418 — HÜSÂMEDDÎN ÖMER “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ömer bin Abdül’azîz,
Hanefî fıkh âlimidir. [483] de tevellüd, 536 [m. 1142] da Semerkandda sehîd
oldu. Sadr-üs-sehîd de denir. Muhammed Seybânînin kitâblarını serh etdi. (Fetâvâ-
i kübrâ)sı ve (Umdetül-müftî)si çok kıymetlidir.
419 — HÜSÂMEDDÎN-I RÂZÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Hanefî fıkh âlimidir.
Adı, Alî bin Ahmeddir. 598 [m. 1203] senesinde Sâmda vefât etdi.
420 — HÜSEYN “radıyallahü anh”: Resûlullahın torunu, hazret-i Alînin ikinci
ogludur. Oniki imâmın üçüncüsü, Ehl-i beytin besincisidir. Bunun soyundan olanlara
(Seyyid) denir. Hicretin altıncı [6] senesinde tevellüd, 61 [m. 680] senesinin Muharrem
ayının onuncu günü Kerbelâda sehîd oldu. Mubârek bası, Mısrda, Karâfe kabristânındadır.
Resûlullahın torunu ve çok sevdigi oldugu için, Ehl-i sünnetin gözbebegidir.
Sî’îler, kendisini, hazret-i Alînin oglu oldugu için, asırı seviyoruz diyerek,
Muharremin onuncu günü mâtem tutuyorlar. 60, 62, 356, 377, 421, 513, 514, 538, 717,
738, 752, 769, 846, 919, 1063, 1064, 1066, 1100, 1126, 1141, 1171, 1191, 1196.
421 — HÜSEYN BIN ALÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Serîf Hüseyn, Mekke
emîri idi. [1268] de tevellüd, 1349 [m. 1930] da vefât etdi. Birinci cihân harbinde,
ingilizler Arabistân çöllerinde yasıyan câhilleri silâhlandırıp, Mekkeye saldırtdı.
Serîf Hüseyni, seni koruyacagız diye aldatıp, Kıbrısda bir otele habs etdi. Hicâz [m.
1924] de vehhâbîlerin eline geçince, Kıbrısdan çıkardı. Otel parasını da kendisinden
aldılar. 461, 1060, 1066.
422 — HÜSEYN HILMI ISIK “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Nâm-ı müsteârı
(Sıddîk Gümüs)dür. Babası Sa’îd, dedesi Lofcanın Tepova köyünden Ibrâhîm
Pehlivândır. Ikisi de Eyyûb Sultânda medfûndur. Balkan harbinde sehîd oldugu
tepeye ismi verilen Bursalı Kâmil efendi ile hemsîresi Âise hanımın anneleri Fâtıma
hanım Ibrâhîm Pehlivânın birâderinin kızıdır. Çesidli din ve fen kitâblarının
yazarıdır. Türkçe, arabî, fârisî, fransızca, almanca ve ingilizce kitâbları nesr etmisdir.
Kitâbları bütün memleketlerde okunmakdadır. Tegmenlikden albaylıga kadar
türk ordusunda zehrli gazlar mütehassıslıgı ve kimyâ ögretmenligi yapmıs, çok
subay yetisdirmisdir. Istanbul üniversitesinde çalısarak, (Phenyl-ciyan-nitrometan)
cisminin sentezini yapmıs ve formülünü bulmusdur. Bunu bildiren raporunu Fen
fakültesi 1937 de, (Fritz Arndt, Lotte Loewe, Hilmi Isık) ismleri ile Devlet matbaasında,
ingilizce olarak, 2.ci cild numarası ile basdırmısdır. Ayrıca fen fakültesinin
1937 senesi ikinci kânûn târîhli (Fen fakültesi mecmu’asında) 139.cu sahîfesinde
nesr edilmisdir. Bu basarılarından dolayı çok tebrîkler almısdır. Din bilgilerinde
derin âlim ve tesavvuf ma’rifetlerinde kâmil ve mükemmil olan, kerâmetler,
hârikalar sâhibi seyyid Abdülhakîm efendinin yetisdirdigi salâhiyyetli bir din
adamıdır. 1929 dan 1362 [m. 1943] senesine kadar o büyük zâtdan ders almıs,
arabî ve fârisî tercemeler yaparak gençlige hizmet için çalısmısdır. (Hakîkat Kitâbevi)
nde, 1415 hicrî ve 1995 mîlâdî senesinde, kendi hâzırladıgı 60 arabî ve 25 fârisî
ve 14 türkçe ve bunlardan terceme etdirdigi, fransızca, ingilizce, almanca, rusca
ve arnavudca ve diger dillerdeki kitâbların mikdârı yüzden fazladır. Vehhâbî,
râfızî ve teblîg-ı cemâ’at denilen Ehl-i sünnet düsmanlarını rezîl etmisdir. Hakîkat
Kitâbevinin basdırdıgı kitâblar, (Internet) vâsıtası ile bütün dünyâya dagılmakdadır.
(Çok kitâb okudum. Ehl-i sünnet âlimlerinin yükseklikleri yanında, pek câhil,
bir hiç oldugumu anladım. Onları tanıyabilmek, yollarında bulunmak, büyük
ni’metdir. Resûlullahın yolu, onların gösterdikleri yoldur. Resûlullahın güzel ahlâkı,
onların ahlâkıdır. Dünyâda ve âhıretde se’âdete kavusmak isteyen, o büyüklerin
yoluna, sımsıkı sarılsın!) derdi. 1911 de, Eyyûb Sultânda, (Vezîr tekkesi)nde
tevellüd etdi. Ilk tahsîlini Eyyûb sultân Resâdiye nümûne mektebinde, lise tahsîlini
Halıcıoglu askerî lisesinde yapdı. 1960 da tekâ’üd oldu. 2000 ve sonraki senelerde
Bogaziçinde Sarıyerdeki yalısında, kitâblarına ilâveler yaparak ve tevbe ve
istigfâr ile vaktlerini kıymetlendirdi. Talebelerinden baska hiç kimse ile görüsmez-
– 1111 –
di. Hüseyn Hilmi Isıkın “rahmetullahi aleyh” babası Sa’îd efendi 1929 senesinde Eyyûb
Sultânda vefât etmis, Eyyûb Sultân kabristânında medfûndur. Annesi Âise hanım,
Mamakda vefât etmis, Baglumda medfûndur. Büyük birâderi Mustafâ efendi,
astsubay mektebini bitirip, bu mektebde ögretmen iken, Sifâ yokusundaki babasının
evinde hastalanarak vefât etmis, Eyyûbde defn edilmisdir. Diger birâderi
Ibrâhîm efendi, deniz astsubay mektebini bitirip, Almanyada ihtisâs yapdıkdan sonra,
Karaköyde polis me’mûru iken, bir kazâ kursunuyla sehîd olmus ve karakol civârındaki
kabristâna defn edilmisdir. Küçük birâderi, Mehmed Sedâd efendi, Türkiye
gazetesinde yazar iken, 1997 de vefât etmis, Kasgârî dergâhı yanında medfûndur.
Hemsîreleri Zehrâ, Fâika ve Nazîme hanımlar evlenmemis, Zehrâ ve Nazîme
hanımlar Istanbulda vefât etmisler, Fâika hanım, Fâtihdeki evinde oturmakda
iken, 1424 [m.2003]de vefât etmisdir. Mehmed Sedâd begin hanımı Fâtıma hanım,
Fâtihdeki evinde oturmakdadır. Hüseyn Hilmi Isıkın amcası Halîl efendi, Ca’fer ve
Mustafâ efendiler vefât etmislerdir. Iki teyzesi, Cemîle ve Fevziye hanımlardır. Fevziye
hanımın oglu Semi’ beg ve kızı Suhandan hanımdır. Semi’ begin üç kızı ile Suhandan
hanım Fâtihde oturmakdadırlar. [Hüseyn Hilmi Isık “rahmetullahi aleyh”
26 Ekim 2001 [9 Sa’bân 1422]de vefât etmis olup, Kasgârî dergâhı yanında medfûndur.
Kıymetli insan Abdülhakîm Isık, 25 Mart 2001 [30 Zilhicce 1421]de vefât etmis
olup, kabri babasının yanındadır.] 89, 359, 975, 1078, 1145, 1193.
423 — HÜSEYN-I BUHÂRÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Babası Yahyâdır. 400
[m. 1010] senesinde vefât etdi. 466.
424 — HÜSEYN VÂ’IZ-I KÂSIFÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Hüseyn bin Alî
Hirâtda vâ’ız idi. 910 [m. 1505] da orada vefât etdi. Çok kitâb yazdı. Fârisî (Mevâhib-
i aliyye) tefsîri meshûrdur. [1246] da Ismâ’îl Ferrûh Kırîmî, türkceye çevirmis,
(Mevâkib) ismini vermisdir. Muhammed Bitlîsî [vefâtı 982] baska bir tercemesini yapmısdır.
(Ahlâk-ı Muhsinî) kitâbı ingilizceye terceme edilmisdir. 70, 392, 1075.
425 — HUSRÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Muhammed Alî bin Ibrâhîm Husrî
Basrada tevellüd etdi. Hanbelî idi. Bagdâdda büyük Velî Ebû Bekr Muhammed
Siblînin talebesinden idi. 371 [m. 981] de vefât etdi. 92.
426 — HUZEYFE-I MER’ASÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ibrâhîm Edhemin
talebesindendir. 207 [m. 822] de vefât etdi. Mer’as Sâmdadır. (Sohbet az da olsa,
te’sîr eder) hadîsini okur. Dünyâ ehlinin sohbetinden kaçınırdı. 687.
427 — HUZEYFE-TÜBNI YEMÂN “radıyallahü anh”: Babası Yemân ile berâber
Medîneye gelip müslimân oldu. Uhud gazâsında bulundu. Münâfıkları yalnız
bu bilirdi. Îrân fütûhâtında bulundu. Nusaybin vâlîsi oldu. Hazret-i Osmânın
sehâdetinden kırk gün sonra vefât etdi. 415, 633, 1090.
