Kuran’da Çok eşlilik ve Cariye kavramı Yazar: Berkay ÖZCAN

Kuran’da Çok eşlilik ve Cariye kavramı 
 Kuran’da Çok eşlilik ve Cariye kavramı için kalıcı bağlantı" Kurandaki Din, cariye-ile-ilgili-ayetler/" çok eşlilik ayet islamda cariye kuranda cariyelik kuranda çok eşlilik, kuranda çok eşlilik ile ilgili ayetler,kurandaki din, poligami

 Çeşitli surelerde geçen “çok eşlilik, cariyeler ve Resullullah’a sınırsız eş seçme imkânı” tanınması gibi ayetler çok tenkide sebep oluyor. Bu konularda nasıl bir yaklaşım tarzı olmalı, yani Resulullah’ın poligaminin şehvani olarak telakki edilip gelen ayetleri kendi kafasına göre uydurup mü’min kızlara sahip olmayı amaçladığı iddia ediliyor. Poligami ve özellikle cariyekonusunda İslam’ın yaklaşım tarzı hakkında ne düşünüyorsun? Dört eşe kadar müsaade ediliyor; ama sınırsız cariye ile münasebet hususu serbest bırakılıyor? Bu konuda yorumunu merak ediyorum.

Çok eşlilik (Poligami) Kur’an’da erkeğin kişisel ihtiyaçları doğrultusunda dörde kadar eş alma ruhsatı ve sınırsız sayıda cariyeyle beraber olmaya müsaade bulunmuyor. 
Rasul’un vefatından sonraki yıllarda, 
Emevi yönetiminin cahiliye dönemi Arap adetlerinin hortlatmasıyla, Kur’an ayetlerine yüzlerce yıldan beri getirilen Arabesk bakış açısından kaynaklanan yanlış yorumlamalar söz konusu sadece. Rasul bilinci açığa çıktığında, onun döneminde çok eşlilik (poligami) ve cariyelik sistemi hâlihazırda vardı malum. Rasul’e gelen “bundan sonra senin için [başka] kadın helal olmaz (Ahzab-52)”; 

“içinizden eşi olmayanları nikâhlayın (Nûr-32)” ve“ne kadar hırslansanız da kadınlar arasında adaletli davranamazsınız. Öyleyse tamamen birine yönelip de diğerini boşlukta bırakmayın (Nisa-129)” ayetlerinden sonra, zaten eşi olanların, başkalarıyla da nikâhlandırılması yerine, bekârların evlendirilmesi teşvik edilmiş; zaruri nedenler olmadığı müddetçe poligaminin denesilden nesle kaldırılması hedeflenmiştir.

Kadının değerinin, eski katı-ataerkil çağlara göre daha yüksek olduğunu iddia ettiğimiz (!) günümüz koşullarında dahi, erkeklerin [normalin üzerinde seyreden bir takım açlıklarını/ihtiyaçlarını doyurabilme adına] keyfince, çok eşliliğine müsaade olduğuna ve uygulanabilirliğine kanıt olarak öne sürülen Nisa suresindeki ilgili ayetlere bakılacak olursa…

Dikkatimizi çekecektir: Ayetlerin odak noktası bir erkeğin birden fazla kadınla evlenebilme ruhsatı değil, yetimlerin hukukunun korunması/düzenlenmesi konusudur. Ey İnsanlar! … (Nisa-1), yetimlere mallarını verin, temiz (helal) olan ile pis (haram) olanı değiştirmeyin, onların mallarını mallarınıza dâhil ederek yemeyin… (Nisa-2). Ve eğer yetimler[in malları] konusunda uygun davranamamaktan korktu iseniz;o halde gönlünüze hoş gelen o [yetimlerin] kadınlar[ın]dan ikişer ikişer, üçer üçer, dörder dörder nikâhlayın. Bu kez de eğer [kadınlar arasında] adaletli davranamamaktan korktu iseniz, o halde bir kişiyi [nikahlayın] veyahut da [hâlihazırda] yeminlerinizin sahip olduğu ile [kalın] …(Nisa-3). … eğer yetimlerin kendilerinde olgunluk yaşını görürseniz, o taktirde mallarını onlara teslim edin. 

Savaş durumu veya başka sebeplerle babalarını kaybederek ortada, yetim kalmış çocukların mallarının/miraslarının korunabilmesi için onları gözeten kadınların (anne, teyze vs.) toplum tarafından ikişer, üçer, dörder nikâhlandırılarak yetimlerin evlatlık konumuna getirilmesinden bahsediliyor. Yani buradaki mesele, ey erkek mü’minler, bir tek kadın size yetmiyor veya bir tane ile yetinemiyorsanız (<–“yetinmek” ifadesini kullanan mealciler var ne yazık ki), ikinci ile üçüncü ile dördüncü ile nikâhlanın gibi bir emir bulunmamakta. Sure “ey insanlar” hitabıyla başlayarak kadın, erkek tüm topluma hitap ediyor(Nisa-1). Sonrasında ise yetim kalmış çocukların, sahip oldukları malların/mirasın mal hırsı olan kişilerce yenmemesi konusunda mü’minlere uyarı geliyor (Nisa-2). 

