MÜSÂKÂT (MUAMELE) KİTABI BİRİNCİ BÖLÜM

MÜSÂKÂT KİTABI

BİRİNCİ BÖLÜM

METİN

Müsâkâtın ziraat ortakçılığının arkasından zikredilmesinin ilgisi gizli değildir. Müsâkât Medine ehlinin dilinde muamele anlamına gelir.

Müsâkât sözlükte ve bir terim olarak ağaç ve bağı bir diğerine mey-vesinden belirli bir kısım

karşılığı ıslâh için verme müâhedesidir. Ağaç kelimesinden kavak ve söğüt gibi meyve vermeyen

ağaçlar da kastedilir. Ben bunu görmedim.

Müsâkât hükmü ve imamlar arasındaki ihtilafları bakımından ziraat ortakçılığı gibidir. Yine burada

mümkün olan şartlarda da ziraat ortakçı-lığı gibidir. Mümkün olan şartlar» denilmesinin sebebi,

tohumun belirlen-mesinin şart olmasının tariften çıkarılmak istenmesidir. Müsâkât ancak dört

şeyde ziraat ortakçılığı gibi değildir. O dört şey burada şart değil-dir.

1 - Taraflardan birisi akitten sonra devamdan kaçınsa, o hâkim tarafından devam için zorlanır.

Çünkü burada zarar yoktur. Ama ziraat ortakçılığı bunun aksinedir. Orada tohumu ekmezden

kaçınırsa, zorlan-maz. Nitekim geçti.

2 - Müsâkât süresi bittiğinde bahçe ve bağ henüz meyve verme-mişse, ücretsiz olarak onun elinde

terkedilir. Ücretsiz olarak da çalışır. Ziraat ortakçılığında ise akit süresi bittikten sonra ücretle

çalışır.

3 - Müsâkât ektinden sonra hurma ağaçları birisinin hakkı çıkar-sa, işletmeci ecri misille ağaç

sahibine rücu eder. Ziraat ortakçılığında ise ekinin kıymetiyle rücu eder.

4 - Müsâkâtta, akit süresini belirlemek şart değildir. Çünkü onun süresi adeten bilinmektedir. O

zaman müsakat akti yılın başında ilk çı-kan meyve üzerine yapılır.

Yoncada müsâkât akti ise, yoncadan yalnız tohumu taleb edilirse, akit tohumun yetişmesine kadar

yapılır.

Müsâkât akdi yapılan yılda ağaçlar hiç meyve vermezse, müsakat akdi fasid olur. Müsâkât aktinde,

meyvenin yetişemeyeceği bir süre ko-nuşulsa, müsâkât fesada gider. Veya meyvenin hem

yetişebileceği, hem de yetişemeyeceği bir süre konuşulsa, yapılan akit geçerlidir. Zira kasdedilen

meyvenin yok olması kesin olarak belli değildir. Eğer akitte ko-nuşulan süre içinde meyva çıkarsa,

konuştukları şart üzeredir. Çünkü akit geçerlidir. Eğer konuşulan vakitte meyve olmazsa, o zaman

akit fa-sit olur. O zaman işletmeci meyve yetişene kadar çalışmaya devam et-mek için ecri misil alır.

Birisi diğerine henüz ıslah edilip meyve verecek vakte ulaşmamış yeni dikilmiş fidanlarını, çıkana

ikisi ortak olmak üzere verse, bu mü-sâkât akti fasittir. Eğer belirli birkaç yıl zikretmemişlerse,

fasittir. Eğer zikretmişlerse, o zaman geçerli olur. Patlıcan ve emsali sebzelerin fide-sini birisine

verse ve süre konuşulmasa, müsâkât yine fasittir. Ama yon-cayı vermiş olsa, bunun aksinedir. Süre

konuşulmasa bile bu caizdir. O zaman akit ilk biçim üzerine yapılmış olur.

Birisi diğerine biçilmiş yoncayı tohumunu çıkarması için verse, çıkan tohum ikisinin arasında olsa,

süre açıklanmadan caizdir. Ama yoncanın kendisi sahibinindir. Eğer yoncanın kendisinde de

ortaklığı şart kılsalar, müsâkât fasit olur. Çünkü işletmecinin işi ile artmayacak birşeyde şir-keti şart

koşmuşlardır.

İZAH

«İlgi gizli değildir ilh...» İlgi şudur ki, hem Müsâkâtta, hem de ziraat ortakçılığında çıkan üründe

ortaklık vardır. Müsâkât cevazına inanan-lar çok olmakla birlikte Rasulullah (s.a.v.)'m da

Hayberlilerle muamele yaptığı hususunda hadislerin varid olması ile birlikte yine de ziraat

ortak-çılığı bundan önce zikredildi. Çünkü muzaraanın ziraat ortakçılığının hü-kümlerini bilmeye

şiddetle ihtiyaç vardır. Ziraat ortakçılığının fer'i meseleleri çok olduğundan muzaraa müsâkâttan

önce yer aldı. Nitekim Nihâye'de de böyle ifade edilmiştir.

«Müsâkât muameledir ilh...» Öyleyse niçin musannif müsâkât kelimesinin muameleye tercih ederek

müsakâtı kullanmıştır? Zira müsâkât kelimesi kök bakımından meselelere daha uygundur.

Kuhistanî. Yani on-da galiben saky bulunduğundan müsâkât tercih edilmiştir. Biz muhfâalet

kelimesi üzerindeki sözümüzü ziraat ortakçılığı konusunda zikret-tik.

«Müsâkât sözlükte ve bir terim olarak muahededir ilh...» Musannif bu sözüyle her ikisinde de

mananın bir olduğunu ifade etmektedir. Mu-sannif burada Nihâye ve İnâye'ye tabi olarak bunu ifade

etmektedir. Zira onlar da bu mânâyı Sahhâh'tan almışlardır. Sahhâh'ta müsâkât şöyle tarif

edilmiştir: «Birisini, hurma, üzüm veya bunlardan başka bahçeler-de, bağ veya bahçenin ıslahı

üzerine meyvesinin belirli kısmı ile çalış-tırmaktır.»

Zeylâî ve diğerleri de şöyle tefsir etmişlerdir: «Sözlükte, müsâkât, saky'den mufâalet manasınadır.

Bir terim olarak ise 'muahede' demektir.»

Ben derim ki: Açık olan, müsâkâtın şer'î anlamı ile sözlük anlamının birbirinden ayrı olmasıdır.

Çünkü ona şeriatta birçok şartlar belirlenir ki, sözlükte bunlara itibar edilmez. Şartlardan maksat da

kayıtlardır. Mehfum itibariyle de sağlam olan birşey genelden başkadır.

«Ağacı verme ilh...» Yani gelecekten de bilineceği üzere bilfiil veya bilkuvve toprakta bir yıl veya

daha fazla kalacak bitkiyi vermek. O za-man yonca köküne, fuvvete ve zaferan soğanını da

kapsamına alır. Ver-menin örneği şöyledir: «Ben sana şu hurma bahçesini, meyvesinden şu kadarı

sana almak üzere müsâkât olarak verdim.» der. İşletmeci de «Ka-bul ettim» der. İşte bu metin

gösteriyor ki, müsâkâtın rüknü icab ve ka-buldür. Nitekim Kirmanı ve diğer kitaplar da buna işaret

edilmiştir. Kuhistanî.

Remlî diyor ki: «Musannifin müsâkâtı tarifinde bahçe ile kaydetmesi şunun içindir: Birisi diğerine

koyun, tavuk veya ipek böceğini müsâkât muamelesi ile verse, caiz değildir. Nitekim Müctebâ ve

diğer kitaplarda da böyledir.»

Hurma bahçesinin hükmü de diğer ağaçlar gibidir. Tatarhâniye'de şöyle denilmiştir: «Birisi diğerine

ipek böceği yumurtasını ona bakması ve yapraklarla beslemesi için, elde edilen ikisi arasında

olmak şartıyla verse, o zaman hasıl olan tohum sahibinindir. İşletmeci de tohum sahi- binden ecri

mislini ve toprakların kıymetini alır. Birisi diğerine yemini vermesi ve sütünün yarıya olması şartıyla

bir inek verse hüküm yine böyledir.»

«İrade olunur mu ilh...» El-cevap: Evet: Nitekim Kuhistanî'nin geçen sözü de bunu ifade etmektedir.

O zaman tarifte meyve olarak belirtilme-si de buna aykırı değildir. Zira ondan maksat ağaçtan

meydana gelen-dir. O zaman bu meyve kelimesi yonca ve diğerlerinde kapsamına alır. Nitekim yine

Kuhistanî'nin de açıkladığı gibi. Veya meyve'den maksat çoğunlukla meyve verendir.

«Ben görmedim ilh...» Ben diyorum ki Bezzâziye'de ifade aynen şöy-ledir: «Kavak ağacını bir

diğerine müsâkât muâmelesiyle vermek caizdir. Çünkü kavak ağacının sulama ve korumaya ihtiyacı

vardır. Hatta sulama ve korumaya ihtiyacı olmasa, bunda müsâkât yapmak caiz değildir.»

Bezzâziye'de müsâkât babının sonunda da şöyle denilmiştir: «Koru-luğu budamak ve yakacak odun

elde etmek için müsâkâtla vermek ca-izdir. Nasıl ki söğüt ağaçlarını da müsâkâtla vermek de

caizdir.»

«Islâh için ilh...» Islâh etmek, su yollarını temizlemek, yapmak, su-lamak, aşılamak ve beklemek gibi

şeylerdir. Kuhistanî.

«Hükmü ilh...» Hükmü ki, fetvaya esas olan görüş üzere müsâkatın sahih olmasıdır.

«Burada mümkün olan şartlar ilh...» Müsâkâtta tohumun cinsini ve tohumun sahibini beyan etmek

yerin ziraata elverişli olup olmaması gibi şartlar belirlemek söz konusu değildir. O zaman bunlar

müsâkâtta şart değillerdir. Keza, sürenin beyanı da şart değildir. O zamdan ziraat ortak-çılığının

sekiz şartından müsâkâtta mümkün olanlar şunlardır: Tarafların ehil olması, işletmecinin hissesinin

zikredilmesi işletmeci ile ağaçların arasını tahliye etmek, yani teslim etmek, çıkan üründe ortaklık.

Bu son şarta ona şart kılman kısmın muşa olması da girer. Anla.

Tatarhâniye'de , şöyle denilmektedir: «Müsâkât aktinin işletmenin ameli ile artacak birşey üzerine

yapılması da müsâkatın şartlarındandır.»

Müsâkatın sıfatına gelince, biz yukarda zikrettik ki, her iki taraftan da gereklidir. Ziraat ortakçılığı

bunun aksinedir.

«O dört şey burada şart değildir ilh...» Sarih burada musannıf'a tâ-bi olmuştur. Zira musannif:

«ancak dört şeyde ziraat ortakçılığı gibi de-ğildir» diyerek bunları «şartlar»dan istisna etmiştir.

Uygun olan, istisnayı müsâkât da ziraat ortakçılığı gibidir sözünden yapmasıdır. Zira istisna

edilenlerin hepsi, ziraat ortakçılığında şart değillerdir. Düşün. T.

«Ziraat ortakçılığı bunun aksinedir ilh...» Zira tohum sahibi ziraat ortakçılığında tohum toprağa

atılmazdan önce kaçınırsa, ona muzaraaya devam için zorlanamaz. Zira zararı vardır.

«Ücretsiz olarak onun elinde terkedilir ilh...» Müsâkât yapılan bağ veya bahçe ücretsiz olarak

meyve sona erinceye kadar işletmeciye ter-kedilir. Şu kadar var ki işletmeciye bir ücret yoktur.

Çünkü ağacı kirala-mak caiz değildir. Ziraat ortakçılığında ise, muzaraa süresi bittiği tak-dirde ücret

verilir. Çünkü toprağın kirası caizdir. İşte süre bittikten sonra elindeki mülklerine göre her ikisinin

üzerinedir. Zira toprak sahibi ücreti işletmeci için kendi üzerine gerektirdiğinden artık kendi

nasibinde, süre bittikten sonra, üzerine çalışmak vacib değildir. Burada ise, hepsinde iş

işletmecinin üzerinedir. Çünkü bağın sahibi süre bitmeden önce ona bir ücret vermiyor. Öyleyse

çalışmanın hepsi işletmecinin oluyor. Süre bit-meden önce çalışma nasıl işletmecinin üzerine ise.

Kifâye.

«Hurma ağaçları birisinin istihkakı çıkarsa ilh...» Rücu etmesi mey-venin olması ile kayıtlıdır. Yok

eğer meyve yoksa, ücret de yoktur.

