Muaviye B. Yezid (64/684)
Yezid b. Muaviye'nin ölümünden sonra Suriyeliler onun 21 yaşında olan oğlu Muaviye b. Yezid'e biat ettiler. Hicazlılar ise Abdullah
b. Zübeyr'e biat etmişlerdi. II. Muaviye'nin halifelik görevini bırakmasıyla ilgili rivayetler farklılık arz etmekle beraber 3 ayrı gerekçeye/rivayete dayandırıldığı görülmektedir.
Birinci gerekçeye göre; Muaviye b. Yezid işleri yürütmeye güç yetiremeyeceğini anlaması neticesinde böyle bir karar vardığı anlaşılmıştır. Bu rivayete göre II. Muaviye bir durum değerlendirmesi yapmış ve işleri yürütmekte aciz kaldığını bildirmiştir. Halka yaptığı konuşmasında halife olacak kişiyi belirlemede en layık kendilerinin olduğunu ve istedikleri kişiyi halife seçmelerinin uygun olacağını bildirmiştir. Ayrıca vefat edinceye kadar bir daha insanların arasına çıkmadığı da kaydedilmektedir. Muaviye b. Yezid'in bu konuşmasından sonra bazı kimseler kendisinden, kardeşi Halid b. Yezid'i halife seçmesini istemişlerse de o, hayatta iken yüklenmediği şeyi ölümünden sonra da yüklenemeyeceğini belirterek bu teklifi reddetmiştir. (Taberi’nin Avane’den nakli)
İkinci gerekçeye göre; halkı mescide toplayan Muaviye b. Yezid, halkın kendisinden hoşnut olmadığını ve tenkit ettiklerini hatırlatarak sözlerine başlamıştır. Daha sonra da dedesi Muaviye b. Ebi Süfyan'ın, halifeliği ele geçirmek için Hz. Peygamberin en yakın akrabası, ilk Müslümanlardan ve İslama daha fazla hizmeti bulunan Hz. Ali'ye karşı yürüttüğü haksız mücadelesine dikkat çekmiştir. Dedesinin ölümünden sonra bu işi hak etmediği halde babasının üstlendiğini ve onun da arzularına uyduğunu, ihtiraslarına yenildiğini ve ecelin onu yakaladığını bildirmiştir. Babasının kabrinde günahlarıyla baş başa kaldığını belirten Muaviye b. Yezid, ehl-i beyti katletmesi, Medine'yi yağmalaması ve Kâbe'yi yaktırması sebebiyle yattığı yerin ne kadar kötü bir yer olduğunu dile getirmiştir. Dolayısıyla bu yükü taşıyamayacağını belirtmiş ve kendilerini işleriyle baş başa bıraktığını, şer olarak da Ebu Süfyan ailesine düşenin yeterli olacağını belirtmiştir. Konuşmasından sonra Mervan b. Hakem’in, halife seçme işini Hz. Ömer gibi halletmesini istemesi üzerine, onları hem hayatında hem de ölümünde yönetmek istemediğini söyleyip, yapılan teklifi reddetmiştir. (Yakubi rivayeti)
Üçüncü gerekçe ise yukarıdakiyle aynı olmakla birlikte sadece baş tarafında önemli bir ilave bulunmaktadır. Buna göre Kaderiyye mezhebine mensup olan Muaviye b. Yezid, kendisine bu mezhebi öğreten hocası Amr el-Maksus’un ya adaletle hükmetmesini ya da bu görevi bırakmasını söylemesi üzerine yukarıda zikredilen konuşmayı yaparak halifelik görevinden ayrılmıştır. (Makdisi rivayeti)
Muaviye b. Yezid her halükarda halifelik görevinden feragat ederek evine çekilmiş ve kısa bir sonra da vefat etmiştir.
II. Muaviye'nin tahta çıkışından Mervan b. Hakem’in halife seçilmesine kadar geçen 7,5 aylık sürenin Emevi devleti açısından tam bir siyasi kriz ve istikrarsızlık dönemi olmuştur. Muaviye b. Yezid'in vefatından sonra hilafet yine Emevilerde kalmakla beraber, ailenin başka koluna, Ebu’l- As b. Ümeyye’nin torunu Mervan b. Hakem’e geçmiştir. Artık bundan sonra gelen Emevi halifeleri ailenin bu kolundandır ve Mervaniler olarak isimlendirilir. Önceki üç halife ise Ebu Süfyan'a nispetle Süfyaniler olarak isimlendirilmiştir.
