184 — CÂBIR BIN ABDÜLLAH “radıyallahü anh”: Eshâb-ı kirâmdandır. Istanbulu
muhâsara ederken, 74 [m. 693] senesinde sehîd oldugu ve Koca Mustafâ
pâsada bulundugu sanılmakda ise de, kitâblar Medîne-i münevverede vefât etdigini
yazmakdadır. 210, 313, 384, 507, 642, 644.
185 — CÂBIR BIN SÜMRE “radıyallahü anh”: Eshâb-ı kirâmdan olup, Sa’d
ibni Ebî Vakkâs hazretlerinin hemsîresi Hâlidenin ogludur. Kûfede yerlesdi. 66 [m.
685] senesinde vefât etdi. 384.
186 — CA’FER-I SÂDIK “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ebû Abdüllah da denir.
Hazret-i Alînin torununun torunudur. Muhammed Bâkırın oglu ve Mûsâ Kâzımın
babasıdır. Oniki imâmın altıncısıdır. [83] de Medînede tevellüd, 148 [m. 765] de orada
vefât etdi. Imâm-ı a’zam ve kimyâger Câbir, bunun talebesi idiler. Büyük oglu
Ismâ’îl, babasından önce vefât etdi. Yedinci imâm Ismâ’îldir ve ondan sonra çocuklarıdır
diyen sapıklara (Ismâ’îlî) denir. Sî’îler, kendilerine (Ca’ferî) diyor.
Hâlbuki, bu büyük imâm, Ehl-i sünnet idi. Ehl-i sünnet âlimlerinin ve Evliyânın
üstâdı idi. Büyük islâm âlimlerinin gözbebegidir. Din bilgisi üzerinde hiç kitâb yazmadı.
Sî’îlerin dört esâs kitâbı olan Küleynînin (Kâfî)si, Ibni Bâbeveyh Ebû
Ca’fer Muhammed bin Ahmed Alî Kummînin (Menlâ yahdur)u, Ebû Ca’fer Mu-
– 1084 –
hammed bin Hasen Tûsînin (Tehzîb) ve (Istibsâr) kitâblarında, imâm-ı Ca’fer Sâdıkdan
emrler, haberler yazılı ise de, bunları bildirenlerin saglam ve sahîh olmadıklarını
kendileri de bildirmekdedir. Imâmiyyenin otuzikinci fırkasına (Ca’feriyye)
denilir. Bunlar, Hasen-i Askerî öldükden sonra, kardesi Ca’fer bin Alî imâm
oldu. Hasen-i Askerînin evlâdı yokdu derler. Bu Ca’ferîlerin, imâm-ı Ca’fer Sâdıkla
bir ilgileri yokdur. Sî’îlerin bugün ellerinde bulunan hadîs ve fıkh kitâblarını
Ebû Ca’fer Muhammed bin Ya’kûb Küleynî ile Ebû Ca’fer Muhammed bin Hasen
Kummî yazdıkları için, kendilerine Ca’ferî diyorlar. 62, 361, 416, 441, 488, 538,
648, 929, 969, 1081, 1126, 1141, 1152.
187 — CA’FER TAYYÂR “radıyallahü anh”: Ebû Tâlibin ogludur. Hazret-i Alîden
on yas büyük, hazret-i Ukaylden on yas küçük idi. Habese hicret edip, Hayber
günü avdet buyurmusdu. Hicretin sekizinci [8] senesinde, üçbin askerle, Sâm
civârında (Mü’te)de rumlarla harb ederken, çok hücûm etdi ve kırkbir yasında sehîd
oldu. O gün yetmisden fazla yara almısdı. Resûlullaha çok benziyen yedi kisiden
biri bu idi. 350, 1006, 1094, 1100, 1195.
188 — CALVIN: Kalven, protestanlıgı kuran papaslardandır. 914 [m. 1509] de
tevellüd, 971 [m. 1564] de ölmüsdür. 43.
189 — CÂMÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: 615.ci sırada Molla Câmî ismine bakınız!
190 — CÂMÎ AHMED: Seksenbirinci [81] sırada Ahmed Câmîye bakınız!
191 — CELÂLEDDÎN-I DEVÂNÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Muhammed
Es’ad, büyük âlimdir. 833 [m. 1426] de tevellüd, 908 [m. 1502] de vefât etdi. Sîrazda
yasadı. Çok kitâb yazdı. (Akâid-i Adûdiyye) serhı meshûrdur. (Levâmi’ul israk)
ismindeki (Ahlâk-ı celâlî) kitâbı ingilizceye terceme edilmisdir. 962, 964, 1117, 1124.
192 — CELÂLEDDÎN-I EGRÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Hindistânda kâdî
idi. Derin âlim idi. 946.
193 — CELÂLEDDÎN-I HINDÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Muhammed bin
Mahmûd Celâleddîn-i kebîr pânî-pütî, Çestiyye mesâyıhindendir. Hazret-i Osmân
soyundandır. Sems-üddîn-i pânî-pütînin halîfesidir. O da, hâce mahdûm Alî Sâbirin,
bu da Ferîdeddîn Genc sekerin halîfesidir. Yediyüzaltmısbes 765 [m. 1363] de
vefât etdi. Pânî-püt sehrinde büyük türbesi vardır. (Fevâid-ül-füâd) ve (Zâd-ül-ebrâr)
kitâbları çok kıymetlidir. Senâüllah-i pânî-pütî ismine bakınız! 1168.
194 — CELÂLEDDÎN MUHAMMED RÛMÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”:
Evliyânın büyüklerindendir. (Mekâtîb-i serîfe)nin yüzyedinci mektûbunda diyor
ki, (Mevlânâ Celâlüddîn Rûmî, Ehl-i sünnet Evliyâsının büyüklerindendir.) Kâdirî
tarîkatinde idi. 604 [m. 1207] de Belh sehrinde tevellüd, 672 [m. 1273] de Konyada
vefât etdi. Babası sultân-ül-Ulemâ Muhammed Behâeddîn-i Veled büyük âlim
ve Velî idi. Dahâ çocuk iken babasının kalbindeki feyzlere kavusdu. (Nefehât)da
diyor ki, (Bes yasında iken kirâmen kâtibîn meleklerini, Evliyânın rûhlarını ve sokakda
dolasan cinnîleri görürdü.) Pederi, oglu ile Hicâza, sonra Sâma ve Konyaya
geldi. Babası ölünce, oglu ders verirdi. Önce Pederinin halîfesi olan Seyyid Bürhâneddîn
Tirmüzîden dokuz sene feyz aldı. Seyyid Bürhâneddîn Kayseride medfûndur.
Bundan sonra, Semseddîn-i Tebrîzî gelip irsâd eyledi. Ney ve dümbelek
çalmadı. Dönmedi, raks etmedi. Bunları, sonra gelen câhiller uydurdu. Dîvânında
otuzbin, (Mesnevî)sinde kırkyedibin beyt vardır. Fârisîdirler. Türkce serhleri
çokdur. Oglu Behâüddîn Ahmed sultân Veled, 712 [m. 1311] de Konyada vefât etdi.
Torunlarına çelebî denir. Yerine Husameddîn Çelebî ve sonra oglu sultân Muhammed
Burhâneddîn Veled çelebî halîfe oldu. Naksibendî tarîkatinin büyüklerinden
Abdüllah-i Dehlevî hazretleri, (Üç kitâbın esi yokdur. Bunlar, (Kur’ân-ı kerîm)
ve (Buhârî-i serîf) ve Celâleddîn-i Rûmînin (Mesnevî)sidir) buyurdu. Ya’nî,
Evliyâlık yolunun kemâlâtını bildiren kitâbların en üstünü (Mesnevî)dir. Evliyâ-
– 1085 –
lık ve nübüvvet yollarının kemâlâtını ve inceliklerini bildirmekde ise, imâm-ı
Rabbânînin (Mektûbât)ının esi yokdur. Görülüyor ki, tesavvuf büyükleri, birbirlerini
sever ve överlerdi. Abdüllah-ı Dehlevî hazretleri, yüzyedinci mektûbda
buyuruyor ki, (Mollâyı Rûm, Evliyânın büyüklerinden ve Ehl-i sünnet ve cemâ’at
âlimlerinden idi.) 50, 93, 388, 707, 732, 904, 909, 989, 1016, 1076, 1164, 1178.
195 — CEMÂLEDDÎN-I EFGÂNÎ: Mason idi. Mısrlı Edîb Ishak, (Ed-dürer)
kitâbında, bunun Kâhire mason locası reîsi oldugunu yazmakdadır. 1380 [m.
1960] de Fransada basılan, fransızca (Les franco-maçons) kitâbının yüzyirmiyedinci
sahîfesinde, (Mısrda kurulan mason localarının basına Cemâleddîn Efgânî ve ondan
sonra Muhammed Abdüh getirildi. Bunlar, müslimânlar arasında masonlugun
yayılmasına çok yardım etdiler) diyor. Bu sahîfesinde, bir sarklının mason locası
baskanlık elbisesi ile büyük bir resmi de vardır. Erzurum üniversitesi profesörlerinden
M.Kaya Bilgegil (Ziyâ pâsa) adındaki kitâbında, Ziyâ pâsanın ve Cemâleddîn-
i Efgânînin mason olduklarını yazmakdadır. Bütün masonlar gibi, çesidli kılıklara
girerek, islâmiyyeti içerden yıkmaga çalısmısdır. 1254 [m. 1838] de Efganistânda
tevellüd ve 1314 [m. 1897] de Istanbulda vefât etdi. Din bilgisi azdı. Zındıkların
kitâblarını okuyarak dinden çıkmısdır. Bir aralık ruslar tarafından satın alınarak,
ana vatanı olan Efganistâna karsı câsûsluk yapdı. Dînine ve vatanına hiyânet
etmekden çekinmedi. Ingiliz masonları ile de isbirligi yaparak zengin oldu ise
de, Osmânlı seyh-ul-islâmı Hasen Fehmî efendi, onun câhilligini ve zındıklıgını ortaya
koydu. (Fâideli Bilgiler) kitâbında hâl tercemesi uzun yazılıdır. 1944 senesinde,
kemikleri, Istanbuldan, Kâbile nakl edildi. Abdüh ismine bakınız! 461, 861, 1059.