Velvâliciye'de şöyle denilmektedir: «Hurma bahçesi hiçbir meyve vermese, ta başkasının istihkakı

çıkıncaya kadar, işletmeci için bir üc-ret yoktur. Zira ziraat ortakçılığında işletmeci işlem yaptıktan

sonra ve tohumu ekmezden önce, toprak başkasının istihkakı çıkarsa, işletmeci için toprakta

yaptığı işlem karşılığında birşey yoktur. Burada da öyledir. Ama eğer hurma bahçesi meyve verirse,

işletmeci o zaman ecri misliyle bahçeyi kendisine verene rücu eder. Çünkü ücret sonunda ayn olur.

Öy-leyse sanki başlangıçta tayin edilmiş gibi olur. Ücret ayn olduğu zaman o ayn başka birisinin

istihkakı çıksa o zaman adam menafiin kıymetiyle kendisine verene rücu eder. Yine, eğer bakla

ekilmiş bir yeri birisine muzaraa yoluyla verse ve o da ona baksa, sonra tarla başkasının istih-kakı

çıksa, o zaman sökülmüşün yarısını alır veya reddeder. Bakla ekilmiş yen muzaraa veren adama

rücu ederek ecri mislini alır. Yine hüküm böy-ledir, birisi diğerine muzaraa yoluyla bir toprak verse,

tohum da toprağı verenden olsa işletmeci onu ekse ve o bitse, hasattan önce toprak başka birisinin

istihkakı çıksa, işletmeci kaldırılmış ekini reddetmeyi ihtiyar et-miş olsa, amelinin ecri misli ile rücu

eder toprağı kendisine verenden alır.»

Hindivânî'de de şöyle denilmiştir: «İşletmeci hissesinin bitmiş şekil-deki kıymetini rücu ederek alır.»

«Ziraat ortakçılığı ise ekinin kıymetiyle rücu eder ilh...» Zeylaî öyle mutlak şekilde ifade etmiştir.

Sen de bu husustaki açıklamayı yukarıda bildin.

Tatarhâniye'de şöyle denilmektedir: «Tohum işletmeciden olmak üze-re toprağını birisine muzaraa

yoluyla vermiş olsa, sonra toprak başka birisinin istihkakı çıksa, hak sahibi o toprağı ekinsiz olarak

alır. Hak sa-hibi o zaman eğer ekin bakla ise sökülmesini emreder, sökme ücreti de toprağı

muzaraaya verenle yarı yarıya işletmeciye aittir. İşletmeci bura-da muhayyerdir. Dilerse sökülmüş

şekildeki baklanın yarısına razı olur, toprağı kendisine verene de hiçbir şeyle rücu etmez. Dilerse

de sökülmüş baklayı toprağı kendisine verene reddeder, hissesinin toprakta dikili kıymetini ona

tazmin ettirir. Eğer tohum toprağı verenden ise, işletmeci o zaman muhayyerdir. Dilerse, sökülmüş

ürünün yarısına razı olur, veya onu toprağı verene reddeder, amelinin ecri misli ile ona rücu eder.

Belhî'ye göre. Kıymetiyle rücu eder, Ebû Cafer'e göre.»

Bunun benzeri Zahîre'de de mevcuttur. Bununla birlikte bizim Velvaliciye'den naklen zikrettiğimizi

düşün.

«Burada şart değildir ilh...» Yani müsâkâtta. Eğer süre biliniyorsa, şart değildir. Nitekim açıklama

da bunu ifade etmektedir. Yani mutlaka şart değildir, değil.

«Onun vakti âdeten bilinmektedir ilh...» Zira meyvenin yetişmesine belli bir vakit vardır. Bu vakit

çok az farkeder. Ama ekin bunun aksine? dir. Zira ekin erken ekilirse erken hasat edilir. Geç

ekilirse, geç hasat yapılır. Çünkü ekin sonbaharda ekilir, yazın ve baharda ekilir. İtkanî.

Eğer örfen ekinin de belli bir başlangıç vakti olsa, o da caizdir. Yu-karda geçtiği gibi fetva da bu

görüş üzerinedir. O zaman ziraat ortak-çılığı ile müsâkât arasında bir fark yoktur.

«O zaman ilh...» Yani müsâkât süresinin beyanı şart olmadığı gibi tarafların beyan etmedikleri

vakitte.

Kuhistanî diyor ki: «Sürenin başı malum meyvedeki amel vaktidir. Sonu da onun malum olan

yetişme vaktidir.»

PRATİK BİR MESELE : Muzaraa ve müsakatın istikbaldeki bir vakte izafe edilmesi caizdir. Bezzâziye.

