ANADOLU MEDENİYETLERİ
ANADOLU: (Küçük Asya) Tarih boyunca bir çok göç ve istilaya
uğramıştır. Neden?:
1- Üç tarafının denizlerle çevrili oluşu, Avrupa ve
Afrika arasında deniz ve karadan kolayca bağlantı kurulması
2- Olumlu iklim
şartları, verimli toprakları bol su kaynaklarına sahip olması
ANADOLU'DA UYGARLIK NEDEN GELİŞMİŞTİR?
1- Göçler ve istila amacıyla gelen
topluluklar sahip oldukları kültür ve medeniyeti Anadolu'ya taşıdılar.
2-
Anadolu'nun Mısır, Ege ve Yunan Medeniyetlerine yakın bir konumda olması bu
medeniyetlerden etkilenmesini sağlamıştır.
ANADOLU MEDENİYETLERİ:
Anadolu'da kurulan uygarlıklar sırasıyla şunlardır:
1) Hititler, Frigler,Lidyalılar, İyonlar,
Urartular (MÖ 2.bin-Mö.600 yılları arasında)
2) Persler (M.Ö 543-333)
3)
İskender İmparatorluğu
4) Roma İmparatorluğu
5) Bizanslılar (395-1071)
6) Türkler (1071-....)
1)-MÖ.2.BİN- MÖ.600 YILLARI ARASINDA ANADOLU MEDENİYETLERİ
A)-HİTİTLER:
* Anadolu'ya Kafkaslar'dan geldikleri tahmin
edilmektedir.
* Kızılırmak çevresinde kurulmuştur. Başşehirleri HATTUŞAŞ
(Boğazköy)'dır.
* Hititler Suriye toprakları için Mısır ile yaptıkları savaş
sonucunda KADEŞ ANTLAŞMASINI imzaladılar. Kadeş Antlaşması tarihte bilinen ilk
antlaşmadır.
* Hititler'de asillerden oluşan PANKUŞ denilen bir meclis
vardı. Bu meclis kralın yetkilerini kısıtlıyordu.
* Hititlerde kraldan sonra
en yetkili kişi TAVANANNA denilen kraliçeydi.
* Hititler krallarının
hayatlarını anlatan ANAL adını verdikleri yıllıkları hazırlayarak, tarafsız
TARİH YAZICILIĞI'nı başlatmışlardır.
* Hititler kayaları düzleştirerek,
tanrı kabartmaları yapmışlardır.( İvriz ve Yazılıkaya Kabartmaları Hititlere
aittir.)
* Hititler Asurlular tarafından yıkıldılar.
B)-FRİGYALILAR(FRİGLER):
*
Orta Anadolu'da(Sakarya nehri çevresinde) MÖ. 800 yıllarında devlet kurdular.
Başşehirleri GORDİON'du.
* Kimmerler tarafından yıkıldı.
* Friglerin en
büyük Tanrıları KİBELE 'dir.
* Frigler dokumacılıkta ileri gitmişlerdir.
Frigyalılar TAPETES adı verilen halı ve kilimleri ile ünlüdürler.
C)-LİDYALILAR:
*
Bugünkü Gediz ve Menderes ırmakları arasındaki bölgeye eski çağlarda LİDYA
deniliyordu.
* Başkentleri SARDES(Sard)'dır.
* Lidyalılar ticarette
geliştiler. Tarihte PARA'yı ilk kez kullanan Lidyalılar'dır.
* Lidyalılar
Efes'ten başlayıp, Mezopotamya'daki Ninova'ya kadar uzanan KRAL YOLU'nun
açılmasında etkili oldular.
* Lidyalılara Persler son vermiştir.
*
Lidyalıların kısa zamanda yıkılmasının sebebi, ordularının çeşitli kavimlerden
toplanan ücretli askerlerden oluşmasıdır.(Düzenli ve sürekli milli ordusunu
oluşturamamıştır.)
D)-İYONYALILAR(İYONLAR):
*
İzmir Körfezinden, Güllük Körfezine kadar olan bölgeye İYONYA denilirdi.
*
Yunanistan'dan gelen AKALAR buradaki yerli halkla karışarak, şehir devletleri
halinde yaşadılar.
Başlıca İyon şehirleri şunlardır: Efes, Milet, İzmir,
Foça, Bodrum.
