REDDU'L MUHTAR ÇEŞİTLİ MESELELER DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

REDDU'L MUHTAR ÇEŞİTLİ MESELELER 

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

M E T İ N

Kâdı; gaib olan birinin ve çocuğun malını ve yolda bulunan sahipsiz bir malı Kazâ bahsinde geçen

şartlarla borç olarak verebilir. Baba (çocuğunun), vasî (vasayetindeki kişinin) nin malını, düşürülen

malı, bulan ise bulduğu malı borç veremez. Ancak yitik malı bulan kişi sahibini bulmak için ilân

ettiği zaman onu bulamazsa sadaka olarak verebilir. Buna göre, onu borç olarak verebilmesi

öncelikle câiz olmalıdır. Zeylaî.

İ Z A H

«Yolda bulurum sahipsiz bir malı...» Bazı âlimler, bu malın zimmi tarafından düşürülmüş olmayan

bir mal olması kaydını koymuşlardır. Zimminin düşürdüğü bir malı ise hakim borç olarak veremez.

Çünkü onun sadaka olarak verilmesi caiz değildir. Böyle bir mal ancak hazineye verilir. Çünkü borç

verme bir nevî ibadettir. zimmi ise ibâdete ehil değildir.

Bulunan malın borç verilmesi meselesinde bir kayıt konulmadı. Dolayısıyla bu o malın, bulana da

bir başkasına da borç verilebileceğini gösterir. Bahr de ki: «Malı bulana borç verebilir..» tarzındaki

ifade, hükmü kayıtlamak için değildir. Düşün.

«Kazâ bahsinde geçen şartlarla...» Orada şöyle demişti: «(Bu malları) Vasî, onu mudarebe yoluyla

işletecek biri ve onu satın alıp işletecek birisi yoksa ödeme gücü olan güvenilir birine (verebilir)».

«Vasî yoksa...» sözünü Bahr sahibi bir bahis olarak zikretmiştir. O konuda hayli söz vardır,

yerinden öğrenilir.

«Baba... borç olarak veremez.» Eğer bunlar verirlerse zamin olurlar. Çünkü alacağı tahsilden

âcizdirler. Kâdı ise böyle değildir. Anılan kişilerin, yangın ve yağma gibi durumlarda zarurete

binaen borç verebilmeleri istisna, bir hükümdür. Bu durumlarda borç olarak vermeleri ittifakla

caizdir. Bahr. Şârih de Kitabü'l-Kazâ da böyle demiştir, Musannıfın; «baba kâdı gibi değil, vasî

gibidir» tarzındaki ifadesi sahih görülen iki görüşten birisidir. Metinler de bu şekildedir. Bahr de

ifade edildiğine göre mütemet olan budur.

«Ancak yitik malı bulan kişi sahibimi bulmak için ilân ettiği zaman...» Zeylai bunu, «vermesi

gerekir» sözcüğü ile zikretmiştir. Zahire göre bu. onun bir araştırmasıdır, ancak bu, mal sahibi

icâzet vermezse, kâdı da olduğu gibi bulanın da zamin olmaması intibâını vermektedir. Halbuki,

bizim dediğimiz, zaman olmadığı takdirde, borç vermeyi sadaka verme hükmünde saymak mümkün

değildir.

«Borç olarak verebilmesi öncelikle câiz olmalıdır.» Bir fakire borç verilmesi Zeylaî.

M E T İ N

Bir kimse: «Allah müşriklere azab edecekse hanımım boş olsun» dese Alimler, kadının boş

olmayacağını söylemişlerdir. Çünkü müşrikler içerisinde azab edilmeyecek olanlar da vardır.

Haniye de böyle denilmiştir. Tevcihi'nin Zahîri'ne göre bu bir kısım (müşrik) dan maksat, ömründe

müşrik olmak suretiyle kendilerine müşrik denilmesi doğru olan ama sonra da iyi bir sona eren

(müslüman olan) ler veya müşriklerin çocuklarıdır. Çünkü onlar şeran müşriktirler. Onlardan bir

kısmının azab edilmeyeceği sabit olunsa, -ki o salibeyi cüziyyedir- her müşrik azab edilir manasına

mücibe-i külliye olmaz. Bunu Musannıf söylemiştir.

Bu luğazı İbn Vehban bundan başka bir vecih üzerine getirip şöyle demiştir: .

«Kafir cehenneme girmeyecektir, ama orada müminler oturacaktır. diye birisi var mı?!»

Bunun manası: Kafirler cehennemi gördüklerinde Allah'a ve Rasulüne inanacaklar ama bu onlara

fayda vermeyecektir. Allah (c.c.): «Azabımızı gördüklerinde iman etmeleri onlara fayda vermez»

buyurmuştur. Yukarıdaki beytin baş tarafının diğer bir manası daha vardır ki şudur: Cehennemde,

onun işlerini idare eden ve mümin olarak melekler otururlar.

Beyitte iki soru vardır. İbn Şıhne: «Bana göre bu anılması ve söylenmesi doğru olmayan

sözlerdendir. Bu sözün yazılması ve tedvini gerekmez. Söyleyenin te'vili de kabul edilmez» der.

Ben derim ki: Bunun (İkinci kısım) Vechi'nin açıklığına rağmen hakkında konuşmuştur. Peki

birincisi nasıldır? gafil olma. Sonra ben hocamın : «Onu (İbn Şıhne'nin sözünü) nakletmekle

kendisinin sözünü inkarla hükmettiği ve onu tedvin etmemek gerektiği görüşünde olduğunu

gösterdi dediğini gördüm.

İ Z A H

«Tevcihinin zahirine göre...» Minah'ın ibaresi şu şekildedir: «İmam Kâdihan'ın sözünden anlaşılan

tevcihin zahirine göre zikredilen şarttaki müşriklerden maksat tümüdür. Onun için gerekçede,

çünkü müşriklerden azab edilmeyecek olanlar var demiştir. Bu bir kısımdan maksadın. genelde

kendisine müşrik denilmesi doğru olanların olması da muhtemeldir... ilh...»

«Onlar şer an müşriktirler...» Yâni tebeıyyet yoluyla müşriktirler. Minah. Bunun manası şudur:

Onlara şeran babalarına yapılan muamele yapılır. Bunların ahiretteki hükümleri konusunda ise on

görüş vardır. Bunlardan birisine göre müşriklerin çocukları, cennet ehline hizmet edeceklerdir.

İmam Ebû Hanife'den gelen meşhur rivayete göre onların uhrevi hayatı hakkında görüş beyan

edilmez, bunu Allah bilir.

«Mucibei külliye olmaz..» Yâni koca bu sözü ile yemininde hanis olmaz. (hanımı boş düşmez).

Çünkü o hanımının boş olmasını bütün kafirlerin azab görmelerine bağlamıştır, bu do tahakkuk

etmemiştir. Minah.

