BİRBEY TÜRK: 46TAM İLMİHALDE 98 — SÜBHÂNE RABBIKE ÂYET-I KERÎMESI

03 Eylül 2013

46TAM İLMİHALDE 98 — SÜBHÂNE RABBIKE ÂYET-I KERÎMESI

98 — SÜBHÂNE RABBIKE ÂYET-I KERÎMESI

Kur’ân-ı kerîm okudukdan, düâ etdikden ve ders ve va’zlardan sonra (Sübhâne

rabbike) âyet-i kerîmesini okumak, islâm memleketlerinde yapılagelen bir

sünnetdir. Ba’zı kimseler, bu âyet-i kerîmeyi degisdirerek, Sübhâne rabbinâ seklinde

okumak dahâ iyidir diyor. Meselâ, Çarsamba kazâsı müftîsi Hasen Hulûsî

efendi, (Mecma’ul âdâb) kitâbının son sahîfesinde böyle söylüyor. Bunun gibi,

Rükn-ül-islâm Muhammed bin Ebû Bekrin “rahmetullahi teâlâ aleyh”, meshûr

(Sir’at-ül-islâm) kitâbını serh eden, Ya’kûb bin Seyyid Alî “rahmetullahi teâlâ

aleyh”, düâ faslına yapdıgı ilâvelerde ve (Mecma’ul fetâvâ)da diyor ki, (Düâlardan

sonra, Sübhâne rabbinâ demek, Sübhâne rabbike demekden dahâ yerinde olur.

Çünki, maksad, âyet okumak degil, düâ ve senâdır) yazmakdadır. Muhammed

Es’ad efendinin “rahmetullahi teâlâ aleyh” (Dürr-i yektâ), doksanüçüncü sahîfesi,

son satırında bildirdigi gibi, Yeni Sehrli seyh-ül-islâm Abdüllah-ı Rûmî “rahmetullahi

teâlâ aleyh”, (Behcet-ül-fetâvâ) kitâbında da, böyle demekde ve bunu,

(Hidâye) kitâbının sâhibi olan, Burhâneddînin (Tecnîs) ismindeki fetvâ kitâbından

terceme etdigini söylemekdedir. Diger tarafdan:

1 — Müfessirlerin bas tâcı Beydâvî “rahmetullahi teâlâ aleyh”, tefsîrinde diyor

ki, Alî “radıyallahü anh” buyurdu ki, (Kıyâmet günü, bol bol sevâba kavusmak istiyen,

her toplantı sonunda, Sübhâne rabbike âyetini sonuna kadar okusun!). Bu

haber, tefsîrlerin çogunda, meselâ Hüseyn Vâ’ız-ı Kâsifînin fârisî (Mevâhib-i

aliyye) tefsîrinde ve bunun türkçe tercemesi olan (Mevâkib) tefsîrinde yazılıdır.

2 — Sa’îd bin Mensûrun ve ibni Ebî Seybenin ve hâfız [hadîs âlimi] Ebû Ya’lânın

“rahmetullahi aleyhim ecma’în” bildirdikleri bir hadîs-i serîfde, Ebû Sa’îd-i

Hudrî “radıyallahü anh” diyor ki, (Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” nemâzda,

selâm verecegi zemân, Sübhâne rabbike âyetini okurdu).

3 — Hadîs ilmi mütehassısı meshûr Taberânî diyor ki, Abdüllah ibni Abbâs “radıyallahü

teâlâ anhümâ” buyurdu ki, (Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” nemâzda,

selâm vermeden evvel, Sübhâne rabbike âyet-i kerîmesini okurdu).

4 — Yine imâm-ı Taberânî “rahmetullahi teâlâ aleyh” diyor ki, Abdüllah ibni

Zeyd bin Erkam, babasından isiterek diyor ki, (Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem”

buyurdu ki, (Bir kimse nemâz sonunda, üç def’a Sübhâne rabbike âyet-i kerîmesini

okursa, yetisir mikdârda sevâba kavusur).)

5 — Hatîb-i Bagdâdî “rahmetullahi teâlâ aleyh” kitâbında bildiriyor ki, Ebû

Sa’îd-i Hudrî “radıyallahü anh” buyurdu ki, (Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem”

nemâzdan selâm verince, Sübhâne rabbike âyet-i kerîmesini okurdu).