* Efeste'ki ARTEMİS tapınağı İyonlara aittir.
* İyonlar
deniz ticaretinde gelişmişlerdi.
* İyon Edebiyatının en önemli eseri
Homeros'un "İlyada ve Odesa destanı" dır.
* İyonlar bilim ve sanatta
gelişmişlerdir. Matematikte Tales ve Pisagor, Tarihte Heredot, Tıpta Hipokrat,
Felsefede Diojen)
E)- URARTULAR:
* Van
Gölü ve çevresinde devlet kurmuşlardır. Başşehirleri TUŞBA(Van)'dır.
*
Urartular'da kral ülkeyi savaş tanrısı HALDİ adına yönetirdi.
* Urartular
madencilik ve maden işletmeciliğinde ileri gitmişlerdi.
* Urartular kaleler
ve su kanalları ile ünlüdür. (Toprakkale, Çavuştepe, Patnos ve Kayalıdere
kaleleri)
KÜLTÜR VE MEDENİYET DEVLET YÖNETİMİ:
1)- Anadolu'da kurulan bu devletler
genellikle krallıkla yönetilmiştir. Kral hem başkomutan, hem baş yargıç, hem de
baş rahipti.
NOT:
Bu durum kralın siyasi, askeri ve dini gücü elinde bulundurduğunu gösterir.
Ayrıca kralın başrahip oluşu laik olmayan bir anlayışı yansıtmaktadır.
2)-
Hititlerde asillerden oluşan PANKUŞ denilen bir meclis vardı. Bu meclis kralın
yetkilerini kısıtlıyordu.
3)- Hititlerde kraldan sonra en yetkili kişi
TAVANANNA denilen kraliçeydi.
4)- İyonyalılar merkezi krallık yerine SİTE
denilen şehir devletleri halinde yaşamışlardır.
DİN VE İNANIŞ:
1)- Anadolu'da çok tanrılı inanış mevcuttu.
2)- Hititler kendi tanrılarından başka Ön Asya tanrılarına, Lidyalılar da
Yunan tanrılarına tapınmışlardı.
NOT: Bu durum Anadolu'da dini etkileşimi
yansıtmaktadır.
3)- Urartular ölümden sonra hayata inanmışlardı. Bu yüzden
mezarlarını ev ve oda biçiminde yapıp içine çeşitli eşyalar koyuyorlardı.
4)- Friglerin en büyük Tanrıları KİBELE 'dir.
5) Efeste'ki ARTEMİS
tapınağı İyonlara aittir.
6) Urartular'da kral ülkeyi savaş tanrısı HALDİ
adına yönetirdi.
SOSYAL VE EKONOMİK HAYAT:
1)- Halk genellikle Asiller, Rahipler,
Hürler ve Köleler olarak sınıflara ayrılmıştı.
2)- Anadolu'da ekonomik
hayatın temelini tarım, ticaret ve hayvancılık oluşturuyordu.
3)- Urartular
madencilik ve maden işletmeciliğinde ileri gitmişlerdi.
4)- Lidyalılar
ticarette geliştiler. Tarihte PARA'yı ilk kez kullanan Lidyalılar'dır.
5)-
İyonlar deniz ticaretinde gelişmişlerdi.
6)- Lidyalılar Efes'ten başlayıp,
Mezopotamya'daki Ninova'ya kadar uzanan KRAL YOLU'nun açılmasında etkili
oldular.
YAZI, DİL VE EDEBİYAT:
1)- Anadolu'ya yazı Asurlular tarafından
getirilmiştir. Hititler ve Urartular Asurlulardan aldıkları ÇİVİ yazısını ve
kendi buluşları olan HİYEROGLİF(resim yazısı) yazısını kullandılar.
2)-
İyonlar ve Lidyalılar Fenike yazısını kullandılar. Fenike yazısını batıya
aktaran İYONLAR olmuştur.
3)- Hititler krallarının hayatlarını anlatan ANAL
adını verdikleri yıllıkları hazırlayarak, tarafsız TARİH YAZICILIĞI'nı
başlatmışlardır.