428 — IBNI ABDILBERR “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Hâfız Cemâleddîn Ebû
Ömer Yûsüf bin Abdüllah, Mâlikî fıkh ve hadîs âlimidir. 368 [m. 978] de Kurtubada
tevellüd, 463 [m. 1071] de Sâtıbede vefât etdi. (El-isti’âb fî-ma’rife-til-eshâb)
kitâbı iki cild olup, Hindistânda basılmısdır. Berlinde el yazısı ile mevcûddür. 1328
de Mısrda basılan (El-isâbe fî-temyîz-is-sahâbe) kitâbının kenârında da vardır. Beyrutda
ofsetle yeniden basılmısdır. 1007.
429 — IBNI ÂBIDÎN “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Seyyid Muhammed Emîn bin
Ömer bin Abdül’azîz fıkh âlimlerindendir. 1198 [m. 1784] de Sâmda tevellüd,
1252 [m. 1836] de orada vefât etdi. Mevlânâ Hâlid-i Bagdâdînin sohbeti ile sereflenerek
kemâle geldi. O vilâyet günesinin Sâmda cenâze nemâzını bu kıldırdı. Çok
kitâb yazdı. (Dürr-ül-muhtâr)a yapdıgı hâsiyesi bes cild olup, (Redd-ül-muhtâr)
adı ile, birkaç def’a basılmısdır. Hanefîde en saglam fıkh kitâbıdır. (Se’âdet-i
ebediyye) kitâbının her üç kısmındaki yüzotuz madde tutan fıkh bilgilerinin çogu
bu hâsiyenin [1272] hicrî senesinde Mısrda, Bulak matba’asında basılan bes cildinden
terceme edilmisdir. Fetvâları da basılmısdır. 9, 19, 20, 21, 34, 35, 52, 53, 72, 96,
97, 113, 120, 125, 130, 132, 134, 142, 143, 145, 148, 151, 154, 157, 158, 159, 163, 167,
– 1112 –
177, 181, 194, 207, 208, 210, 215, 216, 221, 237, 245, 248, 249, 257, 258, 259, 260, 268,
278, 279, 282, 284, 285, 287, 292, 293, 294, 295, 296, 297, 298, 300, 302, 304, 307, 308,
309, 310, 311, 315, 317, 319, 320, 322, 323, 324, 325, 326, 330, 333, 335, 336, 337, 351,
357, 364, 365, 382, 388, 393, 407, 409, 418, 421, 432, 434, 435, 437, 439, 450, 454, 462,
465, 471, 472, 473, 477, 479, 487, 546, 572, 581, 586, 588, 599, 602, 613, 614, 615, 616,
622, 626, 629, 634, 636, 637, 692, 731, 732, 734, 747, 761, 780, 786, 796, 812, 813, 825,
826, 829, 837, 838, 852, 858, 861, 863, 867, 872, 874, 886, 889, 890, 897, 899, 1010,
1019, 1023, 1074, 1083, 1090, 1105, 1110, 1115, 1190.
430 — IBNI ADÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ebû Ahmed Abdüllah ibnül’adî,
hadîs imâmlarındandır. [242] de Cürcânda tevellüd, 323 [m. 935] de Esterâbâdda
vefât etdi. Hadîs-i serîf toplamak için, Irâk, Mısr, Sâm ve Hicâzı dolasdı. 61, 465.
431 — IBNI ASÂKIR “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Alî bin Hasen fıkh ve hadîs
âlimidir. 499 [m. 1105] da Sâmda tevellüd, 571 [m. 1176] de orada vefât etdi. Seksen
cild (Sâm târîhi) yazmısdır. 511, 761, 1014.
432 — IBNI BATTÂL: Alî bin Halef, Kurtubada Mâlikî âlimlerindendir. 449
[m. 1057] senesinde Valensiyada vefât etdi. (Buhârî)yi serh etmisdir. 644.
433 — IBNI CERÎR “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Sekizyüzdoksanbesinci [895]
sırada Taberî ismine bakınız! 391.
434 — IBNI CEVZÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Altmısaltıncı [66] sırada Abdürrahmân
Cevzî kelimesine bakınız! 210, 311, 442, 457, 458, 494, 497, 641, 1070.
435 — IBNI CEZERÎ: Semseddîn Muhammed bin Muhammed bin Alî, Sâfi’î
âlimlerindendir. 751 [m. 1350] de Sâmda tevellüd, 833 [m. 1429] de Sîrâzda vefât
etdi. Yıldırımdan ve Tîmûr hândan çok iltifât gördü. (Hısn-ül-hasîn) düâ kitâbı,
arabî ve fârisî serhleri ile birlikde basılmısdır. Bunu okuyan hastanın iyi olacagı,
(Hadarât-ül-kuds) 191. ci sahîfesinde yazılıdır. 1249.
436 — IBNI CÜREYC “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Abdülmelik bin Abdül’azîz
Kureysî ve Emevî, [80] senesinde tevellüd, 149 [m. 766] senesinde, Mekkede vefât
etdi. Islâmda, ilk kitâb yazan budur. (Tefsîr) ve (Sünen) kitâbı vardır. 644.
437 — IBNI EBIDDÜNYÂ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ebû Bekr Abdüllah bin
Muhammed, târîhcidir. Üçyüze yakın kitâb yazdı. 208 [m. 823] de tevellüd, 281 [m.
894] de Bagdâdda vefât etdi. Kureyslidir. Sâfi’î idi. 418, 643, 891, 1014.
438 — IBNI EBÎ SEYBE “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ebû Bekr Abdüllah bin
Muhammed, hâfız idi. Yüzbin hadîs-i serîfi râvîleri ile birlikde, ezber bilene (Hâfız)
denir. 234 [m. 850] senesinde vefât etdi. (Müsned) kitâbı meshûrdur. 392, 457,
476, 477.
439 — IBNI EMÎR HÂC HALEBÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Muhammed bin
Emîr hâc Muhammed bin Muhammed Halebî, Hanefî âlimlerindendir. Ibni Hümâmın
talebesidir. Kâdî idi. 879 [m. 1474] da vefât etdi. Ibni Hümâmın (Tahrîr)
adındaki fıkh kitâbını ve (Münyetül-musallî) fıkh kitâbını ve (Muhtâr) fıkh kitâbını
serh etmisdir. Birincisine (Takrîr), ikincisine (Hilye-tül-mücellî) adını vermisdir.
134, 148, 1001.
440 — IBNI ESÎR “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ebül-Hasen Izzeddîn Alî bin Ebilkerem
Cezrî 555 [m. 1160] de Cezîre-i Ibni Ömerde tevellüd, 630 [m. 1232] da Mûsulda
vefât etdi. Hadîs âlimi ve târîhci idi. (Kâmil) adındaki târîhi 1282 [m. 1866]
de Felemenkde Leiden sehrinde ve Beyrutda basıldı. (Üsüd-ül-gâbe) kitâbı, bes
cild olup, yedibinbesyüz Sahâbînin hâl tercemesini bildirmekdedir. 698, 992.
441 — IBNI HACER-I ASKALÂNÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Sihâbüddîn Ahmed
bin Alî, hadîs imâmı ve Sâfi’î fıkh âlimidir. 773 [m. 1371] de Mısrda tevellüd,
852 [m. 1448] de orada vefât etdi. Yüzelliden çok kitâbı vardır. (El-isâbe fî-temyîzissahâbe)
kitâbı Ibni Esîrin (Üsüd-ül-gâbe) kitâbından dahâ mükemmeldir.
Dört cilddir. [1280] de Hindistânda ve [1328] de Mısrda ve Beyrutda basılmısdır.
– 1113 –
(Bulug-ul-merâm) kitâbının ve bunun (Sübül-ü-selâm) adındaki arabî serhınin 1379
[m. 1960] senesinde Beyrutda ofsetle dördüncü baskısı yapılmısdır. Beyrutda
(Mekteb-üt-ticârî)de satılmakdadır. 442, 458, 500, 644, 765, 1117, 1155.
442 — IBNI HACER-I MEKKÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Sihâbüddîn Ahmed
bin Muhammed Hiytemî, Mekke-i mükerremenin büyük âlimi ve Sâfi’î fükahâsından
idi. 899 [m. 1494] da tevellüd, 974 [m. 1566] de Mekkede vefât etdi. Fetvâları ve
(Savâ’ık) kitâbı ve (Minhâc) serhı olan (Tuhfe)si ve (Zevâcir)i ve (Kalâid-ül-ukbân)
kitâbı çok kıymetlidir. (Savâ’ık-ul muhrıka)sı, Mısrda ikinci def’a olarak, 1385 [m.
1965] de basılmısdır. (Hayrât-ül-Hisân) kitâbı 1304 de Mısrda ve Urdu tercemesi Pâkistânda
ve Hakîkat Kitâbevi tarafından Istanbulda, (El-i’lâm bi-kavâti’il-islâm)ı,
(Zevâcir)inin ve (Sebîl-ün-necât)ın sonlarında basdırılmısdır. 47, 63, 172, 238, 247,
280, 297, 390, 391, 420, 441, 442, 443, 449, 452, 453, 457, 458, 469, 477, 496, 498, 722,
724, 739, 741, 780, 1010, 1064, 1077, 1096, 1116, 1117, 1123, 1134, 1144, 1156, 1162.
443 — IBNI HALDUN “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Abdürrahmân bin Muhammed
büyük islâm târîhcisidir. 732 [m. 1332] de Tûnusda tevellüd, 808 [m.
1406] de vefât etdi. Târîhi yedi büyük cilddir. Türkçeye ve Avrupa lisânlarına terceme
edilmisdir. 541.
444 — IBNI HANEFIYYE “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Muhammed bin Hanefiyye,
hazret-i Alînin ogludur. Annesi Havle binti Ca’fer bin Kays-il-Hanefiyye oldugu
için, Ibni Hanefiyye denilir. Hicretin yirmibirinde [21] tevellüd, 71 [m. 690]
senesinde de, Medînede vefât etdi. Verâ’ ve takvâsı çokdu. Çok cesûr idi. 452.
