İKRAH KİTABI İKİNCİ BÖLÜM

İKRAH KİTABI İKİNCİ BÖLÜM

Nitekim Gâyetü'l-Beyân'da böyledir.

«Namazı bozmak ilh...» Gâyetü'l-Beyân'ın ifadesi şöyledir: «Farz olan namazları namaz vaktinde

terketmesi için birisi zorlansa, o da terketmeyerek ölünceye kadar sabretse, terketmesinin caiz

olduğunu da bilse, terketmediği için mecur olur.»

Bu açıktır. Ama namazı ifsad etmeye gelince, fakihler, bır insanın bir dirhem için bile namazını ifsad

edebileceğini zikretmiştir. O dirhem kendisinin olmasa bile. Düşünülsün.

Gâyetü'l-Beyân'ın ifadesine şöyle cevap verilir: Burada söz sabrın ecri bahsindedir. Çünkü adam

sabrederek azimeti tutmuştur. Her ne kadar ruhsatı tutması caiz ise de.

«Haremdeki avı ilh...» Bu ifade, avın Haremde olmasına izafe edilmiştir. «Veya ihramda iken»

ifadesi de Harem'in üzerine atıftır. Biz Hidaye'den naklen bu husustaki sözü zikrettik.

«Farziyeti kitapla sabit olan bütün hükümler ilh...» İtkanî, «Zaruret halinde de o şeyin mübah

olduğuna bir has da varid olmasa» ifadesini ziyadeleştirmiştir. İtkanî'nin bu ilavesinde bir görüş

vardır. Nas, zaruretten az olan bir şey için de orucu terketmenin mübah olması hususunda varid

olmuştur. Ki bu da seferdir. Uygun olan, seferde sabrederse, günahkâr olmasıdır. Ancak şöyle

denilmesi gerekir: Söz başladıktan sonraki ifsad hususundadır. Orucun terki hususundaki nas ise,

başlamazdan önce yemek hususundadır. Düşünülsün.

Gâyetü'l-Beyân'da şöyle denilmektedir: «Adam acından İhramlı olduğu halde ölü eti yemek

zaruretinde kalsa, av avlamaya kudreti olsa, yine av hayvanını öldürmez, ölmüş hayvanın murdar

etini yer.»

«Yani mülcî olmayan ikrahla ilh...» Şarih bu «yani» kelimesiyle öldürülmek veya azanın

kesilmesinin bir kayıd olmadığına işaret etmektedir. Belki göze ve kafaya vurmak gibi mülcî olan

her şey öldürme aza kesmenin hükmündedir. Bazı Belh âlimlerinin dedikleri gibi zamanımızın

hapishanesi de mülcî ikrah sayılır. Malının hepsini almakla tehdid de, Kuhistanî'nin bahsettiği gibi

yine mülcî ikrahtır. T. Bizim yukarıda zikrettiğimiz gibi Kuhistanî bunu Zahidî'den nakletmiştir.

Kendisi bizzat bahsetmemiştir.

«Küfür kelimesi ile konuşmak ebediyyen helâl değildir ilh...» Musannıfın bu sözü ancak şarihin

geçen, «Haram olan icraatı terketme» sözüne illet olmaya elverişlidir. O halde uygun olan. bu sözü

onun hemen arkasında zikretmesiydi. T.

«Sabrederse o zaman mecur olur ilh...» Çünkü azimet yolunu tutmuştur. Zira başkasının malını

zalimlerden almaktadır. Zulmün haramlığı da küfür gibi hiçbir durumda ne kalkar, ne de mübah

olur. Şârih'n bu sözü başkasının malını telef etmeyi terketmenin daha üstün olduğuna işaret

etmektedir. İşte bundan dolayı fakihler başkasının malını yemek, şarap içmekten haramlık

bakımından daha şiddetlidir, demişlerdir. Nitekim Keranî'den naklen Kuhisîanî'de de böyledir

Biz, Hâniye'den naklen zikrettik ki, burada zorlandığı şeyi yapmak-la terketmek eşittir. Hâniye'de,

«Şiddetli açlık hâlinde adam mecbur kalsa, bir diğerinin malını almak istese, mal sahibi de ona

engel olsa, o da almasa, ölse. günahkâr olur» denilmiştir.

İtkanî, «Fakihler şiddetli açlık hâli ile zorlanma halini birbirinden ayırmışlardır.» demiştir.

Fakih Ebû İshak' da, «Ancak. şiddetli açlık meselesinde mal sahibi malının kıymetiyle onu ölümden

kurtaracak kadar verse, o da almasa, öldüğü takdirde günahkâr olur. İkrah meselesinde de eğer

mal sahibi yine malı ona kıymeti ile vermiş olsa, o da almasa, günahkâr olur» sözünü tevil ederek,

«İki mesele arasında fark yoktur» demiştir.

«Zorlanan bir âlet gibidir ilh...» Bu da şöyledir: Zorlanan kimsenin fiili, zorlayanın âletidir ki, fiil

zorlayana intikal eder. Başkasının malını telef etmek de bu kabildendir. Yani onu tutup başkasının

malının üzerine atarak onu telef etmesi gibi olur. O zaman sanki zorlayan fiili bizzat kendisi yapmış

gibi olur. O zaman zorlayan kimseye, zorlanan kimsenin telef ettiği malı tazmin etmesi gerekli olur.

Ama yemek, cinsi tekarrub ve konuşmak gibi zorlayana âlet olmayan fiillerde hüküm bunun

aksinedir. Bundan dolayı eğer bir köleyi azad etmeye zorlansa, zorlayan zamın olur. Çünkü

zorlanan itlaf hakkında âlet olmaya uygundur. Ancak şu kadar var ki, azad ettiği kölenin velâsı

kendinindir. Çünkü zorlanan konuşma hususunda zorlayana âlet olmaya elverişli değildir. İtkanî.

Şurunbulâliye'de Siraç'tan naklen şöyle denilmektedir: «Bir mecusi bir müslümanı başkasının

koyununu kesmesi için zorlasa, müslüman o koyunu kesse, koyunun etini yemek helâl değildir.

Çünkü sanki mecusî kesmiş gibidir.» Bu konunun aksi gelecektir.

«Sövmesi ilh...» Şarihin bu sözü Kuhistanî'de Muzmarat'tan naklen olan ifadeye muhaliftir. Çünkü

Kuhistanî'de, «Eğer bir müslümana sövmesi için mülcî ikrahla zorlansa, ona ruhsat vardır. Eğer bir

müslümana iftira etmesi için yine mülcî ikrahla zorlansa, rica olunur ki, o onu yapabilir. Zahiriye'de

olduğu gibi» denilmiştir.

Tatarhâniye'de de şöyle denilmektedir: «Görülmüyor mu ki birisi telef edici bir şeyle Allah'a iftira

etmeye zorlansa, onu da yapabilir. O halde müslümana iftira atması öncelikle olur. Ancak şu kadar

var ki, müslümana iftira atmanın mübah olmasını «rica olunur» sözüyle talik etmiştir. Allah'a iftira

etmekte ise «rica olunur» sözüyle talik etmemiştir. Çünkü telefle tehdid edildiği takdirde Allah'a

iftira atmanın mübah olması nas ile sabittir. Müslümana iftira atmak ise, nassın delaleti ile sabittir.

