KURBANLIK KİTABI DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

İZAH

«Her biri yanılarak diğer arkadaşının koyununu kesse ilh...» Yani kurbanlık koyunu kesse. Uygun

olan, Kenz ve Hidâye adlı eserde olduğu gibi, musannifin da burada «kurbanlık koyununu»

demesiydi. Zira böyle deseydi, kesilen koyun kurbanlık değilse, ona zamin olacağını ifade eder-di.

Şurunbulâliye.

Yani kendi yerine ilh...» Bedâyî ve diğer kitaplarda acık olarak: «di-ğer arkadaşının koyununu kendi

nefsine kesse» denilmiştir. Öyleyse, kesmiş olduğu koyunu kendi kurbanlığı olduğu zannıyla

arkadaşının yerine kesmiş olsa, yine o kurban sahibinin yerine geçer mi? Acık olan odur ki evet.

geçer. Ama ben bu hususta bir ifade görmedim. Araştırılsın. ,

Yanılsa sözü ilh...» Zira musannifin bu sözü ifade ediyor ki, kesen kimse o kurbanı kendi koyunu

zannederek kesmiştir. O zaman da ancak âdeten kendi için kesmiş olur. .

«Veya yanılmasalar ilh...» Bu sözden, «vekil olmuş olur» sözüne ka-dar bazı nüshalarda mevcuttur.

«Veya yanılmasalar» sözü de bir kalem hatasıdır. Çünkü bu söz başkasının kelâmında mevcut

değildir. Bunlar-dan her biri deâleten «diğerine vekil olmuş olur Hidâye.» sözünde de uygun olan,

«istihsanen geçerlidir» sözünden sonra zikredilmesiydi.

Hidâye'nin ifadesi de şöyledir: «İstihsânın şekli şudur: O koyun ke-sim için belirmiştir. Çünkü

kurban için taayyün etmiştir. Hatta adama kurban günlerinde onu kesmek vacibtir. Velev ki kurban

eden adam fa-kir de olmuş olsa.» Nihâye.

«Kurban için alınan koyunu, alan kimse zengin olduğu takdirde, baş-kasıyla değişmek mekruhtur.

Hidâye.

«O zaman koyun sahibi kesime ehil olan herhangi bir kimseden yar-dım taleb etmiş ve delâleten

ona kesim için izin vermiş olur.»

O zaman sarihin yukarıda Hidâye kelimesinden maksadı, Hidâye'nin ifadesinden hası! olan

anlamdır. Sarihin, «Bunu (ibni Kemâl söylemiştin» sözünde de bir görüş vardır. Görüş şudur ki, İbni

Kemal bunu Hidâye' den nakletmemiştir. Umulur ki, burada «bunu» zamiri fazladır.

İbni Kemâl'in sözünün makulesi de şudur: Sadrı Şerîa ve diğerlerinin sözlerinin acık anlamı kesilen

kurbanın sahibinin yerine vaki olmasıdır.

Şu kadar var ki, bu zannettirir ki, İbni Kemâl bunu şerhinde zikret-miştir. Halbuki İbni Kemâl bunu

şerhinde değil, hamişin üzerindeki «minhuvat»ında zikretmiştir.

«Sadrı Şerîa'nın sözünün açık anlamı» sözü de mezhep kitaplarında açıkça zikredilmiştir.

T. diyor ki: «Bütün Hanefî âlimleri icma etmişlerdir ki, yanlışlıkla ke-silen kurban sahibinin yerine

vâki olur. Çünkü sahibinin delâleten izni vardır. Ancak Züfer buna karşı çıkmıştır.»

«Borçlu olmadan istihsanen geçerlidir ilh...» Yani yanlışlıkla kesilen kurban sahibinin yerine

geçerlidir ve bilindiği gibi her kurban da mâli-kinin yerine kesilmiş olur. O zaman o iki kişiden her

biri kendisine ait olan soyulmuş eti alır. Biz istihsanın şeklini yukarıda zikrettik. Kıyasa ge-lince, o

da Züfer'in görüşüdür ki yanlışlıkla kesilirse, koyunun kestiği adama kestiği koyunun kıymetine

zamindir. Çünkü bir diğerinin koyunu-nu onun izni olmadan esmiştir.

«Birbirleriyle helâlleşirler ilh...» Yani eğer her ikisi de kestikleri kur-ban etinden yemişler, sonra

yanıldıklarını anlamışlarsa, onlardan her bi-ri diğerinden helâllik alır. Hidâye.

«Kıymeti de tasadduk eder ilh...» Çünkü o kıymet, etin bedelidir. Öyleyse o .nasıl koyunu canlı

olarak sattığında bedelini tasadduk ederse, burada da bedelini tasadduk eder. Zira kurban sahibi

yerine vaki olduğu için et de sahibinin yerine vaki olmuştur. O zaman etin kıymetinin zaminidir.

Birisi başkasının kurbanının etini telef ederse, yine bunda hüküm, zikrettiğimizdir. Hidâye.

Ben derim ki: Hidâye'nin «kıymet etin bedelidir» sözünün gereği etin kıymetinin tazmin edilmesidir.

Onun canlı olarak verilmesi değil. İşte bundan dolayı da yanlışlıkla kesilen kurban malikinin

kurbanı yerine vâ-ki olmuştur.

Burada açıklanacak şu mesele kaldı: Musannifin «garimsiz olarak» sözü ile Hidâye'nin «her ikisine

de zaminiyet yoktur» sözü, bir de fakihlerin «Yanlışlıkla kesen kimse delâleten izni olduğundan

diğer kimsenin kurbanını kesmesi geçerlidir.» sözleri ifade ediyor ki, bunlardan herhan-gi birisi

diğerine koyunun kıymetini tazmin ettirmeye kalkışırsa, tazmin ettiremez.

Bedâyî'de buna aykırı olan bir ifade vardır. Bedâyî'de şöyle denilmiş-tir: «İki kişi yanlışlıkla

birbirinin koyununu kesseler, daha sonra birbirle-riyle helâlleşmeseler, her biri diğerine karşı olan

tazminatı ödemiş olsa, kesilen kurban onun olur. Caiz de olur. Zira tazminatla ona mâlik ol-muştur.»

Bedâyî'deki bu ifade üzerine, bu iki kimse iki şey arasında muhay-yerdirler. Birisi, sahibine tazmin

ettirmek ve kesilen kurbanın kendi ye-rine geçmesi, ikincisi, tazmin ettirmeyecek her birinin kestiği

kurbanın yerine kesilmesidir. Bu iki şey arasında muhayyerdirler. O zaman fakihlerin «garimsiz

olarak» sözü bunlardan her birinin diğer arkadaşının kesimine razı olduğuna yorumlanır.

Düşünülsün.

«Ben derim ki ilh...» Geçen mesele şu bahiste idi: Kurban kesen kim-se yanılarak diğer arkadaşının

kurbanını kendi yerine kesmiş olsa. Bura-da da sarih şunu açıklamak istemektedir: Birisi diğerinin

kurbanını izin-siz olarak kesmiş olsa, kendi nefsinin veya mâlikinin yerine... Biz bu bahsi, İtkanî'den

özetle zikrettik.

«Kurbanı onun için yeterlidir ilh...» Yani koyunu satın alan için ye-terli olur. Çünkü o satın almasıyla

kurbana niyetlenmiştir. Bizim de açık-ladığımız üzere, başkasının onun kurbanını kesmesi zarar

vermez. Zeylaî.

«Eğer tazmin ettirirse ilh...» Yani kurbanı satın alan kimse izinsiz olarak kesen kimseye kıymetini

tazmin ettirmiş olsa, o kurban satın alan için olmaz, kesen kimse için caiz olur. Çünkü onun

tazminatı ödemesiyle açıklandı ki, kan akıtmak onun için mülkiyeti üzerine hasıl olmuştur.

Bu da ilh...» Yani bu kurbanın sahibi yerine vaki olması, eğer kur-ban sahibi kesen kimseye tazmin

ettirmezse, yok eğer tazmin ettirirse, kurban sahibinin değil, kesen kimse yerine vâki olur.

«Sahibinin yerine kesmişse ilh...» Şurunbulâliye'de Minyetü'l-Müfti'den naklen şöyle denilmektedir:

«Bir diğer kimsenin kurbanını sahibinin yerine niyet ederek ondan izin almadan kesmiş olsa,

caizdir. Üzerinde bir tazminat da yoktur.»

Bu kesimin caiz olması istihsandır. Çünkü izni delâleten mevcuttur. Nitekim Bedâyî'de olduğu gibi.

Tatarhâniye'de şöyle denilmektedir : «Bu mesele, Asi adlı eserde mutlak olarak zikredilmiştir.

Enâs'ta da sununla kaydedilmiştir: «Sahibi kurban için koyunu yatırsa, bir diğeri de gelip ondan

izin almadan onun yerine niyet ederek kesse, caizdir.» Gıyasiyed'e de, «Asl'da mutlak zik-redilen

daha muhtardır.» denilmiştir. Yani alış anındaki niyetle yetinilir. O koyun da kurban için taayyün

eder. Nitekim biz bir sayfa önce bunu zikrettik.

Bundan şu istifade edilir ki, eğer kesilen hayvan kurban için tayin edilmemişse, kesen adam,

kestiği zaman koyun sahibinin yerine kurban niyetiyle de kesmiş olsa, sahibi için kurban olmaz ve

kesen kimse onu tazmin eder.

Hâniye'de şöyle denilir: «Bir kimse kurban günlerinde beş tane ko-yun alsa, hiçbirini tayin etmeden

birisini kurban etmeyi niyetlense, birisi ele kurban günü onlardan birisini sahibinden emirsiz

sahibinin niyetiyle kesmiş olsa, ona zamin olur.»

Bu yerde yazılan şudur: Eğer bu kimse yanılırsa, başkasının kurban-lığını kendi için kesse. kesilen

kurbanlığın sahibi muhayyerdir. Eğer ona tazmin ettirirse, kurban kesenin yerine geçer. Yok eğer

tazmin ettirmez­se, sahibinin yerine geçer. Nitekim biz bunu Bedâyî'den de zikrettik. Yine bunun

gibi, bir başkasının koyununu kendi nefsi için kesse, hüküm böy-ledir.

Bu görüşe göre, ister kendi yerine kesmiş, isterse sahibinin yerine kesmiş olsa, ikisinin arasında

fark yoktur. Bununla bizim İtkanî'den nak-len zikrettiğimiz «Kasten kesmek, yanlışlıkla kesmeye

benzemez» sözünü düşün. Ama mâlikin yerine keserse, malikin yerine geçer. Yine bunda da malik

için bir muhayyerlik var mıdır? Ben bu konuda bir açıklık görme-dim. Dış görünüşe bakılırsa, evet,

muhayyerlik vardır. Allah daha iyisini bilir.

«Canlı olarak tazmin eder... zahirdir ki ilh...» Sahih nüshada böyledir. Bazı nüshalarda burada bir

ziyadelik vardır ki, onu düşürmek vâcibtir. Çünkü onun için burada bir anlam yoktur. Yalnız o

ziyadelikte «Nasıl satın alsa» sözü doğrudur. Yani eğer malike gasbettiği şeyi tazmin eder-se satım

akdi geçerli olur. Çünkü mülkiyet, bir satışa istinaden vaki ol-muştur. İşte bu ifade ediyor ki, kesilen

kurbanlığın mülkiyeti kesenedir, onu kesilmiş olarak almıştır.

Bedâyî'de şöyle denilmektedir: «Birisi bir koyun gasbetse, onu kur-ban etse, o kurban olmaz.

Çünkü mülkiyeti yoktur. Sahibinin yerine de de olmaz. Çünkü sahibinin de izni yoktur. Sonra sahibi

kesilen koyunu alırsa, kesimin getirdiği noksanlığı da gâsıba tazmin ettirse, yine öyle-dir, her ikisi

için de caiz değildir. Bu iki kimsenin üzerine de diğer bir ko-yunu kurban etmek gerekir. Ama eğer

mal sahibi gasıbtan canlı olarak kıymetini alırsa, kesen için kurban olarak yeterlidir. Çünkü o

kurbanlığa gasb vaktinden itibaren zimaniyetle malik olmuştur. O zaman o gâsıb, kendi mülkü olan

bir koyunu kesmiştir. O kurban da ona yeterlidir. Şu kadar var ki günahkâr olmuş olur. Çünkü

fiilinin başlangıcında mahzur vaki olmuştur. Onun tevbe ve istiğfar etmesi gereklidir.»

Ben derim ki: Bu, Eşbâh ve Zeylaî'den naklen geçen ifadeye aykırı değildir. Eşbâh ve Zeylaî'nin

ifadeleri şöyledir: «Eğer mal sahibi tazmin ettirirse, kesilen kurban kesen için vaki olur. Aksi halde

mâlike ait sayı-lır.» «Çünkü burada da eğer sahibi o koyunu kurban için hazırlamışsa, o zaman

kesen kimse dolaylı yoldan izinli sayılır. Nitekim bunun takriri geçti. Burada da başka şey

hususundadır ki, işte bundan dolayı burada fakihler gasbedilen koyun ifadesini kullanmışlardır.

«Açıktır ki ilh...» Bu görüş, gasbedilen kurbanın sahih olmasının zaminiyetle kayıtlı olmasının

illetidir.

Kuhistanî'de şöyle denilmektedir: «Bazı âlimler tarafından, «Gasbedilen koyunun kurban edilmesi,

ancak kesim günlerinde tazminatını öder-se, caizdir.» denilmiştir, Ebû Yûsuf ve Züfer'den de

gasbedilen koyunun kurban edilmesinin geçerli olmadığı rivayet edilmiştir.»

«Başkasının mülkünde meydana gelmektedir ilh...» Ama gasb bu-nun aksinedir. Çünkü gasbta

mülkiyet tazminata dayanır. Nitekim yu-karıda geçti.

Bununla ilgili Sadrı Şerîa'nın bir bahsi vardır ki cevabı ile birlikte Mi-nâh adlı eserde

zikredilmektedir.

«Ariyet olarak alınan hayvan emânet gibidir ilh.:.» Şurunbulâliye'de şöyle denilmektedir: «Emanet

(vedîa)ten maksat başkasının yanında emâ-net olarak bulunan herhangi birşeydir. Nitekim

Zendosti'den naklen Feyz adlı eserde de böyledir.» H.

Bedâyî'de de şöyle denilmiştir: «Emânet hakkında senin bildiğin ce-vap, ariyet ve kira akdinde de

aynıdır. Meselâ birisi ariyet olarak bir de-ve, bir erkek deve, bir öküz alsa veya kiralasa, onu da

kurban etse, onun kurbanına yeterli olmaz. İster kesilmiş halde onu mâliki alsın, ister mâ-lik onu

kıymetini tazmin ettirsin. Çünkü onun elinde emânettir. Ancak onu kesimle tazmin ettirir. O zaman o

emânet gibidir.»

Hülâsa ve Bezzâziye'de, Kuhistanî'nin de Nazm'dan naklettiği şu ziyadelik bulunmaktadır: «Bir malı,

mâliki adına meccânen satış için elin-de bulunduran (müstebdî) rehin alan, koyunu satın almak

veya birisinin malını korumak için vekil olan kimse müvekkilinin, yahut karı veya koca eşinin

koyununu izinsiz olarak kurban ettikleri takdirde kurbanları caiz olmaz.»

«Rehin edilen koyun da gasbedilen koyun gibidir ilh...» Bu görüş, Zahiriye'de olana aykırıdır. Zira

Zahiriye'de, «Rehin edilen koyun, emânet bırakılan koyun gibidir.» denilmektedir. Bizim Hülâsa ve

diğer eser-lerden naklen zikrettiğimize de aykırıdır. Şu kadar var ki, Tatarhâniye'de Seyrefiye'den

naklen şöyle denilmektedir: «Rehin alan, rehnedilen koyu-nu kurban etse, caiz değildir. Kadı

Cemaleddin ise «caizdir» demiştir. Ama rehmeden onu kurban etmiş olsa, caiz olur.» Haniye.

- Bedâyî'de şöyle denilmektedir: «Bir koyun rehin edilirse, uygun olan, onun kurban edilmesinin

caiz olmasıdır. Zira o koyun gasbta olduğu gibi kabız vaktinden itibaren rehin alanın mülkü olmuş

olmaktadır. Belki gasb-tan daha uygundur.» Meşayihten bazısı da bu konuda açıklama yaparak

şöyle demişlerdir: «Eğer rehin verilen hayvan, borç kadar ise caizdir. Eğer borçtan fazla ise, uygun

olan caiz olmamasıdır. Çünkü onun bazısı borç ile mazmundur. Bazısı ise elinde emânettir. Emânet

miktarında kesimle zamindir. O zaman emânet durumunda olur.»

«Ortaklı olan koyun da emânet gibidir ilh...» Yani o da emânettir. Çünkü açıktır ki, ortağının hissesi

onun elinde emânettir. H. Yani emâ-net gibi o da kurban olarak yeterli olmaz. Açıktır ki, burada

ortaklı ko-yundan maksat da, ortak olan tek koyundur. Ama bunun aksine iki ko-yuna iki kişi ortak

olsalar iki ortak iki koyunu kurban etmiş olsalar ca-izdir. Nitekim musannif da bunu biraz ileride

zikredecektir.

«Peygamber (s.a.v.)'in kurbanlık koyunun rengi siyahtır ilh...» Pey-gamber (s.a.v.)'in koyunlarının

renginin siyah oluşu İbni Şıhne'nin, İbni Vehbân'ın sözlerinin şerhinden anlaşılmaktadır. Ki bunda

değiştirme ol-muştur. Doğrusu, «Peygamber (s.a.v.) kurbanlık koyununun rengi beyaz-dır.» şeklidir.

Nitekim Şurunbulâliye de bunun doğru olduğuna dikkat çekmiştir. Nazm'ın açıklamasında biz

Şurunbulâliye'nin sözlerini zikrede-ceğiz. Şurunbulâliye'nin sözünü Hidâyede olanda teyit eder.

Hidâye'nin ifadeleri şöyledir: «Peygamber; (s.a.v.) iki emlâh (beyaz) burulmuş koç kurban etmiştir.

Nitekim biz de bunu zikrettik.»

Âlimler buradaki «emlâh» sözünde ihtilaf etmişlerdir.

Ebussuud, İbni Hacer'in Fethü'l-Bâri adlı eserinden naklen şöyle de-mektedir: «Emlâh, beyazı

siyahından daha çok olandır. Buna ağber de denilir. Bu da Esmaî'nin görüşüdür. Hattabî de şunu

ilâve etmiştir: Emlâh, yünleri arasında beyaz tabakalar olandır. Buna halis beyaz da denilebi-lir.

İbnü'l-Arabî de böyle demiştir.»

İmam Şafiî de kurbanla beyazın siyahtan daha faziletli olduğuna bu hadisi delil getirerek

tutunmuştur.

Bazı âlimler de, «Emlâh, kırmızıya çalan bir beyazdır.» demişlerdir. Bazı âlimlere göre ise emtah,

siyaha bakar, siyahta yer, ve siyahta yatar, yani görme yeri olan gözleri, yeme yeri oian ağızlan,

yürüme yeri olan ayaklan ve yatma yeri siyah olan hayvandır ki bunların dışındaki yerleri beyazdır.

Ben derim ki: Bedâyi'de şöyle denilmiştir: «Koyundan kurban edildi-ği takdirde faziletli olanı

boynuzlu, burulmuş ve emlah olan koçtur. Emlah'tan maksat beyazdır.»

Bedâyî'nin sözlerinin acık anlamı ki. beyazdan maksat hâlis beyaz-dır. O zaman Bedâyî'de olan

ifade Şafiî'nin sözüne uygun düşer. Emlah kesilmesi İnâye ve Kifâye'de de içinde birkaç siyah kıl

olan beyazlıkta tefsir edilmiştir. Kamus'ta da böyledir. O zaman Bedâyî'de olan ifadeyi bunun

üzerine yorumlamak mümkündür.

«Eğer bununla varid olmuştur Uh...» Burada eserden maksat, Hz. Peygamber'in iki emlah koçu

kurban ettiği rivayetidir.

Şurunbulalî şerhinde şöyle demektedir: «Denilir ki, Peygamber oley-hisselöm koçlardan birisini

kendisine ve âline, diğerini de ümmeti yerine kesmiştir. Bundan dolayı bir şahsın iki koç kesmesine

sünnet olarak hükmedilmemiştir.»

«Hepsinin vacib olmasıdır ilh...» Zahîreye'de de böyle tefsir edilmiş tir. Sadrı Şerîa'dan naklen

Tatarhâniye'de de «Acık olan budur» de-nilmiştir. Nazm'da da ileride gelecektir. Öyleyse on kurban

adayan kimsenin onunu da kurban kesim günlerinde kurban etmesi gerekir. Kur­ban kesim

günlerinden sonra ise, eğer bunları belirtmişse, onlar» canlı olarak tasadduk eder. Nitekim metinde

gecenden de bu anlaşılır.

Şurunbulalî, şerhinde şöyle demektedir: «Ben derim ki, on kurbanı adayan kimsenin iki veya on

tane kurban kesmesinin sahih görmekte dü-şünmek gerekir. Bana üstün gelen kanaat şudur ki, o

kimsenin on kurban adaması nefsine öğle namazını on rekât olarak gerekli kılmasına benzer. O

zaman Allah'ın vacib kıldığı şey ona gerekli değildir. Öyle ise o kimse Allah'ın vacip kıldığı bir

kurbanı keser. Çünkü o kimse bizzat vacibin kendisini adamıştır. Vacibin taaddüdü ise sahih

değildir. Evet vacibin benzerini adamıştır. Bu kimsenin ben falan vakitte on tane koyunu kes-meyi

adadım demesi gibidir ki bu geçerlidir. Ama vakti zikretmesi Iağvdır. Hacc konusunda da geçti ki,

birisi «Allah'ın benim üzerimde iki tane İslâm'da yapılacak haccı vardır» dese, bu kimseye meşru

olan bir hacdan başka lazım gelmez. Halbuki, nafile hac yapmak da meşrudur. Şu kader var ki nafile

hacca «haccetü'l-İslâm» denilemez. Kurban bunun gibidir. Kurbanın da ancak bir tanesi meşrudur.

O zaman onun çoğunu adamak, gayri meşru olan birşeyin vacib olmasını kendisine gerekli

kıl-maktır.

«Öyleyse kurbanda da birden fazlasını kesmek gerekmez. Düşünül-sün.»

Ben derim ki: Hanefî mezhebinin kitapları kurban adamanın, ister zengin, ister fakir olsun,

sıhhatiyle doludur. Yine biz yukarıda zikrettik ki, zengin bir kimsenin adaktan kastı üzerine vacib

olanı haber vermekse. bu adağı da kesim günlerinde olursa, onun bir kurban kesmesi gerekir. Eğer

gerçek adaksa iki tane kesmesi lazımdır. Sonra açıktır ki, kurban, kesim günlerinde kesilen

hayvana denilir. İster vacib olsun, ister tatavvu olsun. O halde eğer bir kurban adarsa, adağını

haber vermeye niyet etmedikçe onun üzerindeki vacibe dönüşmez. Nasıl ki, «Allah için üze-rimde

bir hac vardır.» dese, ona daha önce hac farz olmuş olsa, Zeylai diyor ki: «Bu kimseye ikinci bir hac

yapması da gereklidir. Ancak bu adaktan kastı üzerine farz olan hac ise, o zaman bir hac yapar.»

Bu takdirde bir kimse on kurban adamış olsa, üzerine vacib olanı haber verme ihtimali asla yoktur.

Nitekim biz Bedâyî'den de bunu nak­lettik.

Zengin bir kimse kurban günlerinden önce bir koyunu kurban etmeyi adaşa, o kimsenin iki kurban

kesmesi gerekir. Biri adağından dolayı, biri de zenginliğinden dolayı. Çünkü bu siga üzerine vacib

olanı haber ver-mesi ihtimalini taşımaz. Zira kurbanın kesim vakti girmezden önce zaten kurban

vacib değildir. Fakir olduğu halde adamış olsa, sonra zengin ol-sa, yine iki tane kesmesi gerekir.

Burada da öyledir. Çünkü on kurban birden vacib olmaz. O zaman onun on kurban kesmesi gerekir.

Çünkü o öyle bir ibadettir ki, onun cinsinden vacib vardır. Ama benim üzerime iki tane İslâm haccı

vardır demesi bunun aksinedir. Zira İslâm'ın haccı farz olarak özel bir fiilin adıdır. Öyleyse bir veya

iki defa demesi ona la-zım gelmez. Çünkü bir defa zaten adaktan önce vacibtir. İkincisi ise, onu

İslâm haccı yapmak mümkün değildir. Zira İslâm'ın haccı ömürde bir defadır. Ramazanı bir veya iki

defa adaması da bunun benzeridir. O zaman fark vacib ve tatavvu üzerine itlak olunan kurban ile

oruç, namaz ve hac bir de İslâm haccı, ramazan orucu ve öğle namazı gibi namazlar arasındaki fark

güneşten daha açıktır.

Bu duruma göre, kurban, özel bir vakitte kesilen hayvanın adıdır, onda vakti kaldırmak söz konusu

olmaz. Öyleyse onu adadığı takdirde onu vakitte işlemesi gerekir. Yoksa adağını yerine getirmiş

olmaz. Zi-ra kurban kesim günleri geçtikten sonra ona kurban denilemez. Bundan dolayı bizim de

zikrettiğimiz gibi, kurban vakti çıktıktan sonra onu canlı olarak tasadduk eder. Ama bunun aksine

falan vakitte bir koyun kesil-mesini adaşa, vakti zikretmesi lağv olur. Zira o koyunun müsemması

üzerine fazla bir vasıftır. Bundan dolayı Hanefî âlimleri adakta yer ve za-manın tayinini geçersiz

saymamışlardır. Ama kurban bunun aksinedir. Çünkü vakit kurbanın mefhumundan bir parçadır. O

zaman kurbanda vakte itibar etmek gerekir. Bunun örneği şudur: Birisi bir hediye kurbanı adaşa,

fakihler demiştir ki, bu kimsenin bu adaktan kurtulması için onu ancak haremde kesmesi ve

tasadduk etmesi gerekir. Halbuki bununla beraber fakihler demiştir ki, eğer bir kimse Mekke'nin

fakirlerine verilmek üzere dirhem tasaddukunu adamış olsa, o kimse Mekke fakirlerinden başkasına

da onu tasadduk edebilir. Bu ancak şundandır: Hediye kurbanı Mekke'ye hediye edilen, orada

kesilip tasadduk edilen hayvana denilir. O zaman yer bunun mefhumunun bir parçası olmuş

bulunur. Zamanın kurbanının bir parçası olması gibi. Hediye olarak adadığı bir hayvanı Mekke

dışında kesip tasadduk etse, adadığını yerine getirmiş olmaz. Ama Mekke'de dir-hemlerle

tasadduku adamak bunun aksinedir. Çünkü yer dirhemin mef-humunun bir parçası değildir. Zira

dirhem dirhemdir. İster Mekke'de ta-sadduk etsin, ister başka yerde. Ama hediye bunun aksinedir.

İşte bu belirlemeye göre, on kurbanı kesmenin geçerli olmasının şek-li açığa çıkmıştır. Onları kesim

günlerinde kesmesi de gerekir. Benim hasta fikrimin sonuçlarından olan bu büyük faideyi ganimet

bil. Zira ben bunu kitapta görmedim. Vehhâb olan Malik'e hamd olsun.

«İki kişi bir miktar koyuna ortak olsalar ilh...» Minah ve diğer kitap-larda olan ifade ise, «İki kişi iki

koyuna ortak olsalar» şeklindedir.

«Azad bunun aksinedir ilh...» Yani eğer iki kişi arasında ortaklı iki köle olsa, bunların üzerinde de

kefaret olsa, bunlar o iki köleyi taksim etmezden önce kefaretleri yerine azad etseler, caiz olmaz.

Zira hisseler iki koyunda toplanır, fakat kölede değil, çünkü koyunun taksiminde nok-sanı

tamamlamak mümkündür. Fakat kölede değil. Bedâyî.

«İkisi de kurbandır ilh...» Hülâsa adlı eserde şöyle denilir: «Eğer bir kimse birden fazla kurban

kesse, birisi vacib olan kurbandır. Fazlası da bütün âlimlere göre nafile kurbandır. Âlimlerden

bazısı da, «Biri kurban fazlası da etliktir.» demiştir. Tercih edilen ikisinin de kurban olması ca-izdir.»

Tatarhâniye'de Muhit'ten naklen şöyle denilmektedir: «İkisinin de kurban olması caiz olması, en

sağlam hükümdür.»

«Fazlası ettir ilh...» Yani fazlası nafile kurban olmaz. Haniye.

«Efdal olan ilh...» Yani sevap bakımından ekser olan kıymeti çok olandır. Bu konudaki sözü biz

zikrettik.

«Bedenenin hepsini kurban etse ilh...» Açık olan, bundan maksat şudur: Birisi bir bedeneyi kurban

etse, o bedenenin yedide biri değil, hepsi vacib olan kurban olur. Zira musannifin Hâniye'de şöyle

bir ifade-si vardır: «Eğer zengin bir kişi bir bedeneyi özel olarak kendisi için kur-ban etse, o

bedenenin tümü bütün âlimlere göre vâcib olan kurban olur. Fetva da bu görüş üzerinedir.»

Bununla birlikte musannif bir satır öncesinde şunu zikretti: «Bir zen-gin iki koyunu kurban etse,

birisi bütün âlimlere göre tatavvudur..» Mu-sannifin bu sözü önceki sözüne zıt olmadığı gibi iki

mesele burada tekrar da yoktur. Sen anla.

Umulur ki aradaki farkın şekli şudur: İki koyunu kurban etmek, iki ayrı fiili ile ve iki kan dökmekle

meydana gelir. O zaman vacib olan kurban bunların yalnız birisi olur. Diğer fazlası da nafile kurban

olur. Ama be­dene bunun aksinedir. Çünkü bedenenin kurban edilmesi, bir kesim fiili ve bir kan

akıtmakla olur. O zaman hepsi vacib olan kurban olur. İşte bana üstün gelen kanaat budur.

«Ondan birşey yemez ilh...» Bunun acık anlamı şunu ifade etmek-tedir ki, bu kimse zengin de olsa

ondan hiçbir şey yemez. Bununla bir-likte fakihler şunu tesbit etmişlerdir ki, kurban, zenginin

zimmetinde be-lirsiz olarak vacibtir. Hatta zengin kimsenin kurban için aldığı hayvanı bir diğeri ile

değiştirmesi mekruh değildir. T.

«Kurban günleri geçmemişse ilh...» Bu söz musannifin «ikinci bir kurbanlık alması» sözüyle

bağlantılıdır.

«Yok eğer geçmişse ün...» Yani eğer kesim günleri geçmişse, yan-lış kesilen koyunun kıymeti ile

başkasını alamaz. Zira kan akıtmak Al-lah'a yaklaşmak için bayram günlerinde olur. Nitekim biz

bunu zikrettik.

«Haniye ilh...» Keza Zahîre, Hülâsa ve diğer kitaplarda da böyledir. Bu meseleyi İbni Vehbân ve İbni

Şıhen de şiir şeklinde ifade etmişlerdir.

Ben, o kurbanın etinden yiyememesinin s-eklini zikredeni görmedim.Onun kıymetini almak, onu

satmak gibidir de denilmesin. Zira o kurba-nın bedelidir. Çünkü kurban murdar ölmüştür.

Binaenaleyh o- kimseye dirhemlerle taasdduk etmesi gerekir. Nasıl ki kurbanının etini satsa, o

pa-rayı tasadduk etmesi gereklidir.

Açık olan, yememenin şekli şudur ki, o kurban, adanan bir kurban-dır. Adanan kurbanın eti de

yenilmez.

«Hayreddin Remlî nazmetmiş ve şöyle demiştir ilh...» Yani musannif da Minah'ta bu meseleyi suali

ve cevabıyla şiir şeklinde ifade etmiştir. Şu kadar var ki musannif şiirinde birçok zaruretler işlemiş

olup, bunlar şiirde yapılmazlar. Bununla birlikte musannifin şiirinin bazı beyitlerinde bu kötü

ifadeler şiiri ihlâl etmiştir.

«Ben de buna cevaben şöyle dedim ilh...» Birinci beytin yarısı, ikin-ci beytin tamamı Minah

sahibinin şiirinden alınmıştır. Diğeri de Hayreddin Remlî'nin şiirinden alınmıştır. Zira Hayreddin

Remlî, geçen şiirinden sonra, «Ben cevapta derim ki: Bir fakihin diğer fakihten nakliyle tenkit

edilemeyecek cevabı al. O, bir kesimdir ki, mal sahibi ile kasap bıçağı birlikte tutarak beraberce

keserler.»

«Her ikisinin ilh...» Bununla açığa çıkmaktadır ki, sarihin bu konuda hiçbir cevabı yoktur. Ancak

musannifin sözleri ile kendi şeyhinin sözleri-ni bir noktada toplamıştır.

«O bir koyundur ki ilh...» Bazı nüshalarda bu beyitten sonra, «Bir kasap ile sahibi bıçağı...» beyti

vardır. Eğer bunun üzerine ihtisar edil-seydi daha uygun olurdu. Zira «O bir koyundur ki» sözü

nazma uymamaktadır. Bir de, «beraber zikretmeleri gerekir» sözü fazla olmazdı. Zira bu söz

yukarıdaki beytin ifade ettiğinden fazla birşey ifade etmemek-tedir.

«Kesim için vekil tayin etseler ilh...» İbni FazI şöyle demiştir: «Uygun olan, bu öç kişiden her birinin

arkadaşlarını kesim için vekil tayin etme-sidir. Hatta kendi koyununu kesmiş olsa, caizdir. Bir

diğerinin koyununu da onun emriyle kesse, yine caizdir.» Sarih.

«Sahihtir ilh...» Çünkü koyun, hem koyunu, hem de keçiyi kapsamına alır. Sarih, Zahiriye'den.

«Bunun aksine ilh...» Yani bir kimse keçi alması için vekil tay!--, et-se, o da koyun alsa, âmile bir

şey lazım gelmez. Sarih, Haniye'den.

«Vekil kurbanlığı sürecek bir adam tutsa, zararı kendisinedir ilh...» Yani kurbanlık almak için vekil

olan kimse, kurbanı sürecek bir adam kiralasa müvekkilin bu işçinin o ücreti vermesi gerekli

değildir. O zararı vekil çeker. Zahiriye. T.

«Siyah bir kurbanlık al dese ilh...» Bir kimse siyah bir sığır alması için birisini vekil tayin etse o da

beyaz veya kırmızı veya siyah-kırmızı ala-cası bir kurbanlık alsa, müvekkilin bunu kabul etmesi

gerekir. Eğer boynuzlu, gözleri büyük bir koç alması için vekil tayin etse, o da boynuzsuz ve gözleri

küçük bir koç alsa, müvekkilin onu kabul etmesi gerekli değil-dir. Çünkü boynuzlu ve büyük gözlü

hayvanın kurban edilmesi matlubtur. O zaman boynuzsuz ve küçük gözlü bir koç almakla emre

muhale-fet etmiş olmaktadır.

Nâzım diyor ki: «Uygun olan odur ki bir kimse birisine beyaz bir kur-banlık alması için emretse, o

da gidip siyahını alsa, müvekkile vaki ol-maz.»

Ben derim ki: Doğru olan da bu ifadedir. Kâtip, musannifin nüs-hasından olumsuzlaştıranları

düşürmüş, Şarih de bu konuda İbni Şıhne'ye uymuştur. Bu hususu, Nâzım'ın sözleri

belirlemektedir. Zira Peygam-ber (s.a.v.)'in kurbanının rengi beyazdı. Beyaz renklerin en güzelidir.

Uy-gun olan şudur ki, beyaz koyunu kurban etmek, daha faziletlidir. Hem de Varaka binti Sa'd'ın

azadlısı cariyeden şu rivayet edilmiştir. Cariye şöyle demiştir: «Rasuiullâh (s.a.v.) buyurmuştur ki:

Allah katında beyaz koyunun kanı siyah koyunun kanından daha temizdir.» Ebû H u rey re de,

«Beyaz koyunun kanı, Allah katında siyah koyunun kanından daha te-mizdir.» de/niştir. O zaman

delil, la'yı düşüren kimsenin iddiasına aykırı olur. Zira beyaz, diğerinden daha temizdir. Halis beyaz

da siyahtan daha temizdir. O halde müvekkile muhalefet ettiği takdirde müvekkilin kabul etmesi

nasıl gerekli olur. Şurunbulâliye. Özetle.

«İki kurban ilh...» Biz bu konudaki sözleri fer'î meseleler bahsinde zikrettik.

Ölünün yerine ilh...» Yani ölen kimsenin varisi, onun emriyle ona bir kurban kesse, etinin hepsini

tasadduk etmesi ve ondan yememesi gere-kir. Ama ölen kimsenin yerine teberru olarak kesmiş

olsa, etinden yiye-bilir. Zira kesim, kesen kimsenin mülkü üzerine vaki olmuştur. Sevap ise

ölünündür. Teberru olarak kurban kesen kimsenin üzerine bir kur­ban vacib olsa, teberruen

kestiğinden dolayı üzerinden vücub düşer. Nitekim Ecnâs adlı eserde de böyledir.

Şurunbulâlî şöyle der: «Şu kadar var ki ölüye teberruen kurban ke-sen kimseden kurbanın düşmesi

hususunda düşünülmelidir.»

Ben derim ki: Fethü'l-Kadîr adlı eserde Hac bahsinde, emirsiz ola-rak başkasının yerine hac yapma

hususunda açıkça şöyle denilmiştir: «Hac, yapanın yerine meydana gelmiş olur, emirsiz olarak

başkasının ye-rine yaptığı haçtan dolayı kendisinden hac düşer, sevabı ise diğerinindir.» Oraya

bakınız.

«Çocuğun malından ilh...» Bunun özeti şudur: Sahih olan çocuğun malından kurbanın vacib

olmamasıdır. Hem de zahiri rivayete göre, ba-banın kendi malından çocuğunun yerine kurban

kesmesi vacib değildir. Nitekim bu ayrıntılı olarak geçti.

Birisine bir koyun hibe etse ilh...» Yani bir kimseye bir koyun hibe edilmiş olsa, o da hibe edileni

kurban etse, sonra hibe eden kimse hibe­sinden rücu etse, zahirî rivayete göre onun hibesi

geçerlidir. Kesen kim­se için de o kurban yeterlidir. Sarih.

SONUÇ: Çocuğu olan bir kimsenin yedinci günü ismini koyması ve başını tıraş etmesi müstahabtır.

İmam Safî, İmam Ahmed b. Hanbel ve İmam Mâlik'e göre, kesilen saçlarının ağırlığı kadar altın veya

gümüş tasadduk etmesi de müstahabtır. Baba, ismini koyduktan sonra aynı gün çocuğu için bir

akika kurbanı keser. Akika kurbanı, Mahbubî'nin Câmii'-ne göre mubahtır. Tahâvî'nin şerhindeki

görüşe göre ise, akika nafile bir ibâdettir. Erkek veya kız olsun, çocuk için kesilecek akika kurbanı,

kurbanlık vasıflarını taşıyacak bir koyundur. Bu koyunun etini isterse çiğ olarak tasadduk eder.

isterse pişirerek yemek verir. İmam Mâlik böyle hükmetmiştir. İmam Şafiî ise akika kurbanını

sünnet kabul etmiştir. Ah-med bin Hanbel ise sünnet-i müekkede olduğunu söylemiştir. Eğer

ço-cuk erkek ise, iki koyun, kız ise bir koyun kesilir. Gurerü'l-Efkâr. Özetle.