Şekil 1.18 Enlemi φ > 0° olan
(kuzey yarıküredeki ) bir gözlem yerinde dikaçıklıkları farklı olan yıldızların
günlük görünür hareketleri.
Şekil 1.18 incelendiğinde ; φ
enlemli bir gözlem yerinin çevreni ve gökeşleği görülmektedir.
•
Yerin dönme ekseninin geçtiği gökküresinin kuzey uçlağı (P noktası ..Kutup
yıldızına çok yakın) ile (K) kuzey noktasının arası gözlem yerinin enlemi
kadardır.
• P noktasının Gök Eşleğinin her noktasına açısal uzaklığı 90O
olduğuna göre : PE’ = 90° PK = φ ⇒ KE’ = 90° - φ
• Buna göre
dikaçıklığı KE’ den büyük olan bir yıldız günlük görünür hareketi sırasında
çevrenin altına inemez, hiç batmaz( ancak, gündüz Güneş’in gökyüzümüzü
aydınlatması nedeniyle görünmez..).
• Dikaçıklığı = 0° olan gök eşleği
üzerindeki bir yıldız ise tam Doğu (D) noktasından doğar ve tam Batı (B)
noktasından batar.
• Sağ taraftaki şekilde ise, 1 numaralı yıldız günlük
görünür hareketi sırasında D1 noktasından doğar ve B1 noktasından batar.
• Bu örnekteki gibi ; δ > 0° olan yıldızların doğma ve batma
noktaları eşleğin kuzey tarafındadır.
• Dikaçıklığı ne kadar büyük
olursa bu noktalar kuzeye (K) o kadar yakın olur.
• Yıldızın dikaçıklığı
δ >90° - φ olursa ( şekildeki 2 nolu yıldız) hiç batmaz.
Şekil 1.19: Kuzey gök uçlağı
bölgesinde, uzun poz verilerek alınan görüntüde yıldızların izleri
görülmektedir. Dünyamız P noktasından geçen ekseni çevresinde dönerken
gökyüzündeki yıldızların kuzey gök uçlak çevresinde dönüyormuş gibi görünürler.
Resimde, yaklaşık 2.5 saat saat poz verilerek alınan yıldızların görüntü
üzerindeki izlerini görmektesiniz. P uçlağına yakın en parlak yıldız,(resimde
okun ucundaki yıldız) kutup yıldızıdır.
Şekil 1.20: Kuzey yarıküredeki φ
enlemli bir gözlem yerinde yıldızların günlük hareketinin çeşitli
örneklerini göstermektedir. .
Şekil 1.20 deki 1 nolu yıldız, hiç
batmayan bir yıldızdır. 2 ve 3 nolu yıldızlar doğup-batan yıldızlara iki
örnektir. 3 nolu yıldızın dikaçıklığı = 0° olup Eşlek üzerinde hareket eder. 4
nolu yıldız ise hiç doğmayan yıldızlara örnek olmaktadır. Doğan batan
yıldızların alt geçişleri Çevren’in altında olduğu için görünmezler. Hiç
batmayan yıldızların her iki geçişleri çevren üzerinde olup gözlenebilirken, hiç
doğmayan yıldızlar hiç gözlenemezler. Enlem, gözlem yeri değiştikçe bu durumlar
da değişecektir.
Yıldızların doğudan batıya doğru Eşlek çemberine
paralel olarak çizdikleri Günlük Görünür Hareket çemberleri üzerinde hareket
ederken, Çevren üzerinde gözlem yerinin öğlen çemberinden geçerken, Çevren’e
olan uzaklıkları (= ( h ) Yükseklikleri ) en büyük değerdedir. Tam geçiş
yaptıkları nokta Üst Geçiş Noktası ( Hüst ) olarak isimlendirilir. Üst geçişten
12 saat sonra Öğlen çemberinden bir kez daha geçerler, bu geçiş noktası ise Alt
Geçiş Noktası ( Halt ) dır. Şekil incelendiğinde yıldızın üst ve alt geçiş
yüksekleri aşağıdaki gibi belirlenir.
EHüst = δ (
yıldızın dikaçıklığı) , EG = 90° - φ ⇒ hüst = 90° - φ +
δ
Yukarıdaki işlem sonucu bulunan hüst > 90° ise, üst geçiş
Başucu ile Kuzey noktası arasında demektir. Bu durum belirtilerek (180 - hüst )
alınır ve yükseklik Kuzeyden ölçülür.
E’Halt = δ (
yıldızın dikaçıklığı) , E’K = 90° - φ ⇒ halt = - (90° - φ )
+ δ
Güney yarıküredeki bir gözlem yeri için bu şekiller ve
bağıntılar farklı olur.