4)- Hititler, Mısırlılarla tarihte bilinen ilk antlaşmayı
(KADEŞ ANTLAŞMASI) imzaladılar.(MÖ.1280)
5)- İyon Edebiyatının en önemli
eseri Homeros'un "İlyada ve Odesa destanı" dır.
HUKUK:
Anadolu'da kanunlar Mezopotamyadaki gibi
kısasa kısas değildi.
BİLİM VE SANAT:
1)- Hititler kayaları düzleştirerek, tanrı
kabartmaları yapmışlardır. (İvriz ve Yazılıkaya Kabartmaları Hititlere aittir.)
2)- Urartular kaleler ve su kanalları ile ünlüdür. (Toprakkale, Çavuştepe,
Patnos ve Kayalıdere kaleleri)
3)- İyonlar bilim ve sanatta gelişmişlerdir.
Matematikte Tales ve Pisagor, Tarihte Heredot, Tıpta Hipokrat, Felsefede Diojen)
4)- Hititler ve Frigler dokumacılıkta ileri gitmişler- dir. Frigyalılar
TAPETES adı verilen halı ve kilimleri ile ünlüdürler.
ANADOLU'YA HAKİM OLAN DEVLETLER
1)- PERS İMPARATORLUĞU: Anadolu M.Ö 543-333 yılları arasında İran'da kurulan
PERS İMPARATORLUĞUNUN hakimiyetinde kaldı.
2)- İSKENDER
İMPARATORLUĞU: Makedonya kralı II.
Filip'in ölümüyle yerine geçen oğlu BÜYÜK İSKENDER Asya seferine çıkarak büyük
bir imparatorluk oluşturmuştur.
ASYA SEFERİ: Büyük İskender bu seferle
Anadolu, Suriye, Mısır ve Hindistan'ın bir bölümünü ele geçirdi. Pers
İmparotorluğuna son verdi. Bu sefer dönüşünde yolda öldü.
HELENİSTİK
MEDENİYET: Büyük İskender'in Asya seferi sırasında Yunan Medeniyeti ile Doğu
Medeniyetleri birbirlerinden etkilendiler. Böylece doğu ve batı medeniyetlerinin
karışımından HELLENİZM MEDENİYETİ ortaya çıktı. İskender'in ölümünden sonra
Anadolu'da küçük krallıklar kuruldu. Bunların başlıcaları;
a) BİTİNYA
KRALLIĞI: Kuzeybatı Anadolu'da
b) PONTUS KRALLIĞI : Karadeniz'de
c)
BERGAMA KRALLIĞI: Batı Anadolu'da kurulmuştur.
Bergama kralları bilim, edebiyat ve sanata
önem verdiler. Koyun ve keçi derisinden PARŞÜMEN kağıdını icat ettiler. Bu
sayede pek çok kitap günümüze geldi. Yine Bergama Krallığı Döneminde yapılan
ZEUS tapınağı meşhurdur.
* İtalya'da kurulan bu devlet kısa zamanda
Avrupa, Asya ve Afrika topraklarına yayılmıştır. 395 yılında Batı ve doğu Roma
imparatorluğu olarak ikiye ayrılmıştır. Batı Roma 476 yılında, Doğu Roma
(Bizans) ise 1453'te yıkılmıştır. 3)- ROMA İMPARATORLUĞU:
* Bozdoğan Kemeri(istanbul),
Çemberlitaş(istanbul), Ogüst Mabedi ve Roma Hamamı (Ankara), Aspendos tiyatrosu
(Antalya) Romalılardan kalan ünlü eserlerlerdir.
* Romalılar Mısırlılardan
aldıkları Güneş takvimini JÜLYEN TAKVİMİ adıyla geliştirdiler.
*
Fenikelilerin bulduğu harf yazısı(alfabe), İyonlar yoluyla Yunanlılara ve
onlardan da Romalılar'a geçmiş, Romalılar bunu geliştirerek LATİN ALFABESİNİ
oluşturmuşlardır.
* Roma'da ilk yazılı kanunlar 12 Levha Kanunlarıdır. Roma
kanunları günümüz Avrupa hukukunun temelini oluşturur.
4)- BİZANS İMPARATORLUĞU(DOĞU ROMA İMP.):
* Merkezi İstanbul olan bu devlet 1453'te
Fatih Sultan Mehmet tarafından yıkılmıştır.