6 — Hadîs âlimlerinin büyüklerinden, hâfız Ebû Ya’lâ “rahmetullahi teâlâ

aleyh”, (El müsned) ismindeki kitâbında diyor ki, (Ebû Sa’îd-i Hudrî “radıyallahü

anh” buyurdu ki, Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” nemâzdan selâm verince,

üç def’a Sübhâne rabbike âyet-i kerîmesini okurdu).

7 — Ibni Hibbân, Ebû Sa’bîden alarak diyor ki, (Resûlullah “sallallahü aleyhi

ve sellem” buyurdu ki, (Kıyâmet günü büyük ölçeklerle, bol sevâb kazanmak istiyen

kimse, bir meclisden kalkınca Sübhâne rabbike âyet-i kerîmesini okusun!).)

Bu çesidli hadîs-i serîfler gösteriyor ki, Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem”

bu âyet-i kerîmeyi okurken ve ümmetine tavsıye buyururken, Kur’ân-ı kerîmdeki

seklini degisdirmemis, hep (Sübhâne rabbike) demisdir. (Sübhâne rabbinâ)

dedigi isitilmemisdir. O hâlde, bu âyet-i kerîmeyi (Sübhâne rabbinâ) sekline sokmak,

Kur’ân-ı kerîme el uzatmak oldugu gibi, sünnet-i seniyyeye de tecâvüz etmek,

çok çirkin bir hareket olur. Islâm âlimleri hadîs-i serîflere bakarak, ibâdetlerden

ve toplantılardan sonra, (Sübhâne rabbike) âyet-i celîlesini okumagı âdet buyurmus

ve kitâblarında bildirmislerdir. Meselâ, allâme Muhammed Alâüddîn-i Haskefî

(Dürr-ül-muhtâr) kitâbında, (Nemâzdan sonra, düâyı Sübhâne rabbike âyet-i

– 392 –

kerîmesini okuyarak temâmlamalıdır) demekdedir. Sernblâlî hazretleri, molla Hüsrevin

(Dürer)i hâsiyesinde buyuruyor ki, (Nemâzdan ve düâdan sonra hazret-i Alînin

“radıyallahü anh” bildirdigi üzere, (Sübhâne rabbike) âyet-i kerîmesini okumalıdır).

(Merâkıl-felâh)da böyle yazmakdadır. (Dürr-ül-muhtâr) sâhibinin, kitâbının

basında (ilm deryâsı, zemânının bir dânesi, asrının süsü) diye medh etdigi ve

Ibni Âbidîn hazretlerinin, serhinde, çok övdügü, seyh-ül-islâm Hayreddîn Remlînin

fetvâları, Istanbulda, Süleymâniyye kütübhânesi, Yeni câmi’ kısmında vardır.

(Fetâvâ-i Hayriyye) denilen bu kitâbın besinci sahîfesinde buyuruyor ki, (Nemâzda,

düâların hepsinde müfred olarak [ya’nî rabbike diyerek] okumak, yalnız

kunût düâsında cem’ [ya’nî rabbinâ seklinde] okumak sünnetdir). Dört mezhebin

inceliklerini iyi bilen, ârif-i billah, seyyid Abdülhakîm efendi, birçok derslerinde,

Sübhâne rabbike âyet-i kerîmesini, degisdirmeden okumak lâzım oldugunu beyân

buyururdu.

Görülüyor ki, hadîs-i serîfler, fıkh kitâbları ve fetvâlar, bu âyet-i kerîmenin degisdirilmeden

okunmasını istemekdedir. Yalnız, (Tecnîs) kitâbı ve bundan alınmıs

birkaç kitâbda, bu âyet-i kerîmenin sekli bozulmakdadır. Hâlbuki, âyet-i kerîme

ve hadîs-i serîflerde açıkca bildirilen seylerde, ictihâd edilemiyecegi ve bunların

degisdirilemiyecegi dört mezheb kitâblarında da bildirilmekdedir. Nass bulunan

yerde ictihâda izn yokdur denilmekdedir. (Tecnîs) kitâbı da, bas tarafında (Bu kitâb,

büyüklerin söylemeyip, sonra gelenlerin çıkardıgı mes’eleleri bildirmekdedir)

diyerek, kendinden önce gelenlerin bu âyet-i kerîmeyi degisdirmege cesâret etmemis

olduklarını anlatmakdadır. Mezhebimizin reîsi, imâm-ı a’zam Ebû Hanîfe

“rahmetullahi teâlâ aleyh” (Mezhebim, hadîs-i serîflere yapısmakdır) buyurdugu

için, hadîs-i serîfi bozan bir fetvâya nasıl uyulabilir? Evet, (Tecnîs) kitâbının sâhibi