«Yılın öncesinde ilh...» İbni Melek'in ifadesi de şöyledir: «O yılda çünkü o yılda çıkan meyve

yakındır. Ondan sonraki zanna dayanır.»

İbni Melek'in ifadesi, sarihin ifadesinden daha uygundur. T.

«Yoncanın tohumunun yetişmesine kadar yapılır ilh...» Yani yoncayı bir diğerine müsâkât akti ile

vermiş olsa, onda sürenin beyanı şart de-ğildir. O zaman o akit yoncanın tohumlaşmasına kadar

yapılmış olur. Çünkü onun tohumunun yetişmesi, meyvenin ağaçta yetişmesi gibidir. ibni Kemâl.

Tohumunun yetişmesi de yoncanın kesiminin sona ermesiy-le olur. Nitekim İnaye'de bununla

kaydetmiştir. Musannif da bunu ileride zikredecektir. Yoksa vakit tohumun yetişmesine kadar

uzamasa, o zaman akitten kasıt yonca olur. Akit, yoncanın ilk biçimi üzerine meydana gel-miş

bulunur.

«Yoncadan yalnız tohumu taleb edilirse ilh...» İnâye'de de yine böy-le kaydedilmiştir. Zira İnâye'de

şöyle denilmiştir: «Çünkü, rağbet eğer yalnız yoncanın tohumuna ise, o zaman yonca tohumu

ağacın meyvesi gibi olur. Bunun yetişmesinin de belli bir vakti vardır. O vakit de işlet-mecinin

amilin işi ile hasıl olur. O zaman yonca tohumunu müsâkatta yarı yarıya bölmeyi şart kılmak sahih

olur. Tohum yarı yarıya olduğu zaman, yoncanın kendisi yonca sahibinin olur. Eğer bu kaydı sarih,

mu-sannifin gelecek kelâmı yanında zikretseydi, musannifin kelâmı daha kı-sa ve daha zahir

olurdu.»

«Ağaçlar hiç meyve vermezse ilh...» Sarihin bu sözü metne bağlı-dır. Musannif Hâniye'den şunu

nakletmiştir: «Eğer bir süre konuşmasalar, o sene hiç meyve çıkmasa, müsâkât akti fasit olur. Ama

bir süre konuş-muş olsalar, onun beyanı ileride gelecektir.» T.

«Meyvenin hem yetişebileceği, hem de yetişemeyeceği bir süre ko-nuşulsa ilh...» Yani bir süre

zikredilse ki, o sürede ürün ya yetişir, ya ye-tişmez. Böyle bir sürede geçerlidir.

«Kasdedilen meyvenin yok olmasa» kesin olarak belli değildir ilh...»

Belki, bütün müsâkât ve muzaraalarda belirsizlik vardır. Yani ekine veya meyveye semavî bir afet

isabet edip onu yok edebilir. Bu her zaman ola-bilecek bir şeydir. Dürer.

«Konuştukları şart üzeredir ilh...» Eğer çıkan ürün, müsâkatta taleb edilen bir ürün ise. Eğer

müsâkatta mislinden taleb edilmeyen bir ürün ise, zaten onun akti caiz değildir. Şurunbulâliye,

Bezzâziye'den.

Zira taleb edilmeyen bir şeyin varlığı ile yokluğu eşittir. Akit de olan bir şey üzerine yapılır. Varlığı

ile yokluğu arasında fark olmayan şey üze-rine akit yapılmaz. Hülâsa.

Ben derim ki: Hamidiye'de sununla fetva verilmiştir: Müsâkâtla alı-nan bahçenin meyvesinin bir

kısmı konuşulan süre içinde çıksa, bir kısmı çıkmasa, işletmeci işi ile elde edilen ürünü alabilir.

Akit süresinin bitme-sinden sonra çıkan meyveleri alamaz.

«Akit fasit olur ilh...» Yani konuşulan vakitte meyve çıkmaz ve ge-cikirse işletmeci olan müsaki o

zaman fasit olan akitten ötürü ecri mis-lini ağaç sahibinden alır. Çünkü isimlendirilen sürede hatası

ortaya çık-maktadır. Onun hatasının beyanı sanki başlangıçta o vakitte sanki mey-venin

çıkmayacağını bilmesi gibi olur. Ama meyvenin süreden sonra da asla bitmemesi bunun aksinedir.

Çünkü meyvenin asla bitmemesi bir âfetten dolayıdır. O zaman da sürenin fesadı tebeyyün etmez.

Akit de sahih kalır. O zaman her iki akitten birisinin diğeri üzerinde alacağı bir-şey kalmaz. Hidâye.

«Çalışmaya devam etmek için ilh...» Sadrı Şerîa'nın ifadesi ise şöy-ledir: «Meyve yetişene kadar

çalışması için.»

Musannif Yakubiye ve diğer kitaplara uyarak Sadrı Şerîa'nın ifadesi-ne sununla itiraz etmiştir: Sadrı

Şerîa'nın ifadesinin anlattığı şudur: Üc-ret yetişinceye kadar layık olan işin karşılığıdır. Halbuki öyle

değildir. Zi-ra meyvenin çıkmasıyla aktin fesadı ortaya çıktığı zaman, mülk sahibi tarafından

işletmeciye geçmişteki çalışmasının karşılığı olarak ücret ve-rilmesi gerekir.

Fakihler musannif ve diğerlerine şöyle cevap vermişlerdir: Sadrı Şerîa'nın «çalışması için» sözünün

anlamı yani işi devam ettirsin demektir. Bir de Sadrı Şerîa'nın ifadesindeki yetişmekten maksat,

meyvenin çık-masıdır. Zira meyve çıkmadığı sürece ücreti asla istihkak edemez. Zira meyvenin bir

semavî âfetten dolayı asla çıkmamasıda caizdir.

İbni Kemâl de şöyle cevap vermiştir: «Burada anlam meyve yetişinceye kadar çalışması için kiracı

bir işletmecinin ücretinin verilmesidir. Yoksa aktin fesadı zamanına kadar kiracı olan işletmeciye

verilen ücret değildir. Zira ücret vaktin çok veya az olmasıyla değişir. Sen anla. Çün-kü bu

inceliktir.» Düşün.

«Meyve verecek vakte ulaşmamış ilh...» Bu ifadenin anlamı şudur: Yani o ağaçlar, meyve verecek

bir zamana ulaşmamıştır. Yoksa, bilfiil meyve vermemiş demek değildir. Zira eğer fidanlar meyve

vermeye elve-rişli iseler, şu kadar var ki verdiği vakit meyve vermemişse, o zaman sü-resi

belirtilmeden de akit sahih olur. Ve akit ilk çıkan meyve üzerine meydana gelir. Nitekim geçti.

Bundan ötürü de musannif geçmişte, ağaç ifadesini kullanırken burada fidan kelimesini

kullanmıştır. Bu inceliği zekice düşün.

«Bu müsâkât fasit olur ilh...» «Çünkü fidanların yetişmelerinde yerin kuvvetli oluşu veya zayıf oluşu

bakımından büyük fark vardır. O zaman o akti ondan çıkacak ilk meyve üzerine yapmak mümkün

değildir. Zeylâî.

«Patlıcan ve emsalini sebzelerin fidesini birisine verse, müsâkât yine fasittir ilh...» Musannifin

«yonca bunun aksinedir» sözü, düşündürüyor ki sebze fidesi ile yonca arasındaki fark, birincisinde

verilen- sebzenin fidesidir, ikincisinde ise, yoncanın kendisidir. Halbuki öyle değildir. Belki

aralarındaki fark şudur: İki defa ne zaman hasat edileceği bilinmediği için sebze fidesinde akit

fasittir. Önce ne zaman biçileceği bilinirse, caiz olur.

Gâyetü'l-Beyân'da şöyle denilmektedir: «Birisi sebze fidelerini kökleri gidip bitkisi kesilinceye

kadar bakması için, çıkan yarı yarıya ortaklı olmak üzere verse, bu fasittir. Yine bu şekilde hurma

bahçesini ve meyve bahçesini de verse, yine fasittir. Çünkü onun için belli bir vakit yoktur.O zaman

süre meçhul olur. Ama birisine hurma ağaçlarını veya sebze fidelerini müsâkât yoluyla vermiş olsa

belirli bir süre beyan etmeksizin,kökü kuruyuncaya kadar bak demese bile caiz olur. Çünkü sebze

için belirli bir hasat zamanı vardır. O zaman akit ilk hasat zamanına kadar meydana gelmiş olur.