445 — IBNI HAZM: Ebû Muhammed Alî bin Ahmed, Endülüs felsefeci ve âlimlerindendir.
Vezîr [bakan] idi. 384 [m. 994] de Kurtubada tevellüd, 456 [m. 1064]
da vefât etdi. Çok kitâb yazdı. Selef-i sâlihîni begenmeyip, dogru yoldan çıkdıgı,
(Kesf-üz-zünûn)da, (Milel-nihal) kelimesinde yazılıdır. (Zâhiriyye) mezhebinde
oldugu, Dâvüd-i Bagdâdînin (Eseddül-cihâd) kitâbı sonunda yazılıdır. Bu mezhebin
kurucusu Dâvüd bin Alî Isfehânî olup, 202 [m. 817] de Kûfede tevellüd, 270
[m. 883] de Bagdâdda vefât etmisdir. Sâfi’î idi. Fekat taklîde ve kıyâsa karsı idi.
Mezhebi tutunamamıs, kalmamısdır. 272, 463, 467, 532, 538, 1089, 1184.
446 — IBNI HIBBÂN “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ebû Hâtim Muhammed bin
Ahmed Temîmî, hadîs imâmı ve Sâfi’îdir. Semerkand kâdîsı idi. Sicstânda Bust kasabasında
tevellüd ve 354 [m. 966] de Semerkandda vefât etdi. 391, 392, 450, 1009.
447 — IBNI HISÂM “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ebû Muhammed Abdülmelik
bin Hisâm-i Humeyrî, Basrada tevellüd, 218 [m. 833] senesinde Mısrda, Füstat sehrinde
vefât etdi. Resûlullahın hayâtını anlatan (Ibni Ishak sîreti)nin serhı olan (Sîret-
i Ibni Hisâm) kitâbı çok kıymetlidir. (Sîret-i Ibni Hisâm) târîhini çok kimseler
serh etmisdir. Bu serhler arasında Süheylînin (Ravd-ül-enf)i ve (Aynî serhı) meshûrdur.
374, 1079.
448 — IBNI HÜMÂM “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Kemâleddîn Muhammed bin
Abdülvâhid Sîvâsî, Hanefî fıkh âlimlerindendir. 790 [m. 1388] da tevellüd, 861 [m.
1456] de vefât etdi. (Hidâye) serhı olan (Feth-ul kadîr) kitâbı ve (Tahrîr) kitâbı çok
kıymetlidir. [988] de vefât eden onaltıncı seyh-ul-islâm Kâdî zâde Semsüddîn
Ahmed efendi (Feth-ul-Kadîr)e hâsiye yapmısdır. Sekiz cild olup Mısrda basılmısdır.
1006 [m. 1597] da vefât eden, halvetî mesâyıhinden Ahmed Semsüddîn bin Muhammed
Sîvâsî baska olup, (Irsâd-ül-avâm) ve (Mevlid-ün Nebî) kitâbları meshûrdur.
120, 136, 271, 275, 629, 1113.
449 — IBNI ISHAK: Muhammed bin Ishak, ilk islâm târîhcisidir. 151 [m. 768]
senesinde Bagdâdda vefât etdi. (Sîret-i Resûl) kitâbını Ibni Hisâm serh ederek (Tezhîb-
i siyer-i Ibni Ishak) demis, alman Westenfeld basdırmısdır. (Sîret-i Resûl) târîhini
çok kimseler serh etmisdir. Bunlar arasında (Aynî) ve (Süheylî) meshûrdur.
Süheylî serhine (Ravd-ül-enf) denir. Abdürrahmân bin Abdüllah-i Süheylî 508 de
Endülüsde tevellüd ve besyüzseksenbir 581 [m. 1186] senesinde Merrâküsde ve-
– 1114 –
fât etmisdir. Baska kitâbları da vardır. Hadîs âlimi Ibni Ishak baskadır. 374, 391,
1109, 1189.
450 — IBNI ISHAK-I KINDÎ: Ebû Yûsüf Ya’kûb bin Ishak-ı Kindî, meshûr felsefecidir.
Tıb ve matematikde yüzlerce kitâb yazdı. 260 [m. 873] de vefât etdi. Babası,
Mehdî ve Hârûn-ür-Resîd zemânlarında Kûfe emîri idi. Büyük dedesi Es’as
bin Kays Sahâbedendir. 361, 409.
451 — IBNI KAYYIM-I CEVZIYYE: Ebû Abdüllah Muhammed bin Ebû
Bekr Zer’î, Sâmda ibni Teymiyyenin yetisdirdigi, Hanbelî âlimlerindendir. 691 [m.
1292] de tevellüd, 751 [m. 1350] de vefât etdi. Hocasının bozuk fikrlerine kapılmısdır.
Çok sayıda kıymetli kitâbları da vardır. Tesavvuf büyüklerinin kesflerini, aklı
ile çözmege kalkmıs, (Hed-yün-Nebevî) ismi ile meshûr olan (Zâd-ül-me’âd) kitâbında
Ehl-i sünnetden ayrılmısdır. Kâfirlere Cehennemde azâb sonsuz degildir,
derdi. 349, 454, 459, 463, 467, 469, 490, 491, 1015, 1016, 1172.
452 — IBNI KESÎR “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ismâ’îl bin Ömer, Sâfi’î hadîs
âlimidir. 774 [m. 1372] de Sâmda vefât etdi. On cild tefsîrini hadîs-i serîflerle
açıklamıs ve kendi görüslerini de karısdırmıs oldugu (Kesf-üz-zunûn)da yazılıdır.
887.
453 — IBNI MÂCE “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ebû Abdüllah Muhammed bin
Yezîd, hadîs âlimlerindendir. (Sünen) kitâbı çok kıymetlidir. 209 [m. 824] da
Kazvinde tevellüd, 273 [m. 886] de vefât etdi. 424, 449, 467, 643, 775, 784, 1004, 1025.
454 — IBNI MELEK (veyâ MELIK) “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Adı Abdüllatîfdir.
Hanefî fıkh âlimlerindendir. Izmirin (Tire) kasabasında ders verirdi. 801
[m. 1399] de vefât etdi. (Üsûl-i fıkh) kitâbı olan (Menâr) serhı meshûrdur. 279, 473.
455 — IBNI MENDE “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ebû Abdüllah Muhammed
bin Ishak bin Muhammed bin Yahyâ bin Mende, hadîs âlimidir. Üçyüzonda tevellüd
ve üçyüzdoksanbes 395 [m. 1005] senesinde vefât etdi. (Esmâ-üs-sahâbe) ve (Târîh-
i isbehân) kitâbları meshûrdur. 1014.
456 — IBNI MERZÛK “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Muhammed bin Ahmed bin
Merzûk Semseddîn Ebû Abdüllah Tilmsânî, Mâlikî fıkh âlimidir. 711 [m. 1311] de
Tilmsânda tevellüd ve 781 [m. 1379] de vefât etdi. IBNI MERZÛK, Muhammed
bin Ahmed bin Muhammed, birincinin torunu olup, 842 de Kâhirede vefât etdi. Çok
kitâb yazdı. IBNI MERZÛK, Osmân bin Merzûk, tesavvuf büyüklerinden ve
Hanbelî idi. 564 de Mısrda vefât etdi. 632.
457 — IBNI MUVAFFIK: Alî bin Muvaffık Bagdâdî, Zünnûn-i Mısrînin arkadası
idi. Yetmisdört hac yapdı. 265 [m. 879] senesinde vefât etdi. 1011.
458 — IBNI NASR “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Nasr bin Ibrâhîm bin Nasr
Mukaddesî Sâmda hadîs ve Sâfi’î reîs-ül-ulemâsı idi. 490 [m. 1097] senesinde vefât
etdi. (Hucce) kitâbı meshûrdur. Çok âlim, müttekî idi. 465.
459 — IBNI NÜCEYM-I ÖMER “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ömer bin Ibrâhîm
ibni Nüceym-i Mısrî, Hanefî fıkh âlimidir. 1005 [m. 1597] senesinde Mısrda vefât
etdi. Büyük kardesi ve hocası olan Zeynel’âbidîn ibni Nüceym-i Mısrî yanındadır.
Imâm-ı Nesefînin (Kenz) fıkh kitâbını serh ederek, (Nehr-ül-fâık) adını vermisdir.
460 — IBNI NÜCEYM ZEYNÜL’ÂBIDÎN “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Zeynel’âbidîn
bin Ibrâhîm ibni Nüceym-i Mısrî, [926] da tevellüd ve 970 [m. 1562] de
Mısrda vefât etdi. Hanefî fıkh âlimidir. (Esbâh), (Zeyniyye), (Kebâir) kitâbları ve
üsûl-i fıkhdan (Menâr) serhı meshûrdur. (Kenz) kitâbını serh ederek (Bahr-ür-râık)
adını vermisdir. Yedi cild olup, bir cild tekmilesi ile ve Ibni Âbidînin bunlara
Hâsiyesi ile birlikde 1311 de Mısrda ve 1393 [m. 1973] de Beyrutda basılmısdır. 219,
282, 284, 310, 316, 318, 319, 341, 365, 587, 619, 629, 822, 845, 872, 998, 1001, 1053.
– 1115 –
461 — IBNI NUSAYR: Onbirinci imâm olan Hasen bin Alî Askerînin adamlarından
oldugunu söylemisdir. Buna inananlar, kendilerine (Nusayrî) dediler. Îrânda,
Irâkda ve Sûriyede çokdurlar. Sî’îlerin bir fırkası oldugu (Milel ve Nihal)de yazılıdır.
Allah, hazret-i Alîye ve çocuklarına hulûl etmisdir. Onların seklinde görünmüsdür.
Bâtın esrârını ancak onlar bilir dedi. 259 [m. 873] da öldü. 487.
