygamberimiz tarafından kö-tülenmesini bir türlü hazmedemiyorlardı. Hz. Ebû Bekir bu sırada, ticaret maksadıyla gitmiş olduğu Yemen’de bulunuyordu. Mekke’deki bu son gelişmelerden habersizdi. Döndüğünde, Ebû Cehil ve Utbe bin Muayt olmak üzere, Kureyş ileri gelenleri hemen etrafını sardılar.
Çünkü Hz. Muhammed’in en yakın arkadaşının o olduğunu biliyorlardı. Aslında, arada Ebû Bekir olmasaydı, Peygamberimizi susturmak için çoktan kuvvete başvuracaklardı. Hz. Ebû Bekir, “Hayrola,” dedi, “bir haber mi var? Ben yokken bir şeyler mi oldu?” “Evet, hem de pek büyük bir haber var. Ebû Tâlib’in yetimi Muhammed, peygamberlik iddiasına kalkıştı!” “Bunu bizzat kendisi mi söyledi?” “Evet, kendisi söylüyor ve durmadan putlarımızı kötüleyip duruyor!” “Demek kendisi söylüyor ha! Kendisi söylüyorsa doğrudur” dedi ve “Şimdi nerede olduğunu biliyor musunuz?” diye sordu. “Evinde.” dediler. Hemen kalkıp doğruca Peygamberimizin yanına gitti. Bunu bir de kendisinden duymak istiyordu. Çünkü o biliyordu ki, Hz. Muhammed, hayatında hiç yalan söylememişti. Bunun için halk kendisine “Muhammedü’l-Emîn” diyordu.
Hz. Ebû Bekir heyecan içinde doğruca Peygamberimizin huzuruna gitti. Peygamberimiz kapıyı kendisine açtığında tebessüm ediyordu. Çünkü kendisine inanacak yegâne şahsın Ebû Bekir olacağından emindi: “Ey Ebû Kâsım,” dedi, “peygamberlik iddiasında bulunduğun doğru mu?” “Evet, ey Ebû Bekir! Ben, sana ve bütün insanlara Âlemlerin Rabb’i tarafından gönderilmiş bir elçiyim. İnsanları bir ve tek olan Allah’a inanmaya, putlara tapmaktan vazgeçmeye çağırıyorum.” Hz. Ebû Bekir bu davet üzerine bir an bile duraklamadan: “Ben şehadet ederim ki ey Muhammed, sen, bir olan Allah’ın elçisisin.” dedi. Böylece Hz. Ebû Bekir, erkeklerden ilk Müslüman olma şerefine sahip oldu.
Hz. Ebû Bekir gibi, kavmin güvenilir, itibar edilir ve ileri gelen birisinin Müslüman olması, Hz. Âişe’nin ifadesiyle, Peygamberimizi dünyada en çok sevindiren hadiselerden biri olmuştur. Bu hadise, Hz. Ebû Bekir’in şeref ve faziletini tek başına ifade etmeye yetecek bir hadisedir. Nitekim daha sonra bir hadis-i şeriflerinde Peygamber Efendimiz şöyle buyurmuşlardır: “Ebû Bekir’den başka İslam’a davet ettiğim herkes, önce bir şaşkınlık ve tereddüt geçirdi. Fakat Ebû Bekir, kendisine İslam’ı anlattığımda ne tereddüt geçirdi, ne durakladı.”[1] Hz. Ebû Bekir zaten hazır olan gönlünü ve fikrini İslam’a açıverdi. Artık aradığı ve beklediği İlahî gerçeklerin feyiz ve heyecanına kendini bütünüyle verdi.
Resûlullah’ın yanından ayrılmıyor, yeni gelen İlahî vahiyleri dinlemek için can atıyordu. Ezelî ve ebedî hakikatleri kalbine doldurdukça yerinde duramıyor, bunları kâinata haykırmak, ilan etmek ve başkalarının da bu İlahî feyiz ve kurtuluşa ermesi aşkıyla yanıyordu. Ebû Bekir’in (r.a.), Müslüman olduğunda 40 bin dirhem serveti vardı. Hepsini İslam davasına harcanmak üzere Peygamberimizin emrine verdi. Hz. Ebû Bekir bir yandan fikriyle, ikna ve ispat kabiliyetiyle İslam’ı durmadan tebliğ ediyor, diğer taraftan da fakir Müslümalara maddi yardımlarda bulunuyordu. Onun vasıtasıyla Mekke ileri gelenlerinin pek çoğu İslam’a girme şerefine ermiştir. Bu zatların bir kısmı şunlardır: Hz. Osman (r.a.), Talha bin Ubeydullah (r.a.), Sa’d bin Ebî Vakkas (r.a.), Ebû Ubeyde bin Cerrah (r.a.), Zübeyr bin Avvam (r.a.), Abdurrahman bin Avf (r.a.)… Bu zatlar, hayatta iken cennetle müjdelenen 10 kişiden altısını teşkil ermektedir. Ayrıca Osman bin Maz’un (r.a.), Ebû Seleme (r.a.), Erkam bin Ebî Erkam da (r.a.), yine onun vasıtasıyla İslam’la şereflenenlerdendir. Hz. Ebû Bekir’in yardım ve gayretleriyle İslam davası gün geçtikçe Mekke ufuklarındaki karanlıkları dağıtmaya başlamıştı.