Bu meselenin arkasında İmam Muhammed şöyle demiştir: «Görülmüyor mu ki, eğer telef edici bir

şey ile Muhammed (s.a.v.)'e sövmek için zorlanılmış olsa, inşaallah bu tehdidle sövdüğü takdirde

mübah olur.» Bunun mûbah olma yolu da bizim söylediğimizdir. Eğer sabrederek öldürülünceye

kadar sövmese, Allah katında mecur olur ve daha da efdaldir.»

«Azasını kesmesi ilh...» Eğer eli kesilecek kimse ona izin verirse, o zaman zorlanmış olmaz. Kestiği

takdirde günahkâr olur. Zorlayana da tazmin yoktur. Çünkü adam izin vermiştir. Eğer bir kimseyi

katletmesi için zorlanmış olsa, öldürülecek odam öldürmesi için ona izin verse. o da öldürse,

öldüren günahkâr olur. Onun diyeti de emredenin malından verilir. Tatarhânîye.

Şu kadar var ki Hâniye'de şöyle denilmektedir: «Sultan birisine diğerinin elini kesmesini söylese,

kesmezse kendisini öldüreceğini söylese, onun elini kesmesi ona mübahtır. İmameyne göre eli

kesilen kimsenin kısası da elin kesilmesini emreden içindir. İmam Ebû Yusuf'tan bu hususta bir

rivayet yoktur.»

Sonra ben, Turî'nin bu iki rivayet arasını şöyle telif ettiğini gördüm: «Eğer bir müslümanın elini

kesmesi için el kesilmekten daha ağır bir şeyle tehdit edilerek zorlanırsa, yapabilir. Ama elinin

kesilmesi veya bundan az bir şeyle tehdit edilirse, yapamaz. Düşün.»

Turî burada başkasına raci olarak zamir ite ifade etmiştir. Çünkü Hindiye'de şöyle bir ifade yardır:

«Bir kimsenin elini kesmesi için ölümle tehdid edilse, elini kesebilir. Kısası da onu zorlayanın

üzerinedir. Ama nefsinin katlı üzerine tehdid edilirse, o da kendi kendini öldürürse, zorlayanın

üzerine bir şey yoktur.»

Mecma adlı eserde de şöyle denilmektedir: «Eğer bir kimse, diğerinin elini kesmesi için zorlansa, o

da kesse, sonra eli kesilen adamın onun arzusuyla ayağını kesse, adam da ölse, Ebû Yûsuf diyeti

her ikisinin malından gerekli olur demiştir. İmameyn ise, kısas her ikisinin üzerine vacib olur,»

demiştir.

«Kasden öldürmede zorlayan kısas edilir ilh...» Yani mülcî ikrah ile adam öldürmek mübah değildir.

Eğer öldürürse, günahkâr olur. Onu zorlayan kimse de kısas edilir. Eğer baliğ ise kısas edilen

kimse mirastan mahrum edilir. Zorlanan da zorlayandan kısasını alır. Her ikisi de varis olurlar.

Şurunbulâlîye.

Sureti şudur: Birisi kardeşini oğlunu öldürmekle tehdit etse, o da öldürse, zorlayandan kısas alır,

oğlu ile zorlayan kardeşinin de mirasını alır.

«Nihâye'de olanın aksine olarak ilh...» Yani âmir ister baliğ olsun, ister olmasın, ister akıllı, ister

bunak olsun. kısas âmirin üzerinedir. Nihâye bunu Mebsut'a nisbet etmiştir. İnâye'de ise Miraç

sahibi Şeyh Sekkakî'ye uyarak o da kendi şeyhi Alâeddin Abdülazîz'den naklen. Mebsut'ta olan

«Zorlanan ister âkil olsun, ister olmasın» sözüyle Nihâye'de olan reddedilmiştir. Nihaye sahibi bunu

kesre ile hareketi sanarak bunun âmir olarak ifade etmiştir. Bu sehvdir. Ebû'l-Yüsr'ûn Mebsut'unda

söylediği bunu destekler. Ebû'l-Yüsr'ün sözü şöyledir: «Zorlayan âmir eğer çocuk veya akıl hastası

ise. kısas hiç kimse üzerine vacib olmaz. Zira gerçekte katil çocuk veya delidir. Bunlar da cezanın

kendilerine vacib olmasını ehil değillerdir.»

Ben derim ki: Şarihler bu durumda diyetin hükmünü zikretmemişlerdir. Hâniye'de şöyle denilmiştir:

«Diyet, üç sene içinde zorlayanın âkilesi üzerine vâcıbtir»

«Çünkü katil âlet gibidir ilh...» Âlet olmaya elverişli olan yerde böyledir. Alet olmaya elverişli olacağı

yer de itlaftır. Ama günah bunun aksinedir. Çünkü başkasının dini üzerine cinayet işlemiştir. Hiç

kimse de başkasının dini üzerine cinayet işlemeye kadir değildir. Bir müslüman, bir mecusiyi diğer

birisinin koyununu kesmesi için zorlasa, itlaf hakkında o mecusinin kesme fiili, kesmeyi emreden

müslümana intikal eder. O hayvanın bedelinin tazmini de müslümanın üzerine vacibtir. Ama

kesişteki helâllik hakkında ise intikal etmez. Bunun aksine mecusi müslümanı zorlamış olsa,

müslümanın zorla kestiği hayvanın eti helâl olur. Bunun misli Miraç'ta da vardır.

Şurunbulâliye'de olan. «Bunun aksi hüküm, nakildeki sehvden ileri gelmektedir.

« İmam Ebû Yûsuf, her ikisinden de diyeti kaldırmıştır ilh...» Şu kadar var ki Ebû Yusuf da üç sene

içerisinde diyeti âmire gerekli görmüştür. Hâniye.

«Şüphe olduğundan ilh...» Yani ademi katlin şüphesi. Çünkü birisi hükmen değil, hakikaten katildir.

Diğeri ise, hakikaten değil, hükmen katildir.

İmam Züfer de, «Katli yapan kimse kısas edilir. Çünkü yapan odur» demiştir.

«Zina etmesi için zorlansa ilh...» Yani mülcî ikrah ile zorlansa. Gelecek ifade de buna delâlet eder.

«Nefsîn zayi olması ile ilh...» Çünkü veledi zina hükmen helâk olmuştur. Çünkü onu terbiye edecek

kimse yoktur. O halde zina da katil gibi hiçbir zaruretle mübah kılınmaz. Dürer.

«Belki mehrini verir ilh...» Ölüm tehdidi ile zina eden kimse, zina yaptığı kadının mehrini verdiği

takdirde onu zina ile zorlayan kimseye rücu ederek geri alamaz. Çünkü cinsi temasın menfaati

zaniye hasıl olmuştur. Nasıl ki, aç olduğu halde kendi yemesi için zorlansa, yediği takdirde, o

yemeğin bedelini yemeğe zorlayan kimseden olamadığı gibi. Tatarhâniye.

«Çünkü mehirle had ilh...» Dârü'l-İslâmda birlikte sakıt olmazlar.

«Vurulacak had ondan sakıt olur ilh...» Yani mülcî olmayan zorlama ile zorlanırsa. Çünkü mülcî

ikrah kadının zinası için ruhsattır. Öyleyse mülcî olmayan ikrah da kadın için şüphedir. Şüphe ile de

had vurulmaz.

«Mülcî ikrahta bile erkeğin zinasına ruhsat verilmediğine göre ilh...» Bu söz, musannıf «Erkeğin

zinası değil» sözünün illetidir. İkrahı mülcî ile de erkeğin zinasına ruhsat verilmediğine göre, zina

yapması halinde günahkâr olur. Ama kadın günahkâr olur mu, olmaz mı? Şeyhülislâm şöyle der:

«Eğer kadın erkeğe zina imkânı vermese fakat zorla zina yapılsa, kadın günahkâr olmaz. Bu da eğer

ikrah mülcî ise böyledir. Eğer mülcî ikrah ile zorlanmamışsa, ihtilafsız olarak zina eden erkek

üzerine had vardır. Kadın üzerine had yoktur. Yalnız şurası muhakkakki kadın da günahkâr olur.

METİN

BİR UYGULAMA MESELESİ: Fâkihlerin illetlerinin zahirine göre, livatanın hükmü ise, zinaya

zorlanan kadının hükmü gibidir. Çünkü onda çocuk yoktur. Mülcî ikrah ile ona ruhsat verilir. Ancak

şu kadar var ki. haramlık bakımından bu zinadan daha şiddetli olduğundan zina ile livatanın arası

tefrik edilir. Çünkü livata hiçbir yolla mübah değildir. Hem de, aklen de kabihtir. Bundan dolayı da

sahih kavle göre, cennette livata yoktur. Bunu musannıf söylemiştir.

Ama zorlanan kimsenin nikâhı, azadı, boşaması geçerlidir. Eğer ikrah fiille değil, sözle olursa.

Yakın akrabasını olması için zorlandığında, yakın akrabasının azadı nasıl kerhen geçerli ise, İbnî

Kemâl. Zorlanan kimse zorlayandan kölenin kıymetini, eğer cinsi tekarrub olmamışsa müsemma

olan mehrin yarısını alır.

Zorlama sözle ve fiilen de olsa zorlanan kimsenin adağı, yemini, ziharı, ricati, ilası, iladan dönmesi

eğer zımmî ise müslüman olması sahihtir. Meşayihin çoğunluğunun sözleri de böyledir. Hâniye'de

olan ayrıntı ise kıyasa göredir. İstihsâna göre ise mutlaka geçerlidir. Bunların hepsi, ölümle tehdit

edilmese de geçerlidir.

Zorla müslüman olan zımmî rücu ederse, öldürülmez. Çünkü bunda şüphe vardır. Nitekim mürted

babında da geçti.

Zorlanan kimsenin azad ve talâkla vekâlet vermesi de geçerlidir. Eşbâh'ın «Sahih değildir» sözü ise

kıyasa göredir. İstihsan o şeyin vukuu üzerinedir.

Bize göre bunda asıl şudur: Şaka ile geçerli olan hüküm, ikrah ile de geçerlidir. Zira şaka ile geçerli

olan bir şey, feshi ihtimal etmez. Feshi ihtimal etmeyen bütün hükümlerde de ikrah tesir etmez. Bu

meseleleri Ebûlleys Hizânetü'l-Fıkıh'ta on sekiz olarak saymıştır. Biz de talâk babında nazmen yirmi

olarak saydık.

Zorlanan kimsenin borçlusunu ibrası, mafî veya nefsî kefaletle kefil olduğu kimseyi ibra etmesi

sahih değildir. Çünkü beraet şaka ile sahih değildir. Ortak, şuf'a talebinde bulunmaması için

zorlansa, o da sükût etse, onun şuf'a hakkı bâtıl olmaz.

Kalbi mutmain olduğu halde dili ile mürted olması da geçerli değildir. O halde onun karısı ondan

bâin olmaz. Çünkü onunla kafir olmaz. Bu hususta muteber olan söz de erkeğindir.

Ben derim ki Biz Nevâzil isimli kitaptan yukarıdaki görüşün aksini naklettik. Umulur ki, bu hilaf

kıyasa göredir. Düşünülsün.

Hakimi bir kimseyi hırsızlık yaptığını veya kasden bir kimseyi öldürdüğünü veya ondan bir kimsenin

elini kestiğini ikrar etmesi için zorlasa, o da ikrar etse, ikrarına binaen öldürülse veya eli kesilse,

bakılır:Eğer ikrar eden salâh hâl ile mevsuf olan bir kimse ise, Kadı kısas edilir. Yok eğer hırsızlık,

öldürmek gibi işlerle maruf bir kimse ise, Kadı istihsanen kısas edilmez. Çünkü burada şüphe

vardır.

Adam, «Ya bağını satarsın, ya da şu meşrubatı içersin» diye zorlansa, bu ikrahtır. Eğer meşrubat

şarapgibi içilmesi haram olan birşeyse. Eğer helâl olan bir içecekse, ikrah olmaz. Kınye.

Kınye sahibi şöyle demiştir: «Zina ve diğer haram olan şeyler de bunun gibidir.»

Sultan birisinden para istese, ama şu malını sat diye tayin etmese, o da malını satsa, satışı

geçerlidir.

Bunda şer'î hile şudur: Adam, «Ben nereden getireyim, malım yok» dese, o zaman zalim, «Şunu

sat.» dese, o zaman zorlanmış olur. Bezzâziye.

Koca karısını mehrini kendisine hibe etmesi için dövmekle tehdit etse, o da hibe etse, eğer koca

dövmeye muktedir ise hibe sahih olmaz. Ama boşayacağı, üzerine evleneceği veya bir cariye

alacağı şeklinde tehdid etse, bu zorlama sayılmaz. Hâniye.

Mecmaü'l-Fetâvâ'da şöyle denilmiştir: «Hasta olan karısını mehrini hibe etmesi için babasının evine

göndermese, kadın da mehrinin bir kısmını hibe etse. hibesi bâtıldır. Çünkü kadın mükreh gibidir.»

Ben derim ki:Mecmâü'l-Fetâvâ'nın bu ifadesinde şu fetvâ hâdisesinin cevabı vardır: Bir kimse

bâkire olan kızını evlendirse, kızı zifafa gireceği zaman. annesinin mirasını tam olarak aldığını

şahitler önünde söylemesi için, zifafa girmesine engel olsa, kızı da ikrar etse, sonra zifafa

girmesine izin verse, kızının ikrarı sahih değildir. Çünkü bu durumda kız mükreh sayılır. Rum

müftüsü Ebussuud da bununla fetva vermiştir. Musannıf da manzemesinin şerhinde bunu

zikretmiştir. Tuhtefü'l-Ekrân. Hibe bahsi.

Birşeyi alması için zorlanan kimse eğer aldığı zaman sahibine reddetme niyeti ile almışsa, aldığına

zamin olmaz. Yok eğer sahibine vermek niyetinde değilse zamindir. Eğer mal sahibi ile zorlanan

kimse niyet hususunda ihtilaf etseler, makbul olan söz, yemini ile birlikte zorlanan kimsenindir ve

zamin de olmaz. Müctebâ.

Müctebâ'da şöyle denilmektedir: «Bir şeyi alması veya vermesi için zorlanan kimsenin o işi ancak

zorlandığı kimse yanında hazır olduğu sürece yapması caiz olur. Eğer yanında hazır değilse,

uzaklığından dolayı kudret ve zorlaması zail olduğundan alması veya vermesi helâl olmaz.» .