462 — IBNI RÂVENDÎ: Ahmed bin Yahyâ, Isfehanlı bir yehûdî dönmesinin
ogludur. Bagdâdda Mu’tezilî fırkasında iken, taskınlık yaparak mülhid olmusdur.
Ya’nî mezhebsizdir. Çok hadîs uydurmusdur. Yehûdîlerden para alarak müslimânları
aldatıcı kitâblar yazardı. 293 [m. 906] senesinde öldü. 650.
463 — IBNI SÎNÂ: Ebû Alî Hüseyn bin Abdüllah, felesof ve tabîb idi. 370 [m.
980] de Buhârâ civârında tevellüd, 428 [m. 1037] de Hemedânda vefât etdi. Arabî
ve fârisî, çok kitâb yazdı. Vezîr iken, isledigi haksız islerine hastalandıgında tevbe
etdi ise de, eski Yunan felesoflarının küfre sebeb olan fikrlerinden sıyrılamadıgı,
(Mu’âd) ve (Müstezâd) kitâblarından anlasıldıgı, imâm-ı Rabbânînin 245. ci
ve 266. cı mektûblarında ve imâm-ı Gazâlînin (El münkız) kitâbında bildirilmekdedir.
81, 497, 737, 757, 758, 759, 962.
464 — IBNI SÎRÎN “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ebû Bekr Muhammed bin Sîrîn
Tâbi’îndendir. Basralıdır. [33] de tevellüd, 110 [m. 729] senesinde vefât etdi.
Hadîs âlimi ve rü’yâ ta’bîrcisi idi. 600.
465 — IBNISSÂ’ATÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ahmed bin Alî Ba’lebekî, hanefî
fıkh âlimidir. 694 [m. 1294] senesinde vefât etdi. (Mecma’ul-bahreyn ve Mültekânehreyn)
ve bunun serhi meshûrdur. Ibni Sâatî Muhammed bin Alî baska olup,
sâat i’mâlinde mâhir idi. Sultân Nûreddîn Zengînin emri ile, Sâmda câmi’i kebîr
kapısındaki sâatları yapmıs, 628 [m. 1230] da vefât etmisdir. 444.
466 — IBNISSERRÂC “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ebû Bekr Muhammed bin
Sırrı nahv âlimi idi. 316 [m. 928] senesinde vefât etdi. Bir de Muhammed bin
Sa’îd vardır ki, Endülüsde tevellüd, 549 [m. 1155] senesinde Mısrda vefât etdi. Mâlikî
idi. Nahv âlimi idi. 478, 1011.
467 — IBNI TEYMIYYE: Ahmed bin Abdülhalîm Harrânî, Sâmda hanbelî fıkh
ve hadîs âlimi idi. 661 [m. 1263] de Harrânda tevellüd, 728 [m. 1328] de Sâmda
kal’ada habsde iken, hastalanarak vefât etdi. Çok kitâb yazdı. Sî’îleri ve eski Yûnân
felesoflarını red etdi. Ehl-i sünnete uymıyan yazılarından dolayı Mısrda iki def’a
habs edildi. (El-ubûdiyyet) kitâbında, Allahü teâlânın ismini zikr etmenin bid’at
ve dalâlet oldugunu bildirmekde ve tesavvuf âlimlerine çirkin iftirâlar yapmakdadır.
Bu kitâbını, Pâkistânda Sadrüddîn sâhib isminde bir vehhâbî, urdu diline terceme
etmis ve 1401 [m. 1981] de, (Hakîkat-i ubûdiyyet) ismi ile nesr edilmisdir. Merdan
sehrinin kâdısı, allâme Habîb-ül-Hak Permûlî, buna bir reddiyye yazarak, (Zikrullah)
ismi ile nesr eylemisdir. Bu reddiyyeye Pâkistân âlimleri, takrîzler, tasdîkler
yazmıslardır. Ibni Teymiyyeden önce vefât etmis olan, Tâcüddîn Ahmed ibni
Atâullah Iskenderânînin (Miftâh-ul-felâh fî-zikrillah) kitâbı da, bu iftirâları, kuvvetli
delîllerle, vesîkalarla red etmekdedir. Allâme Ibni Hacer-i Mekkî hazretleri
(Fetâvâ-yı hadîsiyye) kitâbında, buna, (Allahü teâlânın, sapıtmasına ilmini sebeb
etdigi kimsedir) buyurdu. Câmi’ul-ezherdeki hanefî âlimlerinden Muhammed
Bahîtin (Tathîr-ül-füâd min-denisil i’tikâd) kitâbı ve (Et-Tevessülü bin Nebî ve bis-
Sâlihîn) ve (Sevâhid-ül-hak) ve (Cevâhir-ül-bihâr) kitâbları, Ibni Teymiyyenin dalâlete
düsdügünü vesîkalarla isbât etmekdedirler. Ilk iki kitâb, 1396 [m. 1976] senesinde,
Istanbulda, ofset yolu ile basdırılmısdır. Ikinci kitâb (Berâet-ül-Es’ariyyîn)
adı ile Sâmda basılmısdır. (Cevâhir)in bu kısmı, (En-ni’met-ül-kübrâ) mevlid
kitâbına ek olarak, Istanbulda basdırılmısdır. (Essırât-ul-müstekîm) kitâbında,
Abdüllah ibni Abbâs gibi büyük sahâbîleri tekfîr etdigi (Kesfüzzünûn)da yazılıdır.
Hindistândaki büyük âlimlerden Muhammed Abdül’azîz Ferhârevî, (Nebrâs)
– 1116 –
ismindeki, serh-i Akâid serhınin hâsiyesi, yüzonaltıncı sahîfesinde diyor ki: Ibni
Hacer Askâlânî, (Ed-dürer-ül-kâmine)de diyor ki, (Ibni Teymiyye, kabrin-Nebîyi
“sallallahü aleyhi ve sellem” ziyâret için sefere çıkmak harâmdır dedi. Alî “radıyallahü
anh” îmân etdigi zemân çocuk oldugu için müslimânlıgı sahîh olmadı dedi.
Osmân ibni Affân “radıyallahü anh”, malı çok severdi dedi. (Sünen) kitâblarındaki
hadîslerden za’îf olanları bile red etdi. Âlimler, bunun hakkında ihtilâf etdiler.)
Onu övenlerden, imâm-ı Zehebî bile, (O da insandır. Günâhları, hatâları
elbet olacakdır) dedi. Allâme Ahmed ibni Hacer-i Mekkî (El-cevher-ül-munzam)
da diyor ki, (Ibni Teymiyye öyle bir kimsedir ki, bozuk sözlerine ve çürük vesîkalarına,
büyük âlimler cevâb vermisler ve düsüncelerinin çirkinligini ortaya koymuslardır.
[Sâm, Mısr ve Kudüsde kâdîlık yapmıs olan sâfi’î fıkh ve hadîs âlimlerinden
Muhammed] Izz-ibni Cemâ’a, onun için, Allahü teâlânın dalâlete sürükledigi,
azdırdıgı ve zillet gömlegi giydirdigi kimsedir. Islâm âlimlerine ve bilhâssa Hulefâ-
i râsidîne karsı ahmakca i’tirâzlarda bulunmusdur demisdir. Aklı noksan
olan kimsede irfân bulunur mu?). Imâm-ı Ebül-Hasen Sübkî diyor ki, (Ibni Teymiyye,
ilmi aklından çok olan bir kimsedir. Ona Seyh-ul-islâm diyenin kâfir olacagını
söyliyenler vardır.) Celâlüddîn-i Devânî (Akâid-i Adudiyye serhı)nde diyor
ki, (Ibni Teymiyyenin ba’zı kitâblarında, Ars kadîmdir dedigini gördüm.)
Celâlîye yapılan hâsiyede, (Ibni Teymiyyenin sapık sözleri haddi asınca, Kâhirede
Kal’a-i Cebelde, Kadilkudât Zeynüddîn-i Mâlikî baskanlıgında, derin âlimler
toplandı. Ibni Teymiyye bunlara cevâb veremedi. Yediyüzbes senesi idi. Habsine
karâr verildi. Sâmda ve baska yerlerde, (Ibni Teymiyyeye uyanın malı ve canı halâldir)
denildigi (Mirâtül-cenân)da yazılıdır. Yediyüzyedide tevbe edip, serbest bırakıldı.
Sözünde durmadı. Tekrâr habs edildi. Yine tevbe etdi. Sâmda yerlesdi.)
Nebrâsın hâsiyesinden terceme temâm oldu. Ibni Teymiyyenin (Kazâ nemâzı kılmak
lâzım degildir. Her hayrlı is kazâ nemâzı olur) sözü, dalâletinin büyük sâhididir.
Büyük âlim Cemâlüddîn Muhammed Muzcâcî, (Hidâyet-ül-hâlik) kitâbında,
Muhyiddîn-i Arabî hazretlerini medh ve müdâfe’a ve Ibni Teymiyyeyi red ve ibtâl
etmekdedir. Bu kitâb, Istanbulda Süleymâniyye umûmî kütübhânesinde, Vehbî
efendi kısmında altıyüzkırkaltı [646] numarada mevcûddur.
Ibni Teymiyye, Ehl-i sünnet âlimlerinin büyüklügünü anlamamıs, tesavvufu inkâr
etmis, Ehl-i sünnetden ayrılmısdır. Kitâbları, kendilerine (Selefiyye)ci diyen
mezhebsizlere kaynak olmakdadır. Mezhebsizler, onu övmekde, islâm müceddidlerinin
pîri demekdedirler. Ibni Teymiyyenin sakî ve dalâletde oldugu (Seyf-ül-Cebbâr)
ve fârisî (Ta’lîm-üs-sübyân)da da yazılıdır. Abdürrâzık pâsa diyor ki, (Vehhâbîlik,
bir bakımdan ibni Teymiyyeye baglı oldugu gibi, son asrın islâm müceddidi
bilinen Muhammed Abdühdeki dinde reform fikrleri de, bir bakımdan, ibni
Teymiyyeye baglıdır.) Abdürrâzık pâsa, 1366 [m. 1946] da öldü. Hocası Abdühün
ve yardımcısı Resîd Rızânın Câmi’ul-ezherde yaydıkları yıkıcı fikrleri yerlesdirmek
için ugrasmaları basarısız kaldı. Sudândaki mâlikî âlimlerinden Tâhir Muhammed
Süleymân, (Zahîretül-fıkhil-kübrâ) kitâbında diyor ki, (Ibni Teymiyyenin sözlerinin
kıymeti yokdur. O, dalâletdedir ve müslimânları dalâlete sürüklemekdedir.