Her geçen gün yeni kimseler İlahî nurun cazibesine kapılıyordu. Bu arada müşrikler de boş durmuyor, yeni Müslüman olanları vazgeçirmek için var güçleriyle çalışıyorlardı. İslam yayıldıkça tedbirlerini artırıyorlar, söz ve alayla mâni olmaktan vazgeçip maddi kuvvet kullanmaya başlıyorlardı. Müslüman olanları yakaladıkları yerde bayıltıncaya kadar dövüyor ve işkence ediyorlardı. Hz. Ebû Bekir’in de gayretleriyle, Peygamber’in yüce davasına uyanların sayısı 38’i bulmuştu. Müslümanlar imanlarını kuvvetlendirip ibadetlerini rahatlıkla yapabilmek için, Hz. Erkam’ın evinde gizlice toplanmaya başlamışlardı. Yine bir gün, giriş çıkışı emniyetli olan bu evde toplanmışlardı. Aralarında Hz. Ebû Bekir de bulunuyordu. Tevhid davasını müşriklere açıkça ilan etmek için Resûlullah’tan (a.s.m.) izin istemişlerdi. Resûlullah evvela henüz az olduklarını ifade buyurmuşsa da, Hz. Ebû Bekir’in de ısrarı üzerine izin verdi. Hep birlikte Kâbe’ye gittiler. Ebû Bekir (r.a.) ayağa kalkıp, orada hazır bulunan müşriklere doğru dönerek konuşmaya başladı: “Bir olan Allah’a hamd ederim. Allah’a iman ebedî bir saadettir, inkâr ve puta tapmak ise pek kötü bir felakettir. Artık bu manasız Cahiliye âdetinden vazgeçin.
Allah Resûlü’nün davetine uyun.” dedi. Müşrikler önce bir şaşkınlık geçirdiler. Fakat hemen ardından toparlanıp Müslümanların üzerine saldırdılar! Hz. Ebû Bekir’i yere yatırdılar, ellerine geçirdikleri şeylerle vurmaya başladılar. Azılı müşrik Utbe bin Rebia çivili ayakkabılarıyla yüzünü gözünü kanlar içinde bıraktı. Ebû Bekir’in yakınları yetişip güçlükle kendisini kurtarabildiler. Hz. Ebû Bekir bayılmıştı. O gün akşama kadar baygın hâlde yattı. Gözlerini açtığında etrafına bakındı ve ilk sözü, “Resûlullah’tan ne haber?” oldu. O ölüm baygınlığı içindeyken bile Resûlullah’ı soruyor, “Ona bir şey oldu mu?” diyordu. Annesinin, “Evladım bir şey yiyip içmez misin?” sorusuna yine aynı cevabı veriyordu: “Resûlullah nerede? Onun durumu nasıl?” Annesi bir şey bilmediğini söyleyince, “Anneciğim,” dedi, “Hattab’ın kızı Ümmü Cemil’e git, Resûlullah’ın ne hâlde olduğunu sor.”
Ümmü Cemil’in, Resûlullah’ın iyi olduğu haberini getirmesine rağmen, gönlü tatmin olmuyordu. Mutlaka Peygamberimizin durumunu kendi gözleriyle görmek istiyordu. Onu görmeden bir şey yiyip içmemeye yemin etti. Bu hâliyle bir yere gidemeyeceğini söylediler. Fakat o, mutlaka gidip Resûlullah’ı görmek istiyordu. Onu görmeden hiçbir şey kendisine huzur veremezdi. Etraf tenhalaşınca koluna girdiler, Erkam’ın evine götürdüler. Resûlullah’ı görünce, “Anam babam sana feda olsun, yâ Resûlallah!” deyip ağlamaya başladı. Resûlullah da kendisini kucakladı, öptü. Onun bu hâli rikkatine dokundu ve gözlerinden yaşlar aktı.[2] Hz. Ebû Bekir teslimiyetiyle, bağlılığıyla ve üstün fedakârlıklarıyla, Peygamberimizin nazarında “insanların en sevgilisi” olmuştu. Peygamber Efendimiz de sık sık evine gider, kendisiyle istişarede bulunur, İslam’ı neşir ve tebliğ hizmetlerinde ve sair işlerde onun fikrini alırdı. Bu beraberlik, başladığı ilk günden,
Resûlullah’ın ahirete irtihâline kadar devam etti. Ondan bir an bile ayrılmadı. Savaş meydanlarında, Hicret esnasında bu beraberlik devam etti. Kızı Hz. Âişe’yi Resûlullah’a nikâhlamakla bu yakınlık daha da perçinlendi. Mekke, yeni hidayete gelen Müslümanlara giderek dar geliyordu. Müşriklerin baskıları ise her geçen gün artıyor; işkencelerin ardı arkası kesilmiyordu. Dinlerini ve hayatlarını kurtarabilmek için Müslümanlardan bir grup, Peygamberimizin izniyle Habeşiştan’a hicret etti. Geri kalanlar için de İlahî izin gelince, Müslümanlar kafile kafile Medine’nin yolunu tutmaya başladılar. Fakat Peygamberimize henüz hicret izni gelmemişti. Yanından bir an bile ayrılmayan Hz. Ebû Bekir, kendisinin durumunu sorunca, Resûlullah, “Acele etme, ey Ebû Bekir. Belki Allah sana da bir hicret arkadaşı verir.” buyurdu. Artık Ebû Bekir Hicret’te de Resûlullah ile birlikte olacağını anlamıştı. Hz. Ali, Hz. Ebû Bekir ve Peygamberimizden başka Mekke’de kimse kalmamıştı. Müşrikler, Müslümanların hicret etmesinden de rahatsız oldular.
Resûlullah’ı kaçırmak istemiyorlardı. Derhâl toplandılar. Resûlullah’ın vücudunu ortadan kaldırmaya kesin olarak karar verdiler! Ancak Cenâb-ı Hak, Habib’ine Cebrail vasıtasıyla durumu bildirdi. Bu gece yatağında yatmayıp hicret etmesini emretti. Yol arkadaşı olarak da Hz. Ebû Bekir’i tayin buyurdu. Peygamberimiz hemen Hz. Ebû Bekir’in evine gitti. Kapıda karşılaştılar. Hz. Ebû Bekir heyecanlıydı: “Anam babam sana feda olsun, yâ Resûlallah! Bir şey mi var?” dedi. Resûlullah, Allah’ın Medine’ye hicret izni verdiğini, kendisinin de beraberinde olacağını söyledi. Ebû Bekir, Resûlullah ile birlikte hicret etme şerefine nail olmaktan dolayı sevinç gözyaşları döktü. Peygamberimiz o gece Hz. Ali’yi kendi yatağında bırakıp Hz. Ebû Bekir’le birlikte gizlice yola çıktı. Sevr Dağı’na doğru ilerlemeye başladılar. Hz. Ebû Bekir heyecanlıydı, Peygamberimize bir zarar gelmesinden endişe ediyordu. Müşrikler kendilerini fark edip peşlerine düşebilirlerdi!
