Bengü Taşlar (Orhun Kitabeleri-Abideleri)

Bengü Taşlar (Orhun Kitabeleri-Abideleri)

Orhun Yazıtları, Göktürk İmparatorluğu'nun ünlü hükümdarı Bilge Kağan devrinden kalma altı adet yazılı dikilitaştır. Moğolistan'ın kuzeyinde, Baykal gölününü güneyinde, Orhun ırmağı vadisindeki Koşo Saydam gölü yakınlarındadır. Bu yazıtlardan Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtları, Koçho Tsaydam bölgesindeki Orhun Irmağı civarında; Bilge Tonyukuk yazıtları ise, Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarından yaklaşık 360 km uzakta, Tola Irmağı'nın yukarı yatağındaki Bayn Tsokto (Bayn Çokto) bölgesindedir. Bilge Tonyukuk yazıtlarının, (Orhun Irmağı civarında olmamasına rağmen), Orhun yazıtlarıyla birlikte düşünülmesi, anılması Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtları ile aynı döneme ait olması ve aynı konuları içermesindendir. Yazıtlar Türk dili, tarihi, edebiyatı, sanatı, töresi hakkında önemli bilgiler vermektedirler. Türk ve Türkçe adı, ilk kez Doğu Göktürkler dönemine ait bu yazıtlarda geçmektedir.

Yazıtların üçü çok önemlidir. İki taştan oluşan Tonyukuk 716, Köl Tigin (Kültigin) 732, Bilge Kağan 735 yılında dikilmiştir. Köl Tigin yazıtı, Bilge Kağan'ın ağzından yazılmıştır. Kültigin, Bilge Kağan'ın kardeşi, buyrukçu ihtiyar Tonyukuk ise veziridir. Anıtların olduğu yerde yalnızca dikilitaşlar değil, yüzlerce heykel, balbal, şehir harabeleri, taş yollar, su kanalları, koç ve kaplumbağa heykelleri, sunak taşları bulunmuştur.

Orhun Abideleri'ni ilk kez 1889 yılında Rus tarihçi Yardintsev bulmuştur. 1890'da bir Fin heyeti, 1891'de de bir Rus heyeti burada incelemelerde bulunmuştur. Bu heyetler yazıları çözememişlerdir. Fakat 1893 yılında Danimarkalı bilgin Vilhelm Thomsen, 38 harfli alfabeyi çözerek yazıtları okumayı başarmıştır. Alfabenin dördü sesli, dördü sessiz harften oluşur. Yazıda harfler birbirine birleştirilmez, kelimeler de birbirlerinden iki nokta üstüste konularak ayrılır. Sağdan sola ve yukarıdan aşağıya yazılır. Orhun abidelerinde yazılar yukarıdan aşağıya yazılmış ve sağdan sola doğru istiflenmiştir. 

Bilge Tonyukuk Yazıtları:

Tonyukuk anıtı dört cepheli iki dikilitaş halindedir. Yazılar, diğer taşlara göre daha silik durumdadır. Tonyukuk, Bilge Kağan'ın babası İlteriş Kağan'ın amcası Kapgan Kağan'ın ve Bilge Kağan'ın baş bilicisi yani başveziri idi. Bu anıtı ihtiyarlık devrinde kendisi diktirmiştir ve yazılar da kendisine aittir. Taşlarda Göktürklerin Çin esaretinden nasıl kurtulduğu, kurtuluş savaşının nasıl yapıldığı ve Tonyukuk'un neler yaptığı anlatılır. Birinci yazıt, 243 cm; ikinci yazıt ise, 217 cm yüksekliğindedir. Birinci yazıtta 35, ikinci yazıtta 27 satır Göktürk harfli Türkçe metin bulunmaktadır

BİLGE TONYUKUK... 1. TAŞ... 1. yüz. (BATI YÜZÜ) 7 dizi...

:itr:rrôx:AKÇGBT:NDOB:krút:MJlQ:eHli:ÇGBT:mZô:nb:qqFUT:eglib1

:İTRe: RüRÖK

:AKÇaGBaT:NuDOB:KRÜT:MıDNıLIK:EÑiLİ:ÇaGBaT:MüZÖ:NeB:KUKUYNOT:EGLİB

Ben Bilge Tonyukuk'um. Kendim Çin ülkesinde doğdum. Türk bodunu Çin'e bağlı idi.

:idkåi:ANY:AKÇGBT:PDOq:niNK:IJLNK:IVRD:ADÇGBT:nymLUB:niNK:NDOB:krút2

:İDKiÇİ:ANaY:AKÇaGBaT:PuDOK:NINaK:IDNaLNaK:IDLıRDa:ADÇaGBaT:NıYaMLUB:

NINaK:NuDOB:KRÜT

Türk bodunu (bir) baş bulamadan Çin'den ayrıldı, (bir) baş buldu. (O) başı bırakıp Çin'e yine döndü.

:mtrb:NK:Cr:smt:eC:irHt

:MiTRiB:NaK:ÇNiRe:ŞiMiT:AÇNa:İRÑeT

Teñri şöyle demiş beliğ: �Baş verdim,

:IVOB:qY:IJKL:itlô:NDOB:krút:Cr:smtlô:irHt:nåú:Hdkåi:Hdkåi:PDOq:nHNK3

:IDLOB:KOY:IDNıKLa:İTLÖ:NuDOB:KRÜT:ÇNiRe:ŞüMTüLÖ:İRÑeT:NüÇÜ:KÜDKiÇİ:Ñi

DKiÇİ:PuDOK:NıÑıNaK

başını bırakıp geri döndün.� Döndüğün için Teñri öldürmüştür beliğ. Türk bodunu öldü, eridi, yok

oldu.

