İBN ÂBİDİN'İN KAYNAKLARI BİRİNCİ BÖLÜM

İBN ÂBİDİN'İN KAYNAKLARI

BİRİNCİ BÖLÜM

II/VIII. ASIR KAYNAKLARI

1 - Ebû Abdullah Mâlik b. Enes b. Ebî Âmir el-Esbahî d.93/712 (90, 95, 97,) Medine. v. 179/795,

Medine.

İbn Hall., III. 135. Sarkis, II, 1609; Ur, S, I, 297; Zeydân. IV. 142; Zirikli. VI. 142; Kehhâle. VIII, 128;

Sezgin. GAS, I, 457

K. Eseri

el-Müvatta': İmâm Mâlik'in kırk yılda te'lif ettiği eser bin civarında hadis ihtiva etmektedir.

Başlangıçta dört bin kadar hadisi muhtevî iken, İmâm Malik'ın yıldan yıla yaptığı talhislerle bu sayı

bin civarına inmiştir.

Bilmen, Ö. Nasuhî l.F. Kamusu. I, 381

Eserin baskı yeri ve yılları:

Br., S.1,207; Zeydân, IV. 142; Sezgin, I. 457

Ludiana 1876, 1892, Lucknow 1880, Kazan 1909, Dehli 1216, Lahor 1889, es-Suyûti (v.911/1505)'nin

«Tenviru'l-Hevâlik» adıyla Kahire 1343 ve 1353, ez-Zurkânî (v. 1122/1710)'nin 4 cilt halinde Kahi re

1279-80,1310, 1320, 1325, 1936 yıllarında basılan şerhleriyle diğer bazı Muvatta' şerh leri vardır.

el-Muuatta'nın «Buyû» kitabından Beyu'l-arâyâ, Muzâbene ve Muhakale bölümleri, F. Peltıer

tarafından «Le livre des ventes» adıyla Fransızcaya tercüme edilerek (Algerie 1911) basılmıştır.

Schacht, J., An Int. to İslamic Law. s. 218. 228

2 - Ebû Yûsuf Ya'kûb b. İbrâhîm b. Habîb el-Kûfî el-Ensâri.

d. 113/731, Kufe. v. 182/798, Bağdat.

İbn Kutlûbugâ. s. 81; el Kevserî. H.T., s. 6-7, 80; Kehhâle, VIIl," 240; Sezgin,I 419

Ebû Yûsuf'un nesebi içinde geçen «Habib»in babası Sa'd sahabedir.

(dipnotgoster61789) Halife el-Mehdî, El-Hâdi ve Hârun Reşîd devirlerinde kadılık yapan Ebû Yûsuf

ilk defa «Kâdi'l-Kudât» diye anılan zat olup, Hanefi Mezhebi'nde ilk usul kitabını da o yazmıştır.

el-Kevseri. s. 6-7 İbn Kutlûbuğâ, s. 81; Ziriklî, IX. 252

Ebû Hanîfe, M.b. Ebî Leylâ, Mâlik b. Enes, Sufyân b. Uyeyne, İsmâ'îl b. Uleyye, İbn Cureyc, Hasan b.

Dînâr, Hanzala b. Ebî Sufyan, Hişâm b. Urve, Ebû Ishâk eş-şeybânî, Süleymân et.Temimî gibi zevat

Ebu Yusuf'un hocalarının ileri gelenleridir.

el Kevserî. a. e., s. 10, Bilmen. I, 392

İmâm Muhammed eş-Şeybânî, Ahmed b. Hanbel, Yahyâ İbn Main gibi bazı fakih ve muhaddisler de

kendisinden rivayette bulunmuştur.

«Mutlak Müctehid olan (dipnotgoster61795) Ebu Yusuf, İbn Kemal (v. 940/1533) tarafından yapılan

tasnifte dört büyük imamın bulunduğu «Müctehid fi'ş-Şer'» tabakasından sonra ikinci tabakayı

meydana getiren «Müctehid fi'l-Mezheb» den sayılmaktadır.

el-Kevserî, H. Tekâdi, s. 28. 102 el-Kevserî a.e., s. 103

K. Eseri : Kitâbu'l-Harâc: Harun Reşid'in isteği üzerine yazılan bu eser iktisadî, malî ve hukukî

sahada mühim bir mevkie sahiptir.

Eserin baskı yeri ve yılları :

Sarkis. I, 489; Brockelmann, S. I, 288; Sezgin, 419

Kahire 1352, Bulak 1302 (hamişinde M. b. Hasan eş-Şeybânî'nin el Cami'u's-Sağir adlı eseri olarak).

Abdulaziz b. M. er-Rahabi (v. 1169/1756) tarafından «Fıkhu'l-Mulûk ve Miftâhu'r-Ritâci'l-Murassad

atâ Hizâneti Ki-tâbi'l-Harâc» adıyla şerhedilen eser, Mu'idzâde (982 h.) ve Rodosluzâde Muhammed

(1113/1701) türkçeye tercüme edilmiştir.

Eserin Ali Özek tarafından yapılan Türkçe tercümesi de 1970, 1973 yıllarında basılmıştır.

Kitabu'l-Harac'ın E. Fagnan tarafından «Le Livre de l'imptot fonder»

adıyla yapılan Fransızca tercümesi Paris 1921 yılında basılmıştır. (dipnotgoster61803) Ben

Shemesh tarafından hadislerin fihristi ile birlikte 1958'de neşredilen İngilizce tercümesinden başka,

«Kitâbu'l-Harâc»ın Juynboli tarafından Yahya b. Âdem'in eseriyle karşılaştırılarak yapılan ve

1896'da basılan bir edisyon-kritiği de vardır.

Sarkis. 1, 489; Schacht. s. 230; Sauvaget. J., s. 138 Sauvagct. a.e., a. 138

3 - Ebû Abdullah Muhammed b. el-Hasan b. Ferkad eş-Şeybânî.

d. 132/749. Vasit. v. 189/796, Rey (dipnotgoster61807)'in Renbeveyh köyûnde.

İbnu'l-Esîr. elLubâb, II, 219; İbn Kutlûbuga, s. 54;İbn İmâd. I. 322; el-Kevseri, B. Emânî, s. 4, 08-90;

Zuydân, IV, 145;Ziriklî,VI. 309;Kehhâle, IX, 207; Sezgin, I. 421 İbn Hallikân. III, 184

Kufe'de büyüyen İmam Muhammed, Ebû Hanîfe, Ebû Yûsuf, Sufyâ-nu'-sSevrî, Mâlik b. Enes, Sufyân

b. Uyeyne, Abdurrahmân el-Evza'î, Abdullah b. Mubarek gibi zevattan ilim tahsil etmiştir.

el Kevserî, a. g. e., s. 7-8; Bilmun, I, 392

İmam Muhammed'den ilim tahsil eden bazı zevat: İmâmu'ş-Şâfi'i, Ebû Hafs el-Kebîr, M. b. Sema'a

et-Temîmî, Yahya b. Ma'în, Yahya b. Ek-sem, İbn Mıhrân (Muvatta'nın ondan ravisi), Şu'ayb b.

Süleyman el-Key-sânî (Keysâniyyât'ın ravisi), Ali b. Salih el-Cürcânî (Cürcâniyyât'ın ravisi) ismâ'il b.

Tevbe el-Kazvîni (es-Siyeru'l-Kebir'in ravisi), İbrahim b. Rüstem el-Mervezî (en-Nevadır'in ravisi), İsâ

b, Ebân (el-Hucec'in ravisi).

el-Kevseri, B. Eınanî, s. 10-11

Ebû Yusuf gibi Mutlak müctehid olan İmam Muhammed'i de İbn Kemal

(v. 940/1533), yaptığı tasnifde «Müctehid fi'l-Mezheb» den sayar

el-Kevseri, H. Tekâdî, s. 102

K. Eserleri :

1 - el-Asi. «el-Mebsût» diye de bilinen bu eser, müellifin ilk kitabı olup el-Cürcânî tarafından rivayet

edilmiştir. (dipnotgoster61818) İmam Muhammed, on binlerce meseleyi muhtevi olan bu eserde

kendi görüşünü de kaydederek Ebu Hanife ve Ebu Yusuf'un görüşlerini serdederken sadece bazı

mesâilden delilleri zikreder.

H. Halife. 107 el-Kevserî, B. Emanî, s. 78 (Tercümesi için bk. Schacht. s. 228).

2 - ez-Ziyâdât: Bu eseri «el-Câmi'ul-Kebir»den sonra telif etmiştir. (dipnotgoster61821) Eser,

Kadıhân (v. 592/1196), Umer b. Abdulaziz b. Mâze (v. 536/ 1141), Ahmed b. M. el-Attâbî (v. 592/1196)

tarafından şerhedilmiştir.

el-Kevserî, a.g.e.. s. 80. Br., S, I. 288-291; Sezgin. I, 421

3 - el-Câmi'us-Sağir: 1532 kadar meseleyi muhtevi olan eserde 170 meselede ihtilaflar, yalnız iki

meselede de kıyas ve istihsan zikredilmektedir.

(23)el Kevseri a.e.. s. 78

Eserin baskı yılı ve yerleri :

Sarkis., III. 1163; Zeydan. IV, 145

Lucknow 1291, 1294, 1328, Bulak 1302 (Kitâbu'l-Horâc'ın hamişinde). Hind 1310 taşbaskısının

hamişinde Abbdulhayy el-Leknevî'nin haşiye ve talikatları ile İmam Muhammed, Ebu Hanife ve

mezheb ulemasından bazısının hal tercemeleri vardır.

Eserin bir kısmı şerhlerle beraber I. Dımıtroff tarafından İngilizceye tercüme edilmiştir.

Schacht, s., 228

İmam Muhammed'in mezkur 3 eseri ile «el-Câmi'u'l-Kebir, es-Siye-rü'l-Kebir, esSiyerü's-Sağîr» adlı

eserleri tevatüren ve şöhret yoluyla rivayet edildikleri için «Zâhiru'r-Rivâye» diye anılırlar. Nevâdir,

Keysâniyyât, Cürcâniyyât, el-Hucac ve Âsâr gibi eserleri de ahad yolla rivayet edilmişlerdir

III/IX. ASIR KAYNAKLARI

4 - Abdu'l-Melikb. Kureyb b. Abdu'l-Melik b. Ali el-Esmâ'î el-Bâhi-lî. (?)

d. 132/749 (122. 123). v. 215/830 (216. 217), Basra (Merv)

İbn Hall., III. 170-176; el-Mihtar. v. 153 a; el Bağdâdî. Hediyye, I, 623; Br.. S. I,164

Şu eserleri vardır: «Ecnâs fî Usûlı'l-Fıkh, Kitâbü'l- Harâc, Kitabu Ğari-bil-Hadis ve'l-Kur'ûn» Ayrıca

sarf ve nahve dair eserler.

5 - el-Fadl b. Dukeyn b; Amr b. H. Ammad b. Zuheyr et-Temimî Ebû Nu'aym el-Küfî. (?)

Muhaddis olan bu zat 219/834 yılında vefat etmiş olup, «Kitâbu'l Me-sâil fi'l-Fıkh ve

Kitabu'l-Menâsik» adlı eserleri vardır.

el-Bağdâdî a.e.I, 818

6 - Muhammed b. Semâ'a b. Abdullah b. Vekî b. Bişr et-Tenimi el-Kûfî.

d. 130/747 v. 233/847

İbn Kutlubuğa. s. 54; el-Mihtâr. v. 67 a; el-Leknevi. s. 138; el-İzmiri,v.6b: .Zirikli, VII, 23; Kehhâle, X.

57.

İmam Ebû Yûsuf, İmam Muhammed ve Hasan b. Ziyad'ın talebesi olan bu zat sika hafızlardan olup

el-Me'mûn zamanında Bağdat'da kadılık yapmıştır.

K. Eseri :

en-Nevâdir. Ayrıca «Usûlu'l-Fıkh, Edebu'l-Kâdı, Kitabu'l-Mehâdir ve Sicillât» adlı eserleri vardır.

H. Halife. II, 1981

7 - Ebu Ya'kûb İshâk b. Ebi'l-Hasan el-Mervezi, ibn Rahveyh (?)

d. 161/777 (163, 166) v. 238/852 (230, 237), Nisabur.

İbn Hall., I. 190; Br. S, I. 257

Farsça bir terkip olan «Rahveyh» veya «Rahuye» yolda doğmuş manasına olup, müellifin babasının

lakabıdır.

İmam Şafii ile aralarında münazaralar geçen İbn Rahveyh, Sufyan b. Uyeyne'den hadis almıştır.

Ondan da Ahmed b. Hanbel, Buhari, Müslim, Tirmîzî ve Nesâî hadis almışlardır.

Zihni Muhammed. s. 52; Ziriklî, I, 284

İbn Rahveyh'in «el-Müsned» adıyla eseri vardır.

8 - İbn Ebî Şeybe. (?)

Aynı isimde iki zat vardır :

a) Osman b. Muhammed b. İbrahîm b. Osman el-Absî el-Kûfî Ebu'l-Hasan. 150/767 yılında doğup

239/853'de vefat eden bu zat, hafız ve muhaddis olup «Tefsîru'l-Kur'ân, Kitâbu's-Sünen fi'l-Fıkh,

Kitâbu'l-Müsned fi'l-Hadîs» adlı eserleri vardır.

el-Bağdadî, Hediyye. 1, 651; Ziriklî. IV. 376

b) Muhammed b. Osman b. Ebî Şeybe el-Absî el-Kufî Ebû Cafer. Bu zat 297/910 yılında vefat etti.

«Kitâbu's-Sünen fi'l-Fıkh» adlı eseri vardır.

el-Bağdadî. a.e., 11, s. 23

9 - Yahya b. Eksem (Ektem) et-Temimî el-Mervezî el-Bağdadî. (?) Hanefi (dipnotgoster61860) (Şafiî)

olan bu zat Bağdat'da kadı iken 242/856 yılında vefat etti.

el-Bağdadî, a.e.,11. 515; Bilmen, I, 465 İbn Hall. VI, 147-165

Abdullah b. Mubârek ve Sufyân b. Uyeyne'den hadis alan müellifden, et-Tirmîzî rivayette

bulunmuştur. «Kitâbu't-Tenbîh fi'IFıkh. İcâbetu't-Te-messük bi Ahkâmi'I-Kur'ân» adlı eserleri vardır.

10 - Muhammed b. Mukâtil er-Râzî el-Hanefî. (?)

İmam Muhammed'in ashabından olan İbn Mukâtil, 242/856 yılında vefat etti. «Kitâbu'l-Müdde'ı

ve'l-Müdde'î aleyh» adlı eseri vardır.

el-Bağdadî. a.e.. II, 13

11 - Ebu'l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nisâbûri.

d. 202/817 (206), Nîsâbûr. v. 261/875, Nasrâbâd.

İbn Hall., V. 194; İbn İmad, II. 144; Brockelmann, S. I. 265; Bilmen, I. 435; Ziriklî. VIII, 194; Sezgin,

136

Kuteybe, Ishak b. Rahveyh ve Ahmed b. Hanbel'den hadis alan Müslim'den de Tirmizî, İbn Huzeyme

ve İbn Ebî Hatim gibi zevat rivayette bulunmuşlardır.

K. Eseri :

el.Câmi'u's-Sahîh. Eser, üçyüz bin kadar hadis arasında seçilen sahih ve müsned hadisleri

muhtevîdir. Eserde mükerrerlerhariç dört bin civarında hadis vardır.

Eserin baskı yılı ve yerleri :

Bulak 1290 (2 cilt). Mısır 1327, Kâlküta 1265. Dehlî 1319, İstanbul 1320-24. Kâdı ıyâz (v. 544/1149)

şerhi Kahire 1328, en-Nevevî (v. 676/ 1278) şerhi Lucknow 1285, Dehlî 1303, 1309, Kahire 1271 (4

cilt). 1283 (5 cilt), el-Kastallânî'nin «İrşâd»ı ile Bulak 1305. Kahire 1320-23, 1929-30 (9 cilt)

Sarkis, 1746; Br., S, I. 265; Zeydan, IV. 215; Sezgin. I. 136-143

12 - Muhammed b. İsma'îl b. Muğîre el-Buharî.

d. 194/810, Buhara. v. 256/870. Bağdat (dipnotgoster61877) (Semerkand'ın Hartanak köyü)

İbn İmâd, 11. 134; Zeydan. IV. 215; Kehhâle, IX. 52 İbn Hall., III. 188; Br.. S. I. 2HI; Zirikli, VI. 258;

Sezgin, I. 115

İmam Buhari; evvela kendi vatanında tahsile başlamış, daha sonra Horasan, Cebel, Irak, Şam, Mısır

gibi şarkın ilim ve irfan merkezlerini gezmiş dolaşmış ve binden ziyade meşayihe mülaki olarak

kendilerinden hadis telakki eylemiştir. Ali b, el-Medînî, Yahya b. Ma'în bunların en

meşhurlarındandır.

Bilmen, I, 431-32

K. Eseri :

el-Cûmi'u's-Sahîh: İmam Buharî, bu eseri altı yüz bin hadis arasından seçtiği 7275 hadis-i şerifden

müteşekkil olmak üzere on altı senede vücuda getirmiştir.

a.g.e., I, 431-32

Eserin baskı yıl ve yerleri:

Sarkis, I, 535; Br.. S. I. 261; Zeydan, IV. 215; Sezgin, I, 115-134

Hint baskıları : Bombay 1269 (Bir cilt halinde). Dehlî 1270/1890 (İki cüz halinde).

Bulak baskıları: 1280 (üç cüz), 1282 (4 cüz), 1829 (2 cüz), 1296 (8 cüz), 1311-13 (9 cüz halinde). Mısır

Baskıları: 1279 (Taş baskı 10 cüz), 299 ve 1309 (Harf baskı 4 cüz halinde.) Ayrıca çeşitli Mısır

matbaalarında ve müteaddit cüzler halinde 1299, 1300, 1304 1305, 1306, 1309, 1320 yılları arasında

basılmıştır.

Avrupa baskıları : Leiden 1862-68 (E. Kreh tarafından-3 cüz halinde) Petesburg 1876 (Bir kısmı, bir

cüz halinde). Matbaay-ı Amirede (8 cüz halinde) 1315 yılında basılmıştır.

Basılan Mühim Şerhlerinden Bazıları :

1 M. b. Abdullâh b. Mâlik (v. 672/1273). Allahabad 1319, Kahire 1957 (M. Fuad Abdutbâki tarafından)

2 - M. b. Yusuf el-Kirmânî (v. 786/1384), Kahire 1935-45 (25 cilt)

3 - İbn Hacer el-Askalânî (v. 852/1448). Bulak 1300-1 (14 cilt) Kahire 1329-1352.

4 - el-Aynî (v. 55/1448), İst. 1308-11 (13 c.), Kahire 1348 (25 c)

5 - el-Kastalânî (v. 923/1517), Lucknow 1876, Nawalkişor 1284, Bulak 126, 1275, 1285, 1288, 1304-5,

Kahire 1276, 1304-6, 1325-26

6 - Zekeriya el-Ensâri (v. 916/1511), Kahire 1300. Eserin Tercümeleri :

Schacht, s. 227

1 - O, Houdas ve W. Marçais, Les tradıtıon lslâmiques, I-IV, Paris 1903-14.

2 - F. Peltier, Le Livre Des testaments (Kitabu'l-Vesâyâ), Algiers 1909; Le Livre des ventes (Kitabu'l

Buyu'), Algiers 1910; Ouvres diverses (Muhtelif işlere dair bölümler; ziraat, musâkât kitapları)

Algiers 1949

3 - G.H. Bousquet ve Kh. Takarlı, Le livre des successions (Kitabul'-Veraset), R.A. 1933, 208-238

13 - Ebû Bekr Ahmet b. Ömer (Amr) eş-Şeybanî el-Hassaf.

d. 181/797 v. 261/874, Bağdat.

el-Beknevî s. 23; Sarkis I. 824; Br., S, I, 292; Ziriklî, I. 178; Kehhâle. II, 3S; Sügin. 1,436

«el-Hassaf» ayakkabı dikici ve tamircisi demektir. Geçimini bu yoldan temin ettiği için mezkûr

isimle anılmıştır.

el-Hassaf, müctehid fi'l-Mesâil tabakasındandır.

el-İzmirî, v. 10a; el-Kevserî. H. Tekâdi, s. 103

K. Eseri

Edebu'l-Kâdi . Eser yüzyirmi bab üzere tertip edilmiş olup, el-Cessâs (v. 370 h.) , el-Hindevânî (v.

362 h.), el-Kudûri (v. 428 h.) es-Suğdî (v. 461 h.). es-Serahsi (v. 483 h.). el-Halvânî (v. 458 h.)

el-Hüsâmu'ş-şe-hîd (v. 536 h), Haherzâde (v. 483 h.) ve Kadıhân (v. 592 h.) tarafından şerhedilmiştir.

H. Halife. I, 46; bk. İbn Âbidîn IV, 321

Müellifin ayrıca, Kitabu'l-Hiyel, Kitabu'l-Vesâyâ, K. er-Rida, K. Ahkâmil-Vakf,

K. el-Harâc, K. el-Menâsik, K. eş-Şurutu'l-Kebir, K. eş-Şurutu's-Sâğîr adlı eserleri vardır.

14 - Muhammed b. Şucca es-Selcî. (?)

d. 181/797 v.. 266/879

Zamanında Irak'lıların fakihi olan bu zat, Hasan b. Ziyad'ın ashabındandır. Yahya b. Adem, Vekî gibi

zevat ondan, O da İbn Uleyye'den rivayetlerde bulunmuştur.

«K. el-Menâsik, K. Tashihi'l-Âsâr, K. en-Nevâdir, K. el-Mudârebe, K. er- Redd ala'l-Müşebbihe» adlı

eserleri vardır.

İbn kutlubuğa, s, 55; ez-ehebî, Mîzân, III, 577;İbn İmâd, II. 150; Kehhâle, X. 64; Zirikli, VII. 28; Sezgin.

I, 436

15 - Ebû Abdulah Muhammed b. Yezîd b. Mâce el-Kazvînî.

d. 209/824. v. 273/886.

İbn Hall., 111, 279; İbn İmâd. II. 164; el-Bagdâdi, Hediyye. II. 18; Ziriklî, VIII, 15; Sezgin. 1, 147;

Basra, Bağdad, Kufe, Mekke, Şam, Mısır, Horasan, Rey gibi yerleri dolaşan İbn Mace, İbrahim b.

Münzir, Leys ve imam Malik'in ashabından, kendisinden de Ebu'l-Hasan el-Kattan, Ahmed b. Ruhî

el-bağdadî gibi zevat rivayette bulunmuştur.

K. Eseri :

es-Sünen : Dört bin hadisi muhtevî bu eser «Kütüb-ü Sitte»nin altıncısı sayılmakta olup, içinde otuz

kadar zayıf hadis olduğu rivayet edilmektedir.

Bilmen, I, 413

Eserin baskı yıl ve yerleri :

Sarkis. I. 231; Br., S, I, 270; Zeydan. IV. 216; Sezgin,I, 147-8

Dehlî 1282 taş baskı (hamişinde ed-Dehievî ve es-Suyuti'nin şerhleri). 1289 (el-Fahr el-Hasan'ın

şerhiyle), 1905 (mezkur şerhlerle, «el-Muvattâ», «As'afu'l-Mubitta bi-Ricâli'l-Muvattâ» ve İbn Hacer

el-Askalânî'nin «en-Nuhabu'l Fikriyye» adlı eseri olarak), 1233, 1273, 1889, 1905, Mısır 1313

hamişinde es-Sindi'nin haşiyesi ile), Lahore 1311, Kahire 1313 ve M. Fuad Abdulbâkî tarafından

1952 ve 1953 yıllarında neşredilmiştir. Alî b. Süleyman ed-Dımnati (v. 1306/1889) tarafından

Suyutî'nin şerhine yapılan muhtasar 1299'da Kahire'de basıldı.

16 - Ebû Dâvûd Süleymân b. Eş'as b. İshak el-Ezdî, es-Sicistânî

d. 202/817 v. 275/888, Basra.

İbn İmad, II, l67: Sarkis. 1. 309; Zeydân. IV. 216; Zirikli, 111, 182; Kehhâle, IV. 255; Sezgin. I, 149

Horasan, Bağdat, Irak, Şam, Mısır ve Hicaz'ı gezen Ebû Davûd, Ahmed b. Hanbel, Yahya b. Ma'în ^e

Ebû Dâvûd et-Tayâlîsî'den hadis almış kendisinden de Abdurrahman en-Neseî ve Tirmîzî gibi zevat

rivayetde bulunmuşlardır.

K. Eseri :

es-Sünen : Beş yüzbin kadâr hadisten seçilerek te'lif edilen bu eser 4800 kadar hadisi muhtevî

olup, fıkhî yönden değerli bir kaynaktır.

Bilmen I, 354

Eserin baskı yeri ve yılları :

Sarkis, I, 309; Br., S. I. 266; Sezgin. I, 149-52

Kahire 1280 (2 c.), 1310 ve 1320 (Zurkânî'nin Muvatta'şerhiyle) Dehlî 1283, 1890, 1271, 1272,

Lucknow 1888, 1840, 1877, 1305, 1318, 1317 M. el-Fencâbî'nin şerhiyle), Haydarabad 1321, Hind

1323 (Şerhlerlşe beraber. 4 c.); el-Hattâbî (v. 388/ 998)'nin şerhi Haleb 1920-24, 1932-34, Kahire

1948; el-Munzirî (v. 656/1258)'nin muhtasarı Haydarabad 1342, Kahire 1948; İbn Kayyim El-Cevzî (v.

751/1350)'nin telifi «Tezhîbu Süneni Ebî Dâvûd» da Dehlî 1891, Kahire 1948.

17 - Ebû Muhammed Abdullâh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî el-Mervezî. (?)

d. 213/828, Bağdat (Kufe). v. 270/884 (276/889).

İbn Hall.. III, 42; İbn İmâd. II, 168; el-Bağdâdî, Hediyye, I, 441;Br.. S. I. 185;-Kehhâle, VI, 150

Şu eserleri vardır: Câmiu'l-Fıkh, İhtilâfu'l-Hadîs, Ğaribu'l-Hadîs, Ğa-rîbu'l-Kur'ân, İrâbu'l-Kur'ân.

Dinever'de kadılık yapmıştır.

18 - Ebû İsâ Muhammed b. İsâ et-Tirmîzî

ez-Zehebi, 111. 078; İbn Hall., 111. 278; İbn İmâd. 11, 174; Zirikli. VII, 213; Kehhâle. XI, 104

d. 210/825 (209/824). Buğ v. 279/892 Tirmizi.

Hicâz, Irak ve Horasan havalisini gezen Tirmîzî, Kuteybe b. Saîd, Suf-yân b. Veki ve Muhammed

Buharî gibi zevatdan hadis rivayet etmiştir.

K. Eseri :

es-Sünen: Mezheplere, hadislerin nevilerine ve illetlerine dair malumatı muhtevi olan bu eser

bilhassa fakihler için çok faydalıdır.

Eserin baskı yılı ve yerleri :

Sarkis, I, 632, Br., S, I. 267; Zeydan. IV. 210; Sezgin, I. 154-55

Bulak 1292, Hind 1293, Dehlî 1259 1270, 1302, 1328, Kahire 1937, Luck-now 1876, 1210, 1317;

el-Meâfiri (v. 543/1148'nin şerhi) «Mecmua-ı şuruh-u erba'a» içinde. Cawnpore 1299, Kahire 1350-52

(13 c.); Suyûti (v. 911/1505)'nin Kahire 1298, Dehlî 1342; Sirâc Ahmed es-Serhendî'nin şerhi

Cawnpore 1299; Kandehlevî'nin şerhi Dehlî 1934.

19 - Ebû Muhammed Sehl b. Abdillâh b. Yûnus et-Tusterî.

d. 203/818 (200. 201), Tuster. v. 283/896. Basra

İbn Hall., II. 429; el-Bağdâdî, Hediyye, I, 412; Sarkis, I, 635; Zirikli. I, 210; Kehhâle, IV, 284; Sezgin,

1647

«Tefsiru'l-Kur'ân (Kahire 1326, 1329), Kısasu'l-Enbiyâ, Mevâ'izu'l-Âri-fîn, Cevâbâtu ehli'l-Yakîn» adlı

eserleri vardır.

20 - Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdulhâlık el-Basrî el-Bezzâr. v. 292/905, Remle.

ez-Zehebi. I, 124; Zirikli, I, 182; Kehhâle. II, 36; Sezgin, I. 162

el-Müsned adlı eseri vardır.

IV/X. ASIR KAYNAKLAR1

21 - Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Alî b. Şu'ayb b. Alî en-Nesaî.

d. 215/830, Nesâ (Horasan'ın bir beldesidir). v. 303/915.

Mekke (Remle).

İbn Hall.. I. 77; İbn İmad, II. 239; Zirikli. I, 164; Bilmen, I, 440

Nesaî, Hicaz, Irak, Şam, el-Cezire ve Tarsus gibi yerleri dolaşarak bir müddet Mısır'da ikamet

etmiştir.

K. Eseri :

es-Sünen : «Kütüb-ü Sitte»nin beşinci kitabı sayılan bu esere, «es-Sunenu's-Suğra veya

«el-Müctebâ» da denmektedir.

Eserin baskı yılı ve yerleri:

Sarkis, II, 1851; Br.. S. I. 209; Zeydan. IV, 216; Sezgin, I. 167

Dehlî 1281-2, 1256, 1315, 1316, 1325,Bulak 1276, Lucknow 1869, Suyutî (v. 911/1506)'nin

«Zehru'r-Rube» adlı şerhi Kahire 1348, 1932, Cawnpore 1847, 1882; Bu şerh ve hamişinde

es-Sindî'nin haşiyesi olarak Kahire. 1312, Dehlî 1898, Mevlevî Vâhidu'z-Zamân'ın şerhi Hindçe

tercüme ile Lahore 1886.

22 - Ebu Ca'fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd et-Taberî. (?)

d. 224/839 (221), Âmil (Taberistan'da). v. 310/923, Bağdad.

İbn Hall.. III. 191; İbn İmâd. II, 260; M. Zihnî. s. 23; Kehhale. IX, 147

Müellifin meşhur «Târîh» ve «Tefsîr»inden başka «İhtilâfu'l-Fukahâ» sı ile diğer bazı eserleri vardır.

Brockelmann, S, I. 217

23 - Ebû Bekr Muhammed b. Ishak b. Huzeyme es-Sülemî eş-şâfiî. (?)

d. 224/839 (222). v. 311/924.

Müellifin, «Tefsîru'l-Kur'an, Sahîh fi'l-Hadîs, el-Müsned fi'l-Hadîs» adlı eserleri vardır.

el-Bagdadî. Hediyye. II. 29; Kehhâle. IX. 40

24 - Ebû Ca'fer Ahmed b. M. b. Selâme b. Abdulmelik el-Ezdî et-Tahâvî.

d. 239/853 (227, 229), Tahâ. v. 321/933, Kahire.

İbn Esîr. a. g.e. II, 276; İbn Hall., I, 71; İbn İmâd, II. 262; İbn Kutlûbugâ. s. 8; Taşköprüzade Ahmed,

T. Hanefiyye, v. 21 a; Zirikli, I, 197; Kehhâle, II, 107; el- Leknevî, s. 31

Dayısı el-Müzeni, Ebû Ca'fer Ahmed b. Ebî İmrân ve Ebû Hazm Abdulhamid gibi zevatdan ilim tahsil

eden Tahâvî, başlangıçta şafiî iken daha sonra hanefî olmuştur.

«Müctehid fi'l-Mesail» tabakasındandır. K. Eserleri, Baskı Yıl ve Yerleri :

Taşköprüzâde Ahmed, a.e., v. 21 a; el-Kevseri. H. Tekâdi, s. 103

1 - el-Muhtasar fi'l-Fıkh. (?) Kahire 1370. el-Cessâs (v. 370/981), es-Serahsi (483/1090), el-isbîcâbî

(535/1141) tarafından şerhedildi.

2 - Şerhu'l-Âsâr

bk. İbn Âbidîn, I. 251

3 - Mecma u'l-Âsâr

bk. İbn Abidin, I, 559

Ayrıca şu eserleri vardır: Ahkâmu'l-Kur'ân, Me'ân'l-Asâr, ve şerhi (Lucknow 1300). Müşkilu'l-Âsâr

(Haydarabad 1333), Şerhu'l-Câmi'u'l-Ke-bîr ve's-Sağîr, eş-Şurutu'l-Kebîr ve'l Evsat, ihtilâfu'l-Fukahâ.

Sarkis. II. 1233; Brockelmann, S. I. 293; Sezgin. I, 439

25 - Ebu'l-Hasan Alî b. Sa'îd er-Rusteğfenî el-Hanefî. (?)

bk. İbn Âbidîn, 111. 172

v. 345/956

Fakih ve mütekellim olan bu zat Maturidî'nin ashabından olup, «İrşâdu'l-Mühtedi fî Usûli'd-Dîn,

ez-Zevâid ve'l-Fevâid fi Envâ'il-Ulüm, el-Fetâvâ» adlı eserleri vardır.

İbn Esîr. a.e., II, 24; Ziriklî, V. 102; Kehhâle, VII. 99

26 - Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-Mâturidî.

v. 333/944, Semerkand.

Kuraşi v. 107 a; İbn Kutlûbuğâ, s. 59, el-Leknevi. s. 107; İzmiri. v. 21 a

Ebubekr Ahmed el-Cuzcânî'den ders aldı. Kendisinden de Kadı İshak b. M. es-Semerkandî, Ali

er-Rusteğfeni, Ebu Muhammed Abdulkerim b. Musa el-Pezdevî gibi zevat ders aldılar.

K. Eseri :

Te'vilâtu'l-Kur'ân (Te'vilatu Ehli's-Sünne). (dipnotgoster62000) Eser, Muhammed b. Ahmed

es-Semerkandî tarafından şerhedilmiştir.

bk. İbn Âbidin. III, 236 H.Halife, 1, 335;Burockelmann. S. I, 346

Müellifin ayrıca «K. et-Tevhîd, K. el-Makâlât, K. Redd-i Evâili'l-Edille li'l-Ka'bî, K. Beyân-i

Vehmi'l-Mu'tezile» adlı eserleri vardır.

27 - Ebu'l-Fadl Muhammed b. Muhammed b. Ahmed b. Abdullah Hâkimu'ş-Şehîd el-Mervezî el-Belhî.

d. 241/855 v. 334/945.

Merv, Rey Bağdad. Mekke. Kufe ve Mısır'ı dolaşarak, Ebu Recâ M. b. Hamdeveyh, İbrâhim b. Yûsuf,

Heysem b. Halef, el-Mufaddal b. Muhammed ve Ahmed b. Süleyman gibi zevatlardan ilim tahsil

eden el-Hâ-kimu'ş-Şehîd Buhara kadılığı ve vezirlik yapmıştır.

el-Mihtar, v. 50 b; el-Leknevî. s. 151

K. Eserleri :

1 - el-Kâfi. İmam Muhammed'in «Zahiru'r-Rivaye» eserleri bu kitapta cem edilmiştir. el-Kâfi mezheb

naslarını nakilde temeldir. (dipnotgoster62009) İsmâ'il b. Ya'kûb el-Enbârî (v. 331/942). el-Jsbîcâbî

(v. 480/1087) ve es-Se. rahsî (v. 483/1090) tarafından şerhedilmiştir.

İbn Âbidîn. IV. 94, 254 H. Halife. II, 1378; Br.. S, I, 294. S, II. 955; Sezgin. I, 443

2 - el-Muhtasar.

3 - el-Muntekâ. (?)

Mezkur üç eser de İmam Muhammed'in eserlerinden talhis edilmiş olup, «el-Kafi» ve «el-Münteka»

İmam Muhammed'in eserlerinden sonra Hanefî Mezhebi'nin iki ana kitabı sayılmaktadır.

Bilmen. I. 365

28 - Ebu'I.Hasan Ubeydullâh b. Huseyn b. Dellâl el-Kerhî.

d. 260/873, Kerh. v. 340/952, Bağdad.

Taşköprüzâde Ahmed, v. 22 a; el-Kefevi, v. 34 a;el-Kevserî, H. Tekâdî, s. 103; Bilmen. I, 426;

Kehhâle. VI, 239

Ebubekr Ahmed b. Alî el-Cessâs, Ebu Alî Ahmed eş-Şaşi, Ebû Hâmid Ahmed et-Taberî, Ebubekr

Zekeriyâ b. Yahya ed-Darir el-Basrî gibi zevatın hocası olan el-Kerhî «Müctehid fi'l-Mesâil» den

sayılmaktadır.

K. Eseri :

el-Muhtasar. el-İsbicabî (v. 480/1088) ve EBu'l-Fadi el-Kirmanî

(v. 543/1149) tarafından şerhedilmıştir.

Brockelmann. S, I, 295; Sezgin. I, 444

Ayrıca, «el-Câmi'u'l-Kebîr» ve «el-Câmi'u's-Sağîr»adlı eserlerivardır.

29 - Ebu Alî Sa'îd b. Osman b. Şa'îd, İbn Sekenel-Mısrî el-Bağdadî.

d. 294/907 v. 353/964, Mısır.

«es-Sünen fi'l-Hadîs, es-Sihâhu'I-Me'sûre ani'n-Nebî (s.a.v.), es Sahîh fi'l-Hadîs» adlı eserleri vardır.

İbn İmâd, II. 12; el-Bagdadî, Hcdiyye, I, 389; Kuhhâle. IV, 227; Ziriklî. III. 151; Sezgin, 1, 189

30 - Ebu'l-Kâsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb el-Lahmî et-Taberânî

d. 260/873, Akkâ (dipnotgoster62030), Taberiye'i Şâm.. v. 360/971, isfahân

Ziriklî, II, 181; Sezgin, I, 195; İbn Hall., II, 407; İbn İmâd, II. 30; el-Bagdâdî. Hediyye, I, 396; Br.. S.

I.279; Kehhâle, V, 253

Şam. Irak, Hicâz. Yemen ve Mısır gibi beldeleri dolaşan Taberânî, Ebu Zur'a ed-Dımeşki ve İshak

ed-Dîrî'den rivayette bulunmuştur. Bin kadar hocası olan Taberânî'den de Hafız Ebû Nu'aym

rivayette bulunmuştur.

K. Eseri :

el-Evsat (el-Mu'cemu'l-Evsat). 25 bin hadisi muhtevidir.

Müellifin ayrıca, «el-Mu'cemu'l-Kebîr, el-Mu'cemu's-Sağir, Müsnedu Ebi Süfyan, Delâilu'n-Nubuuve,

Kitâbu'l-Menâsik, Tefsir» gibi eserleri vardır.

31 - Ebu Bekr Ahmed b. Ali el-Cessâs er-Râzi. İmam Ebu Hasan el-Kerhî'den fıkıh okumuştur.

Bazıları matbu olan şu eserleri vardır:

«Şerhu Muhtasari'l-Kerhî, Şerhu Muhtasari't-Tahavî, Şerhu'l-Câmi'ul-Kebîr li-Muhammed, Şerhu

Edebi'l-Kâdi li'l-Hassâf, Usulu'l-Fıkh, İhtisâru İhtilâfi'l-Fukahâ li't-Tahâvî».

Sarkis. I, 698; Sezgin. I, 445

32 - Ebu Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed b.İbrâhimel Hattâbî el-Bustî.

d. 319/931 (308/920),Bust. v. 388/998 (386/996), Bust.

K. Eseri :

Gâribu'l-Hadis.

Müellifin, «Şerhi Esmâi'l-Husnâ, Me'âitmu's-Sünen fi Şerhi Sünenı Ebi Dâvûd, Ma'rifetu's-Sünen

ve'l-Âsâr.» adlı eserleri de var .

İbn Esir, Lübâb. I, 452; el-Bagdâdi, a.e., I, 68, Br.. S, I, 275; Ziriklî. II, 304; Kehhâle, II. 61

33 - Ebû Nasr İsmâ'il b. Hammâd el-Cevherî.

v. 393/1003.

el-Mihtar, v. 120; İbn İmâd, III, 143; Kehhâle. II. 267

Aslen Türk beldelerinden Farab'lı olduğundan el-Farabî de denilmektedir. Nisabur'da tedris için

ikamet eden el-Cevherî, Hicaz ve Horasan'ı da gezmiştir.

K. Eseri :

es-Sihâh (Tâcu'l-luğa ve Sihâhu'l-Arabiyye). Her babı 28 fasıldan ibaret olmak üzere 28 babdan

meydana gelen es-Sihâ, bced usulü ile ve kelimelerin son harfine göre tertip edilmiştir.

Eserin Baskı yıl ve Yerleri :

Tebriz, 1270, Bulak 1282, 1292 (Hamişinde Abdurrahmân b. Abdulâziz'in «el-Visâh ve

Teskifu'r-Rimâh fî Reddi Tevehhumi's-Sihâh» adlı eseriyle); Sihah'dan bir cüz. E. Schidus

tarafından Prusya 1884; «es-Surâh» adıyla Ebu'l-Fadl Cemâlu'd-Din el-Kurâşî (d. 628/1231)

tarafından yapılan Farsça tercümesi Bulak 1287, 1301, 1305, Bandarkale 1269; M. b. Ebî Bekr b.

Abdulkâdir er-Râzî (8. h. asır)'nin yaptığı muhtasar Kahire 1308, 1319, 1328, 1339, Bulak 1317. 1337.

1925, Damaskus 1316; ez-Zencânî (v. 656/1258)'nin Tenkihi Lucknow 1289, 1323

Sarkis, I, 723; Br., S, I, 196-97; Zeydan. IV. 316