Hz. Ebû Bekir kendisini iyice unutmuş, sadece Resûlullah’ı düşünüyordu. Kâh önüne geçiyor, kâh arkasında kalıyor, kâh sağ ve sol tarafına geçerek muhtemel saldırılara siper olmak istiyordu. Gecenin geç vakitlerinde Sevr Dağı’ndaki mağaraya ulaştılar. Mağaranın içine hiç insan girmemişti. Haşerat doluydu. Önce Hz. Ebû Bekir mağaraya girdi. Etrafı kontrol etti ve elbisesinin parçalarıyla delikleri tıkadı. Kalan bir deliğe de ayağı gelecek şekilde oturdu. Resûlullah da gelip onun yanına oturdu. Mübarek başını mağara arkadaşının dizine dayayarak uyudu. Biraz sonra Hz. Ebû Bekir, ayağında müthiş bir sızı hissetti. Acısından âdeta ciğeri yandı. Ama onun fedakârlığının ölçüsüne bakın ki, Resûlullah’ı uyandırmamak için yerinden hiç kıpırdamadı. Fakat acının tesiriyle gözlerinden yaş geldi.
Resûlullah mübarek yüzüne düşen bu damlalarla uyandı: “Ne oldu, ey Ebû Bekir?” dedi. Ebû Bekir: “Anam babam sana feda olsun, yâ Resûlallah! Ayağımı bir şey soktu!” dedi. Maddi ve manevi dertlerin dermanı olan Resûlullah, mübarek tükrüğünü ısırılan yere sürdüğü anda Hz. Ebû Bekir’in ağrısı sızısı hemen kesiliverdi. Bu büyük fedakârlık karşısında duygulanan Peygamberimiz, duygularını şöyle dile getirdi: “Ey Allah’ım! Ebû Bekir’in derecesini kıyamet günü benimle beraber eyle.” Müşrikler Resûlullah’ı yerinde bulamayınca öfkeden ne yapacaklarını şaşırdılar. Resûlullah’ı bulup getirene büyük mükâfatlar vaat ettiler. Sabaha karşı, iyi iz sürücüler, Peygamber Efendimizi bulup getirmek üzere yollara düştüler. Nitekim izlerini bulmakta da gecikmediler. Hattâ izleri takip ederek mağaranın kapısına kadar geldiler.
Müşriklerin ayak seslerini duyan Hz. Ebû Bekir heyecanlandı. Fakat Resûlullah hiç metanetini bozmadı. Ebû Bekir’e: “Üzülme, ey Ebû Bekir!” dedi, “Allah bizimle beraberdir. İki kişinin üçüncüsü Allah olursa, kimse bir şey yapamaz.” Bu söz üzerine Ebû Bekir sakinleşti. Nitekim müşrikler aralarında konuşurken mağara kapısında gördükleri örümcek ağı ve bir güvercin dolayısıyla mağaraya girmekten vazgeçip oradan uzaklıştılar. Kur’ân-ı Kerim, Tevbe Sûresi’nin 40. âyetinde bu hadiseyi haber verirken, Hz. Ebû Bekir’in şanını da kıyamete kadar yüceltmiş oluyordu. Bu âyette mealen şöyle buyurulur: “Ey müminler! Siz Allah’ın Resûl’üne yardım etmezseniz de, Allah ona yardım etmiştir. Kâfirler onu yurdundan çıkardıklarında, mağaradaki iki kişiden biri olduğu hâlde o, yanındaki dostuna ‘Üzülme,’ diyordu, ‘Allah bizimle beraberdir.’ Allah böylece onun üzerine emniyet ve rahmetini indirdi, sizin görmediğiniz ordularla onu takviye etti ve kâfirlerin davasını alçatttı.
Yüce olan, Allah’ın davasıdır. Allah’ın kudreti her şeye galiptir ve O’nun her işi hikmetledir.” Resûlullah, sadakat ve fedakârlık timsali Hz. Ebû Bekir’le birlikte, düşman tehlikesinden emin olmak için mağarada üç gün kaldı. Bu sırada, Hz. Ebû Bekir’in kızı Esma kendilerine yiyecek getiriyor, oğlu Abdullah da haber ulaştırıyordu. Bütün bunları gece karanlığında yapıyorlar, gün ışımadan da yanlarından ayrılıyorlardı. Üç gün sonra, mağaradan çıkıp İslam tarihinde yepyeni bir devir açan “Hicret” için Medine’nin yolunu tuttular. Tehlikeli ve yorucu bir yolculuktan sonra Medine’ye ulaştılar. Daha önce oraya hicret etmiş Müslümanlarla birlikte Medineli halk sokaklara dökülerek bu eşsiz misafirleri sevinç gözyaşları içinde bağrına bastı.[3] Hz. Ebû Bekir, Medine’ye hicret ettikten sonra da devamlı Resûlullah’ın yanında bulundu. Bütün varını İslam’a vermiş bir insandan zaten başka bir şey beklenemezdi. Sadakat, sevdiği ve bağlandığı şahsa benzemek, bütün varlığını ona adamak ve âdeta kendi varlığını sevdiğinin varlığında yok bilmektir.
