145 — BÂBÂ ÂBRIZ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: (Resehât) kitâbında diyor ki,
(Ubeydüllah-i Ahrâr hazretlerinin dedelerinden Ömer Dagistânî, Hasen-i Bulgârînin,
bu da Muhammed Râzînin, bu da Hasen-i Sekânın, bu da Ebünnecîb-i Sühreverdînin
talebesidir. Bâbâ Âbriz, seyh Ömerin talebesi olup, çok kerâmetleri görülmüsdür.)
745.
146 — BÂBERTÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Altıyüzkırkyedinci [647] sırada,
Muhammed bin Mahmûd Bâbertî ismine bakınız!
147 — BÂBÜR SÂH “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Emîr Tîmûr Gürgân hânın oglu
olan Esterâbâd fâtihi Mîrân sâhın torunu sultân Ebû Sa’îdin torunudur. Sultân
Ebû Sa’îd, Ubeydüllah Ahrârın düâsını almısdı. Bâbür, 888 [m. 1482] de tevellüd,
933 [m. 1526] de Hindistânı alıp büyük bir islâm devleti kurdu. Bu devlet 1274 [m.
1858] senesinde ingilizlerin isgâline kadar, 342 sene sürdü. 937 [m. 1530] de vefât
etdi. Kâbildedir. Âlim, âdil ve edîb idi. Hayâtını kendi yazdı. (Tüzük Bâbürî) dedigi
bu kitâbı, Ekber sâh zemanında Çagatay dilinden fârisîye, sonra ingilizceye
terceme ve nesr edildi. Bâbürün kurdugu (Tîmûr ogulları) veyâ (Gürgâniyye) devletinin
onyedi hükümdârı vardır. 1097.
148 — BACON: Ingilterenin büyük fizikcisi idi. Fransisken tarîkatinde papas
idi. 610 [m. 1214] da tevellüd, 691 [m. 1292] de vefât etdi. 27.
149 — BÂKÂNÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Nûreddîn Mahmûd Bâkânî Kâdirî,
Hanefî fıkh âlimidir. Dokuzyüzseksenyedi 987 [m. 1579] de vefât etmis olan allâme
seyh-ul-islâm Muhammed Behnesînin talebesidir. (Mecrel-enhür) adındaki
(Mültekâ) serhı çok kıymetlidir. Bu serhıni dokuzyüzdoksanbes 995 [m. 1577] de
temâmlamısdır. (Risâletü-fissürût-is-salât-il-cum’a) ve (Serh-ün-nikâye-muhtasaril-
vikâye) kitâbları da vardır. 1003 [m. 1594] senesinde vefât etdi. 269, 1084.
150 — BÂKÎ EFENDI “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Mahmûd Abdülbâkî efendi,
hem sâ’ir, hem âlim idi. 933 [m. 1526] de tevellüd, 1008 [m. 1600] de vefât etdi.
Edirnekapıdadır. Nisâncı pâsayı cedîd yanında (Bâkî efendi mescidi)ni yapdırdı.
Kâdîasker iken vefât eyledi. Önce sarâc çıragı idi. Sonra ilm adamı oldu. Müderrislik
yapdı. Hazret-i Hâlid bin Zeydin bildirdigi hadîs-i serîfleri toplamısdır.
374.
151 — BARNABAS: Pâkistânda çıkan (Müslimmerks) mecmû’ası 1393 [m. 1973]
târîhli nüshasında diyor ki: (Joseph Barnabas, Kıbrısda dogdu. Yehûdî idi. Îsâ aleyhisselâma
îmân etdi. Eshâbından oldu. Fekat oniki Havârîsinden olup olmadıgı belli
degildir. Îsâ aleyhisselâma inandıgı ve çok sevdigi için, Havârîler, ona (Barnabas)
ismini verdiler. Fransızlar (Saint Barnabe) diyorlar. 11 Hazîranda yortusunu
yapıyorlar. Yunan felsefesine saplanmıs olan Bolüs, buna yanasdı. Yıkıcı fikrleri-
– 1079 –
ni asılamak için, kendisi ile senelerce arkadaslık yapdı. Avlıyamıyacagını anlayınca,
düsmanlıgını açıga vurdu. Ikisinin tarafdârları çogalarak Îsevîler ikiye ayrıldı.
Polcüler Avrupa krallarını elde edip kuvvetlendiler. Barnabacıların ise sayıları artdı.
Bunlardan Antakya piskoposu Lucian, teslîse inanmadıgı için 312 de öldürüldü.
Bunun talebesi, Libyalı Ariusa, Iskenderiyye piskoposu Peter tarafından kilisede
vazîfe verildi. Sonra aforoz edildi. Çünki, bu da, Barnabas gibi, Îsâ insandır.
Ona tapılmaz diyordu. Büyük Kostantinin zevcesi Polcü, kızkardesi Kostantinia
ise Ariuscu olmusdu. Iskenderiyyenin yeni piskoposu Aleksander ile Ariusun
düsmanlıgı, Kostantinin milletini ikiye bölüyordu. Iznik toplantısında Ariusun aforoz
edilmesine ve Barnabas Incîlinin yok edilmesine ve bu Incîli okuyanların öldürülmelerine
karâr verildi. Ariuscular yok edilmege baslandı. Kostantin pismân
olup, Ariusu Istanbula da’vet etdi ise de, gelirken öldürüldü. F.P. Sozzini 1562
de bir kitâb yazarak teslîsi red etdi. 1578 de Transilvanyada Kalusenberge gitdi.
Buranın hükümdârı Ariuscu idi. Buranın piskoposu Francis David de [1510-1579]
teslîse karsı idi.
Barnabasın yazdıgı Incîl, mîlâdın 325. ci senesine kadar Iskenderiyye kiliselerinde
okunuyordu. 383 senesinde Papa bu Incîlden bir nüsha elde ederek husûsî
kütübhânesine koydu. Papa besinci Sixtus, (1585-1590) arasındaki papalık zemânında,
arkadası F.O. Marinoya bunu ibrâniceden italyancaya terceme etdirdi.
Prusya kralının müsâviri J.F. Gramer, bunu bulup 1713 de, Osmânlılarla yapdıgı
mühârebeleri ile meshûr olan, kitâb meraklısı prens Eugene hediyye etdi. Prens
1149 [m. 1736] da öldükden iki sene sonra, kütübhânesi Viyana (Hofbibliyothek)
kütübhânesine katıldı. Bu el yazma Incîl, Viyana imperatorluk kütübhânesinde,
hâlâ durmakdadır. Aynı senelerde, Madridde bir italyanca nüsha dahâ bulundu
ise de, kilise baskısı ile yok edildi. Viyanadaki Incîl, 1325 [m. 1907] de Oxfordda,
Ragg ve hanımı tarafından ingilizceye terceme edildi. Bu tercemenin birçok
nüshaları da, ingilizler tarafından yok edildi. Bu nüshadan foto-ofset yolu ile,
1973 de Pâkistânda ikibin nüsha basılmısdır. Ikiyüzelli sahîfedir. S.Alî Yûsüf,
P.O.Box 2120, Karachi -18- den istiyenlere gönderilmekdedir.) 42, 43, 411, 1078,
1109, 1122, 1128, 1161.
152 — BATLEMYÜS: Buna Batlemyus ve Ptolemee de denir. Mısrda Sa’îdde
tevellüd ve mîlâdın [167] senesinde Iskenderiyyede vefât etdi. Astronomi, târîh ve
cografya ile ugrasdı. (Dünyâ duruyor, gökler dönüyor) derdi. Astronomi üzerinde
eski yunanca yazdıgı Mecistî kitâbı meshûrdur. (Mecistî), ekber [büyük] demekdir.
Arabîye terceme edilmisdir. Arabîden de lâtinceye çevrilmisdir. 538, 761.
153 — BATTÂL GÂZÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Seyyid Battâl gâzî, islâm mücâhidlerindendir.
Rumlarla çok cihâd etdi. Mesleme kumandasındaki ordu ile, doksanaltı
96 [m. 715] senesinde Istanbula geldi. Yüzyirmibir [121] senesinde sehîd oldu.
Eskisehrin Seyyid gâzî kazâsındadır. 1136.
154 — BÂYEZÎD-I “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Yıldırım sultân Bâyezîd, Osmânlı
pâdisâhlarının dördüncüsüdür. Murâd-ı Hüdâvendigârın oglu ve Çelebî sultân Muhammedin
babasıdır. 761 [m. 1360] de tevellüd etdi. 791 [m. 1388] de, babası sehîd
olunca, tahta çıkdı. Rumelide ve Anadoluda çok sehrler aldı. Macaristana kadar feth
etdi. Istanbulu almak için Anadolu hisârını yapdı ise de, 791 [m. 1388] de Istanbul
imperatörü, senede onbin altın cizye vermegi ve sehrde bir müslimân mahalle ve
câmi’ yapmagı istedi. Fekat üç sene sonra, bunları yıkdı. Yıldırım, sehri on sene muhâsara
etdi. Alman, Macar, Fransız orduları yardıma gelirken, 799 [m. 1396] da Yıldırım
hücûm ederek Nigboluda hepsini perisân etdi. 805 [m. 1402] de, Ankarada
Tîmûr ile harb ederken, oglu Süleymân efendinin emrindeki asker Tîmûr tarafına
geçince, maglûb ve esîr oldu. Tîmûr çok i’zâz ve ikrâm etdi ise de, kederinden sekiz
ay sonra nefes darlıgından vefât etdi. Bursaya defn edildi. Tîmûr, Yıldırımın ölümünü
isitince, (Yazık oldu. Büyük bir mücâhid gayb etdik) dedi. Çok cesûr ve âdil
– 1080 –
idi. Islâm düsmanları, bu kahramân mücâhidi lekelemek için, içki içerdi diye iftirâ
etdi ise de, bunu bildiren hiç bir vesîka yokdur. 797 [m. 1394] de Bursada yapdırdıgı
(Câmi’-i kebîr), islâmiyyete olan baglılıgının büyük bir vesîkasıdır. 1098, 1149,
1175, 1183.
155 — BÂYEZÎD-I BISTÂMÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Evliyânın büyüklerindendir.
Üveysî idi. [136] veyâ [188] senesinde Îrânda, Hazer denizi kenârında,
Bistâmda tevellüd, 231 [m. 846] veyâ 261 [m. 875] senesinde burada vefât etdi. Adı
Tayfur, babası Îsâ idi. Imâm-ı Ca’fer-i Sâdıkın vefâtından kırk sene sonra tevellüd
ederek, imâm-ı Alî Rızânın sohbetinden ve bunun bereketi ile imâm-ı Ca’ferin
rûhâniyyetinden istifâde etmisdir. (Serh-ı mevâkıf) altıyüzonyedinci [617] sahîfesinde
diyor ki, (Ebû Yezîd, imâm-ı Ca’fer-i Sâdık zemânında yokdu. Fekat, imâmın
rûhundan istifâde etdi. Bundan feyz alması ile meshûr oldu.) Bu husûsda Ebûlesfâr
Alî Muhammed Belhînin (Târîh-u evliyâ) kitâbında genis ma’lûmât vardır.
Otuz sene Sâm civârında dolasmıs, yüzonüç Velî ile sohbet etmisdir. 50, 94, 503,
564, 684, 957, 958, 969, 1051, 1093, 1094, 1162, 1178.
— Bedr Gazâsı: Hicretin ikinci senesinde Ramezân ayında Cum’a günü oldu.
Müslimânlar 313, Kureysliler bin kisi idi. Yüzü süvârî idi. 14 Sahâbî sehîd oldu. Ebû
Cehl ile yetmis kâfir katl edildi. 506.cı sahîfeye bakınız!
156 — BEDRÜDDÎN-I LÜ’LÜ: Mûsul atabeklerinden Nûreddîn-i Arslan sâhın
kölelerinden idi. 607 [m. 1210] senesinde, sâh ölünce oglu adına idâreyi ele aldı.
Elli sene hükm sürdü. Hülâgüye itâ’at etdi. 657 [m. 1259] de öldü. 489, 1120.
157 — BEDRÜDDÎN SAMÂVNEVÎ: Samavne kâdîsi oglu Mahmûd Bedreddîn,
Mısrda okuyup, sultân Ferruh bin Berkuka hoca olmus, seyh Hüseyn Ahlâtîden
tesavvuf ögrenmisdir. Tebrîzde Tîmûrun sohbetlerinde bulundu. Edirnede
Mûsâ çelebînin kâdî-askeri oldu. Mehmed çelebî, Mûsâ çelebîyi öldürünce, bunu
afv edip, Iznikde vazîfe verdi. Buradan Isfendiyar bege kaçdı. Sonra ilhâda sapıp,
mürîdleri halkın îmânlarını bozmaga basladılar. Üzerlerine Bâyezîd pâsa gönderilip
dagıtıldılar. Kendisi Bosnaya kaçdı. Mürîdler topladı. Yine sapık yol tutdular.
Üzerlerine yine asker gönderildi. Tevbe eden mürîdleri tarafından yakalanıp
teslîm edildi. Mevlânâ Hayder Hirevînin baskanlıgındaki ilm heyeti tarafından muhâkeme
olunarak, verdikleri fetvâ ile, sekizyüzonsekiz 818 [m. 1415] de Serezde
i’dâm edildi. 504, 1144.
158 — BEETHOVEN: Almandır. Mûsîkîcidir. Dokuz symphonisi meshûrdur.
1184 [m. 1770] de tevellüd, 1243 [m. 1827] de vefât etdi. 46, 733.
159 — BEGAVÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Hüseyn bin Mes’ûd, Muhyissünne
denir. Horâsânda (Bâg) sehrinde tevellüd ve 516 [m. 1122] da vefât etdi. Sâfi’î
fıkh âlimidir. (Me’âlim-üt-tenzîl) adındaki tefsîri ile, (Mesâbih) hadîs, (Tehzîb) fıkh
kitâbı meshûrdur. 389, 391, 412, 507, 644, 787, 1141.
160 — BEHÂEDDÎN MUHAMMED BIN MUHAMMED BUHÂRÎ “rahmetullahi
teâlâ aleyh”: Sâh-ı Naksibend denir. Evliyânın büyüklerindendir. Müslimânların
gözbebegidir. Seyyiddir. Buhârâda (Kasr-ı ârifân) sehrinde 718 [m. 1318] de
tevellüd ve 791 [m. 1389] de orada vefât etdi. Iki def’a hacca gitdi. Çok evliyâ yetisdirdi.
(Evrâd), (Tuhfe) ve (Hediyye) kitâbları çok kıymetlidir. Hâl tercemesi ve
kerâmetleri, fârisî (Enîs-üt-tâlibîn) de uzun yazılıdır. Bu kitâb, Fâtihde, Hakîkat Kitâbevi
tarafından m.1993 de, ofset ile basdırılmısdır. Izzî Süleymân efendi türkçeye
terceme ve tab’ edilmis ve 1168 [m. 1851] de vefât etmisdir. Murâd-i Münzâvî kabristânındadır.
(Mekâtîb-i serîfe)nin seksenyedinci mektûbunda da, uzun yazılıdır.
Muhammed Huccetullah Naksibend-i sânî, Muhammed Ma’sûm hazretlerinin oglu
olup, 1115 [m. 1703] de vefât etdi. Serhenddedir. 89, 106, 112, 459, 733, 751, 903,
904, 909, 922, 937, 957, 960, 969, 988, 1016, 1074, 1098, 1134, 1146, 1190, 1197.
161 — BEHÂÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Osmânlı seyh-ul-islâmlarının otuzi-
– 1081 –
kincisidir. 1064 [m. 1654] de vefât etdi. Tütün câiz derdi ve içerdi. 639.
162 — BEHÂULLAH: Mirzâ Hüseyn Alî Nûrî denir. 1232 [m. 1817] de Îrânda
Nûr kasabasında dogdu. 1309 [m. 1892] da Akkâda öldü. Bunun için Filistin Behâîlerin
mukaddes yeridir. Elbâb Alî Muhammed adında bir acemin talebesi idi.
Hocasının düsüncelerini, yüzden fazla mektûb ve kitâbları ile dünyâya yaydı. Bu
fikrlere (Behâîlik) dedi. Îrânda, habs edilip, Bagdâda kaçdı. Bagdâddan Istanbula,
buradan da Akkâya sürüldü. Burada yirmidört sene habsde kaldı. (Hüvallah)
adındaki kitâbı 1326 [m. 1908] senesinde Petersburgda basılmısdır. 483, 484, 1060.
163 — BEL’AM BIN BÂÛRÂ: Mûsâ “aleyhisselâm” zemânında idi. Ism-i
a’zamı biliyor, her düâsı kabûl oluyordu. Bulundugu Belka sehrinin vâlîsi Belâk,
Mûsâ aleyhisselâmın askerinin sehre girmemesi için, düâ etmesini istedi. Ölüm ile
tehdîd etdi. Cân korkusu ile ve halkın verdigi rüsvete aldanarak, Mûsâ aleyhisselâma
karsı düâ etdi. Mûsâ aleyhisselâmın askeri tarafından öldürüldü. (A’râf) sûresinde
soluyan köpege benzetildi. 64.
164 — BELKIS: Yemende Sebe’ sehrinde hükûmet süren Himyerîlerden bir kadın
sultândır. Süleymân “aleyhisselâm” bunu Filistine çagırdı. Geldi ve îmân etdi.
Mûsâ aleyhisselâmın vefâtından besyüzotuzbes sene sonra, Dâvüd “aleyhisselâm”
vefât edince, oniki yasındaki oglu Süleymân “aleyhisselâm” babasının yerine
geçdi. Sultân ve sonra Peygamber oldu. Dört sene sonra, Mescid-i aksâyı yapmaga
basladı. Yedi senede temâmlandı. Sonra hükûmet serâyına basladı. Bu da
onüç senede yapıldı. Bundan bir sene sonra, Belkıs gelip, görüsdüler. Süleymân
“aleyhisselâm” kırk sene hükûmet eyledikden sonra, vefât etdi. Belkısın Süleymân
“aleyhisselâm” ile mektûblasması ve Kudüse gelmesi, Kur’ân-ı kerîmde Neml
sûresinde uzun beyân olunmakdadır. 737, 738, 1172.
165 — BERÂ’ BIN ÂZIB “radıyallahü anh”: Eshâb-ı kirâmdandır. Ensârdandır.
Bedr gazâsında çocuk idi. Diger gazâlarda bulundu. Hazret-i Alî ile birlikde
Cemel, Sıffîn ve Hâricî savaslarında bulundu. 72 [m. 691] de Kûfede vefât etdi. 394.
166 — BERGSON: Fransız fikr adamıdır. 1275 [m. 1859] de tevellüd, 1360 [m.
1941] da vefât etdi. (Madde ve hâfıza), (Din ve ahlâkın iki kaynagı), (Su’ûrun vergileri)
kitâbları meshûrdur. 27, 405.
167 — BESÎR AGA “rahmetullahi teâlâ aleyh”: 1129 [m. 1717] da Dâr-üs-seâde
agası, ya’nî Istanbul vâlîsi olmus, otuz sene bu vazîfede bulunmusdur. 1159 [m.
1746] da, doksanaltı yasında vefât etmisdir. Bâb-ı âlîde bir câmi’ ve burada ve Eyyûbde
Baba-Haydarda mekteb, kütübhâne ve çesme yapdırmısdır. Ahmed Yekdestin
talebesidir. Kabri Eyyûb sultân türbesinin kapısı yanındadır. 1191.
168 — BEYDÂVÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Kâdî Abdüllah bin Ömer, Sîrâz
civârında Beydâ sehrinde tevellüd, 685 [m. 1286] senesinde Tebrîzde vefât etdi. Sîrâzda
kâdî idi. Tefsîr ilminin büyük üstâdıdır. (Envârüttenzîl) tefsîr kitâbı çok kıymetlidir.
Sâfi’î mezhebinde fıkh âlimidir. Ilminden, takvâsından bir parçası (Mevdû’ât-
ül-ulûm)da yazılıdır. Okuyup anlıyan, onun tefsîrine dil uzatamaz. Fıkh ve
ahlâk ilminde de kitâbları vardır. (Tavâli’ul-envâr) ismindeki kelâm kitâbında, eski
yunan felesoflarının birçok yazılarını bildirip, bunlara cevâblar vermisdir. Bu
kitâbı gören câhiller, (Imâm-ı Beydâvî, kitâblarına yunan felsefecilerinin yazılarını,
fikrlerini karısdırmısdır) demislerdir. Hâlbuki, onların fikrlerini benimsememis,
onları cevâblandırmıs, red etmisdir. Tefsîrinde, onların fikrleri hiç mevcûd degildir.
389, 392, 416, 417, 475, 479, 490, 491, 537, 644, 963, 1179.
169 — BEYHEKÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Nisâpûrun Beyhek kasabasında
384 [m. 994] de tevellüd ve 458 [m. 1066] de orada vefât etdi. Ebû Bekr Ahmed bin
Hüseyn, hadîs ve Sâfi’î fıkh âlimi idi. Kitâblarının adedi binden fazladır. Bunlar
arasında (Delâil), (Sünen) ve (Su’abül-îmân) kitâbları çok kıymetlidir. 164, 279,
313, 419, 424, 465, 511, 643, 723, 740, 993, 1013, 1014, 1070.
– 1082 –
170 — BEZM-I ÂLEM SULTÂN “rahmetullahi teâlâ aleyhâ”: Abdülmecîd hânın
vâlidesidir. Câmi’, çesme ve mekteb gibi çok hayrâtı vardır. Topkapıda (Gurebâ
hastahânesi)ni ve Dolma-bagçe serâyı yanındaki vâlide câmi’ini yapdırdı. 1269
[m. 1852] de vefât etdi. Sultân Mahmûd türbesindedir. 1143.
171 — BILÂL-I HABESÎ “radıyallahü anh”: Babası Ribâhdır. Resûlullahın müezzini
idi. Umeyye bin Halefin kölesi idi. Müslimân oldugu için karnına tas baglayıp
kızgın kum üzerinde iple, ayagından çekerlerdi. Ebû Bekr-i Sıddîk satın
alıp azâd etdi. Her gazâda bulundu. [20] senesinde Sâmda vefât etdi. Sesi çok güzeldi.
Ezân okurken, herkes aglardı. 204, 376, 511, 644, 769.
172 — BIRGIVÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Zeyn-üd-dîn-i Muhammed efendi.
Babası Alîdir. 928 [m. 1521] de Balıkesirde tevellüd, 981 [m. 1573] de (Birgi)de
tâ’ûndan vefât etdi. (Vasıyyetnâme), (Tarîkat-ül-Muhammediyye), (Avâmil) ve
(Izhâr) kitâbları ve (Etfâl-ül-müslimîn) risâlesi ve kadınların hayz hâllerini bildiren
(Zuh-rul-müteehhilîn) risâlesi çok kıymetlidir. Ibni Âbidîn (Zuhr)u serh ederek
(Menhel-ülvâridîn) ismini vermisdir. (Tarîkat)i Abdülganî ve Hâdimî serh, Süleymân
Fadıl efendi, ihtisâr etmislerdir. Bu muhtasara (Miftâh-ul-felâh) ismini vermis,
bu üçünü ve (Menhel)i Hakîkat Kitâbevi ofset ile basdırmısdır. (Ziyâret-ülkubûr)
risâlesine, (Igâse-tül-lehfân)daki sapık yazılardan karısdırmısdır. 449,
640, 646, 736, 740, 923, 1008, 1019, 1023, 1044, 1061, 1164.
173 — BISR-I HÂFÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Evliyânın büyüklerindendir.
150 [m. 767] de Mervde tevellüd, 227 [m. 841] de Bagdâdda vefât etdi. 564, 565, 608,
609, 689, 692, 1101.
174 — BOHR: Danimarkalı fizikcidir. [m. 1885] de dogdu. 1340 [m. 1922] da
atomların devâmlı degil, kesik kesik enerji verdiklerini tesbit ederek, enerjinin ve
atomun yapısının son seklini gösterdi. Nobel mükâfâtı aldı. 550.
175 — BOLÜS: Yediyüzellidördüncü [754] sırada Paulus ismine bakınız! 42.
176 — BOYLE: Robert Boyle Ingiliz fizikçisi ve kimyâgeridir. 1034 [m. 1624]
de tevellüd, 1102 [m. 1691] de vefât etdi. Fransız fizikcisi olan Mariot ile aynı zemânda
gazların basıncı kanûnunu buldu. 967.
177 — BROCKELMANN: Alman müstesrikidir. Arabî din kitâblarının kılavuzunu
almanca olarak yazmısdır. 1362 [m. 1943] de Hollandada Leiden sehrinde basılmısdır.
22.
178 — BUHÂRÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Muhammed bin Ismâ’îl 194 [m.
810] de Buhârâda tevellüd, 256 [m. 870] da Semerkandda vefât etdi. Kur’ân-ı kerîmden
sonra dünyânın en kıymetli kitâbı olan (Câmi-i sahîh) hadîs kitâbı, (Buharî-
i serîf) adı ile meshûrdur. Içinde [7275] sahîh hadîs vardır. Bunları altıyüzbin
hadîs-i serîf arasından seçmisdir. Bu kitâbını onaltı senede vücûde getirmisdir. Çok
serhleri ve baskıları yapılmısdır. 1312 [m. 1894] senesinde sultân Abdülhamîd hân
tarafından Mısrda yapdırılan iki cild baskısı, pek nefîs cildlenmis, altın tugra ve
nukûs ile tezyîn edilmisdir. 1315 senesinde, Istanbulda (Matbaa-i âmire) baskısı
da latîf olup, 1413 [m. 1992] de ziyâ üsûlü ile teksîr edilmisdir. Baska çok kitâbları
da vardır. Zeyn-üd-dîn Ahmed Zübeydînin 889 da hâzırladıgı, iki cild, Buhârî
muhtasarı, (Tecrîd-i sarîh) ismi ile, 1347 de Mısrda basılmıs, 1390 [m. 1970] da
Beyrutda ofset baskısı yapılmısdır. 423, 449, 1152.
179 — BUHTUNNASAR: Nabuchodonosor, Âsûrî devletinin en meshûr hükümdârıdır.
Mîlâddan [603] sene önce, Filistini alıp Kudüsü yıkdı. Tevrât nüshalarını
imhâ etdi. Yehûdî âlimlerini ve Danyal aleyhisselâmı Bâbilde esîr etdi.
Esîrlik yetmis sene sürmüsdür. Sûriye ve Mısrı da çöllere kadar aldı. Mîlâddan [562]
sene önce vefât etdi. Atese tapardı. 62.
180 — BURHÂNEDDÎN-I BUHÂRÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Besyüzyet-
– 1083 –
misdördüncü [574] sırada, Mahmûd-i Buhârî ismine bakınız!
181 — BURHÂNEDDÎN-I MERGINÂNÎ: Burhâneddîn Alî bin Ebî Bekr, Fergâne
kasabalarından Mergınânda tevellüd ve 593 [m. 1197] de Cengiz askeri tarafından
sehîd edildi. Çok kitâb yazdı. Bunlardan (Hidâye) ve (Tecnîs) meshûrdur.
Cengizin Buhâra sehrini tahrîb ve ehâlisini katl etmesi 616 hicrî senesinde oldugu
ve Burhâneddîn Mahmûd Buhârînin bu esnâda sehîd oldugu (Kısas-ı enbiyâ)
ve (Kâmûs-ul-a’lâm)da yazılıdır. (Hidâye)si Milton tarafından ingilizcesi ile birlikde
1206 [m. 1791] de basıldı. (Hidâye) serhleri çokdur. Talebesi, Hüseyn bin Alî
Hüsâmeddîn Sagnâkî, yapdıgı serhe (Nihâye) ismini vermis, 710 [m. 1309] da vefât
etmisdir. Ekmeleddîn-i Bâbertînin (Inâye) adındaki serhıne Sa’dî Çelebînin hâsiyesi
meshûrdur. 392, 393, 444, 731, 1068.
182 — BURHÂN-ÜS-SERÎ’A “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Mahmûd bin Sadrüs-
serî’a-tül-evvel Ahmed bin Ubeydüllah Mahbûbî, 673 [m. 1274] de Mogol askerlerinin
iskencelerinde yüzlerce âlimler ile birlikde sehîd oldu. (Vikâye) kitâbı
meshûrdur. (Vikâye) kitâbını, kızının oglu olan Sadr-üs-serî’a-i sânî Ubeydüllah
bin Mes’ûd için yazmısdır. (Hidâye) kitâbından önemli gördügü yerleri alarak
yazmısdır. Bu da, (Vikâye)yi kendisi hem serh etmis, hem de ihtisâr etmisdir. Serhı
(Sadr-üs-serî’a serhı) adı ile meshûrdur. (Muhtasar)ına da, (Muhtasar-ı Vikâye)
veyâ (Nikâye) adını vermisdir. (Nikâye)nin çesidli arabî serhleri vardır. Bâkânînin
serhı ve Kuhistânînin (Câmi’ur-rümûz) adındaki serhı en meshûrlarındandır.
(Nikâye)nin fârisî serhlerinden, Celâleddîn Mahmûd bin Ebû Bekrin (Terceme-
tül-muhtasar) adındaki serhı 1317 [m. 1898] de Istanbulda basılmısdır.
Mahmûd bin Ubeydüllah, Burhâneddîn-i Mergınânînin torunlarındandır. Dâmâdı,
Mes’ûd bin Tâc-üs-serî’a Ömerdir. (Vikâye)nin serhleri arasında Iznik
medresesinde müderris Alâüddîn Alî bin Ömerin (Inâye) adındaki serhı meshûrdur.
(Vikâye)nin Sadr-üs-serî’a serhıne yapılan hâsiyeler arasında Ehî Çelebînin
(Zahîre-tül-ukba)sı ve Seyhülislâm Mevlânâ Isâmeddîn Isferâyînin hâsiyesi çok kıymetlidir.
Isâmeddîn Ibrâhîm bin Muhammed 944 [m. 1536] de Semerkandda vefât
etdi. 1164, 1181.
183 — BUSAYRÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Imâm-ı Muhammed bin Sa’îd Seref-
üd-dîn, büyük islâm sâ’iridir. Hadîs ilminde ve hattâtlıkda mâhir idi. Ebül Abbâs-
ı Mürsînin talebesidir. 609 [m. 1213] da Mısrda Busayr sehrinde tevellüd ve 695
[m. 1295] de Mısrda vefât etdi. (Bürde) ve (Hemziyye) kasîdeleri olup, çesidli dillerde
doksandan fazla serhleri vardır. 386, 1093