196 — CEMSÎD: Cem de denir. Îrânda ilk hükûmet kuran Pisdânî ogullarının
dördüncü hükmdârı olup, sekizyüz sene saltanat sürmüs, besyüz sene Îrânda kimse
hasta olmamıs. Bunun için, milleti kendine tapdırmısdır. Martın yirminci günü
tahta çıkdıgı için, bugüne Nevruz diyerek yılbası ve dînî bayram yapmısdır. Bu kâfir
bayramı, Îrânda bugün de kutlanmakdadır. Câhiller, Îrânda ve baska islâm memleketlerinde,
islâmiyyetden önce yasamıs olan kâfirlerin âdetlerini, tapınmalarını,
bugün meydâna çıkararak, ecdâd yâdigârı diyor, millete bunları yapdırıp, dinden
çıkarıyorlar. Ingilizler de, bu islâm düsmanlıgını körüklüyorlar. Cemsîd bin
yasında iken, Seddâdın birâderzâdesi olan Dahhâk ile muhârebede yakalanmıs, destere
gibi olan balık kemigi ile ikiye biçilmisdir. 53, 405.
197 — CENGIZ HÂN [Dechingis-chan]: Cengiz veyâ Timoçin denir. Türk degildir.
Mogol oldugu bütün dillerdeki târîhlerde yazılıdır. Kitâbsız kâfir oldugu, (Kısas-
ı Enbiyâ)nın sekizyüzonbirinci sahîfesinde yazılıdır. 551 [m. 1155] da tevellüd,
624 [m. 1227] de vefât etdi. (Kâmûs-ül-a’lâm)da diyor ki, Cengiz, dünyânın en büyük
cihângirlerinden ve en meshûr zâlim ve kan dökücülerindendir. Mogoldur. Islâmiyyete
çok zararı dokunmus olan bu adam, bir kabîle reîsi iken, 599 [m. 1202]
da (Kara-kurum)da mogol ve tatâr hânlarının bası, ya’nî hakânı oldu. Câhil ve vahsî
mogollardan ve tatârlardan büyük bir ordu, dahâ dogrusu yagmacılar gürûhu toplayıp,
dogu Türkistânı, Çini aldı. 616 [m. 1219] da, sultân Kutb-üd-dîn Muhammed
Hârizm sâhın memleketine saldırdı. Horâsân, Kandihar, Mültan gibi medeniyyet
merkezlerini yakdı, yıkdı. Milyonlarca müslimânı öldürdü. Çogunu câmi’lerde kılıncdan
geçirdi. 290.cı sahîfeye bakınız! 119, 377, 577, 802, 1084, 1101, 1110, 1154,
1157, 1158.
198 — CEVDET PÂSA “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ahmed Cevdet pâsa 1238
[m. 1823] de Lofcada tevellüd, 1312 [m. 1894] de vefât etdi. Fâtih câmi’i serîfi bagçesinde
mermer kabri vardır. Bütün milletlerin çok kıymet verdigi (Mecelle)
adındaki kitâbı hâzırlamakla, islâmiyyete büyük hizmet etmisdir. (Kısas-ı Enbiyâ)
ve (Ma’lûmât-i nâfi’a) kitâbları meshûrdur. 514, 515, 528.
199 — CEZÛLÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Altıyüzellibirinci [651] sırada Muhammed
bin Süleymân Cezûlî ismine bakınız!
– 1086 –
200 — CIHÂNGÎR SÂH “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Sekizyüzonikinci [812] sırada
Selîm sâh ismine bakınız!
201— CIRCIS: Ibnül’amîd, rûm târîhcilerindendir. 601 [m. 1205] de tevellüd,
671 [m. 1273] de Sâmda vefât etdi. Bu ism, (Fâideli Bilgiler) kitâbında geçmekdedir.
202 — CÜNEYD-I BAGDÂDÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Seyyid-üt tâife ismi
ile meshûrdur. Babası Muhammed Zeccâcdır. Hanefîdir. 207 [m. 821] de Nehâvendde
tevellüd, 298 [m. 910] de Bagdâdda vefât etdi. Dayısı ve mürsidi Sırrî Sekâtînin
yanındadır. Sırrî Sekâtînin mürsidi Ma’rûf-i Kerhîdir. Ma’rûf-i Kerhî,
imâm-ı Alî Rızâdan ve Dâvüd-i Tâîden feyz almısdır.
Tarîkatlerin çesidli ismler alması, baska baska olduklarını göstermez. Aynı
Velînin talebeleri, birbirlerini tanımak ve üstâdları ile ögünmek için, bulundukları
yola, üstâdlarının ismini vermislerdir. Tarîkatler baslıca ikidir: (Zikr-i hafî),
ya’nî sessiz zikr yapan ve (Zikr-i cehrî), ya’nî yüksek sesle zikr yapan tarîkatler.
Birincisi hazret-i Ebû Bekrden gelmis olup, üstâdlarının adına göre, (Tayfûriyye),
(Yeseviyye), (Medâriyye), hakîkî olan (Bektâsiyye), (Ahrâriyye), (Ahmediyye-i
müceddidiyye) ve (Hâlidiyye) gibi ismler almıslardır.
Zikr-i cehrî hazret-i Alîden oniki imâm vâsıtası ile gelmisdir. Bunlardan sekizincisi
olan imâm-ı Alî Rızâdan Ma’rûf-i Kerhî almıs ve Cüneyd-i Bagdâdînin çesidli
halîfelerinin silsilelerinde bulunan meshûr Velîlerin ismi verilerek, kollara ayrılmısdır.
Böylece Ebû Bekr-i Siblî yolundan (Kâdirî) ile (Sâzilî), (Sa’dî) ve (Rıfâ’î),
Ebû Alî Rodbârî yolundan Ahmed Gazâlî ve Dıyâ-üd-dîn Ebû-Necîb-i Sühreverdî
vâsıtaları ile (Kübrevî), Mimsâd-i Dîneverî yolundan yine Ebû Necîb-i Sühreverdî
meydâna gelmisdir. Imâm-ı Alîden Hasen-i Basrî vâsıtası ile (Edhemî) ve
bundan (Çestî) hâsıl olmusdur. (Bedeviyye), Rıfâ’iyyeden hâsıl olmusdur.
Ebû Necîb-i Sühreverdî, Sihâbüddîn Ömer-i Sühreverdînin mürsidi ve amcası idi.
[563] de Bagdâdda vefât etdi. Sihâbüddînden (Sühreverdî) hâsıl olmus, Ebû Necîbden
bir kol da Rükn-üd-dîn Muhammed Sencâsîye gelmis, bundan Sems-i Tebrîzî
ile Rükneddîn Ibrâhîm-i Zâhid feyz almıslardır. Birincisinden (Mevlevî) meydâna
gelmis, ikincisi ikiye ayrılmısdır. Birincisinden Safiyyeddîn Erdebîlî yolu ile (Bayrâmî)
ve bundan da (Celvetî)ler hâsıl olmus, ikincisinden Muhammed bin Nûr Halvetî
yolu ile (Halvetî) ve (Zeyniyye) meydâna gelmisdir. Halvetîlerden seyyid Yahyâ
Sirvânî hâsıl olup, 868 [m. 1464] senesinde vefât etmisdir. Bunun bir talebesinden
(Gülsenî) meydâna geldi. Sirvânînin diger talebesi pîr Muhammed Erzincânî 876
[m. 1472] da vefât etmisdir. Bundan ayrılan bir koldan (Niyâzî Mısrî), (Ümmî Sinân)
ve (Cerrâhî) tarîkatleri hâsıl oldu. Cerrâhî pîri olan Nûreddîn Cerrâhî, Kara-gümrükde
Kedhudâ câmi’i yanındaki tekkede onsekiz sene vazîfe yapıp, 1133 [m. 1720]
senesinde orada vefât etdi. Pîr Muhammedin diger halîfesi Çelebî halîfe Muhammed
Cemâleddîn efendinin bir talebesinden (Sa’bâniyye) hâsıl oldu. Ikinci talebesi Sünbül
Sinân Yûsüf efendidir. 852.ci sırada bu isme bakınız! Topkapıda otobüs durak
yerinin ismi olan Pazar tekkesinin seyhi Ümmî Sinân efendi 958 [m. 1551] senesinde
vefât etmis ve Eyyûbde talebesi Nasûh dedenin Dügmecilerdeki tekkesine defn
edilmisdir. Bunun yerine, talebesi Kazzâz Muhammed Harîrî efendi seyh olmus, bu
makâmda doksan sene kalarak, 1050 [m. 1639] de vefât etmisdir. Bu tekke ile kürkcübası
Ahmed beg câmi’i arasındaki türbesindedir. Tekke yerinde simdi benzin istasyonu
vardır. Eyyûbdeki Ümmî Sinân tekkesinin son seyhi Yahyâ Gâlib, dedelerinin
yolundan ayrıldı. Halk partisine girerek, Kırsehir vâlîsi ve sonra meb’ûs oldu.
Islâmın son halîfesi Vahîdeddîn hâna Ankaradan gönderdigi igrenç tehdîd mektûbları
ile halîfeyi Istanbulu terke mecbûr etdigini, Cumhûriyyet gazetesinde nesr etdigi
hâtırâtında yazmakdadır. Ingiliz askerleri, halîfeyi yatagından kaldırarak, harb
gemisi ile, Malta adasına götürdü. Vahîdeddîn hân 1344 [m. 1926]de vefât etdi. Yahyâ
Gâlib 1359 [m. 1940] da öldü. Eyyûbde, Bahâriyyededir.
– 1087 –
Hâcı Bayram-ı Velînin talebesi Ömer Sekînînin talebesi Hızır Dede, Üftâde efendiye
rûhsat verdi. Bunun talebesi de, Hüdâyî Azîz Mahmûd efendidir.
(Usâkî) yolunun reîsi Hasen Hüsâmeddîn efendidir. Buhârâda seyyid Ahmed-
i Semerkandîden feyz aldı. Usakda yerlesdigi için Usâkî denildi. 1003 [m.
1594] de Konyada vefât etdi. (Ticânî) yolu, Afrikanın batısında yayılmısdır. Ticânî
ismine bakınız! 50, 94, 312, 686, 689, 848, 958, 1011, 1016, 1063, 1090, 1091,
1094, 1119, 1156, 1171, 1172.
203 — CÜVEYRIYYE “radıyallahü anhâ”: Benî Mustalak kabîlesi reîsi olan
Hârisin kızı idi. Hicretin besinci senesinde yapılan (Müreysi’) gazvesinde esîr
alınmısdı. Amcasının oglu olan zevci muhârebede katl edildi. Yirmi yasında, çok
hasnâ idi. Cüveyriyye satılıga çıkarıldıkda, bir rivâyetde babası satın almak için Medîneye
bir sürü deve getirdi. Iki a’lâ deveye kıyamayıp sehr dısında sakladı. Resûl
“aleyhisselâm”, filân yerde sakladıgın iki deveyi de getir dedi. Hâris, sasırıp,
iki oglu ve dahâ nice kimse ile îmân etdi. Resûl “aleyhisselâm” develeri alıp, kızını
geri verdi. Kız da îmâna geldi. Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem”, Cüveyriyyeyi
babasından isteyip nikâh buyurdu. Hicretin ellialtı 56 [m. 675] senesinde
vefât etdi. 381, 1106.
204 — DAHHÂK “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Dahhâk bin Kays, Tâbi’îndendir.
Cemel harbine karısmadı. Sıffînde hazret-i Alî ile birlikde idi. Hazret-i Mu’âviyenin
huzûrunda pek acı konusdugu hâlde, hazret-i Mu’âviye, riâyeti ve hurmeti bırakmayıp,
buna yine ihsân ederdi. 37 [m. 657] senesinde, yetmis yaslarında vefât
etdi. Semerkandın fethinde bir gözü sakatlandı. Tefsîr sâhibi Dahhâk-i Belhî 102
de vefât etdi. 391, 537, 1008.
205 — DALTON: Ingiliz fizikcisi ve kimyâgeridir. 1179 [m. 1766] da tevellüd,
1260 [m. 1844] da vefât etdi. 967.
206 — DANYAL “aleyhisselâm”: Hazret-i Dâvüd evlâdından bir Peygamberdir.
Mîlâddan [606] sene önce Bâbile götürülüp, Buhtunnasar serâyında büyüdü.
1083.
207 — DÂRÂ: Eski Îrânın Kiyâniyân sâhlarının dokuzuncusu ve sonuncusudur.
Mîlâddan önce [342] den [330] senesine kadar hükm sürdü. Erbilde Iskendere maglûb
olup kaçarken öldü. Sonra Iskâniyân, dahâ sonra Sâsâniyân devletleri kurulmusdur.
1123.
208 — DÂRE KUTNÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Alî bin Ömer, hadîs âlimidir.
306 [m. 918] senesinde Bagdâdda Dâre kutnda tevellüd, 385 [m. 995] de vefât
etdi. (Sünen) kitâbı meshûrdur. 424, 1025.
209 — DÂRIMÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Abdüllah bin Abdürrahmân hâfız
Ebû Muhammed, 181 [m. 798] de Semerkandda tevellüd, 255 [m. 869] de vefât etdi.
Hadîs âlimidir. (Müsned) adındaki kitâbı çok kıymetlidir. 61, 424, 465.
210 — DARWIN: Ingiliz tabî’iyyecisidir. 1224 [m. 1809] de dogdu. 1299 [m. 1882]
da öldü. 81, 540, 1041.
211 — DAVENPORT: John Davenport. Ondokuzuncu asrın sonunda yasamıs
olan lord Davenport, Ingiliz müstesriklerindendir. (Hazret-i Muhammed ve
Kur’ân-ı kerîm) adındaki ingilizce kitâbı, önce Londrada, sonra birkaç kerre de
Hindistânda basılmısdır. 1346 [m. 1928] da Ömer Rızâ tarafından türkcesi nesr
edilmisdir. [m. 1966] sonunda türkcesi latin harfleri ile basılmısdır. Misyonerlerin
[m. 1925] de çıkardıkları (The Islamic World Today) ya’nî (Bugünkü islâm âlemi)
adındaki kitâbın yirminci faslında Davenport ve kitâbı hakkında genis bilgi
vardır. 534.
212 — DÂVÜD “aleyhisselâm”: Hem Nebî, hem sultân idi. Mîlâddan [1086] sene
önce Kudüsde tevellüd, [1016] sene önce orada vefât etdi. Kumandanlarından
– 1088 –
Urya, muhârebede öldürülünce bunun zevcesini alıp, bundan Süleymân “aleyhisselâm”
tevellüd etdi. Çok güzel ve te’sîrli sesi vardı. Kendisine ibrânî dilinde
(Zebûr) kitâbı geldi. 381, 479, 482, 545, 677, 699, 787, 1082, 1088, 1130, 1135,
1172, 1182, 1189.
213 — DÂVÜD BIN SÜLEYMÂN “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Hâlid-i Bagdâdînin
talebelerindendir. 1222 [m. 1807] de Bagdâdda tevellüd, 1299 [m. 1881] da
orada vefât etdi. Onsekiz sene Mekkede kaldı. (Minhat-ül-vehbiyye fî reddil-
Vehhâbiyye) kitâbı [1305] de Bombayda ve [1389] da Istanbulda basıldı. Arabîdir.
Türkcesi (Kıyâmet ve Âhıret) kitâbının (Müslimâna nasîhat) kısmındadır. 453.
214 — DÂVÜD-I TÂÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ebû Süleymân Dâvüd bin
Nasîr, Hanefî fıkh âlimi ve çok zâhid idi. Horâsânlıdır. Imâm-ı a’zamın talebesi ve
Habîb-i Acemînin halîfesi idi. 165 [m. 781] de vefât etdi. 211, 1087, 1103.
215 — DÂVÜD-I ZÂHIRÎ: Dörtyüzkırkbesinci [445] sırada Ibni Hazm ismine
bakınız!
216 — DEBBÛSÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ebû Zeyd Ubeydüllah bin Ömer,
Buhârânın meshûr yedi kâdîsından biridir. Debbûs, Semerkandda bir kasabadır.
Hanefî fıkh âlimlerindendir. 432 [m. 1039] de Buhârâda vefât etdi. (Te’sîs) fıkh kitâbı
Mısrda basılmısdır. (Esrâr fil-üsûl-i vel-fürû’) kitâbı, (Hazâne) fetvâ kitâbı ve
imâm-ı Muhammedin (Câmi’ul-kebîr)ine serhı vardır. 308
217 — DEMÎRÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Kemâleddîn Muhammed bin Îsâ,
Mısr Sâfi’î âlimlerindendir. [742] de tevellüd, 808 [m. 1405] de vefât etdi. (Hayâtül-
hayvân) kitâbı Beyrutda (Mektebe-tül-ticârî)de satılmakdadır. Iki cilddir. Kenârında
Zekeriyyâ Kazvînînin (Acâib-ül-mahlûkât) kitâbı vardır. 418, 741.
218 — DERVÎS MUHAMMED “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Evliyânın büyüklerindendir.
Rûh ilmlerinin mütehassısı idi. Dayısı Muhammed Zâhid hazretlerinden
feyz aldı. Dayısının vefâtından sonra, bu da Semerkandda dalâlet ve bid’atleri
yok etdi. Önce onbes sene zühd ve riyâzetle, zikr ve fikrle çalısdı. Sonra Hızır
aleyhisselâmın tavsiyesi ile hâce Muhammed Zâhid hazretlerinin sohbetine kavusup
kemâle erdi. Çok Velî yetisdirdi. Hicretin dokuzyüzyetmis 970 [m. 1562] senesinde
Mâverâünnehrde Büster nâhiyesinin Dasferâr köyünde vefât etdi. Silsile-
i aliyyenin yirminci ferd-i kâmilidir. 969, 1148.
219 — DEYLEMÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Sehrdâr bin Ebû Sücâ’ Sîreveyh
[483] de Hemedânda tevellüd, 558 [m. 1163] senesinde vefât etdi. Ebû Nasr Deylemî,
hadîs âlimidir. (Müsned-ül-firdevs) kitâbı meshûrdur. 89, 419, 420, 452, 465,
476, 1010.
220 — DIHYE-I KELBÎ: Geç îmâna geldi. Zengin tüccâr idi. Müslimân olmadan
önce de Resûlullahı sever, uzakdan geldikce hediyye getirirdi. Müslimân
olunca, Resûlullah çok sevindi. Iyi rumca bilirdi. Rum devletine sefîr olarak gönderildi.
Yermük ve Sâm savaslarında bulundu. 50 [m. 670] senesinde vefât etdi. 376.
221 — DIOSKORÜS: Iskenderiyye patrîki idi. [m. 451] senesinde Kadıköyünde
toplanan besinci meclisde, fikrleri red edildi. Fikrlerine (Monofisiyye) veyâ
(Ya’kûbiyye) denir. 490.
222 — DIRÂR: Mısrda, Fâtımîler zemânında bulunan bir yehûdî dönmesidir.
Halîfe Hâkimi aldatdı. Islâmiyyeti yıkmaga ugrasdı. Bunun ve talebesi Hamzanın
yolunda olanlara (Derezî) veyâ (Dürzî) denir. 487, 740, 1104.
223 — DRAPER: William Draper, hıristiyan dînine düsmânlıgı ile meshûr ingilizdir.
1226 [m. 1811] da tevellüd ve 1299 [m. 1881] da vefât etdi. 537.
224 — EBÛ ABDÜLLAH “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Muhammed bin Mûsâ
bin Nu’mân Merâkisî Tilimsânî, tesavvuf büyüklerindendir. Mâlikîdir. 683 [m. 1284]
de vefât etdi. (Misbâh-uz-zulâm) kitâbı çok kıymetlidir. 458.
– 1089 – Se’âdet-i Ebediyye 3-F:69
225 — EBÛ ALÎ DEKKAK “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Adı, Hasen bin Muhammeddir.
Ebül-Kâsım Kuseyrînin kayın pederi ve üstâdı idi. 405 [m. 1014] senesinde
Nîsâpûrda vefât etdi. 265.
226 — EBÛ ALÎ FÂRMEDÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Adı Fadl bin Muhammeddir.
Ebül-Kâsım Kuseyrînin talebesi ve Ebül-Kâsım Gürgânî ile Ebül-
Hasen Harkânînin halîfesidir. Ebül Kâsım da, Ebû Osmân-ı Magribînin, bu da Cüneyd-
i Bagdâdînin halîfesidir. Rûh ilmlerinin mütehassısı idi. Ebû Sa’îd-i Ebül-Hayr
hazretlerinden de feyz aldı. Zâhir ilmlerinde derin âlim idi. Imâm-ı Gazâlînin ve Yûsüf-
i Hemedânînin mürsididir. Dörtyüzotuzdörtde [434] tevellüd ve dörtyüzyetmisyedide
477 [m. 1085] Meshedde, ya’nî Tusda vefât etdi. 969, 1193.
227 — EBÛ BEKR BIN ALÎ HADDÂD-I YEMENÎ “rahmetullahi teâlâ
aleyh”: Hanefîdir. 800 [m. 1397] senesinde vefât etdi. (Kudûrî Muhtasarı)nı serh
etdi. Bu serhı üç cild olup, (Sirâc-ül-vehhâc) adını vermisdir. Bunu ihtisâr ederek
(Cevheretün-neyyire) demisdir. Ibrâhîm Ibnül-Lakânînin ilm-i kelâmda yazdıgı
(Cevhere-tüt-tevhîd) baskadır. Ibrâhîm Lakânî Mâlikî kelâm âlimi ve büyük Velî
olup, 1041 [m. 1632] senesinde vefât etmisdir. Abdülganî ganîmî Meydânînin (Ellübâb)
ismindeki Kudûrî serhı meshûrdur. Ibni Âbidînin talebesi olup, 1274 [m.
1857] de vefât etmisdir.
228 — EBÛ BEKR-I BÂKILLÂNÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Kâdî Muhammed
bin Tayyib, Basrada tevellüd, 403 [m. 1013] de Bagdâdda vefât etdi. Kelâm
âlimi idi. Es’arî mezhebinde idi. Ilmi ve zekâsı çok idi. Istanbula elçi gönderildi.
Çok kıymetli eserleri vardı. 431.
229 — EBÛ BEKR-I BELHÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Hamîdeddîn-i Belhî,
Belh kâdîsı idi. Babası, Ömer bin Mahmûddur. 559 [m. 1165] senesinde vefât etdi.
Fârisî (Makâmât) kitâbı meshûrdur. 578, 885.
230 — EBÛ BEKR-I SIDDÎK “radıyallahü anh”: Adı Abdüllah bin Ebû Kuhâfe
bin Âmir bin Amr bin Kâ’b bin Sa’d bin Teym bin Mürredir. Ilk îmâna gelen
hür adamdır. Büyük tüccâr idi. Bütün malını, evini, barkını Resûlullah ugruna verdi.
Gençlikde de arkadas idiler. Müslimânların birinci halîfesidir. Resûlullah “sallallahü
aleyhi ve sellem” âhırete tesrîf edince, Mekkeden ve Medîneden ve Tâifden
baska, bütün Arabistân mürted oldu. Halîfe, önce Medîneye yakın dört kabîle
üzerine yürüyüp, bunları itâ’ate getirdi. Sonra, onbir kabîleye bölükler gönderdi.
Bunlardan Ikrime emrindeki asker, Yemâmede, Müseylemenin kırkbin askerine
karsı gelemedi. Halîfe, Hâlid bin Velîdi imdâda gönderdi. Hâlid, Talîha ve Sücâh
ve Mâlik bin Nüveyreyi perîsan edip Medîneye dönmüsdü. Yemâmede de büyük
zafer kazandı. Yirmibin mürted öldürdü. Iki bine yakın müslimân sehîd oldu.
Amr ibni Âs da, Huzâ’a kabîlesini îmâna getirdi. Alâ bin Hadremî, Bahreynde çetin
muhârebeler yapıp mürtedleri dagıtdı. Huzeyfe ve Arfece ve Ikrime, Ummân
ve Bahreynde birlesip, mürtedleri bozdular. Onbin mürted öldürdüler. Halîfe, Hâlid
bin Velîdi Irâk tarafına gönderdi. Hîreden yüzbin altın cizye aldı. Hürmüz kumandasındaki
Îrân ordusunu bozdu. Basrada otuzbin kisilik orduyu perîsan etdi.
Imdâda gelen büyük ordudan yetmis bin kâfir öldürüldü. Sonra, çesidli muhârebelerle,
büyük sehrler aldı. Halîfe, Medînede ordu toplayıp, Ebû Ubeyde kumandasında
Sâm tarafına, Amr ibni Âsı da Filistine gönderdi. Sonra Yezîd bin Ebû
Süfyânı Sâma yardımcı gönderdi. Sonra asker toplayıp, hazret-i Mu’âviye kumandasında,
kardesi Yezîde yardıma gönderdi. Hâlid bin Velîdi de, Irâkdan Sâma
gönderdi. Hâlid, askerin bir kısmını Müsennâya bırakıp, birçok muhârebe ve zaferlerle
Sûriyeye geldi. Islâm askerleri birleserek (Ecnâdeyn)de büyük rum ordusunu
yendiler. Sonra, (Yermük)de kırkaltı bin islâm askeri, Herakliüsün ikiyüzkırk
bin askeri ile uzun ve çok çetin savaslar yapıp gâlib geldi. Yüzbinden ziyâde rum
askeri öldürüldü. Üçbin müslimân sehîd oldu. Bu muhârebede islâm kadınları da
harb etdi. Baskumandan Hâlid bin Velîdin ve tümen komutanı Ikrimenin sasıla-
– 1090 –
cak kahramanlıkları görüldü. Bütün bu zaferler, halîfenin cesâreti, dehâsı ve güzel
idâresi ve bereketi ile oldu. Yermük savası yapılırken, halîfe Medînede vefât
etdi.
Hazret-i Ebû Bekr, Asere-i mübesserenin birincisidir. Peygamberlerden sonra,
bütün insanların en üstünüdür. Bütün gazâlarda bulundu. Âyet-i kerîmeler ile
medh olundu. Kur’ân-ı kerîmi kitâb hâlinde ilk toplıyan budur. 13 [m. 634] senesinin
Cemâzil-âhır yirmisekizinci salı gecesi, altmısüç yasında vefât etdi. Resûlullahın
yanındadır. Beyâz idi. Yüzü ve gögdesi za’îf, yanakları üstünde sakalları az,
gözleri çukurca, alnı yumruca idi. 44, 45, 59, 60, 89, 98, 108, 109, 114, 210, 249, 252,
307, 349, 354, 355, 379, 380, 381, 442, 447, 452, 473, 480, 503, 506, 507, 508, 509, 510,
511, 514, 516, 607, 621, 684, 686, 689, 694, 752, 802, 858, 909, 913, 920, 921, 923, 942,
952, 969, 1013, 1014, 1034, 1035, 1051, 1064, 1065, 1066, 1073, 1078, 1083, 1087, 1098,
1126, 1129, 1138, 1144, 1152, 1158, 1160, 1163, 1168, 1180, 1182, 1186.
231 — EBÛ BEKR-I SIBLÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Evliyânın büyüklerindendir.
Adı Ca’fer bin Yûnüsdür. 247 [m. 861] de Samrâda tevellüd, 334 [m. 945]
de Bagdâdda vefât etdi. Mâlikî idi. Cüneyd-i Bagdâdînin talebelerindendir. 50, 60,
109, 1087.
232 — EBÛ BERZE “radıyallahü anh”: Adı Fadl bin Muhammed Eslemîdir.
Eshâb-ı kirâmdandır. Gazâlarda bulundu. Hazret-i Alî ile birlikde hâricîlerle
harb etdi. Horasanda, çok yaslı iken vefât etdi. 640.
233 — EBÛ CA’FER “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Haddâd denir. Cüneyd-i
Bagdâdînin hocalarından idi. 686.
234 — EBÛ CA’FER-I MENSÛR “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Babası, Muhammed
bin Alî bin Abdüllah bin Abbâsdır. Abbâsî hükümdârlarının ikincisi, islâm
halîfelerinin yirmibirincisidir. [95] senesinde tevellüd, 158 [m. 775] senesinde
Mekkede vefât etdi. [136] da, kardesi Abdüllah ölünce, halîfe oldu. [137] de, devletin
kurucusu olan Ebâ Müslimi öldürdü. [145] de Bagdâd sehrini yapdı. 441, 444,
1092, 1106.
235 — EBÛ CEHL: Adı Amr bin Hisâm bin Mugîre bin Abdüllah bin Amr bin
Mahzûmdur. Ebû Hakem ve Ibni Hanzala da denir. Islâmiyyetin en azılı düsmanı
idi. Bedr gazâsında yetmis yasında iken öldürüldü. 376, 509, 513, 1051, 1074, 1081,
1104, 1188.
236 — EBÛ DÂVÜD “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Sekizyüzotuzdördüncü [834]
sırada, Sicstânî ismine bakınız! 164.
237 — EBÜDDERDÂ “radıyallahü anh”: Eshâb-ı kirâmdandır. Hazrec kabîlesindendir.
Bedrden sonraki gazâlarda bulundu. 33 [m. 653] senesinde Sâmda vefât
etdi. 694.
238 — EBÛ DÜCÂNE “radıyallahü anh”: Hazrec kabîlesindendir. Bedr ve
Uhud gazâlarında ve Yemâme cenginde çok kahramanlık yapdı. 11 senesinde, Hâlid
bin Velîdin idâresinde, Müseylemetül-kezzâb ile yapılan Yemâme cenginde sehîd
oldu. Bu cengde müslimânlardan iki bin, mürtedlerden yirmi binden ziyâde telef
oldu. 740, 1152.
239 — EBÛ EYYÛB-I ENSÂRÎ “radıyallahü anh”: Hâlid bin Zeyddir. Eshâb-
ı kirâmın büyüklerindendir. Resûlullah Medîneye hicret edince, bunun
evinde yedi ay müsâfir oldu. Bütün gazâlarda bulundu. Yüzelli hadîs-i serîf bildirmisdir.
50 [m. 670] de, Süfyân bin Avf emrinde Istanbula gelen ve içlerinde
Yezîdin de bulundugu asker arasında otuzüç Sahâbî vardı. Bunlardan hazret-i
Hâlid dizanteriden vefât etdi. Fâtih sultân Muhammedin hocalarından Aksemseddîn
efendi kabrini kesf etdi. Üzerine güzel türbe ile bir câmi’ yapıldı. Ramezânlarda
câmi’lere mahya kurulması emr olununca, 1136 [m. 1723] da uzun iki
– 1091 –
minâre yapıldı. (Mir’at-ülharemeyn) sekizyüzikinci sahîfede diyor ki, (Çifte minâreli
câmi’lere mahya kurulması, sultân üçüncü Ahmed hân devrinde oniki sene
kadar sadr-ı a’zamlık yapmıs olan dâmâd Ibrâhîm pâsanın 1132 [m. 1719] senesinde
ihdas eyledigi bid’atdir.) Eyyûb sultân câmi’i, üçüncü Selîm hân tarafından
1215 [m. 1800] de yeniden yapıldı. Ilk Cum’a nemâzında sultân da bulundu.
Câmi’in son ta’mîrini 1380 [m. 1960] de basvekîl sehîd Adnan Menderes yapdırmısdır.
Türbenin son ta’mîrini ikinci Mahmûd hân yapdırmısdır. Sanduka üzerindeki
yazılar, sultânın el yazısıdır. Türbede asılı levhadaki iki beyti üçüncü Selîm
hân söylemis, Yesârîzâde yazmısdır. Naks-i kadem-i Peygamberî, Birinci Mahmûd
hânın emri ile 1044 [m. 1634] de serâydan türbeye getirildi. Türbe civârındaki
kabrler, (Hadîkat-ül-cevâmi’) de uzun yazılıdır. 333, 1074, 1079, 1105, 1131.
240 — EBÛ EYYÛB-I SAHTIYÂNÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ebû Bekr-il
Basrî, Tâbi’înin büyüklerinden ve fıkh âlimlerindendir. Çok kerâmetleri görüldü.
Basrada deri satardı. Yüzotuzbir 131 [m. 748] senesinde tâ’ûndan, altmısbes yasında
vefât etdi. 211, 1098.
241 — EBÛ EYYÛB-I SÜLEYMÂN “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Medîne-i
münevverede bulunan yedi büyük âlimlerden biridir. 104 [m. 722] de vefât etdi. 66.
242 — EBÛ HANÎFE “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Imâm-ı a’zam Nu’mân bin Sâbit,
Islâm âlimlerinin en büyüklerindendir. 80 [m. 699] senesinde Kûfede tevellüd,
150 [m. 767] de Bagdâdda sehîd edildi. Ikinci Abbâsî halîfesi Ebû Ca’fer Mensûr
zâlim idi. Imâmı, hergün on sopa artdırarak, zındanda dögdürdü. Sopa adedi yüz
oldugu gün, Imâm yıkıldı. Yatarken agzına zehr akıtdılar, sehîd oldu. Fıkh bilgilerini,
Ehl-i sünnet i’tikâdını topladı. Yüzlerce talebesine ögretip, kitâblara geçirilmesine
sebeb oldu. Müslimânlar tarafından kâgıd i’mâli bunun zemânında basladı.
22, 23, 49, 50, 59, 95, 106, 114, 115, 120, 125, 126, 133, 134, 136, 137, 144, 149,
155, 176, 178, 179, 194, 215, 223, 228, 229, 231, 234, 244, 258, 260, 268, 270, 271, 273,
294, 303, 304, 307, 318, 321, 322, 324, 339, 349, 352, 388, 393, 408, 435, (437), 439,
440, 441, 442, 443, 444, 451, 455, 457, 466, 467, 470, 490, 491, 503, 513, 574, 575, 595,
611, 619, 621, 625, 626, 637, 701, 738, 770, 792, 801, 803, 828, 830, 840, 844, 849, 858,
868, 869, 880, 893, 894, 897, 980, 1007, 1077, 1084, 1089, 1094, 1097, 1106, 1107, 1108,
1119, 1127, 1142, 1147, 1156, 1175, 1191, 1193, 1194, 1198.
243 — EBÛ HASEN-I SÜBKÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Alî bin Abdülkâfî hâfız
Takıyyüddîn Sübkî, 683 [m. 1284] de Mısrda Sübk kasabasında tevellüd, 756 [m.
1355] da Kâhirede vefât etdi. Tâc-üddîn-i Iskenderînin talebesidir. Mısrda ve Sâmda
Sâfi’î âlimlerinin reîsi idi. Sâmda kâdıl-kudât ya’nî temyîz reîsi iken imâm-ı Nevevînin
evini ziyâret etdigi zemân, Nevevînin mubârek ayakları basmısdır diyerek
halılara yüzünü, sakalını sürmüsdü. Yüzelliden fazla kitâb yazdı. Ibni Teymiyyeye
çok nasîhat etdi. Ona reddiyye olan kitâblarından (Sifâ-üs-sikâm), Beyrutda (Dârül-
âfâk-ı Cedîde) kitâbevi tarafından ve ofset yolu ile Istanbulda yeniden basılmısdır.
Oglu Abdülvehhâb Tâc-üddîn-i Sübkî, Sâfi’î âlimlerinden olup, 771 [m. 1370]
de Sâmda vefât etmisdir. 136, 341, 348, 360, 448, 450, 454, 458, 496, 498, 499, 1117,
1156, 1181.
244 — EBÛ HÂTIM-I TEMÎMÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Dörtyüzkırkaltıncı
[446] sırada Ibni Hibbân ismine bakınız!
245 — EBÛ HÜREYRE “radıyallahü anh”: Adı Abdürrahmândır. Hayberde
müslimân oldu. Hazret-i Ömer zemânında Bahreyn vâlîsi, hazret-i Osmân zemânında
Mekke kâdîsi ve hazret-i Mu’âviye zemânında Medîne vâlîsi oldu. 57 [m. 676] senesinde,
yetmissekiz yasında Medînede vefât etdi. Abdüllah bin Ömerden sonra, en
çok hadîs bilen budur. 99, 289, 313, 350, 383, 415, 419, 449, 644, 727, 786, 1009, 1066.
246 — EBÛ HUZEYFE BIN UTBE “radıyallahü anh”: Babası Utbe bin Rebî’a
bin Abd-i Sems, Bedr gazâsında Kureys ordusunun kumandanlarından idi. Ut-
– 1092 –
be, kardesi Seybe ve oglu Velîd ile birlikde katl edilmisdi. Ebû Huzeyfe ise ilk îmâna
gelenlerdendir. Gazâların çogunda bulundu. Bedr gazâsında, babası Utbeye ve
kardesi Velîde karsı harb etdi. Yemâme harbinde ellidört yasında sehîd olundu.
Uzun boylu, beyâz, çok güzeldi. Utbe ismine bakınız! 506, 1152, 1185, 1188.
247 — EBÛ ISHAK GÜLÂBÂDÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ebû Bekr Muhammed
bin Ibrâhîm Buhârî Gülâbâdî, Sôfiyye-i aliyyedendir. 380 [m. 990] senesinde
vefât etdi. (Te’arrüf) kitâbı çok kıymetlidir. Ismâ’îl bin Muhammed tarafından
yapılan fârisî serhi 1330 [m. 1912] de Lüknovda basılmısdır. Sârih 434 [m. 1042]
de vefât etmisdir. 1388 [m. 1969] de Câmi’ul-ezherde basılmısdır. 927, 928, 963.
248 — EBÛ ISHAK SÎRÂZÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ibrâhîm bin Alî, Sâfi’î
fıkh âlimlerindendir. 476 [m. 1082] da Bagdâdda vefât etdi. Ebû Ishak Ibrâhîm Isferâînî
418 [m. 1026] de Nisâpûrda vefât etdi. (El-Mühezzeb) kitâbı meshûrdur. 1193.
249 — EBÛ KATÂDE “radıyallahü anh”: Ensâr-ı kirâmdan olup, süvârilerden
idi. 45 [m. 665] de yetmis yasında, Medînede veyâ Kûfede vefât etdi. 991.
250 — EBÛ KEBSE “radıyallahü anh”: Ensâr-i kirâmdan idi. 641.
251 — EBÜL ABBÂS-I MÜRSÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ahmed bin Ömeril-
ensârî, Mâlikî olup, zemânının kutbu idi. Ebül-Hasen-i Sâzilînin halîfesi ve
Tâc-üddîn-i Iskenderî ile Imâm-ı Busayrînin ve Abdüllah-i Isfehânînin mürsidleridir.
686 [m. 1287] da Iskenderiyyede vefât etdi. 386, 419, 1084, 1181.
252 — EBÜL-BEKÂ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Seyh-ül-islâm idi. Tütün günâh
degildir derdi. Ebülbekâ Muhammed bin Ahmed bin Diyâüddîn Sâgânî baskadır.
Yediyüzseksendokuzda tevellüd, sekizyüzellidört 854 [m. 1450] senesinde
vefât etmisdir. (Kâfî) serhı olan (Sâfî) ve Nesefînin (Vâfî)sine serhı ve (Diyâülma’neviyye
alâ mukaddime-til-gazneviyye) ve (Mecma’ul-bahreyn) serhı ve (Menâkıb-
ül-Imâm-il-a’zam) kitâbları meshûrdur. 638.
253 — EBÜLBEREKÂT NESEFÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Yediyüzonyedinci
[717] sırada, Nesefî Abdüllah ismine bakınız!
254 — EBÜLHÂRIS BIN ALKAMA: Necrandan Resûlullaha gelen altmıs hıristiyanın
en âlimi idi. 369.
255 — EBÜL-HASEN-I ALÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Babası Alî bin Müzeyyen
idi. Sôfiyye-i aliyyedendir. 323 [m. 934] de Mekkede vefât etdi. 91.
256 — EBÜL-HASEN-I ES’ARÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Adı Alî bin Ismâ’îldir.
Ehl-i sünnetin i’tikâddaki iki imâmından biridir. 260 veyâ 266 [m. 879] da Basrada
tevellüd, 324 veyâ 330 [m. 941] da Bagdâdda vefât etdi. (Kitâb-ül’ulûm)u
[1953] de ingilizceye terceme edilmisdir. 22, 60, 409, 491, 492, 701.
257 — EBÜL-HASEN-I HARKÂNÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Sôfiyye-i
aliyyenin büyüklerindendir. Hâl tercemesi (Resehât)da ve (Tezkiret-ül Evliyâ)da
ve (Nefehât)da yazılıdır. Adı, Alî bin Ca’ferdir. Bâyezîd-i Bistâmînin rûhâniyyetinden
terbiye gördü. (Esrâr-ı sülûk) kitâbını Salâhâddîn-i Usâkî türkceye çevirmisdir.
(Besâret-nâme) kitâbı çok kıymetlidir. 425 [m. 1034] de Harkanda vefât etdi.
395, 969, 1051, 1090.
258 — EBÜL-HASEN-I SÂZILÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Nûr-üddîn Alî bin
Abdüllah serîfdir. Mâlikîdir. 592 [m. 1196] de Tûnusda Sâzile kasabasında tevellüd
etdi. Silsilesi, Sırrî Sekâtîden gelmekdedir. Bir yoldan da, seyyid Ahmed Rıfâ’îye
baglanmakdadır. Iskenderiyyede Sâzilî tarîkatini te’sîs etdi. (Her istedigim
zemân, Resûlullahı bas gözümle görmezsem, kendimi Onun ümmeti saymam)
buyururdu. (Hizb-ülbahr) düâ kitâbı meshûrdur. Mekke yolunda 654 [m. 1256] de
vefât etdi. Ebül Hasen Alî bin Nâsirüddîn Sâzilî Mâlikî baskadır. 386, 497, 733, 744,
909.
259 — EBÜL-HÜSEYN BIN SEM’ÛN “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Muhammed
– 1093 –
bin Ahmeddir. (Nâtık-ı bil-hikme) adı ile meshûrdur. Birgün Bagdâdda, minberde
va’z veriyordu. Minberin önünde oturanlardan biri uyudu. Ibni Sem’ûn hemen
susdu. Uyandıgı zemân (Resûlullahı rü’yâda gördün degil mi?) dedi. Evet gördüm
dedi. (Seni uyandırıp da, tatlı rü’yânı yarıda bırakmamak için susdum) buyurdu.
Zâhid olmagı, dünyâya gönül baglamamagı söylüyorsun, kendin yeni, sık giyiniyorsun
ve çesidli yemekler yiyorsun dediklerinde, Allahü teâlâyı, islâmiyyetin emr
etdigi gibi bilen kimseye, dünyâ malı zarar vermez buyurdu. (Allahü teâlânın adı
bulunmıyan söz, kıymetsizdir. Allahü teâlâyı hâtırlamadan susmak, bosuna vakt
geçirmekdir. Ibret almadan bakmak fâidesizdir) buyururdu. 387 [m. 997] senesinde
vefât etdi. Evinin bagçesine defn edildi. Otuz dokuz sene sonra kabristâna nakl
etmek îcâb etdi. Kefeni hiç solmamıs, yepyeni görüldü. 92.
260 — EBÜL-HÜSEYN MÜSLIM “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Altıyüzdoksanyedinci
[697] sırada Müslim ismine bakınız!
261 — EBÜL-HÜSEYN-I NÛRÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ahmed bin Muhammed,
Cüneyd-i Bagdâdînin arkadası idi. 295 [m. 907] de ölünce, Cüneyd, (Ilmin
yarısı gitdi) buyurdu. 564.
262 — EBÛ LEHEB: Resûlullahın amcası idi. Düsmanı idi. Bedr gazâsından yedi
gün sonra çiçek hastalıgından Mekkede öldü. Kokdu. Karısı Ümm-ı Cemîl, Ebû
Süfyân bin Harbin hemsîresi idi. 376, 378, 389, 391, 509, 513, 714, 1051, 1162,
1186.
263 — EBÜL-KÂSIM-I SEMERKANDÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Muhammed
bin Yûsüf, Hanefî fıkh âlimlerindendir. 556 [m. 1161] senesinde vefât etdi. (Câmi’ul-
fetâvâ) kitâbı meshûrdur. Buna (Câmi’ul kebîr) de denir. (Mültekıt) ve
baska kitâbları da vardır. 286.
264 — EBÜLLEYS-I SEMERKANDÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Nasr bin Muhammed,
hanefî fıkh ve tefsîr âlimidir. (Bostân-ül’Ârifîn), (Tenbîh-ül-gâfilîn), (Mukaddime)
kitâbları meshûrdur. (Ebülleys tefsîri)nin türkçe Mûsâ Iznikî tercemesi
m. 1983 de basılmısdır. 373 [m. 983] de vefat etdi. 45, 268, 583, 611, 644, 792.
265 — EBÜLVEFÂ: Ebülvefâ bin Ma’rûf Hamevî, halvetî mesâyihindendir.
1016 [m. 1607] da Hamâda vefât etdi. Tâc-ül-ârifîn Muhammed Ebül-Vefâ 501 h.
[m. 1107] de Irâkda vefât etdi. Seyh Müslih-uddîn Mustafâ Vefâ bin Ahmed, 896
[m. 1490] da Istanbulda vefât etdi. Abdüllatîf-i Kudsînin, bu da Zeyn-üddîn-i
Hâfînin halîfesidir. Hocası Bursada Zeynîlerde, kendisi Vefâdadır. 1197.
266 — EBÛ MENSÛR-I MÂTÜRÎDÎ: Muhammed bin Mahmûd, Ehl-i sünnetin
iki i’tikâd imâmından birincisidir. Hocası Ebû Nasr-ı Iyâd, Ebû Bekr-i Cürcânînin
talebesi idi. Bu da imâm-ı Muhammed Seybânînin talebesi idi. 333 [m. 944]
de Semerkandda vefât etdi. Kabrini bir yehûdî ruslardan satın alarak eglence
yeri yapdı. Istanbuldan gelen Ihlâs sirketi, bu çirkin hâli görünce, 1416 h.k. [1996
m.]de, [yehûdîden 30000] dolara satın alarak kıymetlendirdi. Imâm-ı a’zam Ebû
Hanîfeden gelen kelâm bilgilerini kitâblara geçirdi. Îzâh ve isbât etdi. 22, 439, 491,
492, 701.
267 — EBÛ MÛSÂ DÎNEVERÎ: Bâyezîd-i Bistâmînin talebesinden idi. Adı Ahmed
bin Dâvüddür. Çok kitâb yazdı. 281 [m. 894] senesinde vefât etdi. 684.
268 — EBÛ MÛSEL-ES’ARÎ “radıyallahü anh”: Abdüllah bin Kays, Eshâb-ı
kirâmdandır. Hicret-i seniyyeden evvel, Yemenden iki kardesi ve arkadasları ile
Habesistâna gitdi. Orada Ca’fer-i Tayyar “radıyallahü anh” ile konusarak müslimân
oldu. Hayberin fethinde Medîne-i münevvereye geldi. Resûlullahın “sallallahü
aleyhi ve sellem” Zebîd, Aden ve Yemende vâlîsi idi. Ömer “radıyallahü anh”
zemânında da Basra ve Kûfe vâlîliklerinde bulundu. Çok memleketler feth etdi.
Sıffîn muhârebesinden sonra, sulh için hazret-i Alînin “radıyallahü anh” vekîli idi.
Hazret-i Mu’âviyenin vekîli olan Amr ibni Âsın “radıyallahü anhümâ” dehâsı kar-
– 1094 –
sısında maglûb olmusdu. Kırkiki 42 [m. 662] senesinde Kûfede veyâ Mekke-i mükerremede
vefât etdi. Yazılarda islâm târîhini ilk kullanan budur.
269 — EBÛ NASR-I AKTA “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ahmed bin Muhammed,
fıkh âlimidir. 474 [m. 1082] senesinde Isfehânda, Ram Hürmüz sehrinde vefât
etdi. 161.
270 — EBÛ NU’AYM: Yetmissekizinci [78] sırada, Ahmed ismine bakınız!
271 — EBÛ SA’ÎD-I FÂRÛKÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: [1196] da Rampurda
tevellüd ve binikiyüzelli 1250 [m. 1834] senesinde fıtr bayramında, hacdan dönerken
(Tonk) sehrinde vefât etdi. Delhîye getirilip, mürsidi Abdüllah-i Dehlevînin
yanına defn edildi. Fârisî (Hidâyet-üt-tâlibîn) kitâbı çok kıymetlidir. Urdu
tercemesi ile birlikde 1385 [m. 1965] de Karasinin Nâzımâbâd kasabasında basılmısdır.
Bunun babası Safiyyülkadr, [1165] de tevellüd ve 1236 [m. 1820] senesinde
(Lucknow)da vefât etdi. Ebû Sa’îd hazretlerinin üç oglu vardı. Birincisi Ahmed
Sa’îddir. [Bu isme bakınız!] Ikincisi Abdülganî Müceddidî, [1235] de tevellüd ve
binikiyüzdoksanaltı 1296 [m. 1879] da Medîne-i münevverede vefât eyledi. (Hüvelganî)
adındaki Abdüllah-i Dehlevî hazretlerinin makâmâtını fârisî olarak yazmısdır.
Bu eseri [1296] da Hindistânda basılmısdır. Üçüncü oglu, Abdülmugnî, 1291
[m. 1874] de Medîne-i münevverede vefât etdi.
272 — EBÛ SA’ÎD-I HAREZMÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Muhammed bin
Mensûr, üçüncü selçûkî sultânı Meliksâhın vezîrlerindendir. 494 [m. 1101] senesinde
vefât etmisdir. Mirzâ Ebû Sa’îd bin Muhammed baska olup, Mîrân sâhın torunu
idi. Ubeydüllah-ı Ahrâr hazretlerinin sohbetinde bulundu. Düâsını alıp, Semerkand
sultânı oldu. 873 [m. 1468] senesinde Uzun Hasenle harb ederken sehîd
oldu. Yerine geçen oglu mirzâ Ahmed de, Ubeydüllah hazretlerinden feyz almıs
ve 899 [m. 1494] senesinde vefât etmisdir. 441.
273 — EBÛ SA’ÎD-I HARRÂZ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ahmed bin Îsâ, Sôfiyye-
i aliyyedendir. 277 [m. 890] de Bagdâdda vefât etdi. 91, 420, 939.
274 — EBÛ SA’ÎD-I HUDRÎ “radıyallahü anh”: Ismi Sa’ddır. Kendisi ve babası
Mâlik bin Sinân Sahâbedendir. Babası Uhud gazâsında sehîd olmusdu. Uhudda
onüç yasında idi. Diger gazâlarda bulundu. 64 [m. 683] senesinde vefât etdi. Istanbulda
Ka’riyye câmi’i yanında denilmekdedir. 383, 392.
275 — EBÛ SA’ÎD KÜKBÛRÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Erbil meliki idi. Ismi
El-Muzaffer ibnü Zeynüddîn-i Alî bin Büktekindir. Salâhüddîn-i Eyyûbînin enistesidir.
Mevlid gecelerinde yapdıgı büyük ziyâfetleri meshûrdur. 630 [m. 1232] da
haçlı ordularına karsı Akkâ kal’ası cihâdında sehîd olmusdur. 378, 1120.
276 — EBÛ SELEME “radıyallahü anh”: Resûlullahın halası Berre ile Abdül-
Esed bin Hilâl Mahzûmînin ogludur. Ismi Abdüllahdır. Resûlullahın ve hazret-i
Hamzanın Süveybeden süt kardesidir. Habesistâna ve Medîneye zevcesi ile ilk hicret
eden budur. Bedr ve Uhud gazâlarında akrabâları olan Mahzûm ogullarına karsı
kahramanca cihâd etdi. Uhudda aldıgı yaradan kan akarken, Resûlullah mubârek
elleri ile gözlerini kapayıp hayr düâ etdi. Böylece sehîd oldu. 1186.
277 — EBÛ SELEME “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Asere-i mübessereden Abdürrahmân
bin Avfın ogludur. Tâbi’înin büyüklerindendir. Yirmiiki [22] senesinde
tevellüd, 94 [m. 713] senesinde vefât etdi. 66.
278 — EBÜSSÜ’ÛD EFENDI “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ahmed bin Mustafâ,
onüçüncü seyh-ul-islâmdır. Cinnîlere de fetvâ verirdi. Eyyûbde yazılı medresedeki
odası, simdi de duruyor. 896 [m. 1490] da tevellüd, 982 [m. 1574] de vefât
etdi. Eyyûb câmi’i karsısındadır. 952 [m. 1544] de seyh-ul-islâm oldu. Tefsîri ve fetvâları
çok kıymetlidir. 156, 233, 244, 248, 249, 271, 297, 305, 464, 604, 698, 714, 734,
897, 1125, 1171.
– 1095 –
279 — EBÛ SÜFYÂN BIN HARB “radıyallahü anh”: Dedesi Ümeyye bin
Abd-i Sems bin Abd-i Menâfdır. Hazret-i Mu’âviyenin babasıdır. Islâmın büyük düsmanı
idi. Kureys ordusunun bas kumandanı olup, çok müslimân sehîd etdi. Resûlullahın
kayın pederi idi. Mekke feth olunacagı zemân islâm ordusuna gelip müslimân
oldu. Tâif gazâsında bir gözü, Yermük harbinde ikinci gözü sehîd oldu. 31 [m.
651] senesinde seksensekiz yasında vefât etdi. 380, 785, 1094, 1110, 1129, 1138, 1186.
280 — EBÛ SÜFYÂN BIN HÂRIS “radıyallahü anh”: Resûlullahın amcası oglu
ve süt kardesidir. Önce çok severken, Nebî oldugunu bildirince çok düsman oldu.
Mekke fethine gidilirken yolda îmâna geldi. Yapdıklarına utandıgından Resûlullahın
yanında basını eger, mubârek yüzüne bakamazdı. Huneyn gazâsında Resûlullahın
yanından hiç ayrılmadı. Düsmana kılınç sallarken, Resûlullahın mubârek
ayagını öper, afv dilerdi. (Ebû Süfyân Cennet yigitlerindendir) hadîs-i serîfi
ile sereflendi. 20 [m. 641] senesinde Medînede vefât etdi. Resûlullaha çok benziyen
yedi kisiden biri bu idi. 506.
281 — EBÛ SÜLEYMÂN-I DÂRÂNÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Abdürrahmân
bin Ahmed, âlim ve müttekî idi. 205 [m. 820] senesinde Sâmda vefât etdi. 691,
728, 788.
282 — EBÛ TÂLIB: Resûlullahın amcası ve hazret-i Alînin babası idi. Resûlullah
sekiz yasında iken dedesi vefât edince, Ebû Tâlibin yanında kaldı. Islâma
düsmanlık etmedi. Hicretden üç sene önce, seksen yasını asmıs olarak vefât etdi.
Diriltilerek îmân etdigi, Ibni Hacer-i Mekkînin (Ni’met-ül-kübrâ) mevlid kitâbında
ve (Mir’ât-i Mekke) 1096 sahîfesinde yazılıdır. Dört oglu ve Ümm-i hânî
ve baska bir kızı vardır. 353, 388, 389, 740, 1051, 1068, 1075, 1085, 1100, 1139,
1185, 1186.
283 — EBÛ TÂLIB-I MEKKÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Muhammed bin Alî
mâlikî, Sôfiyye-i aliyyenin meshûrlarındandır. 386 [m. 996] senesinde Bagdâdda
vefât etdi. (Kût-ül-kulûb) kitâbı meshûrdur. 689.
284 — EBÜTTUFEYL ÂMIR BIN VÂSILE “radıyallahü anh”: Uhud günü tevellüd,
100 [m. 718] senesinde Mekkede vefât etdi. Eshâb-ı kirâmdan en son vefât
eden budur. 441.
285 — EBÛ UBEYDE BIN CERRÂH “radıyallahü anh”: Âmir bin Abdüllah
bin Cerrâh bin Kâ’b bin Dabbe bin Hars bin Fehr, bütün gazâlarda bulundu. Çok
kahramân idi. Bedrde pederini katl etdi. Uhudda Resûlullahın yanagına batan iki
demir halkayı disleri ile çekip çıkardı. Rumlar ile olan muhârebede, senelerce nefer
olarak savasırken, halîfe Ömer “radıyallahü anh” tarafından Sâm ordularına
bas kumandan yapıldı. Adâleti ile rum halkını hayretde bırakdı. Sâmlıların seve
seve îmân etmelerine sebeb oldu. Onsekiz [18] senesinde, ellisekiz yasında, Kudüs
ile Remle arasında tâ’ûndan vefât etdi. 370, 510, 738, 1090.
286 — EBÛ ÜMÂME “radıyallahü anh”: Sadî bin Aclân-i Bâhilî, sahâbîdir. Yüzelli
hadîs-i serîf haber vermisdir. Mısrda yerlesdi. Humsda, 81 [m. 700] senesinde
vefât etdi. Sâmda en son vefât eden budur. 164, 365.
287 — EBÛ YA’KÛB-I BASRÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Sôfiyyedendir.
687.
288 — EBÛ YA’LÂ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ahmed bin Alî, hadîs âlimidir.
(Müsned) kitâbı meshûrdur. [210] da tevellüd, 307 [m. 920] senesinde Mûsulda vefât
etdi. 392, 424.
289 — EBÛ YÛSÜF “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ya’kûb bin Ibrâhîm Ensârî, Ebû
Hanîfenin talebesinin en büyügüdür. Hanefî mezhebinde ilk kitâb yazan budur. 113
[m. 731] senesinde Kûfede tevellüd, 182 [m. 798] de Bagdâdda vefât etdi. (Kitâbül-
harâc)ı fransızcaya terceme edilmisdir. 72, 120, 132, 133, 137, 139, 155, 167, 202,
– 1096 –
231, 234, 240, 268, 288, 293, 294, 300, 301, 304, 324, 414, 415, 439, 444, 567, 575, 586,
591, 593, 616, 621, 625, 637, 648, 801, 803, 806, 809, 824, 826, 830, 857, 861, 862, 866,
868, 897.
290 — EBÛ ZER-I GIFÂRÎ “radıyallahü anh”: Müncidde Zer kelimesinde Gaffârî
yazıyor. Ilk müslimân olanlardandır. Hendekden sonra Medîneye geldi. 32 [m.
652] senesinde Medîneye yakın Rebzede vefât etdi. Hadîs-i serîf ile medh edilmisdir.
364, 447, 694.
291 — ECHÜRÎ ALÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Mısrdaki Mâlikî âlimlerinin
büyüklerindendir. [967] de tevellüd, 1066 [m. 1656] da vefât etdi. Tütün içmenin
mubâh olduguna fetvâ verdi. 398, 629, 632, 633, 639, 998.
292 — EDISON: Thomas, Amerikalı fizikcidir. 1263 [m. 1847] de tevellüd,
1350 [m. 1931] de vefât etdi. Phonograph, megaphon, elektrik ampulüne son seklini
vermisdir. 433, 704.
293 — EFLÂTUN: Platon, eski yunan felsefecisidir. Sokratın talebesi, Aristonun
hocasıdır. Avrupalılar, mîlâddan [429] sene önce tevellüd etmis diyorlar ise
de, Îsâ “aleyhisselâm” zemânında yasadıgı (Burhân-ı kâtı)da yazılıdır. Mısra da gitdi.
Sekseniki yasında vefât etdi. Çok kitâb yazdı. Tenâsüha inanırdı. (Trinite) denilen
(Teslîs) inancını ilk olarak ortaya çıkaran budur. Îsâ “aleyhisselâm” göke çıkarıldıkdan
sonra, dört Incîli yazanlar, bu inancı karısdırarak, beseriyyeti büyük
felâkete sürüklediler. 43, 758, 761, 955, 1078, 1128, 1171.
294 — EHÎ ÇELEBÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Dokuzyüzyetmisdokuzuncu
[979] sırada Yûsüf bin Cüneyd ismine bakınız! 90, 454, 467, 1084.
295 — EINSTEIN: Aynstayn, Alman fizikçisi bir yehûdîdir. 1296 [m. 1879] da
tevellüd, 1375 [m. 1955] de vefât etdi. 539, 554, 967, 968, 1042.
296 — EKBER SÂH: Celâleddîn Muhammed, Hindistânda Bâbür sâhın torunu
ve Hümâyûn sâhın ogludur. 949 [m. 1542] da tevellüd, 1014 [m. 1605] de vefât
etdi. [963] de hükûmet reîsi oldu. Mecûsî, Berehmen ve Hıristiyanlara hürriyyet
tanır. Müslimânlara zulm, iskence ederdi. Egrede büyük türbesi vardır. 1079,
1106, 1167.
297 — EKMELÜDDÎN “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Altıyüzkırkyedinci [647] sırada
Muhammed bin Mahmûd ismine bakınız! 636.
298 — ELBÂB ALÎ: Alî Muhammed, Îrânda 1236 [m. 1821] da tevellüd etdi.
Tesavvuf ile felsefeyi karısdıranlardan (Ahmed Zeyneddîn Ihsâî)nin talebesi idi.
Îrân ve Hindistânda dolasdı. Birkaç def’a hacca gitdi. [1260] da Sîrâzda yeni bir din
kurdu. Sîrâzda bir büyük câmi’, Kâ’be ve kıble yapdı. Yalnız iki rek’at sabâh nemâzı
ile senede bir ay oruc farzdır dedi. (Bâbî) denilen bu dîne girmiyenleri öldürmek
halâldir dedi. Öldürüldükden sonra, Kurre-tül-ayn adında bir acem kızı, bu
dîni yaymaga çalısdı. Mini etek ve çıplak gezmek modasını çıkardı. Yakalanıp diri
olarak yakıldı. Bâb fikrlerini, yirmiüç kitâbda bildirdi. Buna Behâîlik denildi.
1266 [m. 1850] da Îrân hükûmeti tarafından, Tebrîzde kursuna dizildi. 483, 1082.
299 — ELMALILI HAMDI “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Muhammed Hamdi bin
Nu’mân, Antalyanın Elmalı kazâsında [1294] de tevellüd, 1361 [m. 1942] de, Istanbulda
vefât etdi. Erenköydedir. Sultân ikinci Abdülhamîd hân zemânında yetisen
din adamıdır. Zemânının âlimi idi. Tefsîri meshûrdur. 198, 207, 216, 461, 722, 726.
300 — EMÎR GILÂL “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Seyyiddir. Muhammed Buhârînin
üstâdıdır. Buhârânın Sûhârî kasabasında tevellüd, 772 [m. 1370] de orada
vefât etdi. Hâce Bâbâ Semmâsînin talebesi idi. Gençliginde güres yapardı. Sonra,
çömlekcilik yapdıgı için Gilâl ismi ile meshûr olmusdur. 89, 957, 969.
301 — EMÎR SULTÂN “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Adı Muhammed Semsüddîndir.
Buhârâda tevellüd etdi ve oradaki Evliyâdan feyz aldı. Kerâmetleri görül-
– 1097 –
dü. Bursada molla Fenârîden okudu. Yıldırım Bâyezîde dâmâd oldu. 833 [m.
1430] de vefât etdi. Ismi ile anılan câmi’ yanındaki türbesindedir. 1103, 1138.
302 — ENES BIN MÂLIK BIN NADR “radıyallahü anh”: Ebû Hamza Ensârî
Huzrecîdir. Dokuz yasında Resûlullaha hizmete baslayıp, vefâtlarına kadar
ayrılmadı. Yüz yaslarında, [91] de vefât etdi. Imâm-ı Mâlikin babası Enes baskadır.
374, 383, 384, 441, 616, 641, 642, 643, 646, 651, 784, 1010, 1035, 1106.
303 — ENGELS: Fredirik Engels bir Alman fabrikatörünün ogludur. 1235 [m.
1820] de tevellüd, 1313 [m. 1895] de vefât etdi. Carl Marx ile birlikde komünist beyânnâmesini
nesr etdi. 523, 1126.
304 — ENVER PÂSA: (Islâm Ahlâkı) 474.cü sahîfeye bakınız!
305 — ENVER ÖREN: Hüseyn Hilmi Isıkın en çok sevdigi talebesi ve dâmâdıdır.
1939 da Denizlide tevellüd etdi. Ihlâs Holdingin ve Türkiye gazetesinin sâhibidir.
Ehl-i sünnet bilgilerinin basılmasına ve yayılmasına çok hizmet etmisdir.
306 — ESÎRÜDDÎN-I EBHERÎ: Müfaddal bin Ömer, matematik, astronomi,
fizik ve mantık âlimi idi. Mûsulda ve Anadoluda bulundu. (Hidâye) fizik kitâbını
yazmıs, Hüseyn Kâdî mîr bunu serh etmisdir. (Îsâgûcî) mantık kitâbı da meshûrdur.
Îsâgûcî yunancada baslangıç demekdir. 663 [m. 1265] de vefât etdi. Esîreddîn
Muhammed Ebû Hayyân Endülüsî 745 [m. 1344] de Mısrda vefât etdi. 538.
307 — ESMÂ “radıyallahü anhâ”: Hazret-i Ebû Bekrin büyük kızı, asere-i
mübessereden Zübeyr bin Avvâmın zevcesi idi. 73 [m. 692] senesinde, yüz yasında
vefât etdi. 1066, 1185.
308 — ESREFZÂDE-I RÛMÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Abdüllah bin Esref
bin Muhammed Mısrî, babasının ismi ile söhret bulmusdur. Kâdirî mesâyıhindendir.
Çok kitâb yazdı. (Müzekkin-nüfûs) kitâbı meshûrdur. Sekizyüzseksendokuz
889 [m. 1484] senesinde Iznikde vefât etdi. 1055.
309 — EVZÂÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Abdürrahmân bin Amr Evzâî, 88 [m.
707] de Ba’lebekde tevellüd, 157 [m. 774] de vefât etdi. Sâmın en büyük fıkh âlimi
idi. Beyrutun cenûbunda, kendi adını tasıyan câmi’ kıblesindedir. 219, 789.
310 — EYYÛB “aleyhisselâm”: Benî-Îsrâîl Peygamberlerindendir. Yedi kisi
îmân etdi. Çok malı ve on oglu vardı. Çocukları öldü. Malı, mülkü gitdi. Hasta oldu.
Hep sükr etdi. Yaralarının kurtlandıgını büyük âlim Alâüddîn-i Attâr yazmakdadır.
Yeniden sıhhat verildi. Çok malı ve çocukları oldu. Yüzkırk sene yasadı. 356,
482, 844.
311 — EYYÛB SABRI PÂSA “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ikinci Abdülhamîd
hânın amirallerinden idi. 1308 [m. 1890] de vefât etdi. Türkçe (Mir’ât-ül-Haremeyn)
târîh kitâbı bes cilddir. Türkçe (Târîh-i Vehhâbiyân) kitâbı 1296 [m. 1879] da Istanbulda
basdırılmısdır. 377, 458, 525.
312 — EYYÛB-I SAHTIYÂNÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ikiyüzkırkıncı
[240] sırada, Ebû Eyyûb ismine bakınız! 211.
313 — FADL “radıyallahü anh”: Resûlullahın amcası olan hazret-i Abbâsın büyük
ogludur. Annesi, Meymûne vâlidemizin hemsîresi olan Lübâbe idi. Huneynde
çok kahramânlık gösterdi. Resûlullah yıkanırken su döküyordu. Çok güzel idi.
Yermük gazâsında sehîd oldu. 995.
314 — FADL BIN RUZBEHÂN “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Isfehânlıdır. Ehl-i
sünnet âlimlerindendir. Sî’îlerden Ibnül-Mutahhiri red eden (Ibtâl-ül-menhec-il-bâtıl)
kitâbı çok kıymetlidir. 852 [m. 1448] senesinde yazmısdır. Abdül-Hâlık-ı Goncdüvânînin
vasıyyetlerini serh eden (Serh-ul-vasâyâ) kitâbı da meshûrdur.
315 — FADLULLAH-I HURÛFÎ: Fadlullah bin Abdürrahmân Tebrîzî, hurûfîlik
denilen sapık inançların kurucusudur. Bir acem yehûdîsidir. 741 [m. 1340] de Îrâ-
– 1098 –
nın kuzeyinde Esterâbâd sehrinde tevellüd, 796 [m. 1393] da Tîmûr hânın oglu Mîrân
sâh tarafından, babasının emri ile öldürüldü. Karâmıtî fırkasının döküntülerinden
idi. (Câvidân) adında fârisî büyük bir kitâb yazdı. Burada Kur’ân-ı kerîmdeki
harflere ma’nâlar vererek, kendisinin tanrı oldugunu bildirdi. Bütün dinleri inkâr
ve islâmiyyet ile alay etdi. Talebesinden Semseddîn adındaki hurûfînin halîfesi
Bâyezîdin talebesinden olan Feristeh oglu denilen Abdülmecîd Izzeddîn (Asknâme)
adı ile, bu kitâbı genisletdi. Kitâblarında dinsizlik, ahlâksızlık oldugundan ve herseye
halâl dediklerinden gizli tutarlar. (Sır) derler. Tîmûr hân, Fadlullahı öldürtdü.
Tekkelerini dagıtdı. Esterâbâd sehrini yakdı, yıkdı. Islâmiyyeti bu sapıklardan temizledi.
Yavuz sultân Selîm hân, sî’îligin yayılmasını önledigi gibi, Tîmûr hân da bu
din ve ırz düsmanlarının yayılmasını önleyerek, islâmiyyete çok büyük hizmet etmisdir.
Hurûfîlik sonradan bektâsî tekkelerine yayıldı. Bektâsî adını müslimânlardan
alarak, kendilerine mâl etdiler. 500, 501, 502, 503, 1076, 1101, 1155, 1183.