İşte Hz. Ebû Bekir’i erişilmez bir mertebeye yükselten sır budur. Ona “Sıddık” dedirten vasfı, Resûlullah’a olan bu eşsiz sadakat ve bağlılığıdır. Resûlullah’ın söylediği her şeye ne kadar akıl almaz dahi olsa tereddütsüz inanır, iman ederdi. Onun bu vasfını, Resûlullah’a ilk duyduğunda iman etmesi gösterdiği gibi, Mirac mucizesini tasdiki de ispat etmektedir. Resûlullah bir gece Cebrail’le birlikte Mekke’den Mescid-i Aksâ’ya, oradan da Allah’ın izniyle yüce âlemlere götürülmüş ve aynı gece dönmüştü. Ertesi gün bu eşsiz mucizeyi müşriklere haber vermiş, fakat müşrikler inanmamışlardı. Hattâ birtakım yeni Müslümanlara bile Mirac mucizesinin kabulü ağır gelmişti. Bu Müslümanlar doğruca Hz. Ebû Bekir’e gittiler: “Yakın ve samimi dostunun anlattıklarından haberin var mı?” dediler, “Bu gece Mescid-i Aksâ’ya gittiğini, orada namaz kıldığını, geçmiş peygamberlerle görüşüp göklere çıktığını ve döndüğünü anlatıyor.” Hz. Ebû Bekir sadece bir şeyden emin olmak istiyordu: “Bunu o mu söylüyor? Siz bu anlattıklarınızı kendisinden mi duydunuz?” “Evet,” dediler, “kendisinden duyduk.” Hz. Ebû Bekir hiç tereddüt etmeden hemen şu cevabı verdi: “O söylediyse mutlaka doğrudur.
Ben ona ve Allah’tan getirdiği her şeye iman etmişim.” Daha sonra hemen Peygamber Efendimizin yanına gidip, Mirac’ı bizzat kendisinden dinlemek istedi. Resûlullah bu büyük mucizeyi anlatınca, Hz. Ebû Bekir şöyle dedi: “Yemin ederim ki, sen doğru söylüyorsun. Çünkü sen Allah’ın Peygamber’isin. Ben buna bir kere daha şehadet ederim.” Bunun üzerine Peygamber Efendimiz kendisine iltifatta bulunarak: “Ey Ebû Bekir, sen zaten Sıddık’sın” buyurdu. Ve bundan böyle bu unvan, kıyamete kadar şerefli bir vasıf olarak Hz. Ebû Bekir’in adıyla birlikte anılmaya başlandı.[4] * * * Hastalığı sırasında sahabiler Resûlullah’ı sık sık ziyaret ediyorlardı. İçlerinde Ebû Bekir’in de bulunduğu bu ziyaretlerden biri esnasında Peygamber Efendimiz (a.s.m.) şöyle buyurdu: “Cenâb-ı Hak, kulunu, dünya ile ahireti tercih hususunda serbest bıraktı. Ama o kul, ahireti tercih etti.” Bu ifadelerden ilk anda kimse bir şey anlamadı.
Yalnız Hz. Ebû Bekir, Peygamberimizin, bu sözle, vefat edeceğini işaret ettiğini anlamıştı. Hemen ağlamaya başladı ve şunları söyledi: “Babalarımız, analarımız, çocuklarımız, mallarımız, canlarımız sana feda olsun, yâ Resûlallah!” Peygamberimiz onun bu feraset ve hassasiyetinden dolayı duygulandı ve şöyle buyurdu: “Ağlama, ey Ebû Bekir. Eğer Allah’tan başka bir dost edinecek olsaydım, Ebû Bekir’i dost edinirdim. İslam kardeşliği ve sevgisi şahsi dostlukların üzerindedir.” Sonra da: “Mescitte Ebû Bekir için açılan kapılardan başka bütün kapılar kapatılsın.” buyurdu.[5] Bu konuşmadan birkaç gün sonra Peygamber Efendimizin (a.s.m.) hastalığı, cemaatle namaz kıldıramayacak derecede ağırlaştı. Buyurdu ki: “Hz. Ebû Bekir’e söyleyin, insanlara namaz kıldırsın.” Bunun üzerine Hz. Ebû Bekir, müminlere 17 vakit namaz kıldırdı. Hattâ bir sabah namazında da Peygamber Efendimize imamlık yapma şerefine erdi. * * * Resûlullah ruhunu teslim ettiğinde, Ebû Bekir (r.a.) başka bir yerde idi. Halk toplanmış, ağlaşıyordu. Ebû Bekir (r.a.) haberi alıp geldiğinde, kimseyle konuşmadan doğruca Resûlullah’ın bulunduğu odaya girdi. Yüzündeki örtüyü kaldırdı, alnından öptü. Sonra da tam bir teslimiyet ve tevekkül içinde şöyle dedi: “Bizler Allah’ın kullarıyız ve O’na döneceğiz.
Anam babam sana feda olsun! Sen sağ iken de güzeldin, ölü iken de güzelsin. Cenâb-ı Hak sana bu ölüm şiddetinden başka ikinci bir keder vermeyecektir. Takdir edilmiş olan bu ölüm geçidini ise, şimdi atlatmış bulunuyorsun.” Fakat ne garip ki, münafıklar, Resûlullah’ın ölümü sırasında bile nifaklarından ve bozgunculuklarından vazgeçmiyorlardı. “Muhammed, Peygamber olsaydı ölmezdi!” diyerek Müslümanların maneviyatını sarsmaya çalışıyorlardı. Hz. Ömer bu söylentilere daha fazla dayanamayarak kılıcını sıyırdı ve: “Resûlullah vefat etmemiştir. Kim böyle bir şey söylerse, şu kılıcımla boynunu vururum!” dedi. Bu sırada Hz. Ebû Bekir geldi ve Hz. Ömer’in üzüntü içinde söylediği bu söze karşılık şu manalı konuşmayı yaptı: “Allah, daha hayatta iken Resûl’üne öleceğini haber vermişti. Evet, Resûlullah (a.s.m.) ölmüştür. Baki olan ancak Allah’tır.” Sonra da Âl-i İmrân Sûresi’nin şu mealdeki 144. âyetini okudu: “Muhammed ancak bir peygamberdir. Ondan önce de nice peygamberler gelip geçti.
