ŞİA EHLİBEYT TEFSİR ALİMLERİ
GÜNÜMÜZE ULAŞAN İLK DÖNEM ŞİÎ TEFSİLERİ
Şîa, Şiî tefsirinin başlangıcını Sahâbe’ye kadar götürmektedir. Önce Hilâfet seçiminde, daha sonra Muaviye’ye karşı İmam Ali’nin yanında yer alan Ubeyy b. Ka’b (ö. 32/652), İbn Mesud (ö. 33/653), İbn Abbas (ö. 68/687), Cabir b. Abdillah (ö. 74/693) gibi sahabî, Meysem et-Temmâr (ö. 60/680) ve Ebu’l-Esved ed-Duelî (ö. 69/688) gibi tabiîleri ilk Şiî müfessirler olarak kabul etmektedirler.
İlk tefsir kitabının Sâid b. Cübeyr (ö. 95/714) tarafından telif edildiği kabul edilmektedir. Şiî kaynaklar Sâid b. Cübeyr’in IV. İmam Ali b. Hüseyn’in yanında bulunan az sayıda kişilerden biri olduğunu, kendisini İmam olarak kabul ettiğini, İmam’ın da onu övdüğünü ve bundan dolayı Haccâc tarafından şehit edildiğini nakletmektedirler.
Günümüze Ulaşan En Erken Şiî Tefsirler :
İmam Ca’fer es-Sâdık ve Tefsiri (hicri 83/702 - Hicri 148/765 )
İmam Hasan el-Askerî ve Tefsiri [ 232 (m. 847) hicrî 260/874 28 yaşında vevat etti ]
İlk Şiî tesirinin Tâbiun döneminde telif edildiğini, bunu daha sonra çok sayıda tefsirin takip ettiğini, ileriki dönemde bu sayının katlanarak arttığını, ancak telif edilmiş olan çok sayıda tefsirin orijinal haliyle elimizde bulunmadığını, yalnız III-IV. asırda yazılmış olan tefsirlerde muhafaza edilerek günümüze ulaştırıldığını belirtmiştik. Bunun en önemli nedeni ise ilk dört asırda yaşanan siyasi olaylardır.
Yaşanan siyasi baskılar neticesinde, ilk dönem olarak belirlediğimiz ilk dört asırda telif edilmiş olan tefsirlerden İmamiye Şîası’na ait olduğu söylenen iki tefsir günümüze ulaşmıştır.
Şiî Tefsirinin Doğuşu ve Kısa Tarihi :
İlk Dönem veya Birinci Rivâyet Dönemi (I-IV. asır)
a. İmamlar Dönemi
Câbir el-Cûfi (ö. 127/745)
Ebân b. Tağlib (ö. 141/758)
Ebu’l-Cârûd (ö. 150/767)
Ebû Hamza es-Sumâlî (ö. 150/767)
Yunus b. Abdirrahman (ö. 208/823)
Muhammed b. Ebî Umeyr (ö. 217/832)
Hasan b. Mahbûb (ö. 224/839)
Muhammed b. Hasan es-Saffâr (ö. 290/902)
İmamların hayatta olması ve bu öğrencilerin vasıtasız olarak kendilerinden bilgi almış olmaları, kendilerine Şiî kaynaklar nezdinde değer kazandırmıştır. Ayrıca bu dönemde telif edilen tefsirler, IV. ve sonraki asırlarda telif edilmiş olan tefsirlerle birlikte diğer kitapların temel kaynağı olmuştur. Ne var ki bu dönemde telif edilen Şiî tefsirlerin tamamına yakını günümüze ulaşmamıştır.
Not: Günümüzde Tefsîru İmam Hasan el-Askerî adıyla bir tefsir bulunmaktadır. Kaynaklar, bu eseri İmam Hasan el-Askeri (ö. 255/868)’nin bizzat imla ettirerek yazdırdığını söylemektedirler. Ancak bir kısım Şiî ulema bu tefsirin çeşitli sebeplerden ötürü İmama ait olamayacağını iddia etmektedirler.
b. İmamlar Sonrası Dönem
Ebû Ca’fer el-Kummî (ö. 307 / 919)
İbn Huccâm (ö. 328/939 dan sonra)
Furât el-Kûfî ( ölümü tahmini 310/922)
Ayyaşi ( ölümü tahmini hicrî 320/932 )
Nü’mani ( ölümü tahmini hicrî 360/971 )
Şeyh Sadûk (ö. 381/991)
Kendilerinden önce telif edilmiş olan tefsirleri sonraki nesle ulaştırmaları açısından bu asırda yazılmış olan tefsirler önem arz etmektedir. IV. asra ait bazı tefsirler günümüze kadar ulaşmıştır. Ayrıca bu tefsirler, kendilerinden sonra yazılmış olup da bize ulaşan birçok tefsir ve hadis kitaplarının kaynağı olmuşlardır. Bu asırda yaşamış olan Kummî, Ayyâşî ve Furât el-Kûfî vb.
Orta Dönem veya Birinci Dirayet Dönemi (V-X. asır)
Muhammed b. Hasan et-Tûsî (ö. 460/1067)
Fadl b. Hasan et-Tabersî (ö. 548/1153)
Ebu’l-Futûh er-Râzî (ö. 550/1155)
Son Dönem veya İkinci Rivayet Dönemi (XI-XIII asır)
Molla Muhsin Feyz el-Kâşânî (ö. 1091/1680)
Seyyid Hâşim Bahrânî (ö. 1107/1695)
Abdulali b. Cum’a el-Huveyzî (ö. 1112/1700)
Çağdaş Dönem veya İkinci Dirayet Dönemi (XIV-XV. asır)
Muhammed Hüseyin et-Tabatabâî (ö. 1401/1981)
Muhammed Cevâd Belâğî (1352/1933)
Mir Kerim Ağa Bâkuvî (ö. 1358/1939)
Muhammed Cevâd Muğniyye (1400/1980)
Ebu’l-Kâsım el-Hûî (ö. 1413/1992)
Nâsir Mekârim Şirâzî ( D. 1927)
Muhammed Hüseyin Fadlallah ( Ö. 2010)
Ca’fer Subhânî (d. 1929)
