1.5 AY ve GÜNEŞ
TUTULMALARI
Yer, Güneş etrafında yörüngesinde
dolanırken, Ay da Yer etrafındaki yörüngesinde dolanmaktadır.
Yer’in
Güneş etrafındaki yörünge düzlemine Tutulum Düzlemi, bu düzlemle gökküresinin
arakesitine de Tutulum denildiğini biliyoruz.
Şekil 1.35 Tutulum(sarı düzlem) ve
Ay yörüngesi. Merkezde Yerküre, Güneş Tutulum üzerinde dolanır. Çıkış düğümünün
zamanla yer değiştirmesi.
Şekil 1.35 te görüldüğü gibi, Ay’ın
yörünge düzlemi ile Tutulum düzlemi arasında yakaşık 5 derecelik bir açı vardır.
Ay yörünge düzleminin Tutuluma göre eğimi olan bu açı 4o,99 ile 5o,3 arasında
değişir. Ortalama olarak 5o,145 alınır. Çıkış düğümü her yıl 19o,34 batıya doğru
kayar. Bu kayma sonucu 18.612 yılda tekrar aynı konuma gelir. Bunun anlamı ; Ay
yörüngesi 5 derecelik açıyla Tutulum üzerinde dönme hareketi de yapar.
Ay yörüngesi tutulumu iki noktada keser. Bu noktalara Çıkış Düğümü ve
İniş Düğümü denir. Düğüm noktalarını birleştiren çizgiye de Düğümler Çizgisi adı
verilir. Ay yörüngesi üzerinde dolanırken düğüm noktalarına geldiğinde Tutulum
üzerinde demektir.
Şimdi öyle bir zaman düşünelim ki ; Ay düğüm
noktalarından birinde olsun, tam bu sırada düğümler çizgisi de Güneş
doğrultusunda olsun. Tam bu zamanda, Ay- Güneş ve Yer aynı çizgi üzerinde
demektir. Bu üçlünün dizilişine göre iki farklı durum ortaya çıkar.
Eğer
Ay’ın yörünge düzlemi Tutulum düzlemi ile çakışık olsaydı, her Kavuşum Ayı
içinde bir Güneş Tutulması ve bir Ay tutulması gerçekleşirdi.
Yer – Ay – Güneş dizilişinde Ay
Güneşin önünden geçer, uzanımı 0 derecedir, Yeniay evresindedir ve bir “Güneş Tutulması “ olur.
Ay – Yer – Güneş
dizilişinde ise, Ay Yer’in gölgesi içinde kalır, uzanımı 180
derecedir, Dolunay evresindedir ve bir “ Ay Tutulması” gerçekleşir.
Güneş Tutulması
Ay’ın
yörüngesinin konumu uygun ise ( yani, düğümler çizgisi Güneş’ten geçiyorsa ) ve
Ay yörüngesi üzerinde Güneş tarafındaki Düğüm Noktasında bulunuyorsa Yer – Ay –
Güneş dizilişi gerçekleşir ve bir Güneş Tutulması oluşur.
Şekil 1.36: Güneş Tutulması
Şekil 1.36 te görüldüğü gibi, Ay
Güneş ışınlarının bir kısmının Yer’e ulaşmasını engeller. Ay’ın gölgesi
Dünyamızın üzerine düşer. Dünya üzerinde yaklaşık 120-180 km çaplı bir
daire-elips şeklinde bir gölge oluşur( Şekilde sol alttaki resim).
Bu
gölge içindeki bölgede yaşayanlar Güneş Tutulması görürler. Bu gölge, karanlık
bölge, Ay’ın dolanması hareketi, Yer’in dönme ve dolanması hareketleri sonucu
Dünyamız üzerinde hızla hareket eder ve yerdeğiştirir. Bu yol üzerindeki
ülkelerde tutulma izlenebilir. Şekil 1.36 sağ alttaki resimde 29 Mart 2006 da
gerçekleşen Tam Güneş Tutulmasında Ay’ın gölgesinin izlediği yol görülmektedir.