O ölür veya öldürülürse gerisin geri mi döneceksiniz? Kim gerisin geri dönerse şunu iyi bilsin ki, Allah’a en küçük bir zarar vermiş olmaz. Fakat şükredenlere Allah mükâfatını verecektir.” Devamla şunları söyledi: “Allah’ın dini yaşayacaktır. Allah’ın davası tamamlanmıştır. Allah, dinine sarılıp onu yüceltmek için çalışanların yardımcısıdır. Elimizde Allah’ın kitabı vardır. O, bir nur ve şifadır. Allah, Resûl’ünü doğru yola onunla iletmiştir. Allah’ın helal ve haram kıldığı şeyler onun içindedir.”[6] Hz. Ebû Bekir, Ashâb’ın ileri gelenlerinin yaptıkları konuşmalardan sonra ittifakla “Resûlullah’ın halifesi” seçildi. Çünkü herkes onun Resûlullah (a.s.m.) yanındaki yerinin herkesten önde olduğunu biliyor ve takdir ediyordu. Ebû Bekir (r.a.) halife seçildiğinin ertesi günü mescidin minberine çıktı ve şu tarihî konuşmayı yaptı: “Ey insanlar! Ben sizin en hayırlınız olmadığım hâlde size emîr oldum. Fakat Kur’ân ve Resûlullah’ın sünneti bize öğretildi. Bilgimiz varsa ancak bu sayededir. Halifelik hizmetinde benim için bir rahatlık yoktur. Gücüm yetmeyen ağır bir işi elimde olmayarak üzerime almış bulunuyorum.
Bu vazife için daha güçlü birisinin seçilmesini çok arzu ederdim. Size Allah’tan korkmanızı tavsiye ederim! “Ey insanlar! Eğer vazifemi hakkıyla yerine getirirsem bana uyun ve bana yardım edin. Eğer kötülüğe saparsam beni doğru yola getirin! Doğruluk emanettir, yalancılık da hıyanettir. İnşaallah içinizde en zayıfınız, kendisinin hakkını alıncaya kadar yanımda en güçlünüz olacaktır. İçinizdeki en güçlünüz de, üzerine geçirdiği hak kendisinden alınıncaya kadar benim yanımda en zayıfınız olacaktır. Ben Allah’a ve Resûl’üne itaat ettikçe siz de bana itaat edin. Allah ve Resûl’üne isyan ettiğimde bana itaat etmeniz gerekmez. Kendim ve sizin için Allah’tan af ve bağışlanma diliyorum.”[7] Hz. Ebû Bekir, halife olduktan sonra büyük bir titizlikle ve Peygamber Efendimize sadakada üzerine düşen vazifeleri yapmaya koyuldu. İlk işi, Peygamberimizin yapmak isteyip de ömrünün vefa etmediği, Üsâme ordusunu Şam’a göndermek oldu. Sahabilerin ileri gelenlerinden bazıları o sırada meydana çıkan “Yalancı Peygamberler” meselesini ileri sürüp “ordunun sefere çıkmasının biraz geciktirilmesi” istikametinde görüş beyan etmişlerdi.
Bunlara karşı halifenin cevabı şu oldu: “Allah’a yemin ederim ki, eğer kaplanlar ve kurtların Medine’ye gelip beni parçalayacaklarını bilsem, yine Resûlullah’ın emrini yerine getireceğim! Çünkü Resûlullah, ‘Üsâme ordusunu mutlaka gönderin.’ buyurmuştur.” Hz. Ömer’in Üsâme’yi genç bulup daha yaşlı birinin kumandan olmasını teklifi üzerine de: “Ey Hattab’ın oğlu! Üsâme’yi Resûlullah kumandan tayin ettiği hâlde, bu kararı ben nasıl değiştirebilirim?!” dedi.[8] Üsâme ordusu, Ebû Bekir’in (r.a.) verdiği talimatla hareket etti. Rumlarla karşılaşmadı. Fakat geri dönerken, dinden dönen Huzaalılardan bir grubu bozguna uğrattı. Böylece hem Resûlullah’ın emri yerine getirilmiş, hem de başgösteren büyük bir fitneden Müslümanlar kurtarılmış oldu. Artık Hz. Ebû Bekir devletin reisi ve Resûlullah’ın halifesiydi. Kızı ve Resûlullah’ın hanımı Hz. Âişe, babasının hilafeti hususunda şu ibretli sözleri söylemiştir: “Bu vazife öylesine ağır bir yüktü ki, eğer dağların üzerine çökseydi onları paramparça ederdi! Fakat Hz. Ebû Bekir bu ağır vazifeyi Allah’ın yardımı ve müminlerin desteği sayesinde en mükemmel şekliyle yerine getirdi. Halifeliği müddetince Kur’ân ve hadiste açık bir delil bulunmayan hususlarda sahabilerden gerekli gördükleriyle istişarede bulundu.” * * * Hz. Ebû Bekir son derece iyi bir idareciydi, işlere kabiliyet ve ehliyetli olanları tayin ederdi.
Mesela maliye işlerine, Peygamber Efendimizin “Ümmetin Emini” dediği Ebû Ubeyde bin Cerrah’ı tayin etti. Adalet timsali Hz. Ömer’i hukuk işlerine, vahiy kâtiplerinden Zeyd bin Sabit’i de kayıt ve yazışma işlerine memur etti. Hz. Ebû Bekir, idaresini üzerine aldığı halkın durumunu teftiş etmek için geceleri dolaşır, zayıf ve kimsesizlerin yardımına koşardı. Salih el-Gıfârî bununla ilgili bir hatırasını şu şekilde anlatır: “Yaşlı ve âmâ bir kadının bakımını Hz. Ömer üzerine almıştı. Kadın kimsesizdi. Hz. Ömer yiyecek ve içeceğini bizzat kendisi götürür, işlerini görürdü. Bir gece baktı ki, kendisinden önce biri gelip kadıncağızın bütün işlerini görmüş! Ertesi gün erken davranıp vazifesini yaptı ve gizlendiği yerde beklemeye başladı. Bir de baktı ki, müminlerin halifesi Ebû Bekir geliyor! Gizlendiği yerden çıktı ve duygulanarak: “Demek sendin, ey müminlerin emîri!”[9] Hz. Ebû Bekir, vali ve ordu komutanlarına sözlü ve yazılı tavsiyelerde bulunurdu.