çok büyükdür ve tercîh sâhiblerindendir. Fekat bu mes’ele, bir tercîh, imâmların

sözleri arasından birini seçmek mes’elesi degildir. (Tecnîs) kitâbının, (Bu âyet-i kerîme,

nemâzda selâmdan önce, Kur’ân olarak degil, düâ olarak okundugu için, Sübhâne

rabbinâ demek dahâ uygun olur) sözü, hadîs-i serîflere uymamakla berâber,

seyh-ül-islâm Hayreddîn-i Remlî “rahmetullahi teâlâ aleyh”in fetvâsı, bunun aksini

emr etmekdedir. Bu fetvâ, (Tecnîs)in sözü bilinerek, ona cevâb olarak, sonradan

verilmisdir. (Tecnîs)de, nemâzın son tesehhüdündeki düâları anlatan bir sahîfeye

yakın yazıyı okuyan âlimler, bu yazıların edeb, belâgat, me’ânî, mantık ve

fıkh ilmlerinin kâ’idelerine uymadıgını da görerek, bu satırların, büyük âlim Burhâneddîn-

i Mergınânî hazretlerinin kaleminden çıkmadıgı, câhiller tarafından

sokuldugu düsüncesi de hâsıl olmusdur. Hattâ bu satırları terceme ve kabûl eden

(Behce) kitâbının sâhibi, bu hatâları görerek, tercemesini degisdirip, yeniden düzeltmek

zorunda kaldıgı, her iki kitâbı okuyanlara, açıkça görünmekdedir. (Behce)

nin sâhibi, ne yazık ki, burada ma’nâyı da degisdirerek, (Yalnız nemâzda selâmdan

önce) sözünü (her düâda) diye terceme etmek sûretiyle (Tecnîs)e iftirâ eylemisdir.

(Dürr-i yektâ) serhi, (Mecma’ul-âdâb) gibi toplama kitâblar da, bu fetvâ

tercemesine uyarak, milleti yanlıs yola sürüklemis, sünnetden ayırmısdır, bid’at atesini

körüklemislerdir.

(Tecnîs) sâhibi, bu âyetin nemâz içinde düâ sonunda okunmasını söyliyerek,

mühim bir sünnetin yapılmasına sebeb olmak serefini ve sevâbını kazanmıs ise

de, âyet-i kerîmeyi degisdirmek hatâsına düsmüsdür. Bu hatâsı, onun yüksek derecesini

sarsmaz. Çünki, mezheb imâmlarımız, büyük müctehidler ve hattâ Eshâb-

ı kirâm “aleyhimürrıdvân” bile ictihâdlarında yanılmıs, bu yanılmaları kusûr

sayılmamısdı. O hâlde, (Tecnîs) sâhibinin, hadîs-i serîflere muhâlif sözünün

hatâ oldugunu söylemek ve bu sözüne uymamak lâzımdır. Böyle söylemek, onu

küçültmek olmaz.

Sunu da söyliyelim ki, (Rabbike), senin Rabbin demekdir. Âlemlerin, her seyin

üstünü olan Muhammed “aleyhisselâm”ın Rabbi demekdir. Ya’nî, (Ey, kıymet-

– 393 –

li, serefli Peygamberim “sallallahü aleyhi ve sellem”! Seni bu kemâle ve serefe ve

bu izzete kavusduran Rabbin) demekdir. (Rabbinâ) ise, bizim Rabbimiz diyerek,

kendimizi Onun yerine koymak olup, günes yerine yıldızları koymak demekdir. Allahü

teâlâ, sevgili Peygamberini, insanların hepsinden dahâ yüksek tutarak, hepsi

yerine Onu söylemisdir. Onun serefini bu âyet-i kerîme ile de anlatmısdır. Bu

kelimeyi degisdirmek, Onun serefine dokunmak olur. O serefi Ondan alıp, kendimize

vermek olur.

