Türkiye'de Ansiklopedi
Türkiye'de ilk ansiklopedik telif Taşköprülü'nün "eş-Şakâyıku'n-Nu'mâniyye adlı eseridir. Kâtip Çelebi'nin "Keşfu'z-Zünun en-Esâmi'l-Kütübi ve'l-Fünün"u da İslâm-Türk kültüründe en eski bilgi kaynaklarından biridir. Batı tarzında ise, Ali Suavi "Kamüsu'l Ulüm ve'l-Maarif" isimli eseri 1870'de Ulum gazetesine ek olarak çıkarmış fakat tamamlayamamıştır. Yağlıkçızâde Rıfat "Lugat-ı Târihiyye ve Coğrafryye"yi (1882-83) telif etmiş; Şemseddin Sâmi "Kamüsu'I-A'lâm"ı (1889-98) yazmıştır ki bu, ülkemizdeki ilk büyük ansiklopedi çalışmasıdır.
1910 yılında ise İstanbul Dâru'1-Fünûn'un ilk felsefe hocası Emrullah Efendi yönetiminde "Muhitü'l-Maârif"in ilk cildi iki kez yayınlanmıştır. Tek cilt halinde kalmasına rağmen bu eserdeki İslâm ile ilgili maddeler, değerli ve önemli bir emek mahsulüdür. Yine yarım kalmış bir teşebbüs, iki ciltte kalan "Yeni Dâiretü'I-Maârif"tir. Bunların dışında Ali Seydi, Ali Reşad ve Mehmed İzzet'in "Musavver Dâiretü'I-Maarif" adlı ansiklopedinin birinci cildinde kaldıkları görülmektedir.
Türkiye'de Latin harflerine geçildikten sonra basılan ilk ansiklopedik eser İbnü'l- Emin Mahmud Kemâl İnal'ın "Son Asır Türk Şâirleri" (1930-1942) adlı biyografik çalışmasıdır. Bunu "Hayat Ansiklopedisi" (I932-1936) izlemiştir. Bu ansiklopedi, "American Comptan's Pictured Encyclopedia" ile "American Educator" adlı yabancı ansiklopedilerin esas alınmasıyla hazırlanmıştır. Cumhuriyetin ilk döneminde İbrahim Alaaddin Gövsa'nın "Meşhur Adamlar" (1933-38), Sadettin Nüzhet Ergun'un "Türk Şâirleri" (1936-45), İ. Mahmud Kemal İnal'ın "Osmanlı Devrinde Son Sadrıazamlar" (1940-53), Eşref Edip Fergan, İsmail Hakkı İzmirli, Kâmil Miras ve Ömer Rıza Doğrul'dan oluşan heyetin hazırladığı "İslâm-Türk Ansiklopedisi" ilk ciddi telif edilmiş ansiklopedilerdir. İkinci dönemde, Mustafa Namık Çankı'nın "Büyük Felsefe Lugatı" (1954-59), Sami Öngör'ün "Coğrafya Sözlüğü" (1961), Osman Nebioglu'nun "Türkiye'de Kim Kimdir?" (1960-61), Sadi Kazancı'nın "Türk Hukuk Ansiklopedisiö (1962) adlı çalışmalar önemli ansiklopediler olarak kaydedilebilir.
Üçüncü dönemde ise ansiklopedik yayınlarda büyük bir gelişme görülmektedir. Meydan Larousse, Ana Britannica, Büyük Larousse gibi daha çok Batı kökenli ansiklopediler dilimize kazandırılırken bunlara Türkiye ile ilgili maddeler ayrıca ilâve edilmiştir.
Bunların dışında Dergâh Yayınları'nın ilk cildi çıktıktan sonra yayını tatil edilen "İslâmi Bilgiler Ansiklopedisi" ve 1979'da ilk basımı yapılan "Ansiklopedik Büyük İslâm İlmihâli" ve "Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi" takdire değer çalışmalardır. Yine ilk cildi tamamlanan TDV İslâm Ansiklopedisi (1989), 13 cilt halinde yayınlanan Türkiye "Rehber Ansiklopedisi" ile Ötüken Yayınlarının çıkardığı "Yeni Türk Ansiklopedisi" son zamanlarda yapılmış önemli çalışmalardır. Bu ansiklopedilerin en sonuncusu ise elinizdeki "Şâmil İslâm Ansiklopedisi"dir.
