Bilim adamlarının tartışıkları konuların başında, “hamile olan kadınların çocuklarının hangi hastalığa yakalanacağını öğrenebilme hakkı" geliyor. Hamile kadınların çocukları üzerinde yaptıracakları gen araştırması, doğacak çocuğun hangi hastalığa yakalanabileceğini tespit edebilir. Buna göre dünyada çocuklarını aldıran kadınlarda hızlı bir artış meydana geleceğinden endişelenen bilimadamları, “gen bilgilerinin aktarılması" konusunda belirsizlik yaşıyor. Doktor - hasta ilişkilerinin de bu nedenle değişime uğrayacağına dikkat çekiliyor. Bu noktada bilimadamları şu soruyla karşılaşıyor: “Bir doktorun hastasına ‘Hastalıklı bir gen taşıyorsunuz’ demesinin ardından, bu hastanın evlenmesi veya hamile kalması mümkün olabilir mi?".
İşyerinde ayrımcılık
Uzmanlara göre iş hayatı da “gen devrimiönden etkilenecek alanların başında geliyor. İşverenin, işe başvuracak kişilerin, yanlarında gen bilgilerini de getirmelerini istemesi, toplumsal sorunlar listemize “genetik ayrımcılık"ın da eklenebileceği ihtimalini doğuruyor. Genetik bilgilerin sigortacılık sektörü tarafından, AIDS, Alzheimer veya Parkinson gibi hastalıklara yakalanacak olan kişilerin “genetik olarak klasman dışı" addedilebilmesi, genbilim alanında etik açıdan düzenlemelerin yapılmasının gerekliliğine dikkat çekiliyor. “Kimin bizim gen haritamızı tümüyle bilmeye hakkı var?" sorusuna karşılık bazı bilimadamları, bu bilginin, işveren, sigorta şirketleri ve devlet tarafından doğruluk ve hakkaniyet ölçüleri içinde kullanılıp kullanılmayacağından kimsenin emin olamayacağını belirtiyor ve genetik sorunlara bir yenisi daha ekleniyor: “Eğer bu tür kişi ve kurumlar söz konusu bilgiyi bireylere karşı, onların haklarını çiğneyecek şekilde kullanırsa ne olacak?" Ölümcül hastalıklarla mücadele 3. dünya ülkelerinin bu gelişmeden pay alıp almayacağı ise en çok merak edilen sorular arasında yer alıyor. Bilimadamları ise ancak ırklar arasındaki genetik farklılıkların açıklığa kavuşmasının ardından gelişmekte olan ülkelerin bu buluştan yararlanabileceğine işaret ediyor. Kısa vadede bu ülkelerin dışlanacağından emin oldukların vurgulayan uzmanlar, uzun vadede, genetik araştırmaların bu bögeleri kapsamasıyla birlikte genetik devrimin tüm dünyayı kapsayabileceğini belirtiyor.
Özel sektöre güvenilir mi?
Ekonomi alanında yer alan başlıca tartışmalardan birisi de insanın gen haritasının kamu sektörünün mü, özel sektöründe mü hakimiyeti altında olacağı. Ekonomi uzmanları, “gen bilgi bankasıönın özel sektörün ilgi alanına bırakılmasının toplumların bu devrimden maddi durumları ölçüsünde faydalanabileceklerini iddia ediyor.
‘Arızalı insan’a son
Genetik kökenli hastalıkların tedavisini beraberinde getirecek olan bu muhteşem buluş, ‘sağlıksız insan’ bırakmayacak
ZAFER ARAPKİRLİ - Londra
İnsanlık tarihinin, ateş, elektrik, tekerlek, matbaa, atomun parçalanması kadar önemli buluşları arasına giren “gen haritasıönın çıkarılması, bilim dünyasında büyük sevinç yarattı. Özellikle, tıpta bilinmeyenlerin giderek azalmasını ve genetik kökenli hastalıkların tedavisini beraberinde getirecek olan bu muhteşem buluş aslında ne anlama geliyor ?
Sorular ve yanıtlar :
Bütün bu çalışma kaça maloldu ?
Tüm deneyin maliyetinin 200 milyon Dolar civarında olduğu hesaplanıyor.
Genomu nerede “okuyabilirim" ?
İnternet üzerinde. Ama, bir hayli zamana ihtiyacınız var. Çünkü 4’er harften (A,T,C,G) oluşan 3 milyar harflik bir dizinden sözediyoruz. 9,5 yıl sürüyor.
Tüm hastalıklara çare olacak mı ?
Büyük bir olasılıkla. Bütün hastalıklar, insan genlerindeki arızalar ve yanlış diziliş nedeniyle oluştuğundan, genetik yapının tam olarak anlaşılması ve bunları “düzeltmenin" yolunun bulunması, hastalıkların da önlenmesi anlamına gelecek. Sadece genetik değil, çevresel faktörlerin neden olduğu hastalıklara da, daha ileri tedavi yöntemleri geliştirilebilecek.
Faydalarını ne zaman görebileceğiz ?
Alzheimer ve bazı kanser türlerinin tedavisinde, şimdiden bazı ilerlemeler sağlandığı biliniyor. Önümüzdeki birkaç yıl içinde yeni tedavi yöntemleri ve ilaçların, dünyanın çeşitli yerlerindeki araştırmacılar tarafından ortaya çıkarılması söz konusu olabilecek. Ancak kalp hastalığı gibi, hem genetik hem de çevresel (çevre kirliliği, stres vb.) nedenleri bulunan hastalıklar için daha uzun yıllar (20,30,40 yıl) beklenmesi gerekecek.
Sakıncaları da olacak mı ?
Evet. Belirli hastalıklara neden olan belirli genler saptandığında, bu genlere sahip insanların kayıtları, işyerlerinin ve sigorta şirketlerini eline geçebilecek. Bu da, işe alınma ve sigortalama anında “tercih edilmeme" nedeni olabilecek. Doğumdan önce bebeğin genetik ‘arıza’sının ortaya çıkması, anne ve babalara “doğumdan vazgeçme" opsiyonu tanıyacak. Zengin ve yoksul ülkeler, bir ülkenin zengin ve yoksul bölgeleri ve vatandaşları arasında, genetik teknolojisinin kullanımı açısından farklılıklar, kaçınılmaz olarak yaşanacak. Bu da, sağlık ve yaş ortalaması açısından farkın açılmasına yol açacak.
Deneyler kimin genleriyle yapıldı?
Tesadüfi olarak, her ırk ve cinsten önce 12 sonra da 24 insanın sperm ve kanları kullanılarak yapıldı. Her ne kadar her insanın genetik yapısı, bir diğerinden farklılık gösterse de genel farklılık oranı (varyasyon) binde 2 oranında yaşanıyor. Bu yüzden, elde edilen bulgular tüm insanlığa uygulanabilecek ve herkesin derdine çare olabilecek .
Sanatçı değerlendirmes
Sayın: Yaşlanma hemen durdurulmalı
SERKAN DUYGU
ABD Başkanı Bill Clinton ve İngiltere Başbakanı Tony Blair’in ortak açıklamasıyla tüm dünyaya duyurulan gen haritası, Türk sanat dünyasını ikiye böldü. Türkan Şoray ve Hülya Avşar, “Çok iyi bilmiyoruz" dedikleri bu konuda görüş belirtmezken, starlar bu konuda şunları söyledi:
Emel Sayın: Bin yıla yetişmek isterdim. Korkunç güzel bir olay, ama şimdi içimi müthiş bir korku sardı. Biz bu günlere yetişemeyiz. Yaşlanmayı hemen durduracak sihirli bir formüle ihtiyaç var. O formülü elde etmek için, neyim var neyim yok, feda etmeye hazırım. Bir yüzyıl daha kaset yaptığımı düşünsenize. Sahneye çıkıp şarkılar söyleyeceğim. Gerçekten insanlık için çok büyük bir buluş olduğuna inanıyorum.
Hamdi Alkan: Çocuğumun çocuğunu görmek isterdim. Yuvarlak olarak bana bir asır yeter, fakat bu asrın hatası olur. Tıbbın sonsuzluğuna inanıyorum. Gen olayının çok makul ve mantıklı sonuçlar doğuracağına inanıyorum, yeter ki insan doğasıyla oynamasınlar. Özellikle beni şişmanlık geni ilgilendiriyor. Bir an önce şu şişmanlatan geni bulsunlar.
Berna Laçin: Son gelişmeyi olumlu buluyorum, çünkü ben yaşamayı seven bir insanım. Fakat 95 yaşına geldiğimizde fiziksel ve beyinsel olarak ne durumda olacağız, orası tartışılır. Bizi suça iten genler değişsin.
Siyasiler yorumladı
Kutan: Allah’ın işine karışmak değil
ANKARA Milliyet
FP Genel Başkanı Recai Kutan, insanın gen yapısının sırlarının çözüldüğü ABD’deki buluşu övdü. Kutan, “Bu, Allah’ın işine karışmak demek değildir. Cenabı hakkın kuvvet ve kudretini açıkça göstermektedir. Dünya nerelere gidiyor, Türkiye nelerle uğraşıyor" dedi.
Kutan dünkü grup toplantısınıda şöyle dedi: “Bana bunun Allah’ın işine karışıp karışmamak olduğunu sordular. Ben de hayır dedim. Cenabı hak Kuran’ı Kerim’de bütün Müslümanlara ilim öğrenmeyi ve araştırmayı emretmiş. Bu bakımdan bu da ilmi bir çalışmadır. Cenabı hakkın kuvvet ve kudretini açıkça göstermektedir. Mister Clinton da gene bu keşfi takdim ederken gene Allah’ın kudret ve kuvvetine atıfta bulunmuştu.“
Gen"etik" tartışılıyor
Genom Projesi’nin sonuçlanmasıyla gen bilimcileri etik kaygı sardı. Çalışmaların gizlilikten uzak ve kamuoyunu bilgilendirerek yapılması gerektiğini söyleyen Bİlkent Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü’nden Doç. Dr. Tayfun Özçelik, “En büyük korku şu an hastalık genlerinin saptanmış olması. Çünkü hastalık genleri saptandı ama bunlara karşı geliştirilecek tedaviler zaman alacak. Bu ara dönemde insanlara ‘10 yıl sonra kansere veya başka hastalıklara yakalanacaksın’ demek ne kadar doğru bilinmiyor. Hastalıkları önceden saptandığı için daha şimdiden işini kaybeden insanlar var. Eğer kötü amaçlı kullanılırsa Hitler’in bir zamanlar yapmak istediği gerçekleşir"
Ayrımcılık olabilir
Marmara Üniversitesi Tıbbi Biyoloji ve Genetik Anabilim Dalı’ndan Prof. Dr. Beyazıt Çırakoğlu da “Genetik ayrımcılık söz konusu olabilir. Yani insanları genetik özellliklerine göre ayırma tehdidi oluşabilir. Yetenek ve zekayla ilgili genlere göre kişiler ayrıma tutulabilir. Irk ayrımcılığına benzer durumlar ortaya çıkabilir" diye konuştu.
Çiller: Devlet yönetimi değişecek
Çiller, gen haritası konusundaki bilimsel çalışmaların sonuçlarına ilişkin şu değerlendirmede bulundu: “Öyle gözüküyor ki, bilim büyük bir devrime daha imzasını atmıştır. Bu insanların yaşamını, devlet idaresini, hukuku değiştirecek bir adımdır. İnsanlık alemine hayırlı olmasını diliyorum."