Bu açıklamadan anlaşılıyor ki, emîrin elçisinin gaib olduğu zaman, o zalim emrin yardımcılarının

almalarında özürleri makbul olmaz, aldıklarına zamin olurlar.

PRATİK MESELELER:

Birisi kendi ekmeğini yemesi üzerine zorlansa, yiyen adam aç ise, yediği ekmeğin kıymetini rücu

ederek zorlayan kimseden alamaz. Eğer tok ise, yediği ekmeğin kıymetini rücu ederek mükrehten

alır. Çünkü birincisinde yemenin menfaati kendi şahsınadır. Ama tokluk hali böyle değildir.

Harbîler bir peygamberi yakalasalar ve ona, «Eğer peygamber değilim dersen bırakırız, demezsen

öldürürüz» deseler, peygamberin «Peygamber değilim» demesi caiz olmaz. Ama başka birisi onun

peygamber olmadığını ikrar etmesi için peygamberi öldürme tehdidiyle zorlansa, onun «Peygamber

değildir» demesi câizdir. Çünkü yalan söylemek peygamberlere mümtenidir.

Harbî, bir kimseye «Bana cariyeni ver, onunla zina edeyim. Karşılığında da sizden aldığımız bin

köleyi serbest bırakayım» dese, onun cariyeyi vermesi helâl olmaz.

Birisi kölesini zorla azad ettiğini ikrar etse, kölesi azad olmaz.

Başkasının malını almak üzere yapılan zorlama, şer'an muteber sayılır mı? Kınye adlı eserin açık

anlamına göre, evet, muteber sayılır.

Vehbâniye'de şöyle denilir: «Borçlu alacaklısına, «Beni ibra et yoksa seni hâkime çıkaracağım»

dese, burada manâ bakımından zorlama tasavvur olunur.Buradaki «seni hâkime çıkarırım» sözü

sahihtir.

Ben Vehbâniye'nin beytini şu şekle çevirdim: Borçlu alacaklısına. «Alacağını bana hibe et, yoksa

seni hakime çıkarırım» dese, yine zorlama tasavvur edilir.

İstihsâna göre, zorlanan kimsenin İslâma girmesi sahihtir. Daha sonra dinden çıkarsa öldürülmez.

İslâma girmeye zorlanır.

İZAH

«Fakihlerin illetlerinin açık anlamına göre ilh...» Yani onların illeti, bir erkek zina yapması için mülcî

ikrah ile zorlansa, ona zina yapması için ruhsat verilmez. Çünkü manâ itibariyle zinada bir nefsi

öldürmek vardır. Ama zorlanan kadın olsa, kadına ruhsat verilir. Çünkü kadının zinadan doğuracağı

çocuğun nesebi kadından kesilmez.

«Mülci ikrahla ona ruhsat verilir ilh...» Netif adlı kitabın ikrah bahsinde şöyle denilir: «Bir adam zina

veya livata yapması için zorlansa, bu zorlama onun ölümüne kesin olarak sebep olsa bile yine de

yapması caiz değildir.»

Nefsin katline veya firaşın ifsadına sebep olmasa bile livâta yine men edilmiştir. Seriyüddin.

Netif kitabının ifadesinin açık anlamı hem aktifi, hem de pasifi kapsamına alır. T. Netif'in ifadesi

Minah'ta da zikredilmiştir.

«Livata hiçbir yolla mübah değildir ilh...» Ama kadınla cinsel tekarrüb bunun aksinedir. Çünkü bu

nikâhla veya cariye edinmekle mübah olur.

«Aklen de çîrkindir ilh...»Zira livatada mefulü zelil etmek vardır. Akıl da buna engeldir. Bunun aklen

çirkin olmasına, insan tabiatına çirkin gelmesi de eklenir. Zira livata, necaset ve neaseti çıkarma

yeridir. Tohum ekme yeri ve temiz değildir. Bunun aklen ve teban çirkin olması, şer'an çirkin

olmasına eklenince onun haramlığı zinanın haramlığından daha şiddetli olur. T.

«Zorlanan kimsenin nikâhı ilh...» Eğer fazla bir mehirle evlenmeye zorlanırsa.. Mehrin fazlalığı bâtıl

olur. Tahavî, «O fazlalığı vermesi de vâcibtir. Ancak vermiş olduğu fazlalığı rücu ederek zorlayan

kimseden geri alır» demiştir. Bezzâziye.

«FiiIlie değiI, sözle olursa ilh...» Musannıf burada da bu sözü İbni Kemâl'e uyarak zikretmiştir.

Doğrusu ise, bu sözü «Azad ettiği kölenin kıymetini rücu ederek zorlayandan alır» sözünden sonra

zikretmesiydi. Çünkü fiil ile söz arasındaki fark edip etmemesinde hasıl olur. Azadın sıhhatinde

değil. Bunun için burada bir karışıklık vardır. Eşbah'ın ifadesi ise, bu karışıklıktan salimdir. Zira

Eşbâh sahibi şöyle demiştir: «Adam kölesini azad etmeye zorlansa, zorlanan kimse, zorlayandan

azad ettiği kölenin kıymetini tazmin ettirme hakkına sahiptir. Ancak mülkü'l-yeminle veya azad

edilecek bir kölenin alınması için zorlanırsa, aldığı takdirde köle azad edilir, kölenin kıymetini de

zorlayandan tazmin edemez.»

Bezzâziye'de şöyle denilmiştir «Bir kimse kıymeti bin dirhem olan yakın bir akrabasını veya aldığı

takdirde azad edeceğine yemin ettiği bir köleyi on bin dirheme alması için zorlansa, aldığı takdirde

köle azad edilir. Ancak onun on bin değil, bin dirhem vermesi gerekir. Çünkü onda vacib olan

bedeli değil, kıymetidir. Zorlayan kimseye rücu ederek hiçbir şey de alamaz. Çünkü aldığı, elinden

çıkmazdan önce eline girmiştir.»

«Kölenin kıymetini olır ilh...» Yani köleyi azad etmesi için zorlandığında. Zira, kölesini azad etmesi

için zorlanan kimse, telef bakımından zorlanana âlet olmaya elverişlidir. Alet olmaya elverişli

olması, telefe eklenir. İbni Kemal. Ancak zorla azad edilen kölenin velâsı da azad edenindir. Zira

yukarıda İtkanî'den naklen bunun illeti geçmiştir. Zorlayan fakir dahi olsa. Zira bu tazmin, telef

ettirme tazminatıdır. Zorlayan tazmin ettiğini rücu edip köleden alamaz. Çünkü bu tazminat üzerine

kendi fiili ile vâcib olmuştur. Köle bu tazminatı ödemek için çalışmaz. Bu konunun tamamı

Zeylâî'dedir.

«Eğer cinsi temasta bulunmamışsa tespit edilen mehrin yarısını ilh...» Çünkü onun üzerine vacib

olan mehir, kadının irtidadı, kocasının eski karısından oğlunu öpmek gibi bir günahından dolayı,

ayrılış vaki olursa, düşer. Ama burada öyle bir şey yoktur. Burada ise üzerine vacib olan talâkla

tekit edilmiştir. Talâkla tekit edilen mehir, bu yönden mali takrirdir. Malın takriri de zorlayana izafe

edilir. Takrir de icap gibi onun malını telef etmiş olur. Bu yüzden telef ettiği malı rücu ederek

zorlayandan alır.

Musannıf burada tesbit edilen mehir ile kaydetmiştir. Eğer zorla boşadığı kadının müsemması

yoksa, o zaman da, boşayan üzerine vacib olan mut'ayı rücu ederek zorlayandan alır. İbni Kemâl.

Musannıf burada «cinsî temasta bulunmamışsa» kaydı ile kayıtlamıştır. Zira eğer cinsî temasta

bulunmuşsa, o zaman rücu ederek mehri zorlayandan alamaz. Çünkü burada mehir talâk ile değil,

zifafla kesinleşmiştir. Burada cinsî temas, sahih halveti de kapsamına alır. Bu görüş zorlayan

kimsenin bir yabancı olduğuna işaret etmektedir. Ama eğer zorlayan kimse onun kendi karısı ise, o

zaman kadının kocası üzerine vacib olan bir hakkı yoktur. Bu da eğer kadın mülcî bir ikrahla

zorlanırsa böyledir. Eğer mülcî olmayan ikrahla zorlamışsa, o zaman kocanın mehrin yarısını

vermesi vacip olur. Zahiriye adlı eserde olduğu gibi. Kuhistanî.

«Zorlanan kimsenin adağı ilh...» Yani oruç, sadaka, azad ve diğer ibadet olan şeylerde zorla yapılan

adak geçerli olur. Çünkü adak, feshi kabul etmez. O halde ikrahın eseri de onda hasıl olmaz.

Kuhistanî. Zira adak, şakası da ciddi olan şeylerdendir. Adakla üzerine vacib olan sadaka ve

benzeri şeyleri verdikten sonra da zorlayana rücu edemez. çünkü adadığı nâfile ibadetler dünyada

ondan talep edilmemiştir. O halde, bunları yapmak hususunda karşılığını da dünyada hiçkimseden

talep edemez.

«Yemini, ziharı ilh...» Yani taat veya masiyet üzerine yemin etmesi. Yeminin ve ziharın geçerli

olması, sabittir. Çünkü yemin ve ziharda zorlama etkili olmaz. Çünkü bunlar feshi kabul etmezler.

Yemin ve ziharda şaka ile ciddi eşittir. Zeylâî.

«Ricatı ilh...» Zira ricat, nikâhın devamını istemektir. Nikâhın devamını istemek de nikâha ilhak

olunur. Zeylâî.

«İlâsı, ilâdan dönmesi ilh...» Çünkü ilâ hâlen yemin, gelecekte talâktır. İlâdan dönmek ise, nikâhın

devamında ricat gibidir. Öyleyse ilânın süresi olan dört ay bittikten sonra kadın talâk bâin olursa,

koca duhul yapmamışsa, kocaya mehrin yarısını vermek gerekli olur. Koca vermiş olduğu yarı

mehri rücu edip zorlayandan alamaz. Çünkü ilânın süresi olan dört ayda dönme imkanı vardı.

Hulu'da da böyledir. Zira hulu erkekten yana talâk veya yemindir. Bunların hiçbirisinde ikrah tesir

etmez. Eğer kadın zorlama ile muhâlea yapmamışsa, kocasına hulû bedelini vermesi gerekir. Zeylâî.

Bezzâziye'de şöyle denilmiştir: «Kadın bir dirheme kocasından hulû yoluyla bir talâkını almaya

zorlansa, vaki olan bir talâk, rıc'i talâktır ve kadının onun bedelini vermesi gerekmez.»

«Söz ve fiil olarak ilh...» Musannıf yine Mülteka üzerine yazmış olduğu şerhte de böyle demiştir.

Hidâye şerhleri Kenz şerhleri, Dürer ve Minah gibi bütün kitaplarda ise yalnız söze tahsis edilmiştir.

Umulur ki, bu kitaplardaki ifadenin şekli kavillerin zorlamada etkisi olmadığı bahisler hakkındadır.

Yoksa takyid fiilden kaçınmak için ihtirazî bir kayıt değildir. Çünkü fiil sözden daha kuvvetlidir.

Sözün feshi kabul etmemesi halinde fiilin feshi kabul etmesi daha uygundur. Ricatta da böyle

denilir. Çünkü ricat da sözü ve fiili kapsar. Düşünülsün.

«Hâniye'de olan açıklama ilh...» «Müslüman olmaya zorlanan kimse eğer harbî bir münkir ise, sahih

olur. Zimmî olursa, sahih olmaz. Hâniye'de olanın misli Mebsut'tan naklen Mecmaü'l-Fetâvâ'da da

mevcuttur. Müste'mini de Mecmaü'l-Fetâvâ zımmî gibi kılmıştır.

Minah'ta Zımmî ile harbî arasındaki farkın şekli beyan edilmiştir. Harbiyi İslâma girmekle zorlamak

ikrah değildir. Haktır. Ama zımmi bunun aksinedir. Zira zımmi İslam olması için zorlanılmaz.

İstihsana göre ise zımmînin de zorla müslüman olması sahihtir.

Remlî şöyle demektedir: «Araştırma ile anlaşıldı ki, istihsanla amel etmek vacibtir. Ancak birkaç

mesele değil. Bizim bu meselemizde istihsanın vacib olmadığı meselelerden değildir. O halde

burada istihsana dayanılır.»

İslâm ile küfür arasındaki fark, İslâmın hiçbir şey kendisinin üzerine yükselmeyecek kadar yüksek

olmasıdır. Zımmînin zorla müslüman olması da hükmendir. Yoksa onunla AIIah'ın arasına gelince,

zorlamakla müslüman olmaz. Sâyıhânî.

«Azâd ve talâk ile vekâlet ilh...» Musannıfın bu sözünün gereği şudur: Eğer adama nikâha vekâlet

vermesi için zorlanırsa, o da verse kıyılan nikâh meydana gelir ve sahihtir. Şu kadar var ki bu

konuda ben bir nakil görmedim. Ebussuud'un Eşbâh üzerindeki haşiyesinde de Şeyh Sâlih'in

hâşiyesinden naklen böyledir.

Remlî'nin Minah üzerinde olan hâşiyesindeki ifâde ise buna aykırıdır. Zira Remlî şöyle demektedir:

«Ben diyorum ki, Musannıf başkaları gibi nikâhtan bahsetmemiştir. Nikâhla açıklayanı da ben

görmedim. Açık olan odur ki, fakihlerin nikâhtan bahsetmemesi, onda istihsanın olmadığının açık

oluşundandır. Belki nikâh kıyas üzerinedir.»

Ben derim ki: İstihsânın illeti, vekâletin bütün çeşitlerini kapsamına alır. Çünkü fakihler demişlerdir

ki «Kıyas, zorla verilen vekaletin sahih olmamasıdır. Çünkü vekâlet şaka ile verilirse bâtıldır. O

halde satım akdi ve benzerleri gibi şeylerde de vekâletin zorlama ile verilmesi bâtıldır. İstihsânın

şekli ise, satış için zorlamak, satımın inikadına engel değildir. Şu kadarı var ki, satımda zorlamak

fesadı gerektirir. Öyleyse zorla verilen vekâlet de münakit olur. Fasit şartlar ise, vekâlette etkili

olmaz. Çünkü' vekâlet düşürülmesi mümkün olan tasarruflardandır. Vekâlet iptal edilmediği sûrece

zorla vekil edilen kimsenin tasarrufu nafiz olur.

Sonra ben Remlî'nin Bahır üzerindeki hâşiyesinin sarih talâk babında şunu zikrettiğini gördüm:

«Açık olan odur ki, zorla verilen vekâlet, talâk ve azat gibidir. Zira fakihler üç şeyin zorlama ile

sahih olduğunu belirtmişlerdir.» Bundan sonra da bizim arzettiğimizi zikretmiştir. Daha sonra da,

«Talâktaki istihsanın illetine bak. Aynısını nikâhta da bulursun. O zaman nikâhla talâkın hükmü bir

olur» demiştir. Düşünülsün.

Bilinsin ki, zorlanan istihsânen zorlayana rücu eder ve ona tazmin ettirir. Vekilin üzerinde de tazmin

yoktur.

Birisi bir kimseye kölesini bin dirheme satması ve köleyi teslim etmesi için zorlansa, vekil de köleyi

satsa, bahasını alsa, köle müşterinin yanında helâk olsa, müşteri ile vekil gönüllü oldukları halde o

zaman zorlanan kimse üç kişiden dilediğine tazmin ettirir. Biri zorlayan, biri müşteri biri de vekil.

Eğer müşteriye tazmin ettirirse. müşteri kıymeti ile hiç kimseye rücu edemez. Ancak kölenin bahası

ile vekile rücu ederek ondan alır. Eğer vekile tazmin ettirirse, vekil kölenin kıymeti ile müşteriye

rücu eder, müşteri de onun üzerine baha ile rücu eder. İkisi takas yaparlar, hangisi fazla ise

fazlalığı geri verirler. Eğer zorlayana tazmin ettirirse, zorla-yan ödedikten sonra ya müşteriye veya

vekile rücu eder.

Eğer ikrah mü'cî olmayan bir ikrah ise, o zaman zorlayan hiçbir şeye zamin olmaz. Ancak kölenin

sahibi vekile kölenin kıymetini tazmin ettirir, vekil de müşteri ile semenle takas yapar.

Eğer müşteriye tazmin ettirirse, müşteri hiç kimseye rücu edemez. Muhit'ten Hindiye. Özetle.

«Eşbâh'ın «Sahih değildin» sözü kıyasa göredir ilh...» Yani zorla verilen vekâletle talâk ve azad vâki

olmaz.

«İkrah ile de sahihtir ilh...» Yani vekâlet meselesinin dışında zira bilindi ki vekâlet meselesi kıyastan

çıkmıştır.

«İkrâh tesir etmez ilh...» Yani sıhhate engel olma bakımından zorlama tesir etmez. Çünkü ikrah, razı

olmayı yok eder. Rızanın olmaması da lüzumsuzluğa tesir eder. Lüzumsuzluk da zorlanana fesih

imkânı verir. O halde ikrah zorlanana tahakkuktan sonra fesih imkânı verir. Feshi ihtimal etmeyen

meselede ikrah etkili olmaz. Minâh.

«Nazmen ilh...» Nâzım Nehir sahibinindir. Onun Nazmında zorlama ile sahih olan tasarruflar şöyle

sayılmıştır: «Talâk, ile, zihar, nikâh, ümmü'l-veledlik, kasdi öldürmekte affetmek, süt emzirme,

yeminler, rücu etmek, zorla yapılan adak. Zorla kabul edilen vedia. Kasdi bir şeyden dolayı yapılan

sulh. Talâk ile yemin ettirmek. Azad etmek, İslâm'a girmek kölenin tedbiri. Yardım etmek, azad

etmeyi kabul etmek. Bu saydıklarımız zorlama ile yapılsa da geçerli olur. Ve saydığımızda yirmi

meseledir.»

Ben derim ki: Araştırıldığı zaman bazı meseleler birbirine uygunluk arzettiğinden ikrah ile sahih

olan şeyler onbeştir. Zira vedîayı kabul de bu meselelerden değildir. Nehir'de olduğu gibi. Bütün

kitaplarda zikredilen, ikrarla sahih olan şeylerin on olduğudur. Bu on şeyi de İbni Hümam nazmen

şöyle saymıştır: «İkrarla azad, talâktan ricat, nikâh, ilâ, talâk, ilâdan ricat, zihar, yemin, adak,

kasden adam öldürmekte affetmek geçerlidir.»

Ben, İbni Hümâm'ın nazmı üzerine geri kalan beş meseleyi de şöyle ekledim: Süt emzirme, tedbir,

sulhu kabul, ümmü'l-veletlik ve İslâm.

«Kefil olduğu kimseyi ibra ilh...» Keza, kefaleti kabul etmek de. Hamidî ve başkalarının fetvâ verdiği

üzere. Bahır'ın havâleler bahsindeki ifadeye göre de zorla havale kabulü de sahih değildir. Sayıhânî.

«Berâet şaka ile de geçerlidir iIh...» Zira ikrah zail olduğu takdirde taleb ederse. edebilir. İkrah zail

olduğu halde taleb etmezse, o zaman şuf'ası bâtıl olur. Talepten sonra şuf'a hakkını teslime

zorlansa, yine onun şuf'a hakkı bâtıl olmaz. Hindiye ve başkaları.

«Mürted olması da ilh...» Musannıf bu sözü biraz ilerideki «zevcesi ondan bâin olmaz» sözünü tefri

etmek için zikretmiştir. Yoksa yukarıda buna ihtiyaç bırakmayacak ifadeler geçmişti.

«Onunla kafir olmaz ilh...» Burada musannıf «Onunla» demesinin sebebi, burada irtidad

kelimesinden maksat diliyle telaffuz etmesidir. Hidâye'de şöyle denilmiştir: «Zira irtidat, itikadla

ilgilidir. Görülmüyor mu ki, adam dili ile küfrü gerektirecek bir şeyi telaffuz etse, kalbi imanla

mutmain ise, kâfir olmaz. Onun itikadında küfür şektir. Kansının ayrılması ise şüphe ile sabit

olmaz.»

«Söz de erkeğindir ilh...» Yani kadın kocasının itikadının değiştiğini iddia etse, erkek onu inkâr

etse, makbul olan söz, erkeğindir.

«İstihsanen ilh...» Kıyas, kadının sözünün makbul olmasını ve karı-kocanın birbirinden ayrılmasını

gerektirir. Çünkü küfür kelimesi karı koca arasındaki ayrılığın husulüne sebeptir. O halde küfür

kelimesinde de talâk gibi arzusuyla söyleyenle zorla söyleyen eşittir.

İstihsanın şekli ise, küfür kelimesi karı ile koca arasındaki ayrılık için vazedilmemiştir. Karı koca

arasındaki ayrılık ancak itikaddaki değişme ile vaki olur. Zorlama ise onun değişmediğini gösterir.

O halde zorla söylenilen küfür kelimesi ile ayrılık vaki olmaz. İşte bundan dolayı zorla küfür

kelimesini telaffuz edenin küfrüne hükmedilemez.

«Nevâzil isimli kitaptan ilh...» Nevâzil'den nakledilen ifade şudur: «Birisine zorla küfür kelimesi

söyletilmiş olsa, eğer bu sözleri imanını kalbinde koruyarak söyler yani kazaen boş olmuş olur.

Eğer tevriye kalbine geldiği halde yapmazsa, diyaneten de karısı ondan boş olur.»

Biz de yukarıda üçüncü kısmın kaldığını takdim etmiştik. Üçüncü kısım şudur: Küfür kelimesini

söylemesi için zorlandığı zaman aklına tevriye gelmese, kalbi imanla mutmain olduğu halde

zorlandığı şeyi yapsa, o zaman ne adam kâfir olur, ne de karısı ondan ayrılır. Zeylâî de bu

mefhumun metinde zikredilenden kasdolunan olduğunu açıklamıştır. Nitekim biz zikretmiştik. O

halde oralarında asla zıtlık yoktur.

«Hakim zorlasa ilh...» Musannıfın hâkim ile kaydetmesi, âdeten şer'î hadleri ikâme edenin hâkim

olmasındandır. Yoksa bütün mütegallibenin zorlaması hâkim gibidir. Hâkimin zorlaması

meselesinde de zorlamanın mülcî veya gayri mülcî olması arasında bir fark yoktur. Zira Tecrid'den

naklen Tatarhâniye'de şöyle bir ifade vardır: «Eğer adam bir had veya kısası ikrar etmesi için sopa

veya hapisle zorlanılsa. onun o ikrârı bâtıldır. Bu ikrahtan sonra hâkim onu serbest bıraksa, sonra

tutsa, o da müstakbel bir ikrarla ikrarda bulunsa, ikrarı kabul edilir.

«Hâkim istihsanen kısas edilmez ilh...» Şu kadar var ki, bunların hepsi hâkimin malından tazmin

edilir. Muhit'ten naklen Hindiye'de olduğu gibi.

«Şüphe vardır ilh...» Yani hâlin delâleti ile onun ikrar ettiğini yapması şüphesi olduğundan.

«Ya bağını satarsın, ya da şu meşrubatı içersin diye zorlansa ilh...»

Yani bu iki fiilden birisini yapması için mülcî bir ikrahla zorlanmış olsa.

«Bu zorlamadır ilh...» Zorlamanın sona ermesinden sonra zorlanan kimse sattığı bağın satımını

feshetmekle tasdik etmek arasında muhayyerdir. Çünkü içtiği şeyin haram olması kesindir. O do

satışa razı değildir. Böyle bir teklif karşısında satımı terkedip içmesi caiz midir? Zahir olan, evet,

içebilir. Zira zaruret vaktinde haram olan bir şeyi içmek mübahtır. Düşünülsün.

Hâniye'de şöyle denilmiştir: «Adam ölüm tehdidiyle talâk veya azad üzerine zorlansa, o da

yapmasa, öldürülse, günahkâr olmaz. Çünkü kendi malının telef olmaması için ölüme sabretse

şehid olur. O halde kadından nikâhın ibtali hususunda imtina etse, boşanmasa, öldürülse öncelikle

şehid olur.»

«Zina ve diğer haram olan şeyler ilh...» Yani adom, satması veya zina etmesi için zorlansa, o da

satsa, zorlanmış olur. Bu söz, haram olmayan şey arasında gider gelir. Ama musannıf iki haram

olan şeyle haram olmayan iki şey arasındaki terdidi zikretmemiştir.

Hâniye'de şöyle denilmiştir: «Adam mülcî bir ikrahla kâfir olmaya ve ya bir müslümanı öldürmeye

zorlansa, o da adamı öldürse, istihsânen kısas edilmez. öldürdüğü kimsenin diyetini üç sene içinde

vermesi vâcibtir. Eğer kalbi mutmain olduğu halde küfrün icrasının caiz olduğunu bilmiyorsa. Ama

eğer biliyorsa, bazı âlimlere göre kısas edilir, bazı âlimlere göre de kısas edilmez. Eğer zina veya

katilden birisini yapmaya zorlansa, bunlardan hiçbirisini yapmaz. Çünkü bunlardan her ikisi de

zaruret halinde mübah değillerdir. Katille zina hususunda zorlandığında zina etse, istihsanen ona

had vurulmaz ama zina ettiği kadının mehrini verlr. Eğer öldürürse, âmir kısas edilir. Çünkü onun

öldürülmesiyle âmir zorlayan olmaktan çıkmaz. Adam birisini öldürmeye veya malını telef etmeye

zorlansa, mal diyetten az dahi olmuş olsa, yine başkasının malını telef etmez. Çünkü malı telef

etmek ruhsattır, mübah değildir. Eğer öldürürse, kendisi de öldürülür. Çünkü adam öldürmeye de

ruhsat yoktur. Eğer malı telef ederse, onu zorlayan kimse tazmin eder. Eğer adam duhul yapmadığı

bir kadının talâkına veya kölesinin azadına zorlanırsa, âmir kölenin kıymetinden, kadının mehrinin

yarısından daha azına borçludur. Eğer kadına duhul yapmışsa, âmire hiçbir şey gerekmez.» özetle.

«Tayin etmese ilh...» Yani satımı tayin etmese. Çünkü o adamın Sultan'ın talep ettiğini borç alarak

ve benzeri şekillerde de ödeme imkânı vardır.

«Şer'î hile ilh...» Yani satımının fasit olmasının hilesi. Yine bunda Sultanın sattırdığı malı teslim

etmesi ve semeni kabzetmesi üzerine de zorlaması gerekir. Eğer malı teslim ve semenin kabzına

zorlamazsa, satımı nafizdir. Nitekim metin olarak da geçti.

«Zorlanmış olur ilh...» Yani satımda zorlanmış olur. Zira yukarıda geçtiği üzere sultanın emri

zorlamadır. Her ne kadar Sultan onu mülcî bir zorlama ile zorlamasa da hüküm böyledir.

«Dövmekle tehdid etse ilh...» Hâniye bu sözü «telef edici» sözü ile kaydetmiştir. Yani nefsini veya

bir azasını telef edici vuruşla. Açık olan, bu kayıt ittifaki bir kayıttır.

«Bu zorlama değildir ilh...» Çünkü bu fiiilerin herhangi birisini işlemek şer'an caizdir. Şer'an caiz

olan fiiller de zorlama ite vasıflanamaz. T.

Ben derim ki: Evet, şu kadar var ki, koca, ben seni boşarım, üzerine başka bir kadın veya cariye

alırım gibi sözlerle kadının sabrını ifsad edecek bir kedere düşürür. Bu durum kadının özrünü açığa

vurur. Yukarıda geçtiği gibi, satım akdi ve benzeri şeyler insanın kaderini mucib olacak şeylerle

bozar. Çünkü bu şeylerle razı olunmaz. Buna da musannıfın daha sonra zikredeceği delâlet eder.

Ama hasta bir kadını anne ve babasından, bâkire kızı zifaftan men etmek ise, bu fiillerden daha çok

kederlendirmez. Şu kadar var ki. nakilin bulunduğu bir meselede aklın yeri yoktur. Yukarıda

zikrettiğimiz gibi fakihlerin «Koca kansının sultanıdır» sözünün açık anlamına göre kocanın

karısına yalnız emretmesi yeterlidir. Çûnkü kadın kocanın eziyetinden korkar. Allah daha iyisini bilir.

«Ebussuud da bununla fetvâ vermiştir ilh...» Ebussuud gibi Remli ve başkaları da fetva vermiştir.

Remlî fetavâsında bunu nazım olarak şöyle ifade etmiştir: «Mehrini hibe etmesi için kadının kocası

ile birleşmesine engel olan kimse zorlayıcı olur. Bunun gibi, babanın kızının kocasının yanına

gitmesine izin vermemesi de zorlamadır» Remlî daha sonra da şöyle demiştir: «Siz bilirsiniz ki,

satım alım ve kira ikrar ve hibe gibidirler. Velilerden kadına engel olma kudretinde olan kimse de

baba gibidir. Bunu da kapsayan illet için bu böyledir. O halde burada babayı zikretmek bir kayıt

değildir. Bunun gibi, bekâret de kayıt olmaz. Nitekim ülkemizde müşahede edilmektedir ki,

kadınların mehirlerini onlara zor kullanarak almaktadırlar. Hatta amcasının oğlu bile kadının

mehrini elinden almaktadır. Kadın mehrini vermese. kadına ya zarar vermekte veya öldürmektedir.»

«Akdığına zamin değildir ilh...» Tazmin âmirin üzerinedir.

«Geçerli olan söz, yemini ile birlikte zorlanan kimsenindir ilh...» Zira tazmini inkâr etmektedir. Bu da

onun mislidir: Eğer vedîa veya hibenin kabulü üzerine zorlansa, zorlanan kimse onu sahibine geri

vermek üzere aldığını söylese. yemini ile birlikte söz yine kabzedenindir. Hâniy'de olduğu gibi.

«Zorlandığı kimse yanında hazır olduğu sürece ilh...» Hindiye'de Mebsût'tan naklen şöyle

denilmektedir: «Birisi zorla bir şey yapmak üzere gönderilse, zorlanan kimse o işi yapmadığı

takdirde öldürülmesinden korkarsa. yine de o işi yapması ona helâl olmaz. Ancak âmirin elçisi

onunla beraber olursa, işi yapmadığı takdirde kendisini âmirin yanına götüreceğinden korkarsa, o

zaman yapması helâl olur. Ama âmir ona bir iş gönderse o da yapmasa ve âmir onu öldürse,

inşaallah Allah'ın vüs'atindedir. Eğer hapis veya bağlamakla tehdid etse, o işi yapması helâl olmaz.»

«Kudret ve zorlaması zail olduğundan ilh...» Şu kadar var ki, zâlimin yanına dönmesinden korkulur.

Bununla da ikrah gerçekleşmez. Bezzâzıye.

«Yediği ekmeğin kıymetini rücu ederek zorlayan kimseden alamaz ilh...» Eğer, zorla yedirilen

ekmek başkasının olursa, zorla yediren adam zamin olur. halbuki yemenin menfaati de yiyenedir.

Bununla yukarıdaki mesele kapalı olur, denilirse, ben derim ki, söylenilen meselede âmirin taamını

yemiştir. Çünkü yemek üzerine zorlama kabz üzerine zorlamadır. Çünkü kabızsız yemek mümkün

değildir. Çünkü, âmir başkasının yemeğini kabzetmiş ve onu yemesini söylemiştir. Burada ise,

yemekten önce, âmiri gasıb kılmak mümkün değildir. Çünkü ekmek onun elinde veya ağzındadır. O

halde adam kendi yiyeceğini yemiş gibi olur. Ancak eğer tok olursa, o zaman malının telefi üzerine

zorlanmış olur. Bundan ötürü de âmir zamin olur. Bezzâziye. Özetle.

«Yalan söylemek peygamberlere mümtenidir ilh...» Bu söz, musannıfın ona yalan söylemek caiz

değildir sözünün illetidir. Zira peygamberin sözü halkın üzerinde delildir. Yalan onda mübah

değildir. Peygamberlerden başkası bunun aksinedir. Onun için onun yalan söylemesi câizdir.

Hâniye.

«Câriyeyi vermesi helâl olmaz ilh...» Çünkü onun «Bin köleyi azad edeyim» sözü câriyenin zinasına

ruhsat verdirecek bir zorlama değildir. Üstelik cariyeyi kendisine vermesi için de zorlamamıştır.

Esirlere gelince, Allahu Teâlâ onları kurtarmaya ve onları esaret belâsı üzerinde sabrettirmeye

kâdirdir. T.

«Kölesi azad olmaz ilh...» Zira zorlama ikrarı ifsad eder. Nitekim yukarıda geçmişti. Yine bunun gibi

bir kimse boşama, adak, had, yol kesmek ve neseb gibi bir şeyi ikrar etmesi için zorlansa. hiçbir

şey gerekmez. Hâniye.

«Kınye adlı eserin açık anlamına göre evet ilh...» Kınye'nin ifadesi şöyledir: «Mütegallibe birisine

«Ya bu binayı bana satacaksın veya ben o binayı senin hasmına veririm.» dese, o do ona satsa, bu

satışı mükreh bir satıştır. Eğer zorlanan kimse, zannı gâlibiyle zorlayan kimsenin söylediğini

tahakkuk ettireceğini bilirse.» Sonra da şöyle demiştir: «Bu sözler malın alınması üzerine şer'an

zorlama olduğuna işaret sayılır.» BT'de şöyle denilmiştir: «Yukarıda yazılanlar, delâletleri birbirine

zıt olan ifadeler olup, ben bu konuda hiçbir rivayet bulamadım. Ancak bu kadarını bulabildim.»

Bunun açık anlamına göre, malının hepsinin alınmasıyla korkutulmak da şart değildir. Biz

Kuhistanî'den naklen buna aykırı olanı zikrettik.

Hindiye'de Mebsut adlı eserden naklen şöyle denilmiştir: «Ebülleys şöyle demiştir: «Sultan yetimin

vasisini, yetimin malını kendisine vermesi için mülcî ikrahla zorlasa, vasi verdiği takdirde zamin

olmaz. Velev ki bu korkutma vasinin kendi malını almak şeklinde de olsa hüküm değişmez. Ama

eğer malının bir kısmını alacağını geriye kendisine yetecek bir mal bırakacağını bilse, yetimin

malını vermesi caiz olmaz. Eğer verirse, verdiğinin mislini tazmin eder. Ama eğer malının hepsinin

alınmasından korkarsa, o zaman mazurdur. Eğer sultan bizzat kendisi elinden alırsa, yukarıda

saydığımız durumların hepsinde vasi zamin değildir.»

«Seni hâkime çıkaracağım ilh...» Hâkim, mücerret şikâyetle eziyet veren bir zâlim ise, bu korkutma

sayılır. Kınye'de olduğu gibi.

«Beni ibrâ et ilh...» Bunun açık anlamı murafaaya illetidir, bu da sahih değildir. Çünkü ifadenin

anlamı, eğer beni borçtan ibra etmezse, seni hakime çıkarırım demektir. O halda murâfaanın illeti

ibra etmemektir. Bu sözü, «dese» sözüne illet yapmak mümkündür. Şu kadar var ki zahir, o zaman

«Beni ibra et» yerine, «O ibra etsin» denilmesiydi. Düşünülsün.

«Sahihtir ilh...» Şârihin bu sözü kendi beyitlerinin sonuna kadar, geçen «onun islâmı» sözü ile

birlikte tekrardır. Yalnız, «İslâm üzerine zorlanır» sözü tekrar değildir. Yani İslâma girmesi için

hapisle zorlanır. Allah daha iyisini bilir.