TC. MERKEZ BANKASI KİMİN ?
Erdoğan’ın “135 milyar döviz rezervi var” dediği Merkez Bankası’nın ortakları kim? 22 mayıs 2013 'den beri ekonomi piyasalarında deprem üzerine deprem yaşayan Türkiye ekonomisinin, en önemli aktörlerinden biri olan TC. Merkez Bankası krize çareler üretmeye çalışıyor. Peki ekonomimizde çok önemli bir rolü olan bu bankanın sahibi kim? Çoğumuz TC. Merkez Bankası denilince devletin bir kurumu olarak düşünürüz.
BİR ANONİM ŞİRKET
Oysa TC Merkez Bankası özel bir yasa ile kurulmuş bir şirketten ibarettir. Diğer şirketler gibi ticari faliyetlerinden dolayı kar eder, tıpkı diğer şirketler gibi ortakları vardır. Jontürk adlı haber sitesi bu soruya yanıt veren bir haber yayınlamış.
ADLARI AÇIKLANMAYAN ORTAKLAR
Evet, AKP Genel Başkanı ve Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, her fırsatta “Merkez Bankası’nda şu kadar dövizimiz var, şu kadardan aldık bu kadara getirdik” diye övündüğü Türkiye Cumhuriyet (Cumhuriyeti değil) Merkez Bankası’nın ortaklık yapısında çok ilginç detaylar bulunuyor. Hazine’nin payının yüzde 55 olduğu bankada kalan yüzde 45 ise bankalar ile adları bir türlü açıklanmayan tüzel ve gerçek kişiler arasında paylaşılıyor.
250 BİN HİSSE VAR
Merkez Bankası’nın sermayesi, Bankacılık Kanunu’nun 5. maddesi gereğince her biri 0,10 TL itibari kıymette ve tamamen ödenmiş bulunan 250.000 hisseden oluşan 25.000 TL tutarındaki ödenmiş sermaye ile 30 aralık 2003 tarih ve 25332 sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 5024 sayılı kanun hükümlerince ödenmiş sermaye kaleminde yapılan işlem sonucu 46.208.524 TL tutarındaki enflasyon düzeltmesi farkından oluşuyor . Bu sermayenin yüzde 55.12′si A sınıfı, yüzde 25.74′ü B sınıfı, yüzde 0.02′si C sınıfı, yüzde 19.12′si de D sınıfı hisselerden oluşuyor.
İŞTE O ORTAKLAR
A sınıfı hisselerin tamamı Hazine’ye ait.
B sınıfı hisseler ise şöyle dağılıyor:
Ziraat Bankası %19,23
Garanti Bankası %2,48
İş Bankası. %2,33
Halkbank %1,11
Yapı ve Kredi Bankası %0,55
Akbank %0,03
Türk Ekonomi Bankası %0,01
MİLLİ BANKALAR DIŞINDA ORTAKLAR VAR
Milli bankalar dışında kalan diğer bankalarla, imtiyazlı şirketlere tahsis edilen, 15.000 adet hisse senedi ile sınırlandırılan ve toplam hisselerin yüzde 0,02 si olan 54 adet C sınıfı hisse senetlerinin tamamı ING Bank’a aittir (Bu hisseye daha önce Oyak Bank sahipti. Satışın ardından hisseleri ING Bank’a geçti).
Şimdi gelelim muammalı hisselere..
Bunlar Merkez Bankası’nın yüzde 19.12′lik sermayesini oluşturan ve bazı gerçek ve tüzel kişilere ait olduğu belirtilen D sınıfı hisseler.
ORTAKLAR AÇIKLANMADI
…Ve bu ortakların kimler olduğu TBMM’de bu konuyla ilgili soru önergesi verilmiş olsa da açıklanmadı.
Buna karşın, D sınıfı hisse sahiplerinden birinin Adnan Behar adlı Musevi bir Türk vatandaşı olduğu basına yansıdı. Bahar Menkul Kıymetler’in sahibi olan Adnan Behar, Merkez Bankası’nın büyük miktarda kâr etmesine rağmen, bu karın ortaklara yansıtılmadığını belirterek şikayetçi olmuştu.
YILLIK KARI 5 MİLYAR CİVARINDA OLDUĞU SANILIYOR
Merkez Bankası’nın 2013 yılı kârının 5 milyar TL civarında olduğu tahmin ediliyor.
Şimdi bu ortaklık yapısından hareket edildiğinde Merkez Bankası’na “milli” denmesi mümkün mü ve de bankanın döviz ve altın rezervlerinin “garantide” olduğu söylenebilir mi?