«Beyite iki soru vardır..» Bunlar kafirin cehenneme girmemesi ve müminlerin cehenneme

girmeleridir.

«Söyleyenin tevili de kabul edilmez...» Bu sözün gereği; bu sözü söyleyenin küfrüne hükmedilir.

Ama bu yerinde bir şey değildir. Çünkü bilindiği gibi, küfrü gerektiren bir çok vecih, bunu men

edende bir tek vecih olsa müftinin tekfiri men eden yöne meyletmesi icabeder. özellikle karine

bulunduğunda ve luğaz kastedildiğinde böyle yapılmalıdır. Nitekim Hz. Peygamber (s.a.v.) bir

hanıma şaka ile «Cennete kocakarı girmez» buyurmuştur.

«Peki birincisi nasıldır?...» Yânı metindeki, şiirin birinci bölümüne denk olan söz nedir?

«Hocamın... dediğini gördüm» Yâni bunu Minah hâşiyesinde İbn Şihne'nın sözünü naklettiği yerde

musannıfa itiraz sadedinde söylemiştir. Ancak Şârihin Musannıfın İbn Şihne'nin sözünü zâmirin

merciinin bilinmesi için naklettiğini belirtmesi gerekirdi.

M E T İ N

Gören birisi tarafından sünnetli zannedilecek derecede haşefesi (sün. net yeri) açıkta olan çocuk,

sonradan müslüman olan yaşlı da olduğu gibi zekerinin kabuğu kesildiğinde kendisine acı veren

kişi ve uzmanların kendisi için sünnet olmaya dayanamaz dedikleri şahıs. sünnet edilmez. olduğu

gibi bırakılır.

Bir kimse sünnet edilse fakat kabuğun tamamı kesilmese bakılır; Şayet kesilen kısım yarıdan fazla

ise sünnet edilmiş sayılır. Ama kesilen kısım yarı veya yarıdan az ise sünnet sayılmaz. Çünkü

hakikaten ve hükmen sünnet olma gerçekleşmemiştir.

Sünnet olmak, haberde geldiği üzere sünnettir. O İslâm'ın şiar ve husûsiyetlerindendir. Şayet bir

memleket ahalisinin tümü sünnet olmayı terketse devlet onlarla savaşır. Sünnet olmak ancak bir

mazerete binaen terkedilebilir. Dayanamıyacak durumdaki ihtiyarın özrü açıktır. Sünnetin vakti belli

değildir. Bazı âlimler tarafından yedi yaşında olacağı söylenir. Nitekim Mültekâ'da böyle denilir.

Bazılarına göre on yaşıdır. Son müddetinin oniki yaş olduğunu söyleyen de vardır. Bir görüşe göre

itibar, çocuğun dayanabileceği zamanadır. Bu en uygunudur. Ebû Hanife: «Ben onun vakti

hakkında birşey bilmiyorum» der. Sahibeyn'den de bu konuda bir görüş nakledilmemiştir. Onun

için ulema meselede ihtilaf etmiştir.

Kadınların sünnet olmaları sünnet değildir ama erkekler için bir iyiliktir. Sünnet olduğu görüşü de

mevcuttur.

Sûyûtî sünnetli olarak dünyaya gelen Rasulleri bir şiir halinde toplamış ve şöyle demiştir:

«Ömrüne yemin olsun ki Rasuller içersinde doğuştan sünnetli olan on yedi tane var.

Bunlar; Zekeriyya, Şit, İdris, Yûsuf, Hanzala, İsa, Mûsa, Âdem, Nuh, Şuayb, Şâm, Lût, Salih,

Süleyman, Yahya, Hûd. Yâsin ve Hatemü'l-Enbiya (Hz. Muhammed) (s.a.v.)'dir.

İ Z A H

«... Hükmen sünnet olma gerçekleşmemiştir.» Hükmî sünnet kabuğun çoğunu kesmekle olur, bu da

gerçekleşmemiştir. T.

«Devlet onlarla savaşır». Ezânı terkettiklerinde olduğu gibi, onlara savaş açar. Minah.

«Sünnetin vakti belli değildir..)» Yâni sünnet edileceği ilk vakit. Miskin. Yahutta Kenz üzerine

yapılan Bakir şerhinden nakledildiği üzere sünnetin müstehap vakti.

«Belli değildir...» Yâni takdir edilmiş bir müddet yoktur. Şarih, Kenz'deki gibi, musannıfın kesin

ifadesinden ayrılmıştır. Buna sebep: Metinlerin adeti üzere, metnin İmam Azâm'ın görüşü üzere câri

olmasıdır.

«Yedi yaşında olacağı söylenir..» Çünkü çocuk bu yaşa geldiğinde namaz kılmakla emrolunur. Aynı

şekilde daha iyi temizlik yapması sünnetle de emrolunur. Bunu Kâfî sahibi söylemiştir.

Hezenetü'l-Ekmel'de; küçük yaşta sünnet olmasının daha güzel olduğu yedi yaşından birazcık

bırakılmasında da beis olmayacağı ilâve edilmiştir. Sünnetin temizlik için olduğu büluğdan önce

çocuğa bunun vacip olmadığı, dolayısıyla baliğ oluncaya kadar sünnet yapılmayacağı da

söylenmiştir. T.

«Bazılarına göre on yaşıdır...» Çünkü çocuk bu yaşa gelince namazla daha dikkatli bir şekilde

emrolunur.

«Bu en uygundur..» Yâni fıkha daha uygundur. Zeylaî. Bu ifade bir görüşün tashihi için kullanılan

lafızlardandır.

«Ebû Hanife... der.» Zahir'de bu İmam Azâm'ın, bir süre veya mikdarla sınırlı olan konulardan

hakkında nass bulunmayanların takdir edilmeyip görüşlere bırakılacağı konusundaki kdidesine

binaen, öncekine muhalif değildir. Şârih bunu önce tercih ettiği görüşünü te'yid için imamdan

nakletmiştir. Tekrar yoktur. Anla.

«Erkekler için bir iyiliktir.» Çünkü cinsi temasda daha çok zevk verir. Zeylaî.

«Sünnet olduğu görüşüde mevcuttur.» Bezzâzî, Hunsa'nın sünnet olacağı konusundaki nassı

gerekçe göstererek kadının sünnet olacağını tek bir görüş olarak ifade etmiştir. Bezzâziye göre,

eğer kadının sünnet olması bir ikramdan ibaret olsaydı hunsa sünnet edilmezdi, çünkü onun kadın

olması muhtemeldir. Ama bu, erkeklerdeki sünnet gibi değildir.

Ben derim ki: Hunsa erkek olma ihtimaline binaen sünnet edilir. Erkeğin sünnet edilmesi

terkedilmez. Onun için hunsanın sünnet edilmesi sünnettir. Bu, kadın için de sünnet olmasını

gerektirmez.