Bir yandan bu görevi yerine getirmeye çalışırken, bu işte tam olarak başarılı olabileceğinizi düşünmüyorsanız, bu çalışmalara ek olarak, yetimlerin üvey evlat kapsamına alınıp/hukukuna dâhil edilip mallarının koruma altına alınabilmesi maksadıyla yetimleri [gözetleyen/kollayan] kadınları, anlaşmış olduğu erkeklerin nikâhlaması emrediliyor. Surenin insanlara hitap ederek başlaması erkek, kadın tüm toplumun bu konuda yardımcı olmaları maksadıyladır.

 Bu kez de, eşler arası adaleti sağlayamamaktan korkuluyorsa o zaman hâlihazırda nikâhlı/yeminli olduğunuz kişi ile kalın denilmekte (Nisa-3). Tabi gündem burada bitmiyor ve yetimler buluğa erdiklerinde, mallarının kendilerine teslim edilmeleri de ekleniyor (Nisa-6). Toparlarsak; Öncelikli olarak yetimlerin malları korunacak. Eğer bu hukuka uygun bir şekilde sağlanabiliyorsa bir sonraki nikahlama seçeneğine gerek kalmayacaktır. Sıkıntı çıkabileceği endişesi var ise; bekar veya evli erkekler güçleri nisbetince bir veya bir kaç yetim annesi nikahlayacak ve yetimleri hem evladı gibi yetiştirecek, hem de onların mallarını olgunluk çağlarına gelene kadar koruması altında tutup saklayacak. 

Bu durumda da alınan yeni eşler arasında veya eski eş arasında ayet (Nisa-129) gereği adaletli davranamama endişesi olanlar var ise, bekar erkekler sadece tek bir kişiyle nikahlanacak, evli olanlar ise halihazırda nikahlı oldukları ile kalacaklar ve en azından öncelikli seçenek üzerinden yetimlerin mallarını korumaya yardımcı olacaklardır. Görüleceği üzere, evli erkeklerin -eşlerinin rızası olsa bile- yeni bir eş alma gibi bir duruma ruhsat verilmesi söz konusu değil. Çünkü evlenilen  bayanların hepsi bir yetimi bakmakla mükellef olan bireylerdir. 

Eğer bir ruhsat varsa ve günümüzde de uygulanmak isteniyorsa [yasalar açısından resmiyette mümkün değil tabi], bu bir yetime bakan bayanın nikahlandırılması şeklinde olmalıdır. Ama böyle bir icraata  gerek kalmamaktadır. Çünkü, o çağlarda orta doğu toplumlarının da geleneği gereği ticaretle ilgilenmeyen, bağımsız olarak para kazanmayan kadınları Kur’an’ın da deyimiyle titizlikle gözetmek (4:34) erkeklere (baba, amca, oğul, koca) düşüyordu. Farz değil, örfen.. Bu nedenle de, bir yetimin korunmasının en iyi yollarından biri, onu ve onu gözeten bayanı maddi olarak da koruyacak olan bir erkek ile sözleştirme (nikah) hususu idi. Günümüzde yetimlerin korunması için nikaha artık lüzum olmadığından diğer alternatif yöntemlerin değerlendirilmesi gerekiyor. 

Nikah, amacı illa ki cinsel birliktelikle sonuçlanması gereken bir kavram olmayıp (33:49), kelime anlamıyla da anlaşma demektir. Rasulullah’ın bir çok bayanla nikahının, yani karşılıklı antlaşmasının bir nedeni de bu minvalde, kadın müminlere rahat bir şekilde tebliğde bulunabilecek, İslam sistemini anlatacak bayanları yetiştirmek maksatlı idi. 

Cariye Kavramı Benzer saptırmalardan birisi deCaRiye kavramı üzerinde yapılmıştır. Rasulullah’tan yüzyıllar sonra türetilmiş Cariye kelimesi ve tekrardan sınırsız sayıda cariye alma konsepti de Kur’an’da geçmemekte. 

“CaRiye” olarak çevrilen ifadelerin orijinalinde“ma MeLeKet eYMaN” ibâresi vardır. “eYMaN” kelimesi, “sağ el” anlamına da gelen Arapça’da “YeMiN” kelimesinin çoğulu olup, çoğul biçimiyle Kuran boyunca “yeminler/anlaşmalar” anlamında kullanılmaktadır (Nisa-33, Maideh-89; Tevbeh-12; Nahl-91; Bakara-224, 225; Nahl-92, 94; Rum-28; Tahrim-2; Maideh-53; En’am-109). 