(Rabb-il-izzeti) ya’nî izzet, kıymet sâhibinin Rabbi, (Rabbike)nin bedelidir. Allahü

teâlâ, izzeti, serefi, sevgili Peygamberine bedel yapmısdır. Bu serefi, Onun Peygamberinden

ayırarak, kendisine almak, degisdirmek, bir pırlantayı tasa atıp parçalamak

gibi oluyor. Kur’ân-ı kerîmin belâgati altüst oluyor.

(Sübhâne rabbike) demek, (Bütün insanların üstünde, aklların ermedigi kemâlâtın,

üstünlüklerin sâhibi olan senin gibi bir Peygamberi yaratan, yetisdiren Rabbin,

her aybdan münezzehdir) demekdir. Hâlbuki, (Sübhâne rabbinâ) demek,

(Biz günâhı çok, âsî kulların yaratanı, yetisdireni her aybdan münezzehdir) demekdir.

Allahü teâlâyı tenzîh etmekde, senâ etmekde günâhkâr kulları araya sokmanın,

ne kadar yersiz oldugu, ilmi ve aklı olan kimse için, pek meydândadır. O hâlde

(Sübhâne rabbike) makâmı, (Sübhâne rabbinâ) makâmından, edeb, fesâhat ilmleri

bakımından, katkat dahâ yüksekdir. Ya’nî (Sübhâne rabbike) demek, (Sübhâne

rabbinâ) demekden, tenzîhe ve senâya dahâ ziyâde uygundur. Âyet-i kerîmede

Allahü teâlâ, kendi kendini medh ve senâ ediyor. Insan, bundan dahâ iyi senâ

yapabilir mi?

(Sübhâne rabbike) deyince, Peygamber efendimiz hâtırımıza gelir ki, se’âdet-i

ebediyyemize sebeb olan Zât-ı risâletpenâhîyi hâtırlıyarak, Onun tevassut ve sefâ’atine

sıgınarak yapılan senâ ve düâ, kendimizi hâtırlıyarak yapılandan, elbette

dahâ lâyık olur. Bunun içindir ki, her nemâzda, (Esselâmü aleyke eyyühennebiyyü)

diyerek, Onu hâtırlamamız, kalbimizi Ona baglamamız emr olundu.

Hülâsa, tesbîh, senâ ve düâ için, bu âyet-i kerîmeyi degisdirmek câiz olsaydı, Peygamberimiz

(Sübhâne rabbinâ) derdi. Hâlbuki böyle hiç okumamısdır.

(Behcet-ül-fetâvâ) gibi kitâblar, fetvâ kitâbları degil, fetvâları nakl eden, ulasdıran

mecmû’alardır. Bunları yazanlar müftî degil, birer nâkıl ve toplayıcıdır.

Fetvâ verenin, ya’nî müftî ismi verilecek zâtın, müctehid olması, fetvâ denilen sözlerin

de, müctehidlerin agzından ve kaleminden çıkmıs olması lâzımdır.

Âlimlerin kitâblarından, ilmden haberi olmayıp da, yalnız kulakdan, gazetelerden

birseyler duyan kimseler, (Sübhâne rabbinâ) demekle, düâya kendimizi de katmıs

oluyoruz diyor. Bu sözleri ile, ilmden hiçbir seyleri olmadıgını anlatıyorlar. Çünki,

(Sübhâne) kelimesi, fi’l degildir. Mef’ûl-i mutlakdır. Bunun fi’li, söyliyene

göre, üsebbihu veyâ nüsebbihudur ki, dinliyen çok ise, fi’l kendiliginden cem’ olur

ve düâya hepsi dâhil olur. (Rabbike) ile (Rabbinâ)nın her ikisi de, buna te’sîr etmez.

Bu ikisi arasındaki fark, tenzîh ve senânın kuvvetine te’sîr eder.

