GÂSIBIN GÂSIBI BAHİSLERİ

İZAH

«Kıymetin kabzı biliniyorsa ilh...» Açık olan buradaki hüküm gasbedilen malı aynen geri vermek

hususundadır. Eğer birinci gâsıb ikinci gâsıbtan malın kıymetini aldığını ikrar etse, malik bunu

inkâr etse, onun ikrarı gâsıbtan malın kıymetini aldığını ikrar etse, mâlik bunu inkâr etse, onun

ikrarı mâlik hususunda tasdik edilmez. Zira mal onun ikrarıyla onun zımanına girmiş olur. Red

davası ile de ondan zıman def edilir. O halde onun ikrarı kendi nefsi hakkında da tasdik edilmez.

Fusûleyn üzerine Remlî'nin yazdıklarına başvurunuz. T. Hamevî'den, o da İmâdî'den nakletmiştir.

«Delil ile ilh...» Yani ikinci gâsıb gasbedilen malın kıymetini birinci gâsıba ödediğine dair delil

ikâme ederse, kendisi tazminattan kurtulur.

«Gâsıbın ikrarı ile değil ilh...» Yani birinci gâsıbın ikrarı ile. O halde mâlik hakkında onun ikrarı

tasdik olunmaz. Mâlik gâsıbların herhangi birisine tazmin ettirmede muhayyerdir. Birî.

«Gâsıbin ikrarı ancak kendisi ve gâsıbı hakkında tasdik edilir ilh...» Yani mâlik ikinci gâsıba tazmin

ettirmeyi tercih ettiğinde, ikinci gâsıb tazmin eder sonra da birincinin ikrarına binaen rücu ederek

ondan alır.

Mâlik birinci gâsıba tazmin ettirmeyi tercih ederse, birinci gâsıb tazmin ettikten sonra ikinci gâsıba

rücu etse, daha önceki ikrarına binaen ondan hiçbir şey alamaz. Eğer ikrar etmeseydi rücu edip

alabilirdi. Nitekim ileride gelecektir.

«Malın bir kısmını ilh...» Musannıfın bu «bir kısmını» mutlak zikretmesi malın yarısına, üçte birine

veya dörtte birini de kapsamına alır. Yani mâlik malın yansını veya üçte birini veya dörtte birini

birinci gâsıba, geri kalan kısmını da ikinci gâsıba tazmin ettirebilir. Hindiye'de olduğu gibi.

«İrâde edebilir. Sirâciye ilh...» Sirâciye'den çeşitli nakiller yapılmıştır. Bazı âlimler Sirâciye'den

malikin malın bir kısmını birinciye, bir kısmını da ikinciye tazmin ettirme hakkına sahip olmadığını

nakletmişterdir. Fusûleyn'de, Sadr-ı İslâmın Fevâid adlı eserinden nakledilen de böyledir.

Hindiye'nin Zahîre'den naklettiği de aynen böyledir.

«Mal sahibi muhayyerdir ilh...» Ancak gasb bahsinin baş tarafında metinde geçen mesele hariçtir.

Hindiye'de şöyle denilmektedir: «Eğer mal sahibi birinci gâsıba tazmin ettirirse, birinci gâsıb da

tazmin ettiği miktarı döner, ikinci gâsıbtan alır. Eğer ikinci gâsıba tazmin ettirse, ikinci gâsıb rücu

ederek birinci gâsıbtan alamaz.»

Bezzâzjye'de şöyle denilmektedir: «Gâsıb gasbettiği malı hibe etse, veya sadaka veya eğreti olarak

verse, mal da onun elinde helâk olsa, onlar da mâlike tazmin etseler, onlar artık mâlike tazmin

ettikleriyle gâsıba rücu edemezler. Çünkü onlar kabzı kendi nefisleri için yapmışlardır. Ama bunun

aksine gasbettiği malı birisine rehin kira veya emânet olarak verse bunlar malike tazmin ettikleri

takdirde, tazmin ettikleri miktarı döner gâsıbtan alırlar. Zira bunlar gâsıb için çalışmışlardır. Gâsıb

gasbettiği malı satsa, mâlik de müşteriye kıymetini tazmin ettirse, müşteri gâsıb satıcıya malın fiyatı

ile rücu eder. Zira bu malın kıymetini geri vermek onun aynını vermek gibidir.»

«Onu bırakıp diğerine tazmin ettirme hakkına sahip değildir ilh...» Mal onun yanında helâk olmuş

olsa bile, Fusûleyn'de olduğu gibi. Yani, tazminini tercih ettiği kimse mal bulamasa veya müflis

olarak ölmüş olsa bile. Bu malın bir kısmını tazmin ettirmeye şâmildir. O halde gâsıblardan birisine

malın bir kısmını tazmin ettirse, kabzettiği kısmı diğerine tazmin ettiremez. Ama geri kalan bunun

aksinedir. Yani bir kısmını birisine tazmin ettirdiği takdirde kalan kısmı diğerine tazmin ettirir.

Bezzâziye'de şöyle denilmektedir: «Gasbedilen malın tamamını tazimin etmesi zaminin temlik

etmesidir. O zaman diğer gâsıbın ona temlik etmesi hakkına sahip değildir. Ama bir kısmını tazmin

ettirmek, yalnız o kısmın temlikidir. O zaman kalan kısmı diğerine temlik ettirebilir.»

«Bazı âlîmler tarafından da bu hakka sahip olduğu söylenmiştir ilh...»

Fusuleyn'de birinci görüşe ağırlık verilerek sonunda işaret yoluyla «Bu meselede iki rivayet vardır»

denilmiştir.

Muhit adlı eserden naklen Hindiye'de de şöyledir: «Malik gâsıblardan birisine tazmin ettirmeyi

tercih etse, imameyne göre artık diğerine tazmin ettirme hakkına sahiptir, demiştir.»

Muhit'ten nakledilenin açık anlamına göre, malı kabzettikten sonra artık ikinciye tazmin ettirme

hakkına ihtilâfsız olarak sahip değildir. Bundan dolayı Muhit'te «ihtiyar» kelimesi ile tabir edilmiştir.

Gasbedilen malın kıymetinin ödenmesine hükmedilmesi de mâlikin kabzı ile rızası gibidir.

Hindıye'de olduğu gibi.

PRATİK BİR MESELE: Birisi mâlikine vermek üzere gâsıbtan malı alsa, mâlikini bulamasa, gâsıbın

olur. Malı tekrar gâsıba geri vermekle beri olur. Hindiye.