* Ayasofya, Aya İrini, Hora,
Sergios ve Baküs kiliseleri ile Yerebatan ve Binbirdirek Sarnıçları en ünlü
eserleridir.
TÜRKİYENİN ÇEVRESİNDEKİ KÜLTÜR VE MEDENİYETLER
MEZOPOTAMYA MEDENİYETİ:
Mezopotamya: Güneydoğu Anadolu'dan başlayarak, Basra Körfezine kadar uzanan,
Dicle ve Fırat nehirleri arasındaki bölgeye Mezopotamya denir. Mezopotamya
Verimli topraklara sahip olması, iklim şartlarının uygun olması gibi nedenlerden
dolayı sık sık istila ve göçlere sahne olmuş, insanlar arasındaki kültür
etkileşimi fazla olduğundan medeniyet bu bölgede gelişmiştir.
BAŞLICA MEZOPOTAMYA KAVİMLERİ:
1- Sümerler
2- Akkadlar
3- Elamlılar
4-
Babilliler
5-Asurlular
1)- SÜMERLER:
*
Birbirinden bağımsız SİTE denilen şehir devletleri halinde yaşadılar. En önemli
şehirleri; Ur, Uruk, Lagaş'tır. Bu şehir devletleri ENSİ veya PATESİ denilen
Rahip-krallar tarafından yönetiliyordu.
* Çok tanrılı inanca sahip
Sümerlerin tapınaklarına ZİGGURAT denirdi.
* Mezopotamya'da evler ve
tapınaklar taş az olduğundan kerpiç ve tuğladan yapılmıştır.
NOT: Hem bu
özelliğinden hem de sık sık istilalara uğradığından bu yapılar günümüze kadar
ulaşmamıştır
* Günümüz Uygarlığının temeli olan yazıyı (ÇİVİ YAZISI) ilk kez
Sümerler bulmuştur.(MÖ. 3500)
* Tarihte İlk yazılı hukuk kuralları Sümerler
tarafından oluşturulmuştur. Bu özellikleri ile Sümerlere dünyadaki ilk Hukuk
devleti diyebiliriz.
NOT: Lagaş Kralı URUKAGİNE tarafından oluşturulan ilk
yazılı kanunlar "fidye ve bedel" sistemine dayanıyordu.
* Sümerlerin en
önemli edebiyat eserleri; Gılgamış Destanı, Yaradılış Destanı ve Tufan
Hikayesi'dir.
* Sümerler Matematik ve Geometrinin temellerini atnışlardır.
(Dört işlemi bulmuşlar, dairenin alanını hesaplamışlar, çarpma ve bölme
cetvelleri hazırlamışlardır.)
* Sümerler astronomide de gelişmişlerdir.
(Burçları bulmuşlar, bir ayı 30, bir yılı 360 gün olarak hesaplamışlardır.
NOT: Dünyada ilk
kez AY YILI hesabına dayanan takvimi Sümerler bulmuşlardır.
* Son
araştırmalara göre örf, adet,geleneklerine ve dil yapılarına, kullandıkları
aletlere bakılarak Sümerlerin Mezopotamya'ya Orta Asya'dan geldikleri Türk
olabilecekleri tahmin edilmektedir.
* Akkadlar tarafından yıkılmışlardır.
2)- AKKADLAR:
* Arap
Yarımadasından Mezopotamya'ya gelen Sami kökenli bir kavimdir.
* İlk sürekli
ve düzenli orduları kurmuşlardır. (Bu sayede kısa zamanda Mezopotamya'nın
tamamına sahip olmuşlardır.)
* Tarihte bilinen ilk büyük imparatorluğu
kurdular.
* Kurucuları SARGON, başkentleri AGADE'dir. (Tapınaklarına da
AGADE denilirdi.)
* En önemli mimari eserleri ZAFER ANITI'dır.
3)- ELAMLILAR:
* Elam
güneydoğu Mezopotamya'ya verilen addır.
* Başkentleri SUS'dur.
* Bilim
ve teknikte ileri olmamalarına rağmen, güzel sanatlar ve süsleme alanında
gelişmişlerdir.
4)- BABİLLİLER:
* İlk
"Mutlak Krallık" anlayışı Babil'de ortaya çıkmıştır.
* Ünlü kralları
HAMMURABİ, ilk ANAYASA olarak bilinen "Hammurabi Kanunlarını" oluşturdu. (Bu
kanunlar Sami geleneklerinden ve Urukagine kanunlarından yararlanılarak
hazırlanmıştır.)
* "Babil Kulesi" ve "Babil'in Asma bahçeleri" en önemli
eserleridir.
5)- ASURLULAR:
* Yukarı
Mezopotamya'da(Güneydoğu Anadolu) kurulmuşlar, Toroslar ve Kapadokya'ya kadar
yayılmışlardır.
* Anadolu'da ticaret kolonileri kurdular. (KÜLTEPE'de)
*
Çivi yazısını Anadolu'ya öğreterek, Anadolu'da tarih devirlerini başlattılar.
* Tüm çivi yazılı eserleri başkentleri NİNOVA'da toplayarak, ilk
KÜTÜPHANECİLİK ve ARŞİVCİLİK faaliyetini başlattılar.
MISIR MEDENİYETİ
*
Kuzey Afrika'da NİL NEHRİ ve etrafında kurulmuş olan bir medeniyettir.
*
Etrafının çöl ve denizlerle kaplı olması, diğer medeniyetlerle etkileşiminin
daha az olmasına sebep olmuştur. Bu yüzden Mısır Medeniyeti KENDİNE ÖZGÜ bir
medeniyettir.
* Önceleri NOM adı verilen şehir devletleri varken, MÖ.IV.
binden itibaren Kral MENES'ten itibaren merkezi krallık haline gelmiştir. Kral
Menes'le FİRAVUNLAR DEVRİ başlar.
* Mısır krallarına FİRAVUN denirdi.
Firavunlar dini ve siyasi otoriteyi kendilerinde toplamışlardı. Kendilerini
Tanrı olarak ilan etmişlerdi.
NOT: Mısır'daki TANRI KRAL anlayışı, Mezopotamya'da ise
RAHİP KRAL anlayışının egemen oluşu hem Mısır hem de Mezopotamya'da LAİK olmayan
yönetim anlayışını yansıtmaktadır.
* Dinleri çok tanrılıdır. tanrılarını
insan veya hayvan şeklinde tasavvur etmişlerdir. Firavunlar için PİRAMİT'ler
yapmışlar, ölülerini mumyalamışlardır. Bu durum öldükten sonra dirilme inancının
olduğunu göstermektedir. Halk mezarlarına ise LABİRENT denilirdi.
* MÖ.
525'te Persler, MÖ.333'te de Büyük İskender tarafından işgal edilmiştir.
NOT: Büyük
İskender'in istilası ile Yunan ve Mısır medeniyetleri birbirini etkilemişlerdir.
* MÖ.1280'de Hititlerle KADEŞ ANTLAŞMASINI imzaladılar.
* Kendilerine
özgü HİYEROGLİF (Kutsal resim yazısı) yazısını kullanmışlardır.
* Yazılarını
PAPİRÜS adı verilen bitki yapraklarına yazmışlardır.
* Eczacılık, kimya ve
tıpta gelişmişlerdir.(Mumyacılık)
* Matematikte Pi sayısını buldular.
Astronomide gelişmişlerdi. Rasathaneler kurmuşlar ve Nil nehrinin taşma
sürelerini hesaplamışlardı.
NOT: Dünyada GÜNEŞ YILI esasına dayalı ilk takvimi
Mısırlılar yapmışlardır. Romalılar Mısırdan aldıkları bu takvimi geliştirerek
bugün kullandığımız Milat takvimini oluşturdular.
* Mısır ekonomisi tarım,
ticaret ve madenciliğe dayanıyordu.
EGE VE YUNAN MEDENİYETLERİ
Girit Adası, Yunanistan, Makedonya, Trakya, Batı
Anadolu ve Ege Adalarında yaşayan toplulukların meydana getirdiği medeniyettir.
A)- GİRİT MEDENİYETİ:
ege
ve Yunan Medeniyetinin ilk ortaya çıktığı yer GİRİT ADASI'dır. Bu medeniyet
buradan diğer adalara, Mora ve Yunanistan'a yayılmıştır. En önemli eserleri
KNOSSOS SARAYI'dır.