Sıracü'l-Vehhâc'ın Kitâbü't-Tahare bölümünde şöyle denilmektedir: Bilmiş ol ki erkek ve kadının

sünnet olmaları bize göre sünnettir. İmam Şâfiî ise vacib olduğunu söyler. Bazı âlimlerde: «Erkekler

için sünnet. kadınlar için müstehaptır. Çünkü Hz. Peygamber (s.a.v.) erkeklerin sünnet olması

sünnet, kadınların sünnet olmaları müstehaptır buyurmuştur.» derler.

Bir çocuğun iki tane aleti olsa; eğer her ikisi de faalse ikisi de sün"et edilir. Birisi faal olursa

sadece o sünnet edilir. Aletin faaal oluşu, idrar yapması ve sertleşmesi ile bilinir.

Hunsayı müşkil (erkeklik veya kadınlık tarafını tercih ettirecek bir yön bulunmayan hunsa) kesin

olması için iki aletinden de sünnet edilir.

Eğer çocuğun malı yoksa, sünnetçi ücreti babası tarafından ödenir. Kölenin sünnet ücreti de

efendisine aittir.

Bir kimse sünnet olmadan baliğ olsa hakim sünnet olması için zorlar. şayet (sünnet edilirken)

ölürse sünnetçi sorumlu olmaz. Çünkü şer'an izinli olunan bir fiil sebebiyle ölmüştür.

«Rasuller içersinde.. ilh...» Açıktırki Sâm ve Hanzale Rasûldürler.

EK:

Sünnet ,olmanın sebebi hususunda şöyle denilmiştir: İbrahim aleyhisselam oğlunu kurban etme

korkusu ile imtihan edilince, herkesin bir uzvu kesip kan akıtma korkusunu yaşamasını istedi.

İbrahim aleyhisselam'a tebaen babaların, oğullarını teslim etmeye sabırla imtihan edildi.

İbrahim (a.s.) seksen veya yüz yirmi yaşında iken sünnet oldu. Önceki (seksen yaşında oluşu)

görüş daha doğrudur. Bu iki görüşü : Öncekini peygamberlikten itibaren olan yaşına ikincisini de

doğumundan itibarenki yaşına hamledilerek uyuşturmak mümkündür. İbrahim (a.s.) Kadim denilen

yerde sünnet olmuştur .

Bu konudaki rivayet «bi'l-Kadûm. » dur. Kadûm da kelime olarak «keser. demektir. Ayrıca bir

yerinde adıdır. Dolayısıyla «bi'l-Kadum» sözünün iki manaya da ihtimali vardır İbn Abidin buna

işaret etmektedir. (Mütercim)

Hadisciler ve rivayetler, Hz. Peygamber Efendimizin sünnetli olarak dünyaya gelişi konusunda

farklıdır. Bu konuda sahih bir söz yoktur. Zehebî; Hâkimki «Hz. Peygamber'in sünnetli olarak

dünyaya gelişindeki rivâyet tevâtür derecesindedir» sözünü red konusunda uzun uzun

konuşmuştur. Onlara göre bu konudaki hadisin zayıf olduğu sabittir. Hadis hafızlarından bazıları,

Rasulüllah'ın sünnetli olarak dünyaya gelmediği görüşünün doğruya daha uygun olduğunu

söylemişlerdir.

M E T İ N

Küçük çocuğu dağlamak. yarasını yarmak ve diğer tedavilerini yapmak caizdir. Çünkü bunda

maslahat vardır.

Hayvanların, damarlarını yararak tedavi etmek dağlamak ve kendisine fayda veren her türlü tedaviyi

uygulamak caizdir. Kuduz köpek ve zarar veren kedi gibi, zararı dokunan hayvanları öldürmek de

caizdir. Kişi kediyi öldüreceğinde onu boğazından keser ezâ vermez. Çünkü onun faydası yoktur.

Kediyi yakmaz. Mültekâ'da : Çekirge, kene ve akrebin yakılmalarının mekruh olduğu ifade

edilmektedir. İçersinde karınca bulunan bir odunu yakmakta beis yoktur. Biti atmak edebe aykırıdır.

İ Z A H

«Zarar veren kedi... » Güvercin ve tavukları yemesi gibi zarar veren kedi.

«Onu boğazından keser.» Zâhire göre köpek de kedi gibidir. (O da kesilir).

«Çekirge... yakmak mekruhtur.» Yâni tahrimen mekruhtur. Pire, kene yılan da akrep gibidir. T.

«Biti atmak edebe uygun değildir...» Çünkü bu başkalarına eziyet verir, unutkanlık meydana getirir.

Bir de onun aç kalmasına sebep olur. Pire ise böyle değildir, toprakta da yaşar.

İ Z A H

At ve deve yarışları koşu ve atış müsabakaları caizdir. Çünkü bunlar harbe hazırlıktır. Ama

taraflardan birisinin ötekine (kaybedenin kazanana) para vermesinin şart koşulması haramdır.

Fakat Hazr bahsinde geçtiği üzere araya şartına uygun bir şekilde muhallil katarsa taraflardan

birisinin öbürüne bir şey vermesi istihsanen haram değildir. Katır gibi bu dördünün dışındaki bir

şeyle, (araya muhallil de girse) kazananın para olması şartı ile müsabaka yapmak caiz değildir. Ama

orada para almasa her şeyde caizdir. Tamamı Zeylai'dedir.

İ Z A H

«Müsabakaları caizdir». Yani maksadını atın yapabileceği birşey ve atlardan her birisinin kazanma

ihtimalinin bulunması şartıyla. Fakat, mutlak surette birisini kazanacağı biliniyorsa caiz olmaz.

Çünkü bu harb eğitimi için kıyasa aykırı olarak caiz görülmüştür. Zira bunda, hiçbir menfaat

olmamak kaydıyla başkasına karşı mal borçlanma söz konusudur. Bu da caiz değildir. Zeylaî.

«Çünkü bunlar harbe hazırlıktır.» Hazr bahsinde geçtiği üzere bu menduptur. Ama eğlence için

yapılırsa mekruhtur. «Melekler ok atma ve müsabakanın dışındaki bir oyunda hazır olmazlar»

hadisinde müsabakanın lehv (oyun) diye adlandırılması herhalde şeklî benzerlikten dolayıdır.

«Taraflardan birlisinin ötekine para vermesinin şart koşulması haramdır.» Bu şöyle yapılır: Birisi

öbürüne: «Eğer senin atın benim atımı geçerse ben sana şu kadar vereceğim, benim atım seninkini

geçerse sen şu kadar vereceksin» der. Zeylai.