KURULUŞ YASASI DİĞER BANKALARDAN FARKLI
Tc. Merkez Bankası için jontürk haber sitesinde yer alan haber bu da olsa, bankanın özel yasa ile kurulduğunu ve yönetim yapısının "özerk" olduğunu not etmemiz gerekir. Ancak özerk olduğunu düşünüdüğümüz diğer kurumlar gibi, iktidar erki tarafından atanan yönetiminin ne kadar kendi kararlarını verdiği konusunu da akıldan çıkartmamamk gerekiyor. Tc Merkez bankasının son bir haftada aldığı kararların tümünün Başbakan Erdoğan tarafından "memnuniyetle" karşılandığını, bu kararlarında "kirizde olan" ekonominin sürekli banka kaynaklarından sübvanse edildiği anlamına geldiğini hatırlatmakla yetinelim.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası A.Ş.'nin sermayesi 25.000 TL olup 250.000 adet hisseye ayrılmıştır.
1211 sayılı Bankamız Kanunu uyarınca, Bankamız hisse senetleri (A), (B), (C) ve (D) olmak üzere dört sınıfa ayrılmış olup (A) sınıfı hisse senetleri münhasıran Hazineye, (B) sınıfı hisse senetleri Türkiye'de faaliyette bulunan milli bankalara, (C) sınıfı hisse senetleri 15.000 hisseyi geçmemek üzere milli bankalar dışında kalan diğer bankalarla imtiyazlı şirketlere, (D) sınıfı hisse senetleri ise Türk ticaret müesseselerine ve Türk vatandaşlığını haiz tüzel ve gerçek kişilere tahsis edilmiştir.
2014 yıl sonu itibarıyla, Bankamız sermayesinin yüzde 55,12'si (A) sınıfı, yüzde 25,74'ü (B) sınıfı, yüzde 0,02'si (C) sınıfı, yüzde 19,12'si ise (D) sınıfı hisselerden oluşmaktadır.
Bankamız hisse senetlerine ilişkin genel bilgiler ile belirli bir oranın üzerinde hisseye sahip olan bazı hissedarlarımıza, hisselerinin tutarlarına ve toplam sermaye içindeki oranlarına ilişkin bilgilere, Bankamız internet sitesinde, "Banka Hakkında" başlığı altındaki "Mali Tablolar ve Raporlar" bölümünde "Yıllık Rapor" başlığı altında yer alan Yıllık Rapor 2014'ün 11 ve 79'uncu sayfaları ile "Bağımsız Denetim Raporları" bölümünde bulunan 2014 yılı Bağımsız Denetim Raporunun 26 ve 27'nci, uluslararası muhasebe standartlarına göre düzenlenen 2014 yılı Bağımsız Denetim Raporunun ise 50'nci sayfasından ulaşılabilmektedir.
Daha önceki yıllara ilişkin benzer bilgilere de, Bankamız internet sitesinde, Mali Tablolar ve Raporlar başlığı altındaki "Yıllık Rapor" bölümünde yer alan 1996-2013 yıllık raporlarının Bankamız sermayesine ilişkin bölümlerinden ulaşılması mümkündür.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, 11.06.1930 tarih ve 1715 sayılı Kanun ile 150.000 hisseden oluşan 15.000.0000,- TL sermayeli bir anonim şirket olarak kurulmuş olup Banka hisse senetleri (A), (B), (C) ve (D) olmak üzere dört sınıfa ayrılmıştır.
Anılan Kanun'la, (A) sınıfı hisse senetleri toplam sermayenin yüzde 15'ini geçmemek üzere Hükümet kuruluşlarına, (B) sınıfı hisse senetleri milli bankalara, (C) sınıfı hisse senetleri 15.000 hisseyi geçmemek üzere milli bankalar dışında kalan diğer bankalarla imtiyazlı şirketlere, (D) sınıfı hisse senetleri ise Türk ticaret kuruluşlarıyla Türk vatandaşlığını haiz gerçek ve tüzel kişilere tahsis edilmiştir.
03.07.1932 tarih ve 2062 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu'nun Bazı Maddelerinin Tadiline ve Bu Kanun'a Bazı Hükümler İlavesine Dair Kanun'un 4.üncü maddesi uyarınca, yüzde 15'e kadar sınırlandırılmış olan (A) Sınıfı hisselerinin Banka sermayesinin yüzde 25'ine kadar artırılabileceği hükme bağlanmıştır.
14.01.1970 tarihinde kabul edilen ve halen yürürlükte olan 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu uyarınca, Bankamız sermayesi 25.000.000 TL'ye çıkarılmış, (A) sınıfı hisse senetlerinin, sermayenin yüzde 51'inden aşağı düşmemek üzere münhasıran Hazineye tahsis edileceği hükme bağlanmak suretiyle 10.000.000 TL sermaye artışına karşılık gelen 100.000 hissenin tümü Hazineye tahsis edilmiştir. Diğer hisse sınıflarının yapısında değişiklik yapılmamıştır.
Bankamız Kanunu ve Bankamız Esas Mukavelesi uyarınca Bankamız sermayesi, Genel Kurulda sağlanacak 2/3 çoğunluk ve Bakanlar Kurulunun onayıyla artırılabildiğinden, 28.04.1988 tarihli Olağan Genel Kurul Kararı ve 24.06.1988 tarih, 88/13075 sayılı Banka Esas Mukavelesi'nin Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkındaki Bakanlar Kurulu Kararı ile Bankamız sermayesi 25.000.000.000 TL'ye çıkarılmıştır.