Düâ niyyeti ile Kur’ân-ı kerîm hiç degisdirilebilir mi? Âlimlerimiz buyuruyor

ki, düâ kelimeleri tevkîfîdir. Ya’nî degisdirilmesi câiz degildir. Hattâ birgün, Resûl

“aleyhisselâm”, Eshâb-ı kirâmdan Berâ’ bin Âzib “radıyallahü anhüm ecma’în”

hazretlerine bir düâ ögretdi. Berâ’ “radıyallahü anh”, düâyı tekrâr ederken,

(Nebiyyike) yerine, (Resûlike) okuyunca, Resûlullah, (Hayır, Resûlike deme,

Nebiyyike diyerek oku!) buyurdu. Böylece, degisdirilmesini red eyledi. Herhangi

bir düâyı degisdirmek câiz olmayınca, Kur’ân-ı kerîmi degisdirmek hiç câiz

olur mu?

(Hadîka)da dil âfetlerini anlatırken buyuruyor ki, (Kur’ân-ı kerîmdeki düâları

okurken degisdirmek, Kur’ân-ı kerîmi kasden degisdirmek olur). (Kitâb-üt-tibyân

fî âdâb-i hamelet-il-Kur’ân)da, (Âlimlerimiz sözbirligi ile bildiriyor ki, Kur’ân-ı ke-

– 394 –

rîmde bulunmıyan bir harfi ekliyen veyâ bir harfini degisdiren kâfir olur) buyurulmakdadır.

(Hazînet-ül-esrâr)da da böyle yazılıdır.

Âyet-i kerîme, düâ niyyeti ile okunurken de, degisdirilmez.

Müslimânlar, bu mes’elede (Tecnîs)e, (Behcet-ül-fetâvâ)ya ve (Mecmâ’ulâdâb)

kitâbına ve bunlardan alınan yazılara ve sözlere degil, hadîs-i serîflere ve fıkh

kitâblarına ve seyh-ul-islâm Remlî hazretlerinin fetvâsına ve takvâ ehli Sôfiyye-i

aliyye büyüklerinin sözlerine uymalıdır. Fıkh kitâblarını fetvâlara tercîh etmek usûldendir.

(Tecnîs)e uymagı gerekdiren hiçbir ser’î lüzûm da yokdur.

(Bezzâziyye)de ve (Hindiyye) besinci cüz’de diyor ki, (Kalbim gâfil diyerek, düâyı

terk etmemelidir. Kalbine geleni düâ etmek, ezberledigi düâyı okumakdan efdaldir.

Yalnız, nemâzda okunacak düâları ezberlemelidir. Sünnet olan ibâdetleri

yapmak, düâ etmekden efdaldir. Vâ’ız, imâm, cemâ’ate ögretmek için, mesnûn

olan düâları, sesle okur. Cemâ’at de, sessiz tekrâr eder. Cemâ’at ögrenince, imâm

da sessiz okumalıdır. Sesle okuması bid’at olur. Ramezânda ve baska zemânlarda

cemâ’at ile hatm düâsı yapmak mekrûhdur. Fekat, böyle yapanları men’ etmemelidir.)

Üçüncü kısm, 59. cu maddeye bakınız!

Kâdî zâde, (Ferâid) kitâbında, (Esmâ’ül-hüsnâ)yı anlatırken diyor ki, düâ ibâdet

demekdir. Bunun için nemâza düâ denilir. Islâmiyyetde düâ, Allahü teâlâya

yalvararak murâdını istemekdir. Allahü teâlâ, düâ eden müslimânı çok sever.

Düâ etmeyene gadab eder. Düâ mü’minin silâhıdır. Dînin temel direklerinden biridir.

Yerleri, gökleri aydınlatan nûrdur. Düâ, gelmis olan derdleri, belâları giderir.

Gelmemis olanların da gelmelerine mâni’ olur. (Bana hâlis kalb ile düâ ediniz!

Böyle düâları kabûl ederim) meâlindeki âyet-i kerîmeden anlasılıyor ki, düâ etmek,

nemâz, oruc gibi ibâdetdir. (Bana ibâdet yapmak istemiyenleri, zelîl ve hakîr

yapar, Cehenneme atarım) meâlindeki âyet-i kerîme meshûrdur. Allahü teâlâ,

herseyi sebeb ile yaratmakda, ni’metlerini sebeblerin arkasından göndermekdedir.