Müslimânların icmâ’ından ayrılmıs, bid’at yolunu tutmusdur. Islâm âlimleri,
onun dalâletde [sapık] oldugunu, sözbirligi ile bildirdi. Kutbüd-Berdîrî, (Serh-i
Muhtasar)da, bunu uzun yazmakdadır). (Zahîre)nin ikinci baskısı, 1409 [m.1989]da
yapılmısdır. Dâl ve mudil oldugu, Sâvî tefsîri 107.ci sahîfesinde de yazılıdır. Dahâ
çok bilgi almak için ikinci kısmda, onyedinci maddeyi ve (Fâideli Bilgiler) kitâbını
okuyunuz!
Yukarıda adı geçen, bid’at sâhibi Ahmed ibni Teymiyye ile Ehl-i sünnet olan Fahrüddîn
Muhammed bin Ebilkâsım ibni Teymiyyeyi birbiri ile karısdırmamalıdır. Bu,
542 [m. 1146] de Harrânda tevellüd ve 621 [m. 1223] de vefât etmisdir. Hanbelî fıkh
– 1117 –
kitâbı ve tefsîri vardır. 58, 131, 262, 272, 280, 310, 348, 349, 408, 419, 442, 447, 448, 450,
453, 454, 459, 461, 462, 463, 467, 469, 482, 490, 491, 492, 494, 496, 497, 498, 499, 531, 1011,
1077, 1092, 1102, 1115, 1127, 1136, 1148, 1168, 1179, 1181, 1183, 1184, 1192, 1194, 1198.
468 — IBNI VERDÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Zeyneddîn Ömer ibni Verdî
Halebî, edîb ve Sâfi’î fıkh âlimidir. 688 [m. 1289] de tevellüd, 749 [m. 1348] da Halebde
vefât etdi. (Lâmiyye) kasîdesi meshûrdur. 1136.
469 — IBNÜRRÜSD: Kâdî Muhammed bin Ahmed ibnürrüsd, âlim degil, Endülüsde
yetisen bir felesof idi. 514 [m. 1120] de Kurtubada tevellüd, 595 [m. 1198]
de Merrâküsde vefât etmisdir. Çok kitâb yazdı. Kitâbları latinceye terceme edilmisdir.
Fransız (Ernest Renan), bunun hayâtını, fikrlerini yazmıs, bu kitâbı üçüncü
olarak 1272 [m. 1856] de Pârisde basılmısdır. Din bilgilerini, kendi görüsüne göre
anlatmıs, imâm-ı Gazâlîye karsı, felsefecileri müdâfe’ada bulunmusdur. Ehl-i
sünnet âlimi olan Muhammed Ibnürrüsd, bunun dedesi idi. 462, 463, 532, 1103.
470 — IBN-ÜS-SAKKÂ: 982. ci sırada Yûsüf Hemedânî ismine bakınız!
471 — IBRÂHÎM “aleyhisselâm”: Muhammed aleyhisselâmın dedelerindendir.
Ondan sonra, Peygamberlerin en üstünüdür. Halîlullahdır. Ishak aleyhisselâmın
babasıdır. Ishak aleyhisselâmın annesi Sârâ idi. Ismâ’îl aleyhisselâmın da babasıdır.
Bunun annesi Hâcer idi. Ibrâhîm aleyhisselâmın babası, Târuh adında bir
mü’min idi. Kâfir olan Âzer, üvey babası ve amcası idi. Irâkda, eskiden hükûmet
süren Geldânîler yıldızlara tapardı. Cenâb-ı Hak, bunlara Ibrâhîm aleyhisselâmı
peygamber olarak gönderdi. Ona on suhûf [forma] indirdi. Bunlar Süryânî konusurdu.
Süryânî yazısı, islâm yazısına benzemekdedir. Bassehrleri Bâbil idi. Inanmadılar.
Basları olan Nemrud, onu atese atdı. Ates, onu yakmadı. Ibrâhîm “aleyhisselâm”,
kardesinin oglu Lût “aleyhisselâm” ile amcasının kızı ve zevcesi Sârâyı
ve kendisine inananları alıp önce Sâma, sonra Mısra ve oradan Ken’ân iline gitdi.
Ismâ’îl “aleyhisselâm” ile birlikde Kâ’be-i mu’azzamayı yeniden yapdılar.
Yüzyetmisbes yasında vefât edip, Kudüsde Halîlürrahmân civârına defn edildi. 30,
343, 354, 356, 364, 373, 375, 379, 386, 387, 389, 390, 391, 420, 482, 488, 677, 683, 740,
757, 769, 779, 988, 1079, 1110, 1122, 1123, 1130, 1139, 1154, 1182.
472 — IBRÂHÎM “radıyallahü anh”: Resûlullahın ogullarının üçüncüsü ve
bütün çocuklarının sonuncusudur. Herakliüsun Mısr vâlîsi olan Mukavkasin hediyye
gönderdigi Mâriyenin ogludur. Hicretin sekizinci [8] senesi tevellüd edip, birbuçuk
yasında iken, vefât etdi. Hasta iken, Resûlullah kucagına alıp mubârek gözlerinden
yas akardı. Vefâtı için günes tutuldu dediler. Resûlullah “sallallahü aleyhi
ve sellem” bunu isitince, (Ay ve günes Allahü teâlânın varlıgını ve birligini gösteren
iki mahlûkudur. Kimsenin ölmesi, kalması ile tutulmazlar. Onları görünce
Allahı hâtırlayınız!) buyurdu. Ibrâhîm vefât edince, (Yâ Ibrâhîm! Ölümüne çok
üzüldük. Gözlerimiz aglıyor, kalbimiz sızlıyor. Fekat, Rabbimizi gücendirecek birsey
söylemeyiz) buyurdu. Mâriye hâtun müslimân olup, hicretin onaltısında Medînede
vefât etdi. Cenâze nemâzını Ömer “radıyallahü anh” kıldırdı. 329, 453.
473 — IBRÂHÎM AGA “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Üçüncü Murâd hânın bâbüsse’âde
agasıdır. Haydarpâsa ile Kosuyolu arasında bir mescidi vardır. 988 [m.
1580] senesinde yapılmısdır. Sürre alayları hacca giderken, burada veda’lasırlardı.
474 — IBRÂHÎM BIN ABDÜLLAH “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Imâm-ı Hasenin
soyundandır. Halîfe olmak istedi. Mensûr askeri ile yapdıgı savasda 145 [m.
763] senesinde sehîd edildi. 444.
475 — IBRÂHÎM BIN EDHEM: Belh pâdisâhının veyâ kızının ogludur. Babası
Edhemdir. Ömerül-Fârûk neslindendir. Sâmda Çestiyye Evliyâsının büyüklerindendir.
[96] da tevellüd, 162 [m. 779] senesinde vefât etdi. 73, 644, 677, 687, 787,
788, 789, 909, 1112.
– 1118 –
476 — IBRÂHÎM BIN SEYBÂN “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Kazvinlidir. Sôfiyye-
i aliyyedendir. Ibrâhîm-i Havvâsın arkadası idi. 337 [m. 949] de vefât etdi.
477 — IBRÂHÎM HAKKI “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Sôfiyye-i aliyyedendir.
Erzurumda, Hasen kal’a kasabasında tevellüd, 1195 [m. 1781] senesinde Si’ridde,
Tilloda vefât etdi. Kâdirî idi. Fakîrullah Ismâ’îl Tilevînin halîfesidir. (Ma’rifetnâme)
kitâbı ve 1263 [m. 1846] de divânı basılmısdır. 187, 541.
478 — IBRÂHÎM HÂN “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Sultân Ibrâhîm, Islâm halîfelerinin
seksenüçüncüsü ve Osmânlı pâdisâhlarının onsekizincisidir. Birinci
Ahmed hân ile Mâh-ı peyker kösem Sultânın ogludur. Binyirmidörtde tevellüd etdi.
Binkırkdokuz 1049 [m. 1640] da halîfe oldu. 1058 [m. 1648] de sehîd edildi. Girid
adasının fâtihidir. Dînine çok baglı oldugu için, kâfirler, bunu çok kötülediler.
Yalan hikâyeler uydurdular. Gençleri aldatdılar. Onyedinci sırada, Abdülhamîd
hân (I) ismine bakınız! 1062, 1132, 1144, 1184.
479 — IBRÂHÎM-I HAVVÂS “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Cüneyd-i Bagdâdînin
eshâbından idi. 291 [m. 903] de Rey sehrinde câmi’de vefât etdi. Babası Ismâ’îldir.
Havvâs, hurma yapragından, zenbil dokuyucu demekdir. 685, 686.
480 — IBRÂHÎM-I MÜTEFERRIKA “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Macar iken
islâm dînini tercîh etmis, müslimân olmusdur. [1139] da ruhsat alıp, metal harfler
dökerek ilk islâm matba’asını kurmusdur. En önce (Vankuli) lügatini basdı. Ilm
ve fen adamı idi. Latinceden tercemeleri ve fennî kitâbları vardır. 1158 [m. 1744]
senesinde vefat etdi. 542.
481 — IBRÂHÎM-I NEHA’Î “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Fıkh âlimlerindendir.
Hammâdın hocası idi. Hammâd da, imâm-ı a’zam Ebû Hanîfenin hocası idi. 96 [m.
715] senesinde Kûfede vefât etdi. 211, 268, 439, 1077, 1106.