Hurma ve benzen meyve bahçesinde ise, akit -ilk çıkan meyve üzerine meydana gelmiş olur. Ancak

sebzenin belli bir hasat mevsimi yoksa, bu takdirde süre beyan etmeden müsâkât akdi caiz olmaz.»

«Caizdir ilh...» Yani eğer tohum taleb edilen birşey ise. Nitekim yukarıda geçti.

KAVAK VE SÖĞÜT ÜZERİNE MÜSÂKÂT YAPMA BAHSİ

BİR UYARI: Biz kavak, söğüt ve benzeri meyvesi olmayan ağaçlar hususunda müsâkât akdinin

geçerli olduğunu belirtmiştik. Açık olan şudur ki, kavak ve söğüt gibi ağaçların müsâkâttaki hükmü

sebzeler gibidir. Öyleyse, herne kadar süre konuşulmasa bile kavak söğüdü yetiştirmek üzere

müsâkât yapmak mümkündür. Ve o aktin süresi ilk kesilen söğüt veya kavak üzerine yapılmış olur.

Yine bunların köklerini de vermiş olsa ve bunlar için bir süre konuşulmuş olsa, geçerlidir. Düşün.

Müsakât, üzüm bağında, ağaçta ve baklagillerde patlıcan fideleri ve hurma bahçesinde geçerli olur.

İmam Şafiî müsâkâtı yalnız üzüm bağı ile hurma bahçesine tahsis etmiştir. Ama eğer ağaç

üzerindeki meyve olmaz ve çalışmakla artarsa geçerli olur. Eğer meyve var ve yetişmişse ziraat

ortakçılığında olduğu gibi müsâkât geçerli değildir. Çünkü müsâkâta ihtiyaç yoktur. Bir kimse,

diğerine belirli bir süre için, ağaç dikmek ve ileride ağaçla toprak ikisinin arasında ortak olmak

üzere, boş bir top-rak verse, bu müsâkât akdi geçerli olmaz. Çünkü ortaklıktan önce var olan

birşeyde ortaklığı şart bu, değirmencinin ölçeği gibi olacağından fesada gider. O zaman yere tabi

olarak koştuklarından ağaç ve meyvesi toprak sahibinindir. Diğeri de fidanların diktiği gündeki

kıymeti ile çalış-masının ecri mislini alır.

Bunun cevazının şer'i hilesi şudur: Toprak sahibi tarlanın yarısını fidanların yansı karşılığında

işletmeciye satar ve işletmeciyi de üç yıl gibi bir zaman için az bir şey karşılığında kendi hissesinde

çalışması için iş akdiyle kiralar. Sadrı Şerîa.

Rüzgâr birisinin çekirdeğini götürüp diğer bir kimsenin bağına atsa, a çekirdek orada biterek bir

ağaç olsa, ağaç bağ sahibinindir. Çünkü çekirdeğe kıymet yoktur. Eğer birisinin bir şeftalisi

diğerinin toprağına düşse, orada biterek bir ağaç olsa, yine hüküm böyledir. Zira şeftali ancak

üzerinin eti gittikten sonra biter.

Müsâkât, ziraat ortakçılığı gibi taraflardan birisinin ölümü ile veya meyve yetişmemiş olursa

sürenin sona ermesiyle bâtıl olur. Meyvenin yetişmemesi ölümün de sûrenin sona ermesinin de

kaydıdır.

İşletmeci öldüğü takdirde onun varisleri, toprak sahibi kerih görse bile isterlerse meyve yetişene

kadar onun yerine çalışmaya devam eder-ler. Eğer varisler sökmeyi isterlerse, onlar hâkim

tarafından çalışmaya zorlanamazlar.

Eğer ağaç veya bağ sahibi ölürse, işletmeci zararı def için yine es-kiden olduğu gibi işine devam

eder. Ağaç veya bağ sahibinin varisleri kerih görseler de hüküm değişmez.

Eğer taraflardan her ikisi de ölürlerse, muhayyerlik işletmecinin va-risleri içindir. Ama hiçbiri

ölmese, müsâkâtın süresi bitmiş olsa, o zaman muhayyerlik işletmecinindir. Dilerse eskiden olduğu

gibi çalışır.

Müsâkât da ziraat ortakçılığı gibi özürle feshedilir. Kira akillerinde de durum böyledir. İşletmecinin

işten âciz olması özürdür. Bir de işlet-mecinin hırsız olup bağ sahibinin meyve veya hurma

yapraklarını çal-masından korkması halinde de zararı def için özürdür.