İBN ÂBİDİN'İN KAYNAKLARI İKİNCİ BÖLÜM
34
- Ebu'l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhim es-Semerkandî.
v.393/1003
(373,375.376.383).
İbn
Kutlûbuğâ, s. 79; Taşköprüzâde, v. 26 b; el-Kefevî, v. 43 a; el-Kârî. v. 82 a; el-Leknevî. s. 221;
İzmiri,
v. 43 b; Bilmen. I. 357; Ziriklî. VIII, 348; Kahhâle. XIII. 91
Ebu
Ca'fer el-Hindevanî'den ilim tahsil
etmiştir.
K.
Eserleri :
Sarkis. I, 1045; Sezgin, 1, 445-450
1
- Bustânu'l-Ârrfîn. 150 babdan meydana gelmiş olup bazı şeri ahkamı ahlak ve adaba dair hadis
ve
asarı muhtevîdir. Bulak 1289,
İstanbul 1289, Calcutta 1868, Bombay 1304.
Hâcı
Halife. I, 243
2
- Tenbihu'l-Ğarfilîn. Mevaıze dair
bir eser olup 94 babdan müte-şekkildir. Bombay 1884, 1304.
Kahire
1279, 1302, 1306, 1313, 1322, 1326, 1333, 1344, 1282; Hamişinde «Bustanu'I-Ârifin» olduğu
halde
Calcutta 1829, Bombay 1304, Bulak
1289 ve muhtelif matbaalarda 1297, 1300, 1304, 1307,
1308,
1311, 1319 yıllarında
basılmıştır.
a.g.e.,
I. 487
3
- Uyûnu'l-Mesâil fi'l-Furû. Mezhep
ashabının görüşlerine de bu eserde yer verilmiştir. Haydarabad
1960; el- Alâ' es-Semerkandî M. b. Abdulhamîd (v. 553/1158) ve M. b. Umer b. Arabî el-Câvî
(v. 1888)
tarafından
şerhedildi. Bu sonuncu şerh Kahire 1301, 1303, 1308, Mekke 1311 yıllarında
basıldı.
Hâcı
Halife, II. 1981
4
- en-Nevâzil fi'l-Furû. Meşayih ve
kitaplarda kendilerinden rivayet bulunmayan mezheb
ashabından
bazı görüşleri alır
a.g.e.,
II, 1981
5
- el-Mukaddime fi's-Salât. Türkçe tercümesi ve birçok şerhleri vardır.
6
- el-Fetâvâ.
a.g.e.,
II, 1220
Müellifin
ayrıca, «et-Tetimme, Hizânetu'l-Fıkh, Tefsîru'l-Kur'ân, Te'si-su'n-Nezâir,
Şerhu'l-Cami'i's-Sağir ve hilafa dair el-Muhtelef» adlı eserleri vardır.
35
- Ebul-Huseyn Ahmed b. Fâris
b. Zekeriyâ b. Habîb el-Hemeanî
el-Kazvinî er-Râzî
el-Malikî.
v.
395/1005. Rey.
İbn
Hall.. I. 118; el-Bağdadî,Hediyye.I, 67
Hemadan'da
yaşamakta iken daha sonra Rey'e geçen
İbn Faris, Şâfii mezhebinden Malikî
mezhebine
dönmüştür.
K.
Eseri :
Mekâyisu'l-Luğa
: Şahitlere pek yer verilmeyen, mümkün mertebe icmalen sözedilen ve harf
sırasına göre tertip edilmiş bir eserdir. Abdus-selâm Hârun'un tahkikiyle 6 cilt halinde basılmıştır.
Müellifin
«el-Mücmel fi'l-Luğa» adlı
diğer eserinin 1. cildi Kahire'de 1332/1914 (dipnotgoster62078)
yılında
basılmıştır.
Brockelmann,
S, 1, 197 Sarkis. I. 199; Zeydân. IV. 311; İbn Fâris, Mucmelu'l-Luga, Esad Ef.
(Süleymaniye), Nu : 3269-70
V/XI.
ASIR KAYNAKLARI
36
- Ebu Ali Hüseyîn b. Yahyab. Ali el-Buhâri ez-Zendusti el- Hanefi.
v.
400/1009
el
Bağdadi, Hediyye. I. 307
K.
Eserleri :
1.
Ravdatu'l-Ulemâ.
H.
Halife. I, 928
2.
Nazmu'I-Fıkh.
H.
Halife. II, 1964
Ayrıca,
Şerhu'l-Cami'il-Kebîr Ii'ş-Şeybânî adlı eseri vardır.
36
- Ebu'l-Kâsım İsmâîl b. Huseyn (Hasan) b. Abdullâh el-Beyhakî
el-Hanefî.
d.
328/939 v.
402/1011
K.
Eseri :
el-Kifaye (Kıfayetu'l-Fukaha).
el-Beyhakî'nin ayrıca, «elHilâfiyat, el-Mücerred fi'l-Furû ve Mebsût ile Ziyâdât'daki mesele ve
fetvaları
cemettiği (dipnotgoster62095)
«eş-Şamil» adlı eserleri vardır.
Bilmen.
I, 340 el-Bağdadi, Hediyye. I, 209; Brockelmann, G, I. 183, S. I. 295
37
- Ebû Abdullâh Muhammed b. Abdultâh
b. Hamdeveyh ed-Dabbî el-Hâkim
en-Nîsâbûrî.
d.
321/933, Nîsâbûr. v. 404/1014, Nîsâbûr.
K.
Eseri :
Târihu
Nîsâbûr. Persien 1961 yılında basıldı. Eserin Zehebî'ye ait bir muhtasarı ile Abdulğâfir
b.
İsmâ'il
el-Fârisî'ye ait bir zeyli vardır.
H.
Halife, I, 308; el Bağdâdî. a.e., II, 59;Brockelmann, S, I, 276. Sezgin. I, 221
Müellifin,
«Erba'in fi'l-Hadîs, el-Müstedrek ala's-Sahîhayn, (Haydarabad 1334-1342), «es-Siyak
fi'z-Zeyli Târîhi Nîsâbûr» adlı eserleri de vardır.
38
- Ali b. Ubeydullâh b. Abdulğaffâr el-Bağdâdî Ebu'l-Kâsım ed-Dekkâk (?)
bk.
İbn Abidîn, V, 44
d.
345/957 v.
415/1024
Nahivci
olan bu zat, nahve dair Ebû Ali
el-Fârisi'nin «el-İzah» adlı eseriyle «Muhtasaru'l-Curmi» adlı
eserini
şerhetmiştir.
el-Bağdâdi.
a.e., I, 686
39
- Ebu'l-Hasan Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Kâsım
ed-Dabbî el-Bağdadî, ibnu'l-
Mehâmilî
eş-Şâfi'î.
d.
368/978, Bağdad. v. 415/1024
K.
Eseri :
Lubâbu'l-Fıkh,
Kahire 1274, 1286, 1298, 1305-6, 1309, 1315 yıllarında basıldı. Veliyyüddîn el-İrâkî (v.
826/1423) bu eseri «Tenkîhu'l-Lubâb» diye şerhetti.
Burhânuddîn el-Kerekî (v.
853/1449) de bu şerhi
şerhetti.
Kadı Zekeriyâ el-Ensârî (v. 926/1520)
«Tenkîh»i «Tahrîru Tenkîhi'l-Lubâb» adıyla ihtisar
edip
daha sonra da bu eseri «Tuhfetu't-Tullâb» adıyla şerhetti.
«Lubâb» ayrıca el-Celâl el-Bekri (v.
891/1486) ve İbnu'l-Hanbeli el-Halebi (v.
971/1563) de şerhetmiştir.
el
Bağdadî, Hediyye, I, 72; H. Ali e, II, 1541; Br-., S. I, 307; Sezgin, I, 409-500
Müellifin,
«et-Tecrîd fi'l-Furû,
İddetu'l-Musâfir ve Kifâyetu'l-Hâdir fi'l-Hilâf, el-Mecmû, el-Muknî
fi'l-Furû»
adlı eserleri de
vardır.
40
- Huseyn b. Hıdr Ebû Alî en-Nesefî.
v.424/1033,
Buhara.
Ebû
Cafer Usruşenî'den sonra kadı olan müellif, Ebubekr Muhammed b. el-Fadl'den fıkıh okumuş,
kendisinden
de Şemsu'l-Eimme el-Hal-vani ve Ca'fer b. Muhammed
en-Nesefî ders almışlardır.
K.
Eseri :
el-Fetâvâ.
En-Nesefî'nin
bundan başka «el-Fevaid» adlı eseri de vardır.
el
Beknevî, s. 55
41
- Ebu'l-Huseyn Ahmed b. Muhammed b.
Ahmed b. Cafer el-Kuduri.
d.
362/972 v. 428/1037,Bağdâd.
el-Kudurî,
kazan, tencere v.s. sanatına, veya Bağdat köylerinden el-Kudara'ya
nisbettir.
Ebû
Abdullah Muhammed b. Yahya
el-Cürcanî'den fıkıh öğrenen Kudûrî,
zamanında Irak hanefi
ulemasının
riyasetine sahipti.
İbn
Kutlubuğâ, s. 7; el-Kâri. Esmâru'l-Ceniyye, va. 67 b; İbn İmad III. 233; Taşköprüzâde, Miftâh. II.
280;
el-Leknevî s. 25; Sarkis, II. 1497; Kehhâle. II. 60
el-Kudûrî.
«Ashâbu't-Tercih» dendir
Taşköprüzâde
Ahmed, Tabakât, Va. 28 a; el-Kevserî. Hüsnu't-Tekâdi s. 104
K.
Eseri :
el-Muhtasar:
Dehlî 1847. Lahor 1870, Kâsan 1890, 1909, Bombay 1303, İstanbul 1310, 1317-18 (Taş
basması)
Kahire 1957.
Fransızca
tercümesi: Ch. Solvet. Paris 1829, Bir bölümün tercümesi: G.H. Bousquet et L. Bercher,
«le
Statut personnel en drcit
musulman hanefite» (Hanefi müslüman hukukunda ahkâmı şahsiyye),
metin
ve tercüme Paris
1952
Şerhleri: el-Akta u'l-Bağdâdî (v. 474/1081), Hâherzâde (v. 483/1090), el-Kirmânî (v. 543/1149),
el-İsbîcâbî
(v. 6. h.). ez-Zâhîdî (v. 658/1260),
el Habbâzi (v. 691/1292); el-Haddâdî (v. 800/1397), Bu
şerh
İstanbul 1301, 1316, 1323, Delhî 1327, Lahor 1S28; yıllarında basıldı. ibn Kutlûbuğâ (v.
879/1474)'nın (kiritiği). Tashîhu'l-Kudûrî Mağribîzâde tarafından Türkçeye tercüme edilmiştir.
Taşköprüzâde
Ahmed, Tabakat, va. 28 a; H. Halife,
II, 1632; Schacht s. 261;
el-Kevserî.
Husnu't-Tekâdi,
s. 104; Br., S. I, 295; Sarkis. II, 1497; Sezgin, I. 454-55.
Ayrıca
Şerhu Muhtasari'l-Kerhi, Ebu
Hanife ashabı ve Şafii arasındaki ihtilafları delilsiz serdeden
et-Tecrid,
et-Takrib adıyla Ebu Hanife ve ashabı arasındaki ihtilafları delilli ve delilsiz veren iki adet
eser.
42
- Ebû Mansûr Abdu'l-Melik b. Muhammed b. İsmâil en-Nisabûri es-Saâlebi.
d.350/961 Nisâbûr. v. 429/1038
Zeydân. IV ,287; Br., S, I, 499. G, I. 337; Sarkis. 1, 660
K.
Eseri :
Yetimetu'd-Dehr
fi Mehâsini ehli'l-Asr. (h. 4. asrın şuarasına dair ahbarı muhtevidir.)
Ebu'l-Hasan
el-Baherzi (v. 467) nin bir zeyli
vardır. Dımaşk 1304, Kahire 1934 (4 c.) Ebû Mûsâ
Ahmed
el-Hakk tarafından Fâidâtül-Asr ismiyle, kitap, şahıs ye yer indeksi yapılmıştır. (Calcutta
1915).
Tetimmetu'l-yetim adlı eser de Ahmed Eghbal tarafından basılmıştır
(Tahran 1934).
43
- Ebû zeyd Abdullâh (Ubeydullâh) b. Ömer b. İsâ el-Debbûsî.
v.
430/1039 Buhara (63
yaşında)
Debusa,
Buhara ve Semerkand arasında bir köydür. ed-Debbusi, ilk defa
Hilaf ilmini ortaya atan
kimsedir.
İbn
Kutlubuğa. s. 36; Esmâru'l-Ceniyye va. 93 a; Br.. S. I, 296; Sezgin, I. 450
Eserleri: Takvimu'L-Edifle fî usûli'l-Fıkh,
Te'sîsu'n-Nazar, Kahire, 1320, el-Esrâr fi'l-Furû, et-Tâli kât
fi
Mesâili'-Hilâf beyne'l-Eimme v.s.
44
- Ebû'l-Abbâs Cafer b. Muhammed el-Mustağfirî en-Nesefî
(?)
d.
350/961 v.
432/1040
Eserleri; Târihu Nesef ve Keş, Delâilu'n-Nubuvve, Fedâilu'l-Kur'ân, Marifetu's Sahâbe,
Kitâbu'l-Münâsebât,
Hutebu'n-Nebi
el-Bagdâdî.
Hediyye. I. 253; Br.. S. I, 617
45
- Ebû Abdullâh Huseyn b. Ali b. Muhammed b. Cafer es-Saymerî
d.
351/962 v.
436/1045
Vefat
ettiği zaman Kerh'de kadı idi. Ebî Bekir Hilâl, Ebû Hafs b. Şâ-hîn, ed-Dârekutnî'den rivayet etti.
Ebû
Bekr Muhammed el-Harezmî'den
ders aldı. Ebû Abdullâh Muhammed b.
Muhammed b.
ed-Dâmğânî
el-Ke-bîr ve Ebûl-Hasan Ali b. Ali
en-Nisâbûrî de ondan ders almışlardır.
Eserleri : Şerhu Muhtasari't-Tahâvî, Ebû Hanife ve Ashabının ahbarına dair bir eseri de vardır.
el-Bagdâdî,
Hediyye. I, 253; Br.. S, I, 617
46
- Ahmed b. Muhammed b. Ömer en-Nâtifî et-Taberî
Ebu'l-Abbas.
v.
446/1054 Rey
Ebû
Abdillâh el-Cürcânî'nin talebelerinden olup büyük hanefi fukahasındandır. en-Natifî, bir nevi
helva
yapıp satma sanatına nispettir.
K.
Eserleri :
1
- el-Ecnâs fi'l-Furû. el-Kâfi'nin
tertibi üzere
müretteptir.
bk.
İbn Âbidin. III. 264;
2
- Vâkıatu'n-Nâtıfî.
İbn
Kutlubugâ, s..9; İbn Kemâl, Tabakât, va. 156 b; Hacı Halife, I, 11; a.e. II, 1909; İzmîrî, va 3 b;
el-Leknevî.
s. 2ü; Br., S. I. 636; a.e., G. I, 459
Ayrıca
«elFurûk» adlı eseri vardır.
47
- Abdulâziz b. Ahmed b. Nasr b. Sâlih Şemsu'l-Eimme el-Halvâ-nî el
Buhârî.
v.
448/1050 Buhara. (v. tarihı 449,
452, 456 olarak geçtiği gibi, Keş'de vefat edip Buhara'ya
defnedildiği
de söylenmektedir).
Ali
Huseyn b. Hıdr en-Nesefî'den fıkıh okudu. Şemsu'l-Eimme es-Serahsî, Fahru'l-İslam Ali b.
Muhammed
el-Pezdevî ve kardeşi Ebû'l-Yusr
Muhammed b. Muhammed, Kâdi Cemâlu'd-Dîn Ebû
Nasr
Ahmed b. Abdurrâhmân, Şemsu'l-Eimme Ebû Bekr Muhammed b. Ali ez-Zerencerî gibi zevat
el-Halvâni'nin
talebisidirler. el-Hûlvânî (veya el-Halvâi) helva yapım satımına nisbettir. el-Halvânî
Müctehid
fi'l-Mesâildendir.
K.
Eseri :
el-Mebsût.
Kuraşî,
Tabakat, va. 94 a; İbn Kutlubuğâ, s.. 35; İbn İmâd.III, 283;
el-Kefevî. va. 47 a; Hacı Halife, H.
1580; el-Leknevi, s.. 82; Kehhâle. VII. 87; Br.. S, I, 632
48
- Ebû'l Hasan Ali b. Halef b. Abdulmelik b. Battâl
el-Bekri el-Kurtubî
el-Mâlikî.
v.
449/1057
K.
Eseri :
Şerhu'l-Câmii's-Sahîh li'l-Buhârî (dipnotgoster62172) Ayrıca el-İtişâm fi'l-Hadis adlı eseri vardır.
bk.
İbn Âbidîn. II. 67; İbn İmâd. III, 283; Kehhâle. VII, 87. Br., S, I, 261
49
- Muhammed b. el-Velid Ebû Ali
es-Semerkandî
v.
450/1058 (yılından sonra vefat etmiştir.)
K.
Eseri :
Mecmuu'l-Fetâvâ.
Ayrıca el-Câmiu'l-Esğar isimli başka bir eseri de vardır.
el-Bagdâdi,
Hediyye. II, 71
50
- Ebû Muhammed Abdultâh b. el-Huseyn
en-Nâsıhi. v. 447/1055 (Vefatında
Buhara'da Kadı
idi.)
Cem
(Muhtasar) vakfey el-Hilâl
ve'l-Hassâf, Edebu'l-Kâdi adlı
eserleri vardır.
Br.,
S, I, 073; a.e., G,I. 459;
51
- Ebû Şekûr Muhammed b. Abdu's-Seyyid b. Şu'ayb el-Keşşî es-Sâlimî el-Hanefî.
K.
Eseri :
et-Temhid
fi Beyâni't-Tevhîd ve Hidâye li Kulli Müsterşid ve Reşîd.
(dipnotgoster62186)
Kelâm ve rûha dair bilgileri muhtevidir, Kahire, 1338de basılmıştır.
bk.
İbn Âbidîn, III, 269 Hâcı Halife. 1. 484; Br., S, I, 744; Br.. C, I, 535
52
- Ebû'l-Hasen Ali b. Huseyn Ali es-Suğdî v. 461/1069 Buhara.
Buhara'da
Şeyhulislâm olan es-Suğdî'den,
Şemsu'l-Eimme es-Serahsi es-Siyeru'l-Kebîr'i rivayet
etmiştir.
İbn
Kullubûğâ, s., 43; Hâcı Halife, II, 1925; Taşköprüzâde Ahmed, Tabakât va. 26 a; İzmîrî, va. 16 a;
Br.,
G, I. 460; Br.. G. II, 254; Br., S, I, 637; Br, S, II. 270;
es-Suğd,
suyu ve ağaçları bol Semerkand nahiyelerinden biridir.
Kuraşı.
104 b
K.
Eser :
en-Nutefu'l-Hisân
fi'l-Fetâvâ. Bu eser, Şerefu'd-dîn
el-Kâsım b. Hüseyn el-Gaznevi (v. 854/1459)'ye
nisbet
edilmektedir. Müellifin ayrıca
«Şerhu's-Siyeri'I-Kebir adlı eseri vardır.
53
- Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Şâhit el-Hatib el-Bağdâdî.
d.
392/1002 v. 463/1071 Bağdât
Basra,
Kûfe, Nisâbûr, Sûr, Trablus, Haleb, İsfahân, Şam gibi yerleri dolaştı ve Bağdât'da
ikamet etti.
K.
Eseri :
Târîhu'l-Bağdât.
Kahire 1349/1931 (14 c.) Eserin mukaddimesi Paris'te basılmıştır: G. Salman.
İntroduction
topographique âl'histoire de Bagdat,
texte arabe accompagne de la trad. franç.
(Bağdat
tarihine topoğrafik giriş, arapça
metinle birlikte fransızca tercüme), Bibi. de 1ec. Des
hautes
etuddes fs. 180, Paris 1904.
Zeydan, IV. 32G; Sarkis. I, 827; Br...S, I, 563: Br., G. I. 400
Müellifin,
el-Kifâye (rivayet ilmine dair), Şerefu Ashâbi'l-Hadis, Takyî-du'l-İlm, el-Mutenef
Tekmiletu'l-Mu'telef
ve'l-Muhtelef adlı eserleri de
vardır.
53
- Ebû Alî Huseyn b. M. b. Ahmed el-Merverruzî eş-Şâfiî el-ma'ruf bi'l-Kâdi.
v.
462/1070.
Merverruz.
İbn
Abidin'de şafiî olduğu belirtilerek zikredilen «Kâdî Huseyn»in bu zat olduğunu tahmin
ediyoruz.
bk.
İbn Âbidin, I. 459
Ebubekr
el-Kaffâl el-Mervezî'den fıkıh
okuyan Kâdî Huseyn, el-Farra el-Beğavi'nin hocasıdır.
İmâmu'l-Haremeyn
«N.hâyetu'l-Mctlab» adlı eserde, el-Ğazzâli de «el-Vasît ve'l-Basît» adlı eserde
«kâle'l-Kâdî» derken bu zatı kasdederler. Kâdî Huseyn'in «et-Ta'lîka» adlı fıkha dair eseri vardır.
İbn
Hall.. II. 134
54
- Ebû'l-Kâsım Abdu'l-Kerîm b. Hevâzin b. Abdu'l-Melik el Kuseyrî en-Nisâbûrî eş-Şâfiî
d.
376/986 v. 465/1072 Nisabur
K.
Eserleri :
1
- er-Risâletu'l-Kuşeyriyye. (Tasavvufa dairdir). Bulak 1284, 1287 Kahire 1304, 1318, 1330, Numân
Paşa
Köprülüzade (v. 1132/1720) tarafından ihtisar edilen risalenin, Zekeriyâ el-Ensari (v. 926/1520)
tarafından
ihkâmu'd-Detâle ûla Tahriri'r-Rivâye
adlı Kahire 1304, Bulak 1284 1290, Kahire 1248,
1319
yıllarında basılan şerhi; Muhyiddîn
b. Muhammad el-Halebî (v. 954/1547)
tarafından Muhtasarı
ve
ayrıca Türkçe Farsça yazma tercümeleri bulunan risale Fransızcaya da tercüme edilmiştir: O de
Lebedin,
Traite sur le soufizme, Roma 1911 ve yine R. Hartmann, al-Kuşayri'S
Darstellung des
Sûfitûms.
TB. XVIII, Berlin 1914 tab'ı vardır. Ne-tâu'l-Efkâr
el-Kudsiyye fî Meani
Şarhı'r-Risâleti'l-Kuşeyriyye adlı Bulak 1290 (2 c.) halinde basılan şerhi Mustafa Muhammed Arûsî
yapmıştır.
2
- Şikayetu Ehli's-Sünne.
bk.
İbn Âbidîn. III. 237
Müellifin
ayrıca el-Fusul fî'l-Usûl, Erbaûn fi'l-Hadîs, Letâifu'l-İşârat fi tefsîri'l-Kur'ân adlı eserleri
vardır.
55
- Ebû Nasr Ahmed b. Muhammed b. el-Akta el-Bağdâdî.
v.
474/1081 Ramahurmuz
el-Kudûri'nin
talebesi olan bu zat, başlangıçta Bağdat'da ikamet ederken daha sonra el-Ahvaz'a
gidip
Ramahurmuz'da ölünceye kadar ikamet etti.
Kuraşî,
va. 28 b; İbn Kemal, va. 157 a; Edirnevî, va. 52 a; İbn Kutlubugâ,s., 9; Hâc Halife, II, Itül. Br..
S.
I. 295; Sezgin. I. 454-55
K.
Eseri :
Şerhu
Muhtasari'l-Kudûri
56
- Ebû Nasr Ahmed b. Mansûr el-İsbîcâbî
v.
480/1087
Memleketinde
tahsil gördü, sonraSemerkand'a gitti. Tedris ve iftayla meşgul oldu.
K.
Eseri :
Şerhu
Kâfı'l-Hâkim.
Müellifin
Şerhu'l-Câmi il Kebîrli'ş-Şeybânî ve Şerhu
edebi'lKâdi
isimli
eserleri de vardır.
Alâmu'l-Ahyâr, va. 59 b; Hâcı Halife, II. 1378; Br., S, I, 289-294 Laknevi, s.. 34 Sezgin, I, 443;
57
- Ebû'I-Hasan Ali b. Muhammed b. Huseyn Fâhru'l-İslam el-Pezdevî Ebû'l-Usr
d.
400/1009 v. 482/1089 Semerkand
el-Bezdevi,
Nesef'e 6 fersah mesafede Bezde kalesine nispettir. Büyük hanefi fukahasından olan bu
zat,
müçtehid fi'l-mesaildendir.
K.
Eseri :
Kenzu'l-Vusûl
itâ Marifeti'l-Usûl. Usûlu'l-Pezdevî
diye marufdur.
Şerhleri
:
a
- Keşfu'l-Esrâr, Abdulâzîz el-Buhâri (v. 730/1329) Kahire 1307 ve metinle birlikte İstanbul 1307 (4
c.)
b
- et-Takrîr, el-Bâbertî (v.
786/1384)
c
- Tenkihu'l-Usûl. Sadri'ş.Şerla el-Mahbûbî (v. 747/1346)
d
- Emîr Kâtib el-İtkâni (v.
758/1357)
e
- Heseyn b. Âli es-Semanî (v. 704/1304)
f-
el-Kâfî, Huseyn b. Ali es-Sâğânî (v.710/1310)
g
- Ahmed b. Hasan el-Çarpurdî eş-Şafiî (v. 746/1346)
h
- Muhammed b. Ahmed b. ed-Diyâ
el-Mekkî (854/1450)
i
- Molla Hüsrev (v. 885/1480)
Ayrıca,
İbn Kutlûbuğâ (v. 879) nın ve Tahrîcu Ehâdisi'l-Usûli'l-Pezdevî ve diğer bazı
şerh ve talikleri
mevcuttur.
Kuraşi,
va. 107 b; va. 107 b; el-Kârî va. 92 a; Ibn Kutlûbu&â. s.. 41; Taşköprüzâde Ahmed. Tabakât,
Va.
29 b; Hâcı Halife, I. 112; el-Leknevî, s.. 105; Lubâb. I. 41; Sarkis, I. 554; Br.. G, I, 460; Br.. S. I,
637-38
Pezdevî'nin
diğer eserleri : el.Mebsût, Şerhu'l-Câmii'l-Kebîr, şerhu'l-Câmii's-Sağîr, Kitâb fî
Tefsîrl'l-Kur'ûn.
58
- Ebû Bekr Muhammed b. Hasan
(Huseyn) b. Muhammed b.Hasan el-Buhâri
Bekr Hâherzâde.
İbn
Kutlubuğâ, s., 62; Taşköprüzâde. Miftâh, II. 276; Haci Hallfe I, 352; el-Bağdâdî. Hediyye, II, 76;
İzmîri,
v., 22 b; Bilmen, I, 368; Zlriklî. VI, 332; Kehhâle. IX, 253.
v.
483/1090
K.
Eseri :
1
- Tecnîs fi'l-Furû
2
- el-Mebsût fi'l-Furû
Ayrıca,
şerhu Edebi'l-Kâdî li Ebî Yûsuf, Şerhu'l-Câmiu'l-Kebir li'ş-şeybânî, Şerhu Muhtasari'l-Kudûrî,
el-Fetâvâ
adlı eserleri
vardır.
59
- Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed Şemsu'l-Eimme es-Serahsî.
v.
483/1090 (490 ve 500 yılları olarak
da geçer.)
Şemsu'l-Eimme el-Halvânî'nin talebesi olup, Burhanu'l-Eimme Abdulazîz b. Ömer b.
Mâze, Mahmûd
b.
Abdulazîz el-Uzcendî, Ruknu'd-Dîn Mesûd b. Hasan Ebûbekir Muhammed b. İbrâhîm el-Hâsîrî'nin
de
hocasıdır. Serahs, Horasan beldelerindendir.
Fıkıh
kitaplarında Şemsu'l-Eimme ve Mebsût itlak olununca bu zat ve eseri sözkonusudur.
Müctehid
fi'l-Mesail'dendir.
K.
Eserleri :
1
- el-Mebsût. el-Hâkim eş-Şehîd (v.
334/945) 'in, Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî'nin
Zâhiru'r-Rivâye eserlerini cemettiği «el-Kâfî» adlı eserin müdellel şerhidir ki hapiste talebelerine
imla
ettirdiği rivayet edilir. 30 cüz halinde Mısır 1324-31 baskısı vardır.
2
- Şerhu's-Siyeri'l-Kebir. Haydarabad 1335-6 (4 c.). Muhammed Munib el-Ayintabı tarafından
yapılan
Türkçe tercümesi 1241 yılında İstanbul'da basıldı. Yeni arapça tabı da 5 cilt halinde
yapılmıştır.
(Kahire 1971)
3
- Şerhu'z-Ziyâdât.
Ayrıca
Şerhu Muhtasari't-Tahavî ve Usûlu's-Serahsî adlı eserleri vardır.
İbn
Kutbuğâ. s.. 52; el-Kârî, v.. 68
a; el-Leknevi. s., 130; el-Kevserî, H. Tekâdi, s., 103;
Sarkis, I.
1016; Br.. G. I. 460; Br., S, I. 291. 638; Bilmen, I, 456; Ziriklî, VI. 208
60
- Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed
(Hüseyin b. Ahmed) ez-Zevzenî.
v.
486/1093
K.
Eseri :
el-Mesâdir.
Şiir ve emsal şevahidinden tecrid edilmiş olarak, her baba bir sahih fiil mastarıyla
başlanmış
olup daha sonra mu'tel mastarlar zikredilmiştir.
Hâcı
Halife. II, 1703; Kehhale. III, 309; el-Bagdâdî, Hediyye, I, 310
61
- Ebû Muhammed Abdullâh b. Yûsuf el-Cürcânî.
v.
489/1096
Şafii
ve muhaddis olan bu zatın, İbn Âbidin'de «Menâkibu'l-Curcânî» diye geçen eserin müellifi
olduğu
kanaatindeyiz.
Eserleri : Tabakâtu'l-Fukahâ, Menâkibu'l-İmâm eş-Şâfiî, Menâkibu'l İmâm Ahmed b. Hanbel.
el-Bağdâdî.
Hediyye. I, 453
VI/XII.
ASIR KAYNAKLARI
62
- Tâhir b. Burhâni'd-Dîn Mahmûd b.
Tâci'd-Dîn Ahmed b. Bur-hâni'd-Dîn
el-Kebîr Abdulazîz
el-Buhârî,
Sadru'l-islâm
el-Hanefî
d.
442/1050 v. 504/1110, Serahs
el-Bağdadî,
Hediyye, I, 430;
K.
Eserleri :
1
- el-Fetâva'l-Buhâriyye
2
- el-Fevâid fi'I.Fıkh
63
- Ebû Hâmid Muhammed b. M. b.M. b.
Ahmed el-Ğazzâlî et-
Tûsî.
d.
450/1058. Tus v. 505/1111, Taberân
Dînî
ilimler ve felsefe tahsilinden
sonra Nizamiye Medresesi'nde
ders veren imam Gazzalî, 488 h. de
tedrisi
bırakıp tasavvuf yoluna sülûk etti. 10 yıl kadar Şam, Hicaz ve Kudüs arasında dolaşıp
tasavvufla iştiğal etti. Felsefecilerin dalalette oldukları kendisi için büsbütün tebeyyün edince
bütün
gücüyle, münazara ve eserleriyle onlara hücum edip
fikirlerini çürüttü. Bu sebepten dolayı
«Huccetu'l-islam» diye anılmaktadır.
İbn
Esîr. Lübâb. II. 379; İbn Hall.. III. 216; es-Subkî. VI .191; İbn İmâd. IV. 10; el-Bağdâdi. a. e.. II. 79;
Zirikli.
VII, 247;
K.
Eseri :
İhyâu Ulûmi'd-Dîn. Eser her biri 10 kitaptan müteşekkil 4 kısımdan meydana
gelmiştir.
Eserin
baskı yer ve yılları : Bulak 1269, hamişinde Suhreverdî'nin «Avârifu'l-Meârif» adlı eseri
olarak
1289/1302, 1279, 1282, Kahire 1334, 1346, 1348, hamişinde mezkur eser ve Aydunus'un
«Tarîfu'l-İhyâ»
olarak 1306, 1316, 1324, mezkur iki eserle birlikte Zeynuddîn el-irâkî'nin «el-Muğnî an
Hamli'l-Esfâr
fi'l-Esfâr fî Tahrîci mâ fi'İhYâ mine'l-Ahbâr» adlı eseri ve
«el-İmlâ- an İşkâlâti'l-İhyâ»
adlı
eser olarak Dâru'l-Kutubi'l-Arabiyye 1332; İstanbul 1321, Fas 1302, Teheran 1293, Nawalkişor
1281,
Lucknow 1864 ve Madak el-Arif'în urduca tercümesi 1331 yılında basıldı. el-İhyâ'nın çeşitli
bölümlerinin
muhtelif dillere tercümeleri, şerh ve haşiyeleri de vardır.
Hâcı
Halile, I, 23; Sarkis. 1409; Br., G. I, 539, S, I. 748; Zeydân III, 105
İmam
Gazzali'nin, «Hulâsatu'-Fıkh, el-Fetâvâ, el-Mustasfâ fî
usûlin'l-Fıkh, el-Vecîz, el-Vasît, el-Basit»
adlı
fıkha dair eserleri de vardır.
64
- Muhannmed b. ibrâhim b. Anûş el-Hasîrî.
v.
500/1107
K.
Eseri :
Hâvî'l-Hasîrî
fi'l-Furû. Bir çok fetvayı muhtevi
olan bu eser hanefi fıkhının temel ve
mutemet
kitaplarından
biridir.
Hâcı
Halife, I, 624; Br.. G. I. 461; Zirikli. VI. 185
65
- Ebû'l-Muîn Meymûn b. M. b. M. en-Nesefî el-Mekhûlî. d. 418/1027 v. 508/ 1114
K.
Eserleri :
1
- şerhu'l-Câmii'l-Kebir.
2
- el-Umde fî Usûli'd-Dîn. (?)
Müellifin
ayrıca «et-Temhîd li Kavaidi't-Tevhîd, Tabsiretu'l-Edille fî İlmi'l-Kelam, Menâhicu'I.Eimme
fi'l-Furu»
adlı eserleri vardır.
el-Kârî.
v.. 94 b; el-Bağdâdî, Hediyye .II. 487; Sarkis. II, 1854;
Br., S. I. 757; Zirikli, VIII. 301; Kehhâle.
XIII.
66
66
- Ebû Amr Osmân b. İbrâhim b. Muhammed el-Esedî el-Maruf bi'l-Fadlî
v.
508/1114
K.
Eseri :
Fetava'l-Fudlî.
Hanefi fukahasından olan müellifin
bu eseri meşhur kitaplardandır.
Hâcı
Halife. II. 1227; el-Baâdâdî, Hediyye. I, 653
67
- Ebû Muhammed Huseyn b. Mesûd. b. M.el-Ferrâ el-Beğavî eş-Şafiî.
v.
510/1117 (516/1122), Merverrûz
İbn
Hall., II. 136; et-Bağdâdî. a.e., I. 312
K.
Eseri : (?)
Mesâbihu's-Sunne.
Bu eserde 4719 hadis sayıldığı ve bunlardan 325'inin Buhari'ye. 875'inin
Müslime
ait olduğu 1051'inin de müttefak olduğu söylenmektedir.
Baskı
yer ve yılları: Bulak 1294, Kahire 1318 (el-Muvatta ile) 1935, Calcutta 1257, 1319, Dehlî 1300,
1890,
Amritsar 1313-14, Bombay 1271, 1282, 1289, 1307, Lahor 1902 (M. Kutbu'd-Din Han
Dehlevî'nin
hintçe tercümesiyle), Petersburg 1898-99, Kasan 1909 (el-Karî'nin «Mirkâtu'l-Mefâ-tih»
adlı
eseriyle), Kahire 1309; Calcutta 1809 ve 1810 eserin İngilizce tercümesi: A.N. Watthews; The
sayings
of Hazrat M. chosen from the M. al-M. vvith a short Life of the Prophet etc. A.A.K.
Muhammed
tarafından Calcutta 1918.
Sarkis. I, 573; Br., G. I. 448; G, II. 248; S. I, 621; S. II, 620; Zeydân. III. 108
Müellifin
ayrıca «Tercumetu'l-Ahkâm,
et-Tehzîb, el-Kifâye «adlı fıkha dair eserleriyle» el-Cem
beyne's-Sahîhayn el-Buhâri ve'I-Müslim,
Meâlimu't-Tenzil fî Tefsiri'l-Kur'ân» adlı eserleri vardır
68
- Ebû Muhammed el-Kâsım b. Ali b. M.
b. Osmân el-Harîrî el-Basrî.
d.
446/1054, Basra v. 516/1122, Basra
İbn
Hall. III, 63; es-Suyûtî, Buğye, 378. İbn İmâd, IV. 50; Ziriklî, VI, 12; Kehhâle, VIII, 108
K.
Eseri :
el-Makâmât.
Arapların söz, luğat ve emsalini muhtevi 50 kıssa ve hitabeden meydana gelmiştir.
Bulak
1266, 1288, 1307, 1317; Kahire 1277, 1279, 1313, 1326, Hugli 1875, Luknow 1263, 1869, 1873,
Kahire
1339 (Şerhlerle beraber) yıllarında basılan «el-Makûmât» ın Farsça, Fransızca ve İngilizce
çeşitli
tercümeleri muhtelif yer ve yıllarda basılmıştır.
Sarkis, I. 748; Br., G. I. 326, S, I, 486; Zeydân, III, 40
69
- Mesûd b. Huseyn b. Hasan b. M.b. İbrâhim el-Kuşânî.
v.
520/1126. 73 yaşlarında iken
el
Leknevi, s., 170;
K.
Eseri :
el-Muhtasaru'l-Mesûdî.
Aynı isimde İbn Âbidîn'de geçen
eserin bu olduğu
kanaatindeyiz.
70
- Huseyn b. Ali b. ebi'l-Kâsım İmâdî'd-Din Ebû Ali el-Lâmişî
el-Hanefî.
v.
522/1128.
Ferğane
köylerinden olan müellif eş-Şakıy'den
ders almıştır.
K.
Eseri :
Vâkiartu'l-Lâmişî.
Ayrıca,
«ez-Zivâdât fi'l-Furû, el-Fetâvâ»
adlı eserleri vardır.
Edirnevî,
v. 26 b; el-Bağdâdi, Hediyye. I.
312
71
- Ebûl-Mehâmid Bedruddin Mahmûd b.
Zeyd el-Lâmişî, el-Hanefî.
Vefat
tarihi bilinmeyen müellif, el-Kuraşî (v. 775/1373) tarafından zikr edildiğine göre ondan önce
yaşamış
olmalıdır.
K.
Eşeri :
Usûlu'l-Lâmişî.
Fıkıh usulüne dair bir eser olup 40 varak kadardır.
Kuraçî.
v.. 161 b; İbn Kutlubuğâ. s., 71; Hâcı Halife. I. 114; Br.. S. II, 053.
72
- Ebû Abdullah Yûsuf b. Ali b. Muhammed el-Cürcânî. 522/1128 yılında yaşıyor idi. Ebu'l-Hasan
el-Kerhî'den
fıkıh okudu.
Ziriklî.
IX. 319
K.
Eseri :
Hızânetu'l-Ekmel. (6 ciltlik büyük bir eserdir) Bu eser, Kâfi'l-Hâkîm eş-Şehid, el-Câmîu's-Sağîr ve
el-Câmiu'l-Kebîr,
Ziyâdât, İbn Ziyâd'ın Mü-cerredi,
el-Muntekâ, Muhtesaru'l-Kerhî, Şerhu't-Tahâvî
Uyûnu'l-Mesâil gibi asarı muhtevidir.
Ebu'l-Leys es-Semerkandî'ye ve bir başkasına da nispet edilen bu eser, bu zata aittir. (Allah'u
alem).
İbn
Kutlubugâ. s.. 44; Hâcı Halife. I. 702; Br., G, I, 461. S, I, 639;
72/a
- Ahmed b. Muhammed b. Ebîbekr el-Hanefî. v. 522/1128
K.
Eseri :
Mecma'u'l-Fetâvâ
ile bunun muhtasarı
Hizânetu'l-Fetâvâ. Bu eser, el-Fetâvâ'l-Kübrâ,
el-Fetâvâ's-Suğrâ,
Fetâvâ Ebîbekr el-Hanefî, Fetâvâ
Muhammed b. el-Velîd es-Semerkandî,
Fetâvâ'r'Rusteğfenî,
Fetâvâ Atâ b. Hamza, el-Multekat, Tuhfetu'l'Fukahâ ve diğer
bazı eserlerden
cemedilmiştir.
H.
Halife, II, 1603
Tâhir
b. Ahmed'in (bk. v. 542/1147) de Hizânetu'l-Fetâvâ adlı bir eseri vardır ki, ibn Âbidin'in kaynağı
hangisidir
bilemiyoruz.
73
- Ebû'l-Hasan Rezzîn b. Muâviye b. Ammâr el-Abderî es-Semer-kandî el-Malikî el-Hâfız. (?)
v.
524/1130
Bu
zatın «Tecrîdu's-Sihâhi's-Sunne
fi'l-Hadîs» adlı eseri vardır.
el-Bağdâdî,
Hediyye. I. 367
74
- Ali b. Muhammed b. İsmâil b. Ali b. Ahmed b. M.b. İshâk el-Isbîcabî es-Semerkandî.
d.
454/1062 v. 535/1140. Semerkand
el-Merğinanî
(v. 593)'nin hocası olan bu zat.
zamanında Maveraunnehir'in en büyük
alimi idi.
İsbîcâb,
Taşkend ve Seyrâm arasında bir beldedir.
Kuraşî.
v., 107 a; İbn Kutlubugâ, u., 44;Taşköprüzade, Miftâh, II, 282; el-Leknevi, s., 105; Ziriklî. V.
149
(X) Hacı Halife, II. 1627
K.
Eserleri :
1
- Şerhu Muhtasari't- Tahâvi.
Brockelmann bu eseri Ahmed b. Mansûr el-isbîcâbî (v. 480)'ye ait
olarak
verirken, (dipnotgoster62359)
el-Leknevî de bir yerde asıl müellife (dipnotgoster62360), bir
yerde
de A.b. MansÛr'a nispet etmektedir .
Br..
S, I. 294 el-Leknevî, s.. 105 el-Leknevî. s.. 34
2
- el-Mebsût.
75
- Husamu'd-Dîn Umer b. Abdulaziz b. Ömer b. Mâze el-Marûf bi's-Sadri'ş-Şehîd
(el-Husâmu'ş-Şehîd)..
d.
483/1090 v. 536/1141, Semerkand'da katledilip Buhara'ya
götürüldü.
Babası
Burhanu'd-Din el-Kebir Abdulaziz'den fıkıh okuyan müellif büyük hanefî ulemasındandır.
İbn
Kutlubuğa. s.. 46; Taşköprüzâde, Miftah II, 277; İzmiri, v., 17 a; el-Leknevî. s.. 122; el-Bagdâdî.
Hediyye I, 783.
K.
Eserleri :
Br.,
G. I, 462. S. I. 640; Bilmen. I. 453
1
- el-Fetâvâ'l-Kübrâ. Ebu'l-Leys'in «en- Nevâzil», en-Nâtıfî'nin «el-Vâkrât» adlı eserleriyle
«Fetâvâ'l-Fudlî
ve «Fetâvâ Ehli Semerkand»ın
me-sailini muhtevîdir. Ebü'l-Mehâmid
Mahmûd b.
Ahmed
b. Mesûd el-Konevî bunu hulasa ederek faydalı bilgiler ekledi.
Hacı
Halife. II, 1228
2
- el-Fetâvâ's-Suğrâ. Yûsuf es-Sicistânî bu eserden seçmeler yapıp bazı eklemeler yapmış ve
eserine
Munyetu'l-Müftî adını vermiştir.
Hacı
Halife. II. 1224
Yukarıdaki
iki fetva kitabını da Necmu'd-Din
Yûsuf b. Ahmed el-Hâsi bablara ayırarak tertip etmiştir.
İbn
Abidîn'de el-Haşîye nispet edilen
fetva kitapları bunlar olmalılar.
bk.
İbn Abidin. II. 434
3
- Vâkıâtu'l-Husâmî. (el-Musemma
bi'l-Ecnâs). el-Fetâvâ'l-Kübrâ gibi aynı eserleri muhtevidir. Her
eser
onda olduğu gibi birer harfle
belirtilmiştir. el-Hâsî bu eseri de tertip etmiştir. Muhammed b. M.
er-Reşîd
el-Kaşgarî
(v. 687) bundan Tehzîbu'l-vâkıât adıyla seçmeler yapmıştır.
Hacı
Halife. Hediyye. II. 1998, Vakıatu'l-Husâmi, bk. Bağdatlı Vehbi (Süleymaniye) No : 575, 138. V
4
- Şerhu Edebi'l-Kâdı ti'l-Hassâf.
Meşhur ve mütedavil olan bu eserde
her meseleden sonra
lüzumlu
bilgileri şerhle metin arasında herhangi bir ayırım yapmaksızın eklemiştir.
Hacı
Halife, I, 46; Br.. S, I. 292
5
- Umdetu'l-Fetâvâ. Kitab iki kısım
halinde 33 bölüme ayrılmış olup en
çok vuku bulan meseleleri almıştır.
6
- Umdetu'l-Müftî ve'l-Müsteftî.
el-Bagdâdî.
İzâhu'l-Meknûn, II, 124
76
- Necmu'd-Dîn Ebû Hafs Umer b.
Muhammed b. Ahmed b. İsmâ'îl b. Muhammed en-Nesefî
es-Semerkandî
el-Mâturidî.
