CÜCE GEZEGENLER

Cüce Gezegenler

Neptün öyküsünün benzeri Pluto’nun keşfinde de tekrarlandı. O zamanlar yeni bulunan Neptün’ün hesaplanan konumu ile gözlenen konumu çakışmadığı için 1905 yılında gök bilimciler dokuzuncu gezegeni araştırmaya başladılar. 1930 yılında C. Tombaugh gök yüzünde küçük hareketli bir cisim buldu. Yörüngesi saptandığında Güneş’ten 39 GB uzaklıkta olduğu anlaşıldı. Bulunan bu gezegene Yer altı dünyası tanrısı Pluto’nun adı verildi. Pluto, bizim doğal uydumuz Ay'dan biraz daha küçüktür, bu açıdan normal bir gezegene benzememektedir. Yer’den yapılan tayfsal gözlemlerden ince metan gazından oluşmuş bir atmosferi olduğu anlaşılmıştır. Bu atmosfer, Güneş’in Pluto’yu ısıtması sonucu buharlaşan materyalden kaynaklanır. Pluto 2006 yılına kadar 9. gezegen olarak kaldı ama ne yer benzeri ne de dev gezegenlere benzemiyordu.

Şekil 3.35: Bu şekilde cüce gezegenlerin boyutlarının Dünya ve Ay ile karşılaştırılmasını görüyorsunuz. Pluto'nun Ay'dan ve Eris'den daha küçük olduğuna dikkat ediniz. Eris'in bir, Pluto'nun da üç uydusu olduğu (dördüncü uydusu 2011 yılında bulundu) yine şekilde görülmektedir.

2000'li yıllarda gelişen kırmızıöte teleskop ve kameraları kullanılarak Neptün yörüngesinin dışında yeni bir çok gökcismi bulunmaya başladı. Eris bunlardan en önemlisiydi çünkü onun boyutu Pluto'dan daha büyüktü. Uzun zamandır düşünülen Pluto'yu gezegenlikten atma zamanı gelmişti. 2006 yılında toplanan Uluslararası Astronomi Birliği (IAU) yeni bir gezegen sınıfı tanımladı ve bu sınıfın adını da cüce gezegenler olarak duyurdu. Aşağıdaki çizelge 3.4 de bugüne kadar cüce gezegen sınıfına yerleştirilmiş 5 gökcisminin özelliklerini görebilirsiniz.

Çizelge 3.4: Cüce gezegen sınıfında yer alan 5 gök cisminin özellikleri

Özellikleri	Ceres	Pluto	Haumea	Makemake	Eris
Güneş Sistemindeki Yeri	Ateroid Kuşağı	Kuiper Kuşağı	Kuiper Kuşağı	Kuiper Kuşağı	Saçılmış Disk
Yörünge Dönemi (Yıl)	4.60	248.09	283.3	309.9	557
Ortalama Güneş Uzaklığı (GB)	2.77	39.48	43.13	45.79	67.67
Yörüngenin Dış Merkezliği	0.079	0.249	0.195	0.159	0.442
Yörüngenin Eğimi (Derece)	10.59	17.14	28.22	28.96	44.19
Ortalama Yörünge Hızı (km/s)	17.882	4.666	-	4.419	3.436
Dönme Dönemi (Gün)	0.38	-6.39 (ters döner)	0.16	0.32	~1
Uydu Sayısı	0	4	2	0	1
Kütle (x1021 kg)	0.94	13.05	4.01	~3 ?	16.7
Kütle (Ay’a göre)	%1.3	%17.8	%5.5	~%4 ?	%22.7
Ekvator Çapı (km)	974.6	2306	1500 ?	1440 ?	2330 ?
Ekvator Çapı (Ay’a göre)	%28	%66	~%43	~%41	%67
Ortalama Yoğunluk (gr/cm3)	2.08	2.0	2.6-3.3 ?	?	2.3
Yüzey Sıcaklığı (°K)	167	44	32	~30	~42
Yüzey İvmesi (m/s2)	0.27	0.58	~0.44	~0.5	~0.8
Kaçış Hızı (km/s)	0.51	1.2	~0.84	~0.8	1.3
Dönme Ekseni Eğimi (derece)	~3	119.59	?	?	?