«Fakat araya muhallil sokarsa...» Eğer «muhallil sokarlarsa» deseydi daha uygun olurdu. Muhallil

sokmanın şekli şöyledir: Taraflar üçüncü bir şahsa «eğer sen bizi geçersen ikimizin parasıda senin,

ama biz seni geçersek bir şey vermeyeceksin» derler, fakat aralarında koşmuş oldukları (hangisi

geçerse öbüründen para alması) şart eski hal üzere devam eder. Buna göre yarışı muhallil (üçüncü

at) kazanırsa diğer ikisinin koydukları malları alır. Diğerleri kazanırsa bu üçüncüsü bir şey vermez

ama kazanan diğer yarışçıdan konuştukları parayı alır. Zeylaî.

«Şartına uygun bir şekilde...» Bu şart üçüncü atında, öbür iki ata denk olmasıdır. Tabî kazanması

da kaybetmeside caizdir.

«... Müsabaka yapmak caiz değildir.» Bunu Zeylai söylemiştir. Benzeri: Hâniye, Zahire ve başka

kitaplarda da vardır. Şârih ise, Hazr ve ibâha bahsinde katır ve eşeğin de at gibi olduğunu söylemiş

ve bunu Mecma ve Mültekâ'ya nisbet etmiştir.

Ben derim ki: «Bunun benzeri; Muhtar, Mevahib ve daha başka kitaplarda da vardır. Musannıfda

buradakinin aksine Hazr ve ibâha bahsinde bunu ikrar etmiştir. Mesele ile ilgili geniş malumat Hazr

ve ibâha bahsinde geçmiştir, oraya başvur.

«Tamamı Zeylaî'dedir.» Çünkü o şöyle demiştir: »Bir adam, yarışan bir guruba veya iki kişiye,

«yarışı hanginiz kazanırsa ona şu kadar para vereceğim» dese veya okçulara, «hedefi kim vurursa

ona şu kadar para vereceğim» dese caizdir. Çünkü bu bağış kabilindendir. Hazineden bağışta

bulunmak caiz olduğuna göre, kişinin kendi malını bağışlaması öncelikle caizdir.

Buna göre: Fakihler bir konuda ihtilaf etseler ve doğruyu söyleyene bir ödül verilmesi şort koşulsa,

at konusunda söylediğimiz üzere ödülü taraflardan birisi koymamışsa caizdir. Çünkü her iki konuda

da bilgi edinme dinin kuvvetlenmesi ve Allah'ın isminin yüceltilmesi sonucunu intâceder.

Musabaka konusunda, zikredilen cevâzden maksat, malın helâl oluşudur, alacaklının hak sahibi

oluşu değildir. Buna göre mağlub olan, konuşulan parayı vermek istemezse hâkim kendisini

zorlamaz ve onun aleyhine borç kararı vermez.»

M E T İ N

Peygamberler ve meleklerin haricinde birisine selavât getirmek, ancak tebeiyyet yoluyla caizdir.

Hz. Peygamber için rahmet dilemek (Rahımehûllah) demek caiz midir? Bu konuda iki görüş vardır.

Zeylai.

Ben derim ki: Zâhire'de bunun mekrûh olduğu zikredilir. Sûyûti ise başlı müstakil olarak değilde,

başkasına tabi olarak caiz olacağına fetvâ vermiştir. Aralarında uyuşma olsun. Tevfik oncak

Allah'tandır.

İ Z A H

Peygamberler ve meleklerin haricinde birisine salavât getirmek..» Çünkü selavâttaki ta'zim diğer

duaların hiçbirinde yoktur. O, rahmette fazlalık ve Allah'a yakınlıktır. Bu do, kendisinden hata ve

günâh sadır olanlara, ancak tabliyyet yoluyla tâyıktır. Tâbliyyet yoluyla şöyle denilir: «Allahümme

salli alâ muhammedin ve âlihi ve sahbihi ve sellim» (Burada Peygamberin âli ve ashâbına, Hz.

Peygambere tebean selavât getirilmektedir.) Çünkü bunda Hz. Peygamber (s.a.v.)'i tazim vardır.

Zeylaî.

Peygamberlerden başkasına selavât getirmek tahrimen mi tenzihen mi mekrûhdur? Yoksa evlâ

olana muhalif midir? konusunda ihtilaf edilmiştir. Nevevî Ezkâr da ikinci görüşü sahih görmektedir.

Biri'nin Eşbâh Şerhinin mukaddimesinde ise «Peygamberlerden başkasına selavât getiren

günahkâr olur ve mekrûhtur. Sahih olan budur». denilmektedir. Müstasfa'da : «Allah Ebû Evfâ

ailesine salât etsin» hâdisi hakkında şöyle denilmektedir: «Salavât Hz. Peygamberin hakkıdır. Onun

başkası için selavât getirmesi caizdir. Başkası ise yapamaz.»

Peygamberlerden başkasına selâm (selâm filana olsun demek) hakkında ise: Lekkâni

Cevheratu't-Tevhîd Şerhi'nde İmam Cuveynî'den şöyle nakletmiştir: Selâm, salât manasınadır. Ğalb

hakkında kullanılamaz. Peygamberlerden başkaları hakkında, Peygamberler anılmadan «selâm»

kullanılamaz. Meselâ : «Ali aleyhisselâm» denilemez. Bu konuda ölülerle diriler arasında fark

yoktur. Ancak hazır olan kişiye : «Esselâmü aleyküm» veya «(Selâmün aleyke» yada «selâmün

aleyküm» denilebilir. Bunda icmâ vardır.

Ben derim ki: Hazır olanın; «esselâmü aleyna ve alâ ibadillahissalihîn» demesi câizdir. Zâhire göre;

Peygamberlerden başkasına gıyâben selâmın men ediliş gerekçesi, Nevevi'nin, selavâtın menindeki

gerekçede söyledikleridir. O da; bunun bidat ehlinin şiarı oluşudur. Ayrıca selâm selefin dilinde

Peygamberlere mahsustur. Nitekim bizim dilimizde de »azze ve celle» Allah Tealâya mahsustur. Hz.

Peygamber (s.a.v.) aziz ve celle ise de «Muhammed azze ve celle» denilmez.

Lekkânî şöyle der: Kadı iyaz derki: «Muhakkak ulemanın görüşü, Malik ve Süfyânın söyledikleri ve

benim de meylettiğim, fakihlerin ve kelâmcıların çoğunun tercihi şu: Nasılki takdis ve tenzih sadece

Allah Teâlâya yapılıyorsa, salât ve selâmın da Peygamberlere mahsus olması gerekir. Onlardan

başkaları hakkında gufran (bağışlama) ve rıza söylenebilir. Nitekim Allah (c.c.) «Allah onlardan razı

oldu, onlarda Allah'tan razı oldular», «Ey Rabbimiz bizi ve bizden önce inanmış olan kardeşlerimizi

bağışla» buyurmuştur. Ayrıca Peygamberler'den başkaları için salât ve selâm getirmek, ilk asırda

bilinmeyen bir şeydir. Bunu, Rafızîler bazı imamlar hakkında Ihdas etmişlerdir. Bidat ehline

benzemek yasaktır, onlara muhalefet icabeder.»