B)- MİKEN MEDENİYETİ (AKALAR):
Anadolu'dan MÖ. II. binde Yunanistan'a gelen AKALAR
tarafından kurulmuştur.
* Şehir devletleri halinde yaşadılar. En önemli
şehirleri MİKEN'dir. (Bu yüzden Miken Medeniyeti diye anılır.)
* Akaların
siyasi tarihinin en önemli olayı TRUVA SAVAŞLARI'dır. (Boğazların egemenliği
için Mikenlilerle Truvalılar arasında yapılmıştır. Truva Savaşları tarihte ilk
defa "Boğazlar Sorununu ortaya çıkarmıştır. Homeros'un İLYADA adlı eserinde bu
savaşlar anlatılır.
* Önemli Mimari eserleri Miken ve Tirins Şatoları'dır.
* Miken Uygarlığı DORLAR tarafından yıkılmıştır.
C)- YUNAN MEDENİYETİ:
Akalara son veren DORLAR tarafından kurulan bir medeniyettir. Yunan Medeniyeti
kendinden sonraki Hellen ve Roma Medeniyetleri üzerinde etkili olmuştur.
*
POLİS adı verilen şehir devletleri kurdular. Önemli şehir devletleri Atina,
Sparta ve Korint'dir.
* Yunan şehir devletleri güç olarak birbirlerine denk
olduklarından, birbirlerine karşı üstünlük sağlayamamışlardır. Bu nedenle
Yunanistan'da ilk çağda milli bütünlük sağlanamamıştır.
NOT: Sadece
ülkelerini ele geçirmeye çalışan Persler'e karşı birlik sağlamışlar ve
PELEPONNES savaşlarında Persler'i yenilgiye uğratmışlardır.
* Yunanistan'da
Halk; Soylular, tüccarlar, köylüler ve köleler olmak üzere sınıflara ayrılmıştı.
Bu sınıf farkları sınıflar arası çekişme ve mücadeleyi doğurmuştur.
FENİKE MEDENİYETİ
Lübnan
dağları ile Akdeniz sahili arasındaki bölgede yaşamışlar gemicilik ve ticarette
gelişmiş bir medeniyettir.
* Doğu Akdeniz ve batı Afrika sahillerinde
ticaret kolonileri kurdular. Doğu ve Batı medeniyetlerinin kaynaşmasında
TAŞIYICI bir rol oynadılar.
* Mezopotamya Çivi yazısından ve Mısır
Hiyeroglifinden etkilenerek HARF YAZISI'nı (alfabe) buldular.
NOT:
Fenikeliler'in 22 harften oluşan yazıları, Yunanlılara, onlardan da Romalılara
geçerek bugünkü LATİN alfabesini oluşturmuştur.
* CAM'ı icat etmişler,
Fildişi işlemeciliğinde ileri gitmişlerdir.
İBRANİ MEDENİYETİ
MÖ.
1500'lerde Filistin ve Lübnan dolaylarında yaşayan İbraniler Sami
ırkındandırlar.
* Hz. MUSA zamanında birlik haline geldiler, devlet haline
gelmeleri Hz. DAVUD zamanında oldu. En güçlü dönemler Hz. SÜLEYMAN zamanıdır.
* Hz. Süleymandan sonra İbrani Devleti İsrail ve Yahudi devleti olmak üzere
ikiye ayrılmıştır. İsrail devletine Asurlular, Yahudi(Yuda) devletine ise
Babilliler son vermişlerdir.
* Dinleri Tek tanrılıdır.
(Yahudilik=Musevilik). İlk çağın tek tanrılı dine inanan ilk kavmidir. Kutsal
kitapları TEVRAT 'dır.
NOT: İbraniler Museviliği Milli bir din olarak kabul
ettiklerinden bu din diğer kavimler arasında fazla yayılmamıştır.
NOT: Dinlerinin
etrafında milli bir birlik oluşturduk larından dünyanın dört bir yanına dağılmış
olmalarına rağmen birbirleriyle dayanışma içinde olmuşlardır.
* II. Dünya
Savaşı sonunda İngiltere ve Amerika'nın yardımıyla bugünkü Filistin'de İsrail
devletini kurmuşlardır.
* En önemli eserleri Kudüs'teki MESCİD-İ AKSA
(Süleyman Mabedi)' dir.