Bu durumda “ma MeLeKet eYMaNu küm”, “sağ ellerinizin, yeminlerinizin, anlaşmalarınızın sahip olduğu”anlamına geliyor. Yani, ortada “yemin edilerek” yapılmış olan bir sahiplenme bulunuyor ve dikkat edilirse “sahiplik” kişilere/kişiye değil de “yeminin kendisine” yapılarak “yemin” ön planda tutuluyor. 

Araplarda şeref ve asaleti simgeleyen “sağ el”, diğer kimi toplumlarda da yemin ederken havaya kaldırılmaktadır, yemin etmek ile özdeşleştirilen bir beden dili hareketidir. Kelimesi kelimesine çevirdiğimiz “ma MeLeKet eYMaN” ifadesini, daha anlaşılır olması için şöyle açalım: ilgili ayetin bağlamına göre bu ifade cinsiyet ayrımı yapmadan, yemin edilerek kurulmuş bir nikâh akdine (> evlilik) de veya yemin edilerek bir kadın veya erkek ile yapılmış anlaşmaya/sözleşmeye (> evin içinde çalışan kiralık işçi) de, yemin edilerek sahip çıkılan kişilere (> bakımları üstlenilen çocuklar vs.) de işaret edebilmektedir. Yani, erkeklerin sınırsız sayıda alabileceği düşünülen ve “Câriye” diye çevrilen, “ma MeLeKet eYMaN” ifâdesi kadınlar için de kullanılabilen bir ifade ve özelliktir. Bu kullanımı Kur’an’dan örnek iki ayet ile de destekleyelim: “Mü’min kadınlara da söyle: Bakışlarıyla cinsel mesaj vermesinler. 

Cinsel organlarını korusunlar. Ziynetlerini (cinsel mesaj veren bölgelerini) [kendiliğinden] görünen kısımlar müstesna, belli etmesinler…. kendi kadınları olsa bile;“yeminlerinin/anlaşmalarının sahip olduğu/çıktığı” olsa bile [ma meleket eyman](belli etmesinler) (Nur-31)” “Peygamber’in hanımlarına; babaları, oğulları, kardeşleri, kardeşlerinin oğulları, kız kardeşlerinin oğulları, hizmetindeki kadınlar ve “yeminlerinin/anlaşmalarının sahip çıktıklarından”[ma meleket eyman] ötürü hiçbir günah yoktur (Ahzap-55) “ Diğer ayetlerde erkeklere özgüymüşçesine “Cariye” diye çevrilen “ma meleket eyman” kalıbının birçok erkek (!) mealci tarafından kafalarındaki şablona uymadığından bu ayetlerde farklı çevrilmesi de dikkate değerdir. Kimi mealcilerce bazı ayetlerde bu kalıba “köle” şeklinde de anlam verilmektedir. Fakat bu yanlış bir tanımlamadır, çünkü “köle” Kur’an’da ayrı kelime (“abd”, “rakabe”) olarak zaten geçmektedir. 

Ayrıca kölelikte kişinin rızası alınarak, çift taraflı yapılmış yeminli bir anlaşma bulunmadığından “ma meleket eyman” kavramı ile de örtüşmeyecektir. Sınırsız sayıda cariye şablonuna uydurulmaya çalışılan ayetlerden bir tanesi de“Onlar iffetlerini/cinsel bölgelerini eşlerivecariyeleri haricinde korurlar” şeklinde çevrilen Mu’minun-6 (“vellezîne hum li furûcihim hâfizûn illâ alâ ezvâcihim evmâ meleket eymânuhum”)ayetidir. Bu yanlış meallendirme, ayetteki hitabın sanki sadece erkek müminlere yapıldığı ve meal içine yerleştirilen “ve” bağlacı saptırmasıyla nikâhlı eşlerinyanındasınırı olmayan sayıda cariyeler ile de cinsel ilişkiye girilebileceği hissini veriyor.

 Şimdi, şu düzeltmeleri yapalım: Sure, “ey mümin erkekler” olarak değil de, “ey müminler” şeklinde başlayıp müminlerin özelliklerini sıraladığı için, ayet kadın müminleri de muhatap almaktadır. Öte yandan bir bayanın sınırsız sayıda cariye ile ilişkiye girmesi söz konusu olamayacağından “cariyeler” şeklindeki çevirinin bir geçerliliği bulunmamakta. Arapça’da “birbirinin zıttı çift” anlamına gelen “zevç” kelimesi sadece kadın eşideğil, kocayı da kasteder. Ayetin orijinalinde geçen “ev” bağlacını mealciler, nedense “ve” anlamıyla Türkçeye çeviriyorlar. Oysa Arapça “ev”; “veya”, “yani”, “başka bir deyişle” anlamlarına gelir. Yukarıda da ayrıntıladığım şekilde “mâ meleket eymân” da bu ayet bağlamında “nikâh” anlamına gelmektedir. Ayeti yeniden meallendirirsek, “O mümin erkekler ve kadınlar iffetlerini/cinsel bölgelerini eşleriyaninikâh ahdi yapmış oldukları haricinde korurlar” olacaktır. Kısaca düşüncelerim bu şekilde..