Ben derim ki: Bid'at ehline muhalefet bize göre de mukarrardır. Fakat mutlak değildir.

Bu, kötü konularda ve onlara benzeme kasdının bulunması halinde söz konusudur. Nitekim şârih

bunu Namazı bozan şeyler bahsinde beyan etmişti.

«Bu konuda (peygambere rahmet dilemek) iki görüş vardır.» Bazı âlimler Caîz değildir, çünkü onda

(peygambere rahmet dilemek) selavâtta olduğu gibi ta'zim manası yoktur. Onun için

Peygamberlerîn ve meleklerin haricindekilere bununla dûa etmek caizdir. Peygamberimiz (s.a.v.)

kat'i olarak rahmete nail olmuştur. Dolayısıyle onun için rahmet dilemek, hasılı tahsil sayılır. Biz,

salavât ile, bundan müstağni olduk. Bu yüzden rahmet dilemeye ihtiyaç yoktur» derler.

Bazı âlimler ise bunun cevâzına kalidirler. Çünkü Peygamber (s.a.v.) Allah'ın rahmetinin bol

olmasına en çok iştirak duyan kuldur. Rahmetin manası salatın manası ile aynıdır. Doloyısıyle bunu

men edecek bir şey yoktur. Zeylai.

Ben derim ki; Sahih olan; Zeylaî'nin Kitâbü's-SaIât'ta dediği gibi bunun caiz oluşudur. Bahr'da

şöyle denilmektedir: «Meşayıh'tan birisi «Muhammed'e rahmet et» denilmez demiştir. Meşâyıh'ın

çoğu ise, eskiden beri söylenegeldiği için bunun denilebileceği görüşündedir. Serahsî bunda, beis

yoktur. Çünkü bu konuda Ebû Hüreyre ve İbn, Abbas tarikından eser varid olmuştur. Ayrıca bir

kişinin kadri ne kadar yüce olursa olsun Allah'ın rahmetinden müstağni kalamaz demiştir.

«Sûyûti ise, başlı başına değil de, başkasına tabi olarak caiz olduğuna fetvâ vermiştir.» Yâni, tek

başına değil de salât ve selâma bitişik olarak söylemenin cevâzına fetvâ vermiştir. Kişi «Allahümme

salli alâ muhammedin verhâm Muhammeden - (AIIahım! Muhammede salât et, Muhammed'e rahmet

et) diyebilir. Ama salâtı hiç anmadan, «Allahümmerham Muhammeden» diyemaz.

«Aralarında uyuşma olsun.» Yâni, câiz olduğu görüşü tebeıyyet üzere, caiz olmayışı görüşüde

müstakil olarak söylenmesine hamledilir. Bahr'deki şu ifadeler ise buna muhaliftir: «Şeyhu'l-İslâm

İbn. Hacer'in dediği gibi salât ve selâma bitişik olarak söylenmesi halindedir. Bunun için, müstakil

olarak rahimehullah demenin caiz olmayışında ittifak etmişlerdir.»

Tahtâvî! »Buna göre; Allah onu bağışlasın. Allah ona müsamaha etsin demekde caiz olmaz. Çünkü

bunda, Rasulüllah'da kusur oluşu vehmi vardır» der.

Ben derim ki: Her ne kadar Kur'an da var ise de Peygamber için Allah onu affetsin demek caiz

değildir. Çünkü Allah kullarına dilediği gibi hitabedebilir. Nitekim liderler maiyyetindekilere, onların

kendilerine kitapları doğru olmayan şekilde hitabedebilirler. Ben, Meleklere rahmete karşı çıkanı

görmedim.

M E T İ N

Sahabiler için «radıyellahü anh» demek müstehaptır. Zülkarneyn ve Lokman gibi peygamberliği

ihtilaflı olanlar içinde öyledir. Karamâni'nin Mukaddime şerhinde olduğu gibi, onlar için «sallellah

ale'l-enbiyân ve aleyhi ve sellem» denileceği de söylenmektedir.

Tâbiun ve onlardan sonra gelen âlimler ve salihler için de «rahımehüllah» demek müstehaptır.

Racih görülen görüşe göre aksi yani sahabeler için «rahımehûllah» Tâbiûn ve sonrakiler içinde

«radıyellahü anh» demek de caizdir. Bunu Karamânî söylemiştir. Zeylai ise: «Evlâ olan. sahâbe için

«radıyellâhü anh» tabiûn için «rahımehüllah» daha sonrakiler için ise «ğaferelehullahü ve tecaveze

anhû» demektir» der.

İ Z A H

«Sahâbiler için radıyellahû anh...» Çünkü sahabiler Allah'ın rızasını istemekte çok gayret ederler ve

onu razı edecek şeyleri yapmaya çalışırlardı. Allah tarafından kendilerine gelen bir belâyı da büyük

bir rıza ile karşılarlardı. Bu yüzden rıza talebine onlar en lâyık olanlardır. Başkaları, yer yüzü dolusu

altın infâk etseler bile sahabilerin en alt seviyesindekinin derecesine ulaşamazlar. Zeylai.

«... Peygamberliği ihtilaflı olanlar içinde öyledir» Nevevi bu konuda şöyle der: «Bana göre; onlara

salât ile dua etmekte (onlar için aleyhissalâtü vesselâm demekte) bir mahzur yoktur. Ancak racih

olan; radıyellâhü anh denilmesidir. Çünkü bu, peygamberlerden başkalarının mertebesidir. Bunların

Peygamber oldukları ise sabit olmamıştır.» Metindeki sözün zahirine göre; peygamberler ve

meleklerden başkaları için selavât getirilmez. Kadı iyaz'ın : «onlara salât ile dua edilmez» sözüde

aynı manadadır. Ancak, mesele ihtilaflı olduğu için peygamgerliği şüpheli olanlara salavât

getirmenin günâhı olmaz.

«Sallellahü ale'l-enbiyâi ve aleyhi ve sellem denileceği de söylenmektedir.» Çünkü bu durumda

peygamberliği şüpheli olana salât tebean olmuş olur ki bunun cevazında ihtilaf yoktur. Aklı başında

birisine kapalı kalmayacağı üzere bu yerinde bir sözdür.

«Zeylaî ise ilh...» Zeylaî'nin sözü, «Tablundan sonrakiler için, «ğaferellahulehu ve tecâvez anhû»

demenin dışında, önceki geçen sözden farklı değildir.

EK:

Lokman, Zülkarneyn ve Zülkifl peygamber midir, değil midir? tartışması mekrûhtur. İnsan,

kendisine lâzım olmayan şeyi sormamalıdır. Meselâ; Cebrâil nasıl indi? Hz. Peygamber onu hangi

sûrette gördü? Onu insan suretinde gördüğü zaman melek olarak kaldımı, kalmadımı? Cennet

nerede? Cehennem nerede? Kıyamet ne zaman kopacak? Hz. İsa ne zaman inecek? İsmail mi üstün

İshak mı? Hangisi kurban edildi? Hz. Fatıma, Hz. Aişe'den üstün müdür değilmidir? Hz.

Peygamberin babası hangi din üzere idi? Ebû Tâlib'in dinl, ne idi? Mehdî kimdir? gibi bilinmesi

gerekmeyen ve kendisi hakkında teklif varid olmayan sorular böyledir.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'i şerefli isimlerle anmak gerekir. «O fakîrdir, garibdir, zavallıdır, yalnızdır,

uzundur» demek câiz değildir. Arapların özellikle Mekke ve Medine ahalisinin, muhâcir ve Ensar

çocuklarının, dört halifenin çocuklarının tazimi gerekir. Makdisi, Hazânetü'I-Ekmel'den.

M E T İ N

Nevrûz ve Mehrican günlerinin adı ile hediye vermek caiz değildir, haramdır. Eğer bunu, müşriklerin

saygı gösterdiği gibi saygı göstererek yaparsa kafir olur. Ebu-Hafs el-Kabir şöyle der: «Bir adam

elli sene AIIah'a' kulluk etse sonrada Nevruz gününde, bu güne saygı göstermek için bir müşrike

bir yumurta hediye etse kafir olur, amelleri yok olur.» şayet bu günlerde, tazim kasdetmeden halkın

adetine uyarak bir müslümana hediye verse kafir olmaz. Ancak, şüpheyi def etmek için bunu anılan

günlerden önce veya sonra yapmalıdır. Daha önce almadığı bir şeyi bir günde satın alsa; eğer bu

günleri tazim için satın almışsa kafir olur. Ama eğer yemek içmek ve nimetlenmek için almışsa kafir

olmaz. Zeylaî.

İ Z A H

«Nevrûz ve Mehricân günlerinin adı ile hediye vermek...» Yâni, »bu günün hediyesi olarak» diye

söyleyerek vermek. Zahire göre, niyet de söz gibidir.

Nevruz ilk baharın, Mehricânda sonbaharın ilk günleridir. Bazı kâfirler bu günlere saygı gösterirler

ve bu günlerde hediyeleşirler.

«Bir müşrike bir yumurta hediye etse...» Câmiu'l-FusuIeyn'de şöyle denilmektedir: «Bu. şu

meseleye benzemez: Bir mecûsi çocuğunun başını tıraş için bir davet tertib etse ve bir müslüman

bu davete gidip mecûsiye bir hediye verse kafir olmaz.

Anlatıldığına göre; Serbel mecûsilerinden birisi zengindi ve müslümanlara karşı gayet iyi

davranırdı. Çocuğunun başının tıraşı dolayısıyle bir davet tertipledi. Davetinde birçok müslüman da

bulundu. Bazıları, mecûsiye hediye verdiler. Bu hâl müftiye ağır geldi. Bunun üzerine hocası Ali

es-Suğdi'ye : «Memleketinin halkına yetiş; dinden çıktılar, mecûsîlerin şiârı olan şeyleri yaptılar»

diyerek hadiseyi anlatan bir mektup yazdı. Ali es-Suğdî'de şu karşılığı verdi: «Zimmet ehlinin

davetine icabet şeriatta serbesttir, iyiliğe iyilikle mukabele alicenaplıktır. Başı tıraş etmek de delâlet

ehlinin şiarından değildir. Doloyısıyla bu kadarcık bir şeyle müslümanın kâfir olduğuna hükmetmek

mümkün değildir. Evlâ olan; bu gibi hallerde sevinç ve neşe göstermek için müslümanların onlara

muvafakat etmemeleridir.»

M E T i N

İpeğin ve üzerinde dört parmaktan fazla ibrişim bulunan pamuklu kumaş dışındaki bir kumaştan

yapılan başlığı giymekte beis yoktur. Sirâciye;

Sahih olan o Rasulullah (s.a.v.), onu (ipekten olan başlığı) giymeyi haram kılmıştır.

Siyah giyip, sarığın ucunu omuzlar arasından sırtın ortasına kadar uzatmak menduptur. Uzatılacak

kısmın oturağa kadâr olduğunu söyleyenler olduğu gibi, bir karış olduğunu söyleyenler de vardır.

İ Z A H

«Bele yoktur...» Yâni orada dini açıdan bir şiddet yoktur. Veya manâ; onu giymekte kuvvetlilik ve

sağlamlık yoktur. Çünkü bu meşrû bir şeydir. Bu ifadeden anlaşıldığına göre başlığı giyen sevapda

günah da almaz. Hamevî Miftah'tan naklen. T.

Ben derim ki: Genelde «beis yoktur» kelimesi, terkedilmesi daha iyi olan şeylerde kullanılır.

«İpeğin... dışında...» Bu, Molla Miskin'e cevaptır. Çünkü o; «Cemî (çoğul) lafzı, ipek, altın, pamuklu,

siyah ve kırmızıya şamildir.» demişti.

«Sahih olan; Hz. Paygamber (s.a.v.) onu giymiştir.)» Bazı nüshalarla da bu şekildedir. Bunun

benzeri Durru'l-Mültekâ'da da vardır. Yâni Hz. Peygamber başlık giymiştir. Musannıf ve Zeylai bunu

Zahire'ye nisbet etmişlerdir. Bazı nüshalarda da: «Sahih olan o (Hz. Peygamber) onları yani ipek ve

altından olan başlıktan giymeyi haram kıldı» şeklindedir. Düşün.

Bu cümle metindeki: «Sahih olan, o (Rasulüllah) onu haram kılmıştır, cümlesinin yerinedir.

«Siyahı giymek... menduptur.» Çünkü İmam Muhammed es-Siyeru'l Kebir'de Gânâim bahsinde

siyah giymenin müstehap olduğuna delalet eden bir hadis rivayet etmiştir. Yine o hadiste ifade

edildiğine göre sarığının sargısını yenilemek isteyen onu kıvrım kıvrım çözmelidir. Çünkü bu sarığı

tepede yükseltmekten ve onu ta yere kadar salıvermekten daha iyidir. Müstehap olan, sarığın ucunu

omuzların arasına sarkıtmaktır. Konunun tamamı Zeylaî'de vardır.

M E T İ N

Erkeklerin, sarıya ve kırmızıya boyanmış kumaşları giymesi, -kerahiyye bâbında geçtiği üzere-

mekruhtur. Çünkü İbn. Ömer (Allah onlardan razı olsun): «Hz. Peygamber (s.a.v.) «Sarıya boyanmış

elbiseyi giymeyi nehyetti ve siz kırmrztdan sakının. Çünkü o şeytanın» kıyafetidir, buyurdu»

demiştir.

Süslenmek (güzel görünmek) müstehaptır. AIIah (c.c.): «Allah'ın kulları için çıkardığı zîneti kim

haram kıldı de» âyetiyle süslenmeyi mübah kılmıştır. Peygamber (s.a.v.)'de birgün üzerinde değeri

bin dinar olan bir ridâ ile çıkmıştır.

İ Z A H

«Kırmızıdan sakının...» Bu ifade Zeylai de şöyledir: «Siz kırmızılıktan sakının, çünkü o şeytanın

kıyafetidir.»

«Süslenmek müstehaptır.» Hz. Peygamber (s.av.) şöyle buyurmuştur : «Allah (c.c.) kuluna nimet

verdiği zaman nimetinin eserini onun üzerinde görmeyi ister.» İmam Ebû Hanife kıymeti dörtyüz

dinar olan ridâ giyer ashabına da böyle emreder ve: (İnsanlar size rahmet gözüyle bakarlar» derdi.

İmam Muhammed de değerli elbiseler giyer ve «Benim, hanımlarım ve câriyelerim var,

süsleniyorum başkasına bakmasınlar diye süsleniyorum» derdi.

Şeyh'a: «Hz. Ömer, üzerinde şu kadar yama bulunan gömlek giymezmiydi» denildi. O da: «Bunu bir

hikmete binâen yaptı; O müminlerin emiri idi, Vâlileri kendisine uyarlardı, Belki onların malı olmaz

da müslümanlardan alırlardı.» cevabını verdi. Zahire özetle.

«Üzerinde, değeri bin dinar... ilh...» Şârih, Musannıfa tabi olmuştur. Zeylaî'deki ibare «bin dirhem»

şeklindedir.

M E T i N

Alim genç, Kureyş'ten de olsa cahil yaşlının önüne geçebilir. Allah (c.c.) «ve kendilerine ilim

verilenleri derecelerle...» buyurmuştur. Yücelten Allah'tır. Alimi alçak göreni AIIah cehenneme atar.

Esah olan kavle göre âlimler ûlü'l-emr (emir sahipleri) ve ittifakla peygamberlerin varisleridirler.

İ Z A H

«Alim genç yaşlı cahilin önüne geçebilir...» Çünkü âlim cahilden üstündür. Onun için namazda da

öne geçer. Namaz, İslâmın rükünlerinden birisidir, imandan hemen sonra gelir. Zeylaî Remlî,

Fetâva'sında, cahilin, alimin önüne geçmesinin haram olduğunu açıkça ifade etmiştir. Çünkü bu,

halk arasında alimin derecesinin düşük oluşu hissini verir. Bu da : «Allah, sizden inananları ve

kendilerine ilim verilenleri derecelerle yükseltsin..» âyetine muhaliftir. (Dolayısıyla cahili âlime

takdir haramdır) Bu, üzerinde icmâ edilen bir husustur. Alimin önüne geçen cahil günah işlemiştir,

tazir olunur.

«Esah olan kavle göre âlimler ülü'l-emrdirler.» Yâni: «Allah'a Rasûl'e ve sizden olan ülü'l-emre itaat

ediniz» âyetinin tefsirindeki kavillerden birisine göre, ülü'l-emr, âlimlerdir. Zeylai böyle demiştir.

Minah'ta, Bezzâziye'den naklen Zende Visti'nin şöyle dediği nakledilmektedir: «Alimin cahil

üzerindeki hakkı ile hocanın talebe üzerindeki hakkı eşittir. O da, kendisinden önce konuşmaya

başlamak hazır olmasa bile yerine oturmamak, sözünü reddetmemek, yürürken önüne

geçmemektir. Kocanın, karı üzerindeki hakkı bundan daha fazladır. Kocanın hakkı; mübah olan her

konuda karının kendisine itaat etmesidir. Halef'ten nakledildi ki: bir zelzele olmuştu. O talebelerden

dua etmelerini istedi. Sebebi sorulduğunda; onların hayrı başkalarının hayırından daha hayırlıdır,

onların şerri de başkalarının şerrinden hayırlıdır, dedi.»

M E T İ N

Kişinin hanımları ve cariyeleri için boyanması esah olan kavle göre caizdir. Siyaha boyaması ise

mekruhtur. Mekruh olmadığı da söylenmektedir. Hazr bahsinde geçmişti

Sahih olan görüşe göre yaslanarak yemek caizdir. Çünkü Rasulüllah (s.a.v.)'in yaslanarak yemek

yediği rivayet edilmiştir. Mecmâu'l-Fetâva.

İ Z A H

«... Boyanması esah olan kavle göre caizdir.» Bu, Ebu Yûsuftan rivayet edilmiştir. Ebu Yûsuf şöyle

der: «Benim kendisi için süslenmemden hoşlandığı gibi, bende hanımımın benim için

süslenmesinden hoşlanırım.» Esah olan; onun harpde ve başka zamanlarda mahzurlu olmayışıdır.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ömründe boya sürüp sürmediği (kına yakıp yakmadığı) konusundaki

rivâyetler ihtilaflıdır. Esah olana göre boyamamıştır.

Muhît'ta; siyaha boyama ile diğerleri ayrı tutulmuştur. Ulemâ'nın çoğunluğu buna mekruh derken

bazıları caiz görmüşlerdir. Bu EbÛ Yusuf'tan nakledilmiştir. Kırmızıya boyamak ise erkeklerin

özellikle müslümanların adetidir.

Ekmel'in Meşari şerhinde; «Muhtar olan : Hz. Peygamber (s.a.v.) bir zaman boyamış, çoğu vakit

boyamamıştır. Bizim görüşümüze göre kına ve Vesime ile boyamak iyidir. Haniyye'de de böyledir»

denilmiştir.

Azlam denilen ve boyacılıkta kullanılan bir bitkidir. (Mütercim)

Nevevî'de şöyfe der: «Bizim mezhebimize göre erkek ve kadının beyaz saçı sarı veya kırmızı ile

boyanmaları müstehap, siyaha boyamaları ise esah görüşe göre haramdır. Çünkü Hz. Peygamber

(s.a.v.): «Şu beyazlığı değiştirin, siyahtan sakının buyurmuştur.»

Hamevî: Bu, savaştaki gazilerden başkaları içindir. Ama düşmanı korkutmak için onların siyaha

boyatmaları haram değildir. Her halde bu, sahabelerden yapanlara hamledilir.» der. T.