Bankamız sermayesi, 5083 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Para Birimi Hakkında Kanun uyarınca 01.01.2005 tarihinde yürürlüğe giren Yeni Türk Lirası uygulaması ile birlikte 25.000 YTL, 01.01.2009 tarihinden itibaren ise Yeni Türk Lirası ve Yeni Kuruşta Yer Alan Yeni İbarelerinin Kaldırılmasına ve Uygulama Esaslarına İlişkin 04.04.2007 tarih ve 2007/11963 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı uyarınca 25.000 TL olmuştur.
Bugün itibarıyla Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının bir hissesinin nominal değeri 10 Kr (OnKuruş)'tur.
a)Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Hisse Senetlerinin Satış Yoluyla Devri
Bankamız hisse senedinin satışı, Bankamız Esas Mukavelesinin 12'inci maddesi uyarınca, hisseleri satan ile satın alan arasında, örneği Bankamız tarafından hazırlanan beyanname ile yapılacak talep üzerine, Bankaca muvafakat edilmesine bağlı bulunmaktadır.
Bu nedenle, Bankamız hisse senetlerini almak ve satmak isteyen kişilerin satış beyannamesini imzalamak üzere Bankamız veya T.C. Ziraat Bankası şubelerinden birine müracaat etmeleri gerekmektedir.
Satış işlemleri ile ilgili detaylı bilgi almak için buraya tıklayınız.
b)Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Hisse Senetlerinin Veraset Yoluyla Devri
Bankamız hisse senetlerine ilişkin tüm haklar yalnızca hissedarlarımızca veya yetkili vekillerince kullanılabilmekte, hissedarın vefatı halinde, Türk Medeni Kanunu.nun 640.ıncı maddesi gereğince mirasçıların, terekeye dahil mallar üzerinde mülkiyet hakkına ve zilyetliğe kanunen elbirliği ile (iştirak halinde) malik olmaları nedeniyle, tasarrufi işlemlerini, elbirliği ile hak ortaklığı devam ettiği müddetçe birlikte yapmaları gerekmektedir.
Veraset yoluyla intikal işlemleri ile ilgili detaylı bilgi almak için buraya tıklayınız.
Bankamız hisse senetlerinin tamamı nama yazılı olup kâr payı ödemeleri, hisse senetlerine ekli kuponların ibrazı ile gerçekleştirilmektedir. Hisse senetleri üzerinde bulunan kuponların her biri bir yıla ait olduğundan ekli kuponların tükenmesi durumunda mevcut hisse senetlerinin yeni senetler ile değiştirilmesi gerekmektedir.
Bu kapsamda, 1931 yılında 30 kuponlu basılarak hissedarlarımıza verilen Bankamız hisse senetleri 1962 yılında 39 kuponlu hisse senetleriyle değiştirilmiş, 2001 yılında ise 15 kuponlu hisse senetleri ile değiştirilmeye başlanmıştır.
Eski hisse senetlerinin yenileriyle değiştirilmesi işlemleri hakkında ayrıntılı bilgi almak için buraya tıklayınız.
Bankamız kârının dağıtımına ilişkin esaslar Bankamız Kanunu'nun 60'ıncı maddesi ile düzenlenmiştir. Buna göre Bankamız Hissedarlarına, sahip oldukları hisse senetlerinin nominal değerleri üzerinden % 6 oranında ilk kâr payı, Genel Kurulca onaylanması halinde yine hisse senetlerinin nominal değerleri üzerinden en çok % 6 oranında ikinci kâr payı olmak üzere en fazla % 12 kâr payı dağıtılmaktadır.
Bu itibarla, nominal değeri 10 Kr (On Kuruş) olan bir adet Bankamız hisse senedine ödenecek kâr payı (brüt) 1,2 Kr olmaktadır. Zaman aşımına uğramamış kâr payı kuponları Bankamız veya T.C. Ziraat Bankası şubelerinden tahsil edilebilmektedir.
Kâr paylarının tahsilinde, 6098 sayılı Borçlar Kanunu'nun 147'nci maddesi ile 2308 sayılı Şirketlerin Müruru Zamana Uğrayan Kupon, Tahvilat ve Hisse Senedi Bedellerinin Hazineye İntikali Hakkında Kanun'un 1'inci maddesi uyarınca 5 yıllık zaman aşımı süresi bulunmaktadır. Ödemelerin başladığı tarihten itibaren 5 yıllık zaman aşımı süresi içinde tahsil edilmemiş kâr payları, Bankamızca Devlete intikal ettirilmek zorundadır.
Bankamız hisse senetleri nama yazılı olduğundan hissedarlık ile ilgili bilgiler yalnızca hissedarlarımıza veya yetkili vekillerine, hissedarın vefatı halinde ise veraset ilamında kayıtlı varislerine verilebilmektedir.