Zararları, derdleri def’ için ve fâideli seyleri vermek için de, düâ etmegi sebeb

yapmısdır. Peygamberler “aleyhimüssalevât”, hep düâ etdiler. Ümmetlerine düâ

etmelerini emr etdiler. Düâ etmenin de sartları vardır. Önce, günâhlarına pismân

olup, tevbe etmeli, istigfâr okumalı, sadaka vermeli, îmânını Ehl-i sünnet âlimlerinin

bildirdiklerine uygun olarak düzeltmeli, düânın kabûl olacagına inanmalı, güvenmeli,

iki dizi üzerine kıbleye karsı oturup, önce hamd ve salevât okumalı.

Düâyı üçden fazla söylemeli. Harâm seyleri ve hâsıl olmus seyleri istememeli. Kabûl

olmadı diyerek, ümmîdi kesmemeli, kabûl oluncaya kadar, uzun zemân tekrâr

etmelidir. Harâm yimemeli, harâm içmemeli, harâm seyleri söylememelidir. (Makâmât-

ı mazheriyye)de, 98. ci sahîfede diyor ki, (Düânın kabûl olması için, ekl-i halâl

ve sıdk-ı makâl ve ihlâs ile yapmak sartdır). (Tezkiret-ül-Evliyâ)da diyor ki, (Talebesinden

bir kısmı sefere çıkarken, Ebül Hasen-i Harkânîye “rahmetullahi

aleyh” gelip, yol uzundur ve çok korkuludur. Bize bir düâ ögret! Önümüze haydutlar

çıkarsa onu okuyup kurtulalım dediler. Önünüze bir belâ çıkarsa, yâ Ebel-

Hasen deyiniz buyurdu. Hocalarının bu cevâbı, çogunun hosuna gitmedi. Yolda,

karsılarına eskıyâ çıkdı. Içlerinden biri, yâ Ebel-Hasen dedi. O ve esyâsı ve hayvanı

görünmez oldu. Digerlerinin mallarını haydutlar götürdüler. Eskıyâ gidince,

ona, sen nasıl kurtuldun dediler. Yâ Ebel-Hasen dedim. Yanıma gelmediler dedi.

Geri döndüler. Biz yâ Allah dedik. Rabbimize yalvardık, soyulduk. Bu, yâ Ebel-

Hasen dedi kurtuldu. Bunun sebebini bildirmesi için, hocalarına yalvardılar. Siz

Allahü teâlâyı, harâm giren, harâm çıkan bir agızla, çagırdınız. Bu ise, Ebül-Hasen

ile tevessül eyledi. Allahü teâlâ, bunun sesini Ebül-Hasene duyurdu. Ebül-Hasen

de, bunun halâs olması için düâ etdi. Düâsı kabûl oldu buyurdu). [Mâide sûresinin

yirmiyedinci âyetinde meâlen, (Allahü teâlâ, ancak takvâ sâhiblerinin

[ibâdetlerini, düâlarını] kabûl eder) buyuruldu. Hadîs-i kudsîde de, (Bir kulum bana

yaklasırsa, ona sesleri duyurur ve saklı seyleri gösteririm) buyuruldu. Birinci

– 395 –

kısm, 41. maddenin sonuna, ikinci kısmda 54. cü maddeye bakınız! Ma’nâları bilinmiyen

seyleri söylememelidir. Âdil hükûmet me’mûrlarının, mazlûmların, sıkıntıda

olanların, sâlihlerin, müsâfirin, oruclunun iftâr vaktindeki düâsı, anasına babasına

itâat ve hizmet edenlerin ve ana babasının ve hocasının ve müslimânın arkasından

yapılan düâ ve sabr eden hastanın düâsı ve mubârek zemânlarda ve

mubârek yerlerde ve nemâzlardan sonra ve Peygamberimizin ve Evliyânın kabrleri

yanında, onları vesîle ederek yapılan düâlar çabuk kabûl olunur.

Hiç usandırma ili, il usandırmaz seni,

hîleli is yapma hem, kes dolandırmaz seni!

din düsmanından bir su, içme kandırmaz seni,

korkma kâfirden, âtes olsa yandırmaz seni!