«Sahih olan görüşe göre, yaslanarak yemek caizdir.» Hazr bahsinde; muhtar olanın bunda mahzur

olmadığını, fakat terkedilmesinin daha iyi olacağını söylemiştik. Bu hüküm. tekebbür için olmadığı

takdirdedir. Şayet tekebbür için olursa horamdır.

«Çünkü Hz. Peygamber'in yaslanarak yediği rivayet edilmiştir.» Sahih-i Buharî ve diğer hadis

kitaplarında Rasûlüllah (s.a.v.)'in «ben yaslanarak yemem» buyurduğu yer olmaktadır. İbn Hacer,

Şemail Şerhi'nde Nesâî'den rivâyetle «Hz. Peygamber'in yaslanarak yemek yediği hiç

görülmemiştir» der. İbn Ehî Şeybe ise Mücahidden, Rasûlüllah'ın bir defa yaslanarak yediğini

tahricetmiştir. Bu sahihtir ve makbul bir ziyadedir. Yine İbn Ebi Şeybe'nin ibn Şahin vasıtasıyla Atâ

b. Yesârdan tahric ettiği şu hadisede bunu teyid etmektedir: «Cebrail aleyhisselâm bir defa Hz.

Peygamber (s.a.v.)'i yaslanarak yerken görmüş ve onu nehyetmiştir.

Alimlerin çoğu (yaslanma diye terceme ettiğimiz) «İttika»ı iki takından birisi üzerine eğilmek diye

tefsir etmişlerdir. Çünkü bu yemek yiyene zarar verir. Zayıf bir isnadla, RasuIuIIah (s.a.v.)'in insanı

yemek yerken sol eli üzerine dayanmayı menettiği rivayet edilmiştir.

İmam Malik (rahımehullah) : »Bu, yaslanma çeşitlerinden biridir. Bu ifadede, yaslanmanın muayyen

bir şekle mahsus olmadığına işaret vardır.» demektedir.

Böylece anlaşılmış oluyor ki: Hz. Peygamber'in yaslanarak yediği sabittir. Bundan nehyolununca

terketmiştir. Bu, bu şekilde yemenin cevazına delili değildir. Evet, bazı Şâfiî'ler, bunun Hz.

Peygamber (s.a.)'e mahsus olduğunu söylüyorlar. Ama onlara göre esah olan, hükmün umumu

oluşudur.

Alkame Camiu's-Sağîr Şerhi'nde şöyle demektedir: «Yaslanmanın şekIinde ihtilaf edilmiştir. O

yemek için oturulduğunda her hangi bir şekilde yerleşmektir. Saklardan birisi üzerine oturmaktır,

sol el iIe yere dayanmaktır gibi görüşler sarfedilmiştir. ilk görüş mütemeddir. Zaten bu diğer ikisini

de Şâmildir.

Yemekte yaslanmayı terk etmenin hikmeti; bunun Acem melikleri ve kibirlilerin işi oluşudur. Ayrıca

bu çok yemeye vesiledir. Yemek içi en iyi oturuş şekli kalçalar üzerine oturup dizleri dikmek, sonra

diz çökmek daha sonra da sağ dizi dikip sol ayak üzerine oturmaktır.»

Konunun tamamı Câmiu's-Sağîr Şerhi'ndedir.

METİN

Bir kimsenin evi sallanmaya başlasa, dışarıya kaçması mekrûh değildir. Hatta müstehaptır. Çünkü

Hz. Peygamber (s.a.v.) eğilen bir duvar dan kaçmıştır.

Bir kimse, içersinde bulaşıcı hastalık bulunan bir memleketten çıktığı zaman; şayet her şeyin

Allah'ın takdiri ile olduğunu biliyorsa, çıkıp gitmesinde beis yoktur. Ama kendisinde; eğer çıkarsa

kurtulacağı, girerse o hastalığa tutulacağı hissi varsa onun için bu (girip çıkmak) mekrûhtur,

inancını korumak için oraya giremez, oradan çıkamaz. Hâdis'teki nehy buna hamledilir.

Mecmâu'l-Fetâvâ.

Bir memlekette bir fakih olsa ve orada kendisinden daha fakih birisi daha bulunmadığı halde

savaşa gitmek istese gidemez. Bezzâziye ve başka kitaplar.

Borçlu, vadeli olan borcunu vadesi gelmeden ödese veya ölse de -ölümü ile vade dolmuş sayılır-

alacaklı alacağını terikeden olsa; aralarında cereyan eden mürabahalı satıştaki kârdan ancak

geçmiş olan günlerin payına düşen mikdarı alabilir. Bu, müteehhirün ulemanın cevabıdır. Anadolu

müftisi merhum Ebussuud Efendi de böyle fetvâ vermiş ve gerekçe olarak iki tarafa da iyi

muameleyi göstermiştir. Ben bunu Karz bölümünden önce ifade etmiştim.En iyisini Allah bilir.

Bir mesele : Kenz'in sonunda : «Hafızı Kur'an olanın kırk günde bir hatim etmesi gerekir»

denilmektedir.

İ Z A H

«İçersinde bulaşıcı hastalık bulunan bir memleketten çıktığı zaman...»

Sonraki kısma uygun olması için. «çıksa veya girse» deseydi daha uygun olurdu. T.

«Savaşa gitmek isterse gidemez...» Bu, müteayyin olan cihadın dışındakiler hakkındadır. Çünkü

fakihin müslümanlara faydası, müteayyin olmayan cihaddan daha fazladır.

«Borçlu borcunu... ödese ilh...» ifade etti ki; borç vadeli olduğunda borçlu vâde dolmadan borcunu

öderse olacaklı parayı kabule zorlanır. Haniye'de' de böyle denilmiştir.

«Aralarında cereyan eden alış verişten... alamaz.» Meselenin sureti şöyledir: Birisi peşin para ile on

dirheme birşey satın alır ve onu on ay vade ile başka birisine yirmi dirheme satar. Borçlu borcunu

beş ay sonra ödese veya ölse alacaklı, kâr olan on dirhemden beşini alır, beşini bırakır. T.

Ben derim ki: Bunun bir benzeri de şudur: Bir kimse birisine borç verse ve ona malum bir fiatla bir

mal satsa ve bunun için vade verse malın fiatından, sadece geçen müddetin hissesi hesabedilir.

Düşün.

«Gerekçe olarak... göstermiştir.» Hanutî'de bunun için, ribâ şüphesinden uzaklığı gerekçe

göstermiştir. Çünkü ribâ bahsinde şüphe hakikata ilhak edilir. Bunun vechi şudur: Kâr vade

karşılığındadır. Çünkü vâde, her ne kadar mal değilse ve bedelden bir mikdarı ona mukabil olmasa

da, vade, fazla bir bedel karşılığı olarak alınmışsa, mal olarak itibar edilmiştir. Şayet vâde

dolmadan, paranın tamamı alırsa karşılıksız olarak almış olur. Allah Teâlâ en iyisin» bilir.