482 — IBRÂHÎM PÂSA (Dâmâd) “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Bosnalıdır. 991
[m. 1582] de Mısr vâlîsi oldu. Derezîleri terbiye etdi. 992 [m. 1583] de sultân
üçüncü Murâdın dâmâdı oldu. 1004 [m. 1595] de sultân üçüncü Muhammedin
sadr-ı a’zamı [Basvekîli] oldu. 1010 [m. 1601] senesinde vefât etdi. Sâhzâde câmi’i
serîfi yanındaki türbededir. 487.
483 — IBRÂHÎM PÂSA (Dâmâd) “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Nevsehrlidir.
Üçüncü Ahmed hânın dâmâdı ve sadr-ı a’zamı idi. 1143 [m. 1730] de, patrona Halîl
ısyânında sehîd edildi. Sâhzâde basında yapdırmıs oldugu mescid yanındadır.
Çengelköyünde, kuleli lisesi önündeki câmi’i Ibrâhîm pâsanın dâmâdı, kaptan-ı deryâ
Kaymak Mustafâ pâsa 1137 [m. 1724] de yapdırdı. 1143 [m. 1730] de patrona Halîl
ısyânında sehîd edildi. Divân yolunda Parmakkapı Kara Mustafâ pâsa medresesi
kabristânındadır. Üsküdârda (Kaptan pâsa câmi’i)ni de 1140 [m. 1727] da bu
yapdırmısdır. 1092, 1100.
484 — IBRÂHÎM PÂSA (Kavalalı) “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Mehmed Alî pâsanın
büyük oglu idi. 1204 [m. 1789] de Kavalada tevellüd, 1265 [m. 1848] de Mısrda
vefât etdi. Cidde vâlîsi oldu. Sultân Mahmûd hânın emri ile vehhâbîlerle harb etdi. 1233
[m. 1818] sonunda, bassehrleri Der’iyyeyi aldı. Vehhâbîler, sonra Riyâdı hükûmet merkezi
yapdılar. Sonra Mora isyânını basdırdı. 1247 [m. 1831] de de sultân ikinci Mahmûda
ısyân ederek Sûriyeyi aldı. Kütahyaya kadar geldi. 1248 [m. 1832] de Sûriye ve
Adana, Mısra verildi. 1264 [m. 1847] de tekrâr ısyân etdi ve ilerledi ise de, Ingiltere
ise karısıp Sûriyeyi Osmânlılara bırakdı. 1262 [m. 1845] de, babası Mısrın idâresini buna
bırakdı. 1265 [m. 1848] de halîfeden, müstekıl vâlî demek olan (Hidîv) unvânını aldı
ise de, o senede babasından birkaç ay evvel vefât etdi. Yerine Tosun pâsanın oglu
birinci Abbâs hidîv oldu. Bu da 1271 [m. 1854] de vefât edince, yerine Ibrâhîm pâsanın
oglu Sa’îd pâsa geçdi. Sa’îd pâsa 1238 [m. 1822] de tevellüd etdi. Süveys kanalını
ve Port Sa’îd sehrini yapdırdı. 1280 [m. 1863] de vefât etdi. Yerine kardesi Ismâ’îl
pâsa hidîv oldu. Onyedinci [17] sırada Abdülhamîd hân (I) adına bakınız! 1062.
– 1119 –
485 — IDRÎS “aleyhisselâm”: Sît aleyhisselâmın torunlarındandır. Allahü teâlâ,
buna otuz sahîfe [forma] gönderdi. Eski Yunânlıların Hermens dedikleri
kimse ve dahâ sonraki felesofları, fizik, kimyâ ve tıb bilgilerini, Idrîs aleyhisselâmın
kitâbından çaldılar. Kalem ile kitâblar yazan ve igne ile dikis diken budur. Dahâ
önce, deriden elbise giyilirdi. Diri olarak göke kaldırıldı. 79, 81, 356, 482, 525,
737, 1157.
486 — ILYÂS: Resûlullahın onyedinci babasıdır. Kâ’beye sel basınca ye’se
düsdügü için Ilyâs denildi. Kâ’beye kurban kesmek bundan kalmısdır. Hac yaparken
belinde Resûlullahın tekbîr, telbiye sesini isitirdi. 390.
487 — IMÂD IBNI KESÎR: Ebül-fidâ Ismâ’îl bin Ömer 774 [m. 1372] de vefât
etdi. Sâfi’îdir. Dörtyüzelliikinci sırada, Ibni Kesîr ismine bakınız! 887.
488 — IMÂDÜDDÎN-I ZENGÎ: Atabek sultânlarından üçünün ismidir. Birincisi,
Mûsulda ve Halebde hükûmet süren Atabek devletinin kurucusudur. Selçuk
hükümdârı sultân Mahmûd bin Muhammed bin Meliksâhın Mûsulda vâlîsi iken 521
[m. 1127] de Halebi aldı. 524 [m. 1130] de Haçlılarla harb edip gâlib geldi. Ondokuz
yıl hükûmet sürüp 540 [m. 1146] senesinde vefât etdi. Mülkü ikiye ayrıldı. Oglu
Nûreddîn Mahmûd Zengî Haleb sultânı oldu. Diger oglu, Kütbüddîn Mevdûd,
Mûsul sultânı oldu. Ikinci Imâdüddîn bin Kutbüddîn Mevdûd Zengînin babası,
besyüzaltmısbes [565] de ölünce, kardesi Seyfüddîn bin Kutbüddîn, sonra diger
kardesi Izzeddîn Mes’ûd, Mûsul sultânı, Imâdüddîn de Sincâr sultânı oldular.
Haleb sultânı Ismâ’îl Sâlih bin Nûreddîn besyüzyetmisyedi [577] de vefât edince,
Imâdüddîn Haleb sultânı oldu. Besyüzdoksaniki [592] de vefât edince, yerine oglu
Kutbüddîn Muhammed geçdi. Izzeddîn Mes’ûd besyüzseksendokuz [589] da vefât
edince, oglu Nûreddîn Arslan Sâh, Mûsul sultânı oldu. Bedreddîn Lülü, bunun
kölesi idi. Bu da altıyüzyedi 607 [m. 1210] de vefât edince, yerine oglu Kahir Izzeddîn
Mes’ûd geçdi. Bu da altıyüzonyedi 617 [m. 1220] senesinde vefât etdi. Yerine
oglu ikinci Arslan Sâh geçdi. Bu on yasında oldugundan, Lülü idâreyi eline
aldı. Az zemânda Arslan Sâh ölünce, oglu üçüncü Imâdüddîn, Nusaybin ve Hakkârîde
sultân oldu. Imâdüddînin zevcesi, Erbil hâkimi Muzafferüddîn Ebû Sa’îd
Kükbûrînin kızı idi. Kükbûrî, mevlid cem’ıyyetleri yapmakla meshûrdur. Bunun
zevcesi Rabî’a hâtun, Salâhuddîn-i Eyyûbînin hemsîresi idi. Imâdüddîn ile birleserek
Bedreddîni maglûb etdiler. Imâdüddînin mülkü genisledi. Bedreddîn Lülü
seyh Hasen-i Yezîdî üzerine gönderildi. Yezîdîler dagıldı. 489.
489 — IMÂM-I RABBÂNÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ahmed bin Abdülehad,
derin âlim, büyük Velî idi. Müctehid idi. Islâm âlimlerinin gözbebegidir. Tesavvuf
bilgilerinin mütehassısı idi. Âlimlerin önderi, Velîlerin bas tâcı idi. (Mektûbât) kitâbı,
üç cild olup, besyüzotuzaltı mektûbunun toplanmasından meydâna gelmisdir.
Kelâm, fıkh bilgilerini ve Resûlullahın güzel ahlâkını açıklıyan bir deryâdır.
Bu deryâdan inci mercan çıkarmak, ancak usta dalgıclara nasîb olur. Fârisî aslı Hindistânda
ve Efganistânda basılmıs ise de, 1392 [m. 1972] senesinde Pâkistânda basılmıs
olanı pek nefîsdir. Bu fârisî baskının, foto-kopisi 1397 [m. 1976] senesinde,
Istanbulda Hakîkat Kitâbevi tarafından gâyet nefîs olarak basdırılmısdır. Birinci
cildi türkçeye terceme edilerek (Mektûbât Tercemesi) adı ile basdırıldı. Fârisî
el yazması, Istanbul Bâyezîd kütübhânesinde [1790] sayıda ve Süleymâniyyenin çesidli
kısmlarında vardır. 971 [m. 1563] de Hindistânda, Serhend sehrinde tevellüd
etdi. Ömrünün sonuna dogru, mezhebsizlerin iftirâları üzerine, 1027 senesinde Selîm
sâh tarafından Gwaliyar sehrinde habs edildi. [1029] da çıkarıldı. Bin rupye ihsân
olunup, iki sene dahâ askerde kaldı. Kıs aylarında nefes darlıgı olurdu. [1624]
Kanûn-ı evvel [aralık] ayının onuncu ve binotuzdört 1034 Safer ayı yirmidokuzuncu
salı günü, Serhendde vefât etdi. Evinin yanına defn edildi. Efganistân pâdisâhı
Sâh-i zemân, imâm için büyük ve çok san’atli bir türbe yapdırdı. Iki oglu Muhammed
Sâdık ve Muhammed Sa’îd de bu türbededirler. Sâh-i zemân, on metre
– 1120 –
uzakdaki türbede zevcesi ile birlikdedir.
(Mektûbât) kitâbını Muhammed Murâd-ı Kazânî fârisî dilinden arabîye terceme
etmisdir. Bundan seçilen yüzdoksandört ve fârisî (Mektûbât)dan seçilen yüzellibir
mektûb (Müntehabât) adı ile iki kitâb hâlinde basdırılmısdır. Imâm-ı Rabbânî
hazretlerinin hâl tercemesi, Muhammed Hâsim-i Kesmî tarafından fârisî olarak
yazılmıs, buna (Berekât) veyâ (Makâmât-i Ahmediyye) ve (Zübde-tül-makâmât)
denilmisdir. Muhammed Ma’sûm-i Fârûkînin torununun oglu olan Gulâm Muhammed
Ma’sûmun torununun torunu hâce Muhammed Fadlullah, (Umde-tülmakâmât)
adındaki fârisî kitâbında, dedelerinin hayâtlarını uzun bildirmekdedir.
1397 de Kâbilde ve 1416 [m.1996] da Istanbulda basılmısdır. 99.cu sahîfesinde diyor
ki, (Imâm-ı Rabbânînin ondördüncü dedesi Sihâbüddîn Alî Ferrûh Sâh, Gaznevî
sultânlarının Kâbil vâlîsi idi. Gaznevî hükûmeti yıkılınca, Kâbilde hükûmet reîsi
oldu. Birkaç sene sonra, hükûmeti terk ederek, tesavvufda çalısarak büyük velî
oldu. Kâbil civârında medfûndur. Mahdûm-ı cihâniyân seyyid Celâlüddîn-i Buhârî
Buhârâdan Hindistâna gelirken, dâmâdı ve halîfesi olan imâm-ı Refî’üddîni berâber
getirdi. Imâm-ı Refî’üddîn, imâm-ı Rabbânînin altıncı ceddidir. Delhî sultânı
Firûz Sâhın emri ile, ormanlık olan Serhendi sehr hâline koydu. Sehr hâricindeki
türbededir. Imâm-ı Rabbânînin valîdesi de burada medfûndur). Hakîkat Kitâbevinin
Istanbulda nesr etdigi (Documents of the Right Word) kitâbında, ingilizce
olarak yazılıdır. Muhammed Fadlullah, [1238] de Kandihârda vefât etdi. Bedrüddîn-
i Serhendînin fârisî (Hadarât-ül-kuds) kitâbında da, hâl tercemesi uzun yazılıdır.
Bu kitâb 1391 [m. 1971] de Pâkistânda çok güzel basılmısdır. Istanbul Bâyezîd
kütübhânesinde [1788] sayıda el yazısı ile vardır. Hâce zâde Ahmed Hilmi efendinin
Istanbulda [1318] de basılan türkçe (Hadîka-tül-evliyâ) kitâbı da, Imâm-ı Rabbânînin
ve üstâdlarının hayâtlarını ve kerâmetlerini uzun bildirmekdedir.
Sâh-ı Dehlevî Gulâm Alî Abdüllah “kuddise sirruh”, talebesinin büyüklerinden
mevlânâ Hâlid-i Bagdâdîye “kuddise sirruh” gönderdikleri bir mektûbda, Mevlânânın
derece ve fazîletlerini uzun uzun anlatdıkdan sonra, Imâm-ı Rabbânî “kuddise
sirruh” hakkında söyle buyuruyor: (Âlimler ve ârifler söylemisler ve yazmıslardır
ki, imâm-ı Rabbânîyi sevenler, mü’min ve müttekî olanlardır. Sevmiyenler
de, münâfık ve sakîlerdir. Islâm memleketleri hazret-i Müceddidin feyz ve nûrları
ile doldu. Bütün müslimânlara, hazret-i Müceddidin “rahmetullahi aleyh”
ni’metlerine sükr ve hamd etmesi vâcib oldu.) Baska bir mektûbunda, (Insanda bulunabilecek
her kemâli, her üstünlügü, Allahü teâlâ, Imâm-ı Rabbânî hazretlerine
vermisdir. Vermedigi yalnız Peygamberlik makâmı kalmısdır) demis ve asagıdaki
rubâ’îyi yazmısdır:
Her letâfet ki, nihân bûd pes-i perde-i gayb,
heme der sûret-i hûb-i tû ıyân sâhte end,
Herçi ber safha-i endîse kesed kilk-i hıyâl,
sekl-i matbû’i tû zîbâ-ter ezân sâhte end.
1394 [m. 1974] senesinde, Pâkistânın Seyhûfûre sehrinde, Urdu dili ile basılmıs
olan (Meslek-i Müceddid) kitâbında ve (El-Hadâik-ul-verdiyye) kitâbında da,
imâm-ı Rabbânî hazretlerinin hâl tercemesi yazılıdır. Bu iki kitâbdaki hâl tercemeleri
bir arada olarak, 1396 [m. 1976] senesinde, Istanbulda ofset yolu ile basdırılmısdır.
(Hak Sözün Vesîkaları)nda da çok güzel yazılıdır.
Muhammed bin yâr Muhammed Burhânpûrînin (Atıyyet-ül-vehhâb El-fâsılatü
beynel-hakkı vessavâb firreddi alelmu’terıdı alesseyhi Ahmed-el-Fârûkî) kitâbında
kerâmetleri yazılıdır. Bu kitâb, arabî mektûbâtın üçüncü cildi hâsiyesinde
basılmısdır. Muhammed beg 1110 [m. 1698] da vefât etdi.
Imâm-ı Rabbânînin fârisî (Redd-i revâfıd) kitâbı ve türkçe tercemesi ve (Isbâtün-
nübüvvet) ve (Mebde ve me’âd) kitâbı Istanbulda nesr edilmisdir. (Âdâb-ül-
– 1121 – Se’âdet-i Ebediyye 3-F:71
mürîdîn), (Ta’lîkât-ül-avârif), (Tehlîliyye), (Serh-ı rubâ’ıyyât-i Abd-il-Bâkî),
(Me’ârif-i ledünniyye), (Mükâsefât-i gaybiyye) ve baska eserleri de vardır. (Çehl
hadîs-i mubârek) risâlesi, (Mükâsefât) kitâbının sonunda basılmısdır. 9, 10, 11, 16,
20, 33, 43, 50, 70, 78, 84, 120, 125, 135, 148, 215, 263, 280, 282, 314, 365, 372, 398,
400, 404, 419, 438, 462, 509, 510, 604, 646, 713, 720, 741, 742, 761, 765, 768, 771, 772,
776, 777, 785, 852, 909, 911, 915, 918, 920, 921, 922, 923, 931, 935, 936, 947, 950, 952,
953, 956, 958, 962, 969, 973, 980, 993, 996, 1002, 1048, 1049, 1052, 1053, 1055,
1057, 1060, 1061, 1063, 1064, 1067, 1072, 1073, 1086, 1106, 1108, 1111, 1116, 1129,
1134, 1141, 1142, 1144, 1145, 1146, 1147, 1148, 1149, 1154, 1163, 1165, 1167, 1182,
1195.
490 — IMÂM-ÜL-HAREMEYN: Iki dânedir. Biri, hanefî âlimlerinden Ebû
Muzaffer Yûsüf Cürcânîdir. Ikincisi, Abdülmelik bin Abdüllah Nîsâpûrî olup, Sâfi’î
hadîs ve fıkh âlimidir. [419] da Nîsâpûrda tevellüd ve 478 [m. 1085] de orada
vefât etdi. Uzun zemân Bagdâdda, Mekkede ve Medînede bulundu. Vezîr Nizâmül-
mülk bunun için Nîsâpûrda medrese yapdı. 465, 633, 747.
491 — ÎSÂ “aleyhisselâm”: Insan idi. Peygamber idi. Allahü teâlâ, Onu babasız
yaratdı. Annesi hazret-i Meryem, Hunnenin kızı idi. Hunne, Imrânın hem
üvey kızı, hem zevcesi idi. Kudüsün Beyt-i Lahm kasabasında tevellüd etdi. Annesi
yirmi yasında idi. Rum Kayserinin Sâmda vâlîsi olan Herdüs, babasız dogdugu
için, ikisini öldürmek istedi. Meryemin amcası oglu Yûsüf Neccar, bunları
Mısra götürdü. Oniki sene sonra, Herdüsün öldügünü haber alınca, Sâmın Nâsıra
kasabasında cebel-i Halîl köyüne getirdi. Otuz yasında Peygamber oldu. Otuzüç
yasında, diri olarak göke kaldırıldıgı, bütün islâm kitâblarında yazılıdır. Kendisine
az kimse inandı. Kıyâmet yaklasınca Sâmda, Ümeyye câmi’i minâresine inecek,
evlenecek, çocukları olacak, hazret-i Mehdî ile bulusacak, kırk sene yasayıp,
Medînede vefât edip, Hucre-i se’âdete defn edilecekdir. Allahü teâlâ, buna (Incîl)
kitâbını gönderdi. Incîlde Allahü teâlânın bir oldugu, Îsâ aleyhisselâmın, Allahın
kulu ve Peygamberi oldugu, âhır zemânda, Ahmed isminde bir Peygamber
gelecegi yazılı idi. Bolüs [Pavlos] isminde bir yehûdî, Îsevî görünüp, Havârîler arasına
karısdı. Îsâ aleyhisselâmdan sonra, ilk isi, hakîkî Incîli yok etmek oldu. Havârîlerden
olan Barnabas, Îsâ aleyhisselâmdan gördüklerini ve isitdiklerini dogru
olarak yazdı ise de, Bolüs bunun yayılmasına mâni’ oldu. Dahâ sonra, bozuk Incîl
kitâbları her yere yayıldı. Kitâbın sonundaki ism cedvelinde Barnabas ismine
bakınız! Simdi elde bulunan Incîller birbirlerine benzemiyor. Katolikler, ortodokslar
ve protestanlar, hep baska baska Incîller okuyorlar. Birbirlerini begenmiyorlar.
Îsâ aleyhisselâm kendisine inananlar arasından oniki kisiyi seçdi. Bunlara
(Havârî) denir. Yehûdîlerin çogu inanmadı. Kendisine ve annesine çok kötü seyler
söylediler. Îsâ aleyhisselâm göke çıkarıldıkdan kırk sene sonra, Romalılar
Kudüse hücûm etdi. Yehûdîlerin çogunu öldürdü, bir kısmını da esîr etdiler. Sehri
yagma etdiler. Kitâblarını yakdılar. Yehûdîler, sonra hakîr, zelîl oldular. 22, 36,
38, 42, 43, 49, 57, 62, 63, 106, 256, 327, 334, 355, 356, 358, 369, 370, 371, 372, 379,
388, 389, 411, 482, 484, 485, 486, 488, 490, 501, 545, 564, 570, 695, 740, 761, 770, 775,
783, 788, 919, 920, 1044, 1079, 1080, 1097, 1102, 1108, 1109, 1110, 1128, 1130,
1133, 1134, 1135, 1136, 1151, 1155, 1161, 1189, 1190, 1191, 1192, 1194.
492 — ISHAK “aleyhisselâm”: Ibrâhîm aleyhisselâmın ikinci ogludur. Ishak, (gülüyor)
demekdir. Annesi Sârânın gençlikde çocugu olmamısdı. Ihtiyârlıkda, çocugu
olacagı, Allah tarafından müjdelenince, sasırıp güldügü için ogluna bu ism verilmisdi.
Bunun da, Iys ve Ya’kûb adında iki oglu oldu. 389, 740, 1118, 1190.
493 — ISHAK BIN RÂHEVEYH “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Hanefî âlimlerindendir.
[161] de tevellüd, 233 [m. 848] senesinde vefât etdi. 211.
494 — ISHAK EFENDI “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Tokatlıdır. Seyh-ul-islâm
Mustafâ Sabri efendinin amca zâdesidir. Onun gibi Kayseri medresesinde Divrik-
– 1122 –
li hâcı Emîn efendiden ders okumusdur. Hurûfîlerin iç yüzünü bildiren türkçe (Kâsif-
ül-esrâr) kitâbı ve yetmisiki fırak-ı dâlleyi açıklıyan kitâbı meshûrdur. 499, 501.
495 — ISHAK EFENDI “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Harputludur. 1309 [m. 1891]
de vefât etdi. Hıristiyanlara cevâb olarak, (Dıyâ-ül-kulûb) ve (Sems-ül-hakîka) kitâblarını
yazmısdır. Birincisi türkce olup, (Cevâb veremedi) ismi ile, ingilizceye terceme
edilmis, her iki dilde, Hakîkat Kitâbevi tarafından basdırılmısdır.
496 — ISKENDER: Üç Iskender vardır: 1- Makedonya kralı Filipin ogludur. Mîlâddan
[356] sene önce tevellüd, [323] sene önce otuzüç yasında vefât etdi. Onüç
yasında Aristonun terbiyesine bırakıldı. Yirmi yasında hükümdâr oldu. Yunanistânı,
Îrân ve Anadoluyu aldı. Ayas yanında Dârâyı esîr aldı. Sûriye ve Mısrı aldı.
Iskenderiye sehrini yapdı. Erbilde Dârâyı ikinci def’a bozguna ugratdı. Dârâ kaçarken
öldü. Horâsân, Hirât ve Belhi de aldı. Bu zaferleri, ahlâkını bozdu. Zulme
basladı. Isret ve sefâhetle öldü. 2- Ikinci Iskender, çok eski Yemen hükümdârı olup,
birinci Iskenderden ikibin sene önce idi. Çine kadar gitmisdi. Adı Münzir idi. 3-
Üçüncü Iskender, Kur’ân-ı kerîmde Zülkarneyn adı ile bildirilen, mubârek bir zâtdır.
Peygamber veyâ Evliyâdandır. Doguya ve batıya gitdigi için Zülkarneyn denildi.
Yâfes soyundan idi. Hızır “aleyhisselâm” bunun kumandanlarından idi ve teyzesinin
oglu idi. Birinci ve ikinci Iskenderlerden önce idi. Hazret-i Ibrâhîm ile görüsdü.
Düâsını aldı. Avrupa ve Asya kıt’alarının bir kısmına mâlik oldu. Asyanın
sark simâlindeki, ya’nî kuzey dogusundaki mü’min türklerin ricâsı üzerine Ye’cûc
ve Me’cûc kavminden korunmak için büyük dıvar yapdı. Bu sed, iki dag arasında,
altı kilometre uzunlugunda, yirmibes metre genislik ve yüz metre yükseklikde idi.
Tas ve demirden yapıldı. Bugün, bilinen Çin seddi baskadır. Ye’cûc ve Me’cûc sed
arkasında kaldı. Sedden dısarı kalanlar, türklerdir. Târîhler, hattâ ba’zı tefsîrler,
bu üç Iskenderi birbiri ile karısdırmakdadır. 62, 740, 1078.
497 — ISMÂ’ÎL “aleyhisselâm”: Ibrâhîm aleyhisselâmın büyük ogludur. Annesi,
Fir’avnın hediyye etmis oldugu Hâcer adındaki câriyedir. Hâceri oglu ile Kudüsden
Mekkeye götürdü. Kendi geri döndü. Annesi su ararken, yatan çocugu tepindi.
Ayaklarının vurdugu, yâhud Cebrâîl aleyhisselâmın vurdugu yerden Zemzem
suyu çıkdı. Konusmaga baslayınca, bunu kesmesi için Ibrâhîm aleyhisselâma
emr verildi. Bıçak bugazını kesmedi. Üzülüp tasa vurdu. Tası kesdi. Sonra gökden
gönderilen koçu kurban etdi. Büyüdükde babası ile birlikde Kâ’benin yerini bulup,
temelinden yapdılar. Sonra, Mekkeye Yemenden Cürhüm kabîlesi gelip yerlesdi.
Bunlardan kız aldı. Bunlara Peygamber oldu. Bunun dîni, islâmiyyete kadar
dogru olarak, devâm etdi. Muhammed aleyhisselâmın bütün dedeleri, bunun soyundan
ve bunun dîninden idi. Ismâ’îl aleyhisselâmın ve vâlidesi hazret-i Hâcerin,
Kâ’be-i muazzama simâl dıvarı önündeki Hatîm denilen yerde medfûn oldukları,
(Dürr-ül-muhtâr)da yazılıdır. 241, 386, 387, 389, 390, 391, 492, 740, 1068, 1070, 1118,
1128, 1129.
498 — ISMÂ’ÎL AGA “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Üçüncü Ahmed hân zemânında,
ellialtıncı Seyh-ul-islâm idi. Alâiyyelidir. Binyüzotuzaltıda [1136], Fâtih Çarsambasında
(Ismâ’îl aga câmi’i)ni yapdırmısdır. Binyüzotuzyedide 1137 [m. 1724]
de vefât etmisdir. Câmi’in yanındadır. Ismâ’îl aga mescidi, iki kat olup, eni, boyu
ve yüksekligi Kâ’benin eni, boyu ve yüksekligi kadardır.
499 — ISMÂ’ÎL BIN ABDÜLGANÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Nablüslüdür.
Önce Sâfi’î idi. Sonra Hanefî oldu. 1062 [m. 1652] de vefât etdi. Hanefîde oniki cild
(Dürer serhi) ve Sâfi’îde, Ibni Hacerin (Tuhfe)sine hâsiyesi vardır. 629, 1061.
500 — ISMÂ’ÎL HAKKI “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Sôfiyye-i aliyyeden, Celvetî
mesâyıhındandır. 1063 [m. 1652] de Aydosda tevellüd edip, Üsküdarda Atpazarında
Osmân efendiden hilâfet aldı. 1137 [m. 1725] de Bursada vefât etdi. Çok
kitâb yazdı. (Kenz-i mahfî)si meshûrdur. Tütün içmege önceleri harâm diyordu.
– 1123 –
Sonra, mubâh dedi. (Rûh-ul-beyân) tefsîri on cild olup, Beyrutda ve Istanbulda 1389
da basdırılmısdır. Üsküdârdaki Ahmediyye câmi’inde Cum’a vâ’ızı idi. Bu câmi’i
[1134] de tersâne emîni Ahmed aga yapdırmısdır. 433, 500, 501, 632, 1075, 1155.
501 — ISMÂ’ÎL ISFEHÂNÎ: Ismâ’îl bin Muhammed Kavvâmüssünne, hadîs âlimidir.
[459] da tevellüd, 535 [m. 1141] senesinde vefât etdi. Çok kitâb yazdı. 419.
502 — ISMÂ’ÎL MER’ASÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Fıkh âlimlerindendir. Tütün
içmek harâm degildir derdi. 639.
503 — ISMÂ’ÎL NABLÜSÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Dörtyüzdoksandokuzuncu
[499] sırada Ismâ’îl bin Abdülganî ismine bakınız! 629.
504 — ISMÂ’ÎL PÂSA “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Bagdâdlıdır. Jandarma genel
kumandanlıgı ikinci su’be müdîrliginden emekli iken 1339 [m. 1921] da vefât
etdi. (Kesf-üz-zünûn) kitâbına iki zeyl [ek] yapmıs, ayrıca iki cild (Esmâ-ül-müellifîn)
kitâbını yazmısdır. Hepsi arabîdir. 1941-1955 de Istanbulda basılmısdırlar.
Bunlar için otuz seneden fazla çalısmısdır. 22.
505 — ISMÂ’ÎL RÛMÎ: 576. cı sırada Mahmûd Hân-II ismine bakınız!
506 — ISMÂ’ÎL SIVÂSÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Seyh Semseddîn-i Sivâsînin
kardesinin torunudur. 1048 [m. 1639] senesinde vefât etdi. 365.
507 — ISBÎLÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Abdülhak, Endülüsde Mâlikî âlimlerindendir.
[510] da tevellüd, 582 [m. 1187] senesinde vefât etdi. 1015.
508 — ITKANÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Lutfullah bin Emîr Ömer, Hanefî
fıkh âlimlerindendir. [685] de tevellüd, 758 [m. 1356] de Mısrda Kâhirede vefât etdi.
(Gâyet-ül-beyân) adındaki (Hidâye) serhı meshûrdur. 144.
509 — ITRÎ: Mustafâ Itrî efendi, sultân üçüncü Muhammed hân zemânında bulunan
mûsikî meraklısı idi. Tekbîri segâh makâmına besteledi. 1039 [m. 1630] senesinde
vefât etdi. Edirnekapıda Eyyûb sultâna inen yolun sagındadır. 733.