Bir defasında İkrime’ye (r.a.) şu ibretli tavsiyede bulunmuştur: “Yapacağım, dediğin şeyi yap; söz verince, vaadini yerine getir. İkaz etmekten korkma, fakat bunu yaparken neyi söyleyip neyi söylemeyeceğine dikkat et. Suçluya hak ettiği cezadan fazlasını verme, hak edene de ceza vermeyi geciktirme.” Halife seçildikten sonra ailesinin geçimi için devlet hazinesinden maaş almayı hiç düşünmemişti. Geçimini ticaret yaparak karşılamak istiyordu. Halife seçildikten sonra bir gün ticaret için pazara gidiyordu. Hz. Ömer’le karşılaştı. Hz. Ömer, kendisine Beytülmâl’den maaş bağlanmasını teklif etti. Hz. Ebû Bekir, “Aldığım paranın karşılığını ödeyememekten korkarım!” dedi. Fakat Hz. Ömer, vaktinin ancak devlet işlerine yeteceğini, ticaret yapmaya artık vakti kalmayacağını söyledi. Ve onu hazineden geçimi kadar maaş almaya ikna etti. Hz. Ebû Bekir, halifelikte kaldığı iki yıl müddetince hazineden maaş almıştır. Fakat vefat ettiğinde aldığı maaşın hepsinin hesap edilerek tamamıyla mirasından karşılanmasını vasiyet etti.[10] * * *
Hz. Ebû Bekir’in halifeliği döneminde yaptığı hizmetler kısaca şunlardır: Daha Peygamberimiz (a.s.m.) vefat etmeden önce Yemâme, Yemen ve daha başka yerlerde birtakım yalancı peygamberler türedi. Bunlar kabilelerini kendi nüfuzları altında toplamak istiyorlardı. Resûlullah’ın vefatını fırsat bilip harekete geçtiler. Hz. Ebû Bekir, bunlar üzerine Hâlid bin Velid (r.a.), İkrime bin Ebî Cehil (r.a.), Muhacir bin Ebî Ümeyye (r.a.) ve Amr bin Âs’ı (r.a.) gönderdi. Ve bu fitnenin önü alındı. Resûlullah’ın vefatıyla Arap kabilelerinin bir kısmı dinden döndü. Yahudiler, Hıristiyanlar ve münafıklar harekete geçti. Hz. Âişe’nin (r.a.) ifadesiyle, Müslümanlar, kış gecesinde yağmura tutulup dağılan koyun sürüsüne döndüler… Ebû Hüreyre’nin ifadesiyle, “Şayet Ebû Bekir (r.a.) olmasaydı, Resûlullah’ın vefatından sonra Müslümanlar helak olurdu!” Fakat Hz. Ebû Bekir, Cenâb-ı Hakk’ın yardımıyla, kendisine ihsan ettiği meziyet ve kabiliyetle Müslümanları bu tehlikeli geçitlerden salimen geçirdi. Hz. Ebû Bekir’in diğer mühim bir hizmeti de, “Kur’ân’ı toplatması”dır.
Gerek Mekke devrinde gerekse Medine devrinde olsun, bir âyet nazil olduğunda, Peygamberimiz hemen vahiy kâtiplerinden birini çağırır, derhâl vahyedilen âyeti yazdırırdı. Bu şekilde muhtelif zaman ve yerlerde nazil olan âyetler, bulunan kâğıt parçaları, tabaklanmış deriler, yassı beyaz taşlar, develerin kürek kemikleri veya hurma yapraklarına yazılıyordu. Herhangi bir yanlışlığa meydan vermemek için de, Peygamberimiz, yazılan âyeti vahiy kâtibine okutarak, fazla bir şey varsa çıkarttırır, eksik varsa tamamlatırdı. Böylece, Peygamberimiz hayatta iken Kur’ân-ı Kerim’in tamamı, tam ve doğru olarak yazılmıştı. Fakat yazılan bu nüshalar bir yerde biriktirilmiyordu. Sahabilerden isteyen, bu nüshaları kendilerine alabiliyordu. Gerek Peygamberimizin hayatta olması, gerekse Kur’ân hafızı olan sahabilerin çok olması, “sayfalar”ı bir araya getirmeye ihtiyaç hissettirmemişti. Ancak Müseylimetü’l-Kezzâb’la yapılan Yemâme Savaşı’nda çok sayıda hafızın şehit edilmesi, bu ihtiyacı ortaya çıkardı. “Sayfaların bir araya toplanması” ihtiyacını ilk hisseden, Hz. Ömer’di. Hz. Ömer, Yemâme Savaşı’ndan sonra hafızların daha da azalacağı, âyetlerin yazılı olduğu vesikaların kaybolabileceği endişesine kapıldı.
Bu düşüncesini Hz. Ebû Bekir’e açtı. Değişik yerlerde dağınık hâlde bulunan yazılı Kur’ân sayfalarının bir araya getirilmesini teklif etti. Peygamberimizin hayatta iken böyle bir şeyi yapmamış olduğunu düşünerek evvela tereddüt geçiren Hz. Ebû Bekir, meselenin ehemmiyetine binaen teklifi kabul etti. Beraberce müzakere ederek, sayfaların bir araya getirilmesini kararlaştırdılar. Kur’ân sayfalarının toplatılması vazifesi, Peygamberimizin (a.s.m.) vahiy kâtiplerinden Zeyd bin Sâbit’e (r.a.) verildi. Hz. Zeyd o sıralarda 20 yaşlarında bulunuyordu. Ayrıca Kur’ân-ı Kerim’i baştan sona ezberleyen ve en iyi okuyan sahabilerden biriydi. Hz. Zeyd bu kutsi vazifeyi alır almaz derhâl harekete geçti. Hz. Ebû Bekir’in emriyle, yanında âyet yazılı parça bulunanların, Resûlullah’ın huzurunda yazıldığına dair iki şahitle birlikte bu parçaları getirmesini ilan etti. Bütün sahabiler meseleye bütün güçleriyle sahip çıktılar. Ellerindeki belgeleri, Resûlullah’ın huzurunda yazıldığına dair iki şahitle beraber Hz. Zeyd’e getiriyorlardı.
Hz. Zeyd de onları sûre ve âyet sırasına göre düzenliyordu. Bu şekilde, bir sene gibi kısa bir zamanda, dağınık olan Kur’ân sayfaları bir araya toplanmış oldu. Ebû Bekir (r.a.), Hz. Zeyd’e âlim sahabilerden bir heyet teşkil etmesini emretti. Toplanan Kur’ân âyetleri bu heyet huzurunda okundu. Hiçbiri itiraz etmedi. Hz. Ebû Bekir vefatına kadar, toplu hâldeki Kur’ân nüshasını yanında muhafaza etti. Onun vefatından sonra ise bu nüsha Hz. Ömer, daha sonra ise Hz. Ömer’in kızı, aynı zamanda Peygamberimizin (a.s.m.) hanımı olan Hz. Hafsa’nın yanında kaldı.[11] Hz. Ebû Bekir İslamiyet’i muhtaç gönüllere ulaştırmak için ordular hazırladı. Hz. Hâlid bin Velid kumandasındaki bir orduyu Irak içlerine gönderdi. Bu ordu zaferden zafere koşarak kısa zamanda Irak’ın mühim bir kısmını fethetti. Tevhid sancağını oraya dikti. Irak’ın fethinden sonra Hz. Hâlid bin Velid’i Şam’a gönderdi.
Fakat Şam’ın fetih müjdesini alamadan bu fâni âleme gözlerini kapadı. Sıddîk-i Ekber vefat ettiğinde, tarih hicrî 13 yılını gösteriyordu. Allah ondan razı olsun! * * * Hz. Ebû Bekir tam bir takva ehliydi. Haram ve şüpheli şeylerden kaçınmakta büyük bir dikkat gösterirdi. Bir defasında, hizmetçisi yiyecek getirmişti. Hz. Ebû Bekir çok acıkmış olduğundan, nereden getirdiğini sormadan birdenbire onu yemiş bulundu. Fakat sonradan, bu yiyeceği nereden getirdiğini hizmetçisine sordu. “Cahiliye Devri’nde bir kadına yaptığım muskaya karşılık bana vermeyi vaat ettikleri şeydi.” cevabını alınca birden rengi değişti. Parmağını hemen boğazına salarak, yediği şeyi tamamen dışarı çıkardı. Yanındakiler bu davranışını aşırı bularak: “Ey müminlerin emiri! Bütün bunlar bir lokma yiyecek için mi?!” deyince şu hikmetli cevabı verdi: “Öleceğimi bilsem yine de o lokmayı çıkarırdım. Çünkü Resûlullah’ın şöyle buyurduğunu işittim: ‘Haramla beslenen bir ceset, cehennemde yanmaya mahkûmdur!’”[12] * * * Hz. Ebû Bekir, kulluk vazifesinde de çok önde bir şahsiyetti.
Bir gün sahabiler, Peygamber Efendimizin etrafında toplanmışlardı. Sohbet sırasında Peygamber Efendimiz (a.s.m.) Sahabe-i Kirâm’a bir soru sordu: “Bugün hanginiz oruçludur?” “Ben, yâ Resûlallah.” dedi Hz. Ebû Bekir. Peygamberimiz, “Bugün hanginiz bir cenazeyi takip etti?” diye sordu. Ebû Bekir, ”Ben, yâ Resûlallah.” diye cevap verdi. Peygamberimiz, “Bugün sizden kim bir fakiri doyurdu?” diye sordu. Ebû Bekir, “Ben doyurdum, yâ Resûlallah.” dedi. Peygamberimiz, “İçinizden kim bir hasta ziyaret etti?” diye sordu. Yine Hz. Ebû Bekir, “Ben!” cevabını verince, Allah’ın Resûl’ü tebessüm ederek şu müjdeyi verdi: “Bu hasletler kimde toplanırsa, işte o, cennete girer.”[13] Hz. Ebû Bekir çok güzel Kur’ân okurdu. Kur’ân okuyuşu o kadar tesirliydi ki, okurken hem kendisi ağlar, hem de dinleyenleri ağlatırdı. İslam’ın ilk yıllarında Mekke’de müşriklerin kadınları, çocukları ve köleleri bile onu dinlemek üzere başına toplanırlardı. Fakat müşrikler, “Çoluk çocuğumuzu dinimizden çıkaracak!” diye buna engel oldular.
O, Kur’ân’ı anlama, sünnete vâkıf olma hususlarında da sahabilerin en âlimi idi. Çünkü hayatı boyunca Resûlullah ile beraber olmuş, bütün duyguları ve kabiliyetleri ile ondan İslam’ı ve Kur’ân’ı anlamaya yönelmişti. Bunun içindir ki, Resûlullah sağlığında bile kendisine fetva salahiyeti vermişti. Hz. Ebû Bekir, hangi âyetin ne zaman ve hangi hadise üzerine indiğini en iyi bilenlerdendi. Bir gün Hz. Ebû Bekir, Ashâb’dan bir grubun, “Ey iman edenler! Siz kendinizi kötülüklerden korumaya bakınız. Siz doğru yolda olduktan sonra, sapıklığa düşenler size zarar veremez.” mealindeki Mâide Sûresi’nin 105. âyet-i kerimesini farklı bir şekilde anladıklarını gördü. Duruma müdahale ederek: “Bu âyeti asıl maksadından daha farklı anlıyorsunuz. Ben, bu âyeti okuduktan sonra, Resûlullah’ın şöyle buyurduğunu işittim: ‘İnsanlar zalimi görüp zulmüne engel olmazlarsa, hepsine birden ceza gelmesi beklenmelidir.’”[14]dedi.
Hz. Ebû Bekir çok zengin bir insandı. Zenginliği kadar da çok cömertti. Bu cömertliği bazen bütün varlığını Allah yolunda harcamaya kadar varırdı. Hz. Ömer bununla ilgili bir hatırasını şöyle anlatır: “Bir defasında İslam davası için Resûlullah, yardımda bulunmamızı emir buyurmuştu. Bu, servetimin çok olduğu bir zamana rast geldi. İçimden, ‘Bugün Ebû Bekir’i geçebilirim!’ dedim. Malımın yarısını getirip Resûlullah’a teslim ettim. Resûlullah: “‘Ailene ne bıraktın, ey Ömer?’ dedi. ‘”Getirdiğim kadarını da aileme bıraktım.’ dedim. “Biraz sonra Ebû Bekir geldi. O da malının tamamını getirmişti. Resûlullah (a.s.m.) ona da: “‘Ailene ne bıraktın, ey Ebû Bekir’ dedi. Hz. Ebû Bekir’in verdiği cevap şuydu: ‘”Onlara da, Allah ve Resûl’ünün sevgisini bıraktım.’ “Ben bunun üzerine, ‘Artık hiçbir hayır yarışında Ebû Bekir’i geçemem!’ dedim.”[15] Peygamber Efendimiz (a.s.m.), onun bu yüksek fedakârlığını metheden ifadelerde bulunmuştur. Bir defasında, “Bana malı ve sohbeti hususunda insanların en cömerti, Ebû Bekir’dir.” buyurmuştur. Bir başka defa da, “Yaptıklarına karşılık mükâfatını veremediğimiz kimse yoktur; ancak Ebû Bekir müstesna…
Bizim yanımızda Ebû Bekir’in öyle bir cömertliği vardır ki, kıyamet gününde onun mükâfatını ancak Allah verir.” buyurmuşlardır.[16] Peygamber Efendimizin Hz. Ebû Bekir hakkında takdir ve tavsif dolu hadisleri vardır. Bunlardan birkaçını kaydediyoruz: “Peygamberler müstesna insanların en faziletlisi, Ebû Bekir’dir.”[17] İbn-i Ömer (r.a.) şöyle rivayet ediyor: “Peygamber Efendimiz (a.s.m.) bir gün evinden çıktı, mescide girdi. Sağında Hz. Ebû Bekir, solunda da Hz. Ömer vardı. İkisinin ellerinden tutmuş olduğu hâlde şöyle buyurdu: ‘”Biz kıyamet gününde işte bu şekilde diriltileceğiz.’”[18] Bir başka hadis-i şerifte de şöyle buyurulmuştur: “Kim Allah rızası için sadaka verirse, cennette ‘Ey Allah’ın sevgili kulu! Buraya gel. Bu kapıda büyük bir hayır ve bereket vardır.’ diye çağrılır. Çok namaz kılanlar cennetin namaz kapısından, mücahitler cihat kapısından, çok sadaka verenler sadaka kapısından, oruçlular ise Reyyan kapısından davet edilirler.” Bu sırada Hz. Ebû Bekir de orada bulunuyordu: “Anam babam size feda olsun, yâ Resûlallah! Bir kişi bütün bu kapılardan davet edilebilir mi?” dedi.
Peygamber Efendimiz (a.s.m.) şöyle buyurdu: “Evet, davet edilebilir. Senin, işte bu davet edilenlerden biri olduğunu ümit ederim.”[19] Hz. Ebû Bekir, Peygamberimizden 142 hadis rivayet etmiştir. Onun bu kadar az hadis rivayet etmesinin sebebi, Peygamber Efendimizden sonra iki yıl gibi kısa bir müddet hayatta kalmış olmasıdır. Ayrıca devlet işleriyle meşguliyeti de hadis rivayetine mâni olmuştur. Rivayet ettiği hadis-i şeriflerden biri şudur: “Size doğruluğu tavsiye ederim. Doğruluktan ayrılmayınız. Çünkü doğrulukla iyilik bir aradadır ve her ikisi de cennettedir. Yalandan sakınınız. Çünkü yalan, kötülükle beraberdir ve her ikisi de cehennemdedir. Allah’tan af ve afiyet isteyiniz. Çünkü hiç kimseye imanda yakinden sonra af ve afiyetten daha hayırlı bir şey verilmemiştir. Birbirinizi kıskanmayınız. Birbirinize düşmanlık etmeyiniz. Ey Allah’ın kulları, kardeş olunuz.”[20] ____________________________________________
[1]el-Bidâye, 3: 30; Sîre, 1: 269. [2]İnsânü’l-Uyûn, 1: 475; el-Bidâye,3: 30. [3]el-Bidâye ve’n-Nihâye, 3: 177-180; Tabakât, 3: 172; Üsdü’l-Gàbe, 3: 209-210; Müslim, Fezâilü’s-Sahâbe, 1; Sîre, 2: 128. [4]Sîre, 2: 39; İnsânü’l-Uyûn, 2: 92; Tabakât, 1: 213-216. [5]Buhârî, Fezâiü’l-Ashâb: 3; Müslim, Fezâilü’s-Sahâbe: 2-3; Tirmizî, Menâkıb: 15; Üsdü’l-Gàbe, 3: 216; Sire, 4: 299; İnsânü’l-Uyûn, 3: 458. [6]Buhârî, Cenâiz: 123; İbni Mâce, Cenaiz: 65, Tabakât, 2: 265-267; Sîre, 4: 305; İnsânü’l-Uyûn, 3: 474. [7]Tabakât, 3: 182-183; Sire, 4: 311; İnsânü’l-Uyûn, 3: 483; Hayâtü’s-Sahâbe, 3: 317. [8]el-Bidâye, 6: 305; el-Kâmil fi’t-Tarih Tercümesi, 2: 307; Hayâtü’s-Sahâbe, 1: 314-318. [9]Hayâtü’s-Sahâbe, 2: 42. [10]Hayâtü’s-Sahâbe, 2: 148. [11]Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân: 2. [12]Hilye, 1: 31 [13]Müslim, Fezâilü’s-Sahâbe: 12. [14]Tirmizî, Zühd: 60; Müsned, 1: 2. [15]Üsdü’l-Gàbe, 3: 218; Tirmizî, Menâkıb: 16; Hilye, 1: 32. [16]Üsdü’l-Gàbe, 3: 218; Tirmizî, Menâkıb: 16; Hilye, 1: 32. [17]Feyzül-Kadir, 1: 90. [18]İbni Mâce, Mukaddime: 11; Tirmizî, Menâkıb: 16. [19]Müslim, Zekât: 86; Tirmizî, Menâkıb: 16. [20]Müsned, 1: 3, 5. Yazar: Sahabeler Ansiklopedisi RESULLULLAH.ORG