:etniry:NDOB:ris:krút

:ETNİRiY:NuDOB:RİS:KRÜT

Türk Sir bodununun yurdunda

:iglú:rib:itr:GLT:iglú:ik:IVOB:Zúy:ity:PNRBUq:ismLK:ADČT:ADI:IDMLK:DOB4

:İGüLÜ:RİB:İTRe:GıLTa:İGüLÜ:İKi:IDLOB:ZÜY:İTiY:PıNaRBUK:IŞıMLaK:ADŞaT:ADI:I

DaMLaK:DOB

boy kalmadı. Uzakta, dışarıda kalmış(lar) toparlanıp yediyüz oldu(lar). İki bölüğü atlı idi, bir bölüğü

:gisik:Zúy:ity:itr:GDY

:GİŞİK:ZÜY:İTiY:İTRe:GaDaY

yaya idi. Yediyüz kişinin

niYSIQUMNGK:qqFOT:eglib:mtrnbismGY:idit:LGY:itrDČ:IGLU:AMGZDU5

:NIYaSIK:UM:NaGaK:KUKUYNOT:EGLİB:MiTRe:NeB:IŞıMGaY:İDİT:LıGaY:İTRe:DaŞ:I

GuLU:AMGuZuDU

yol göstereni, büyüğü şad idi. �Katıl� dedi, katılanı ben oldum: Bilge Tonyukuk. (Bu şadı) Kağan

mı kılayım

ADKRI:ILqUBZMs:ILqUBqROT:MJKS:mdt

:ADKRI:ILUKUB:ZiMeS:ILUKUB:KUROT:MıDNıKaS:MiDİT

dedim. Düşündüm. �Sıska boğalı, semiz boğalı ırakda

:AJ:MJKs:eC:nyt:smrZmlib:nyt:AqoB:qRuT:AqoBZMs:rslôb6

:ADNa:MıDNıKaS:AÇNa:NiYiT:ŞiMRe ZeMLİB:NiYiT:AKUB KUROT:AKUB

ZiMeS:ReSLÖB

bölünseler (hangisi) semiz boğa(dır), (hangisi)sıska boğa(dır) diye bilinmezmiş� diye, öylece

düşündüm. Ondan

:NKRT:AGB:ALYOB:qqFUT:eglib:MDSIK:NGK:x:mZô:nåú:xtrb:glib:irHt:ersik

:NaKRaT:AGaB:ALYOB:KUKUYNOT:EGLİB:MıDSIK:NaGaK:KÖ:MüZÖ:NüÇÜ:KÜTRiB:

GiLİB:İRÑeT:ERSİK

sonra Teñri bilgi verdiği için, özüm kendim (o şadı) kağan kıldım. Bilge Tonyukuk, Boyla Bağa

Tarkan

:itrlô:x:skô:GZGO:AYRIY:GFTIK:irHú:GÇGBT:eyrb:NYLOB:NGK:srtli:elrib7

:İTRüLÖ:KÖ:ŞüKÖ:GuZuGO:AYıRIY:GıNYaTIK:ERÑÖ:GıÇaGBaT:EYiRiB:NıYaLOB:Na

GaK:ŞiReTLİ:ELRİB

ile İlteriş kağan olunca Güney'de Çin'i, Doğu'da Kıtayn'ı, Kuzey'de Oğuz'u pek çok öldürdü.

:ZMtr:RURLO:GMUK:ARK:niZUK:YGOÇ:mtr:x:nb:ĞsBÇ:isglb

:ZiMiTRe:RURuLO:GuMUK:ARaK:NIZUK:YaGOÇ:MiTRe:KÖ:NeB:IŞıBaÇ:İSeGLiB

Bilgesi, çavuşu ben kendim idim. Çoğay'ın Kuzeyi'nde Kara Kumuğ'da oturur idik.

BİLGE TONYUKUK... 1. TAŞ... 2. yüz. (GÜNEY YÜZÜ) 10 dizi...

:itr:qT:IZGOB:NDOB:ZMtr:RURLO:úyy:NGSBT:úyiy:kyk1

Bilge Tonyukuk Yazıtları (Latin Alfabesi)

1. taş, 1. yüz. (Batı yüzü) 1- Ben Bilge Tonyukuk'um. Kendim Çin ülkesinde doğdum. Türk bodunu Çin'e bağlı idi. 2- Türk bodunu (bir) baş bulamadan Çin'den ayrıldı, (bir) baş buldu. (O) başı bırakıp Çin'e yine döndü. Teñri şöyle demiş beliğ: "Baş verdim, 3- Başını bırakıp geri döndün. Döndüğün için Teñri öldürmüştür beliğ". Türk bodunu öldü, eridi, yok oldu. Türk Sir bodununun yurdunda 4- boy kalmadı. Uzakta, dışarıda kalmış(lar) toparlanıp yediyüz oldu(lar). İki bölüğü atlı, bir bölüğü yaya idi. Yediyüz kişiyi 5- yol göstereni, büyüğü şad idi. Katıl dedi, katılanı ben oldum: Bilge Tonyukuk. (Bu şadı) Kağan mı kılayım dedim. Düşündüm. Sıska boğalı, semiz boğalı ırakda 6- bölünseler (hangisi) semiz boğa(dır), (hangisi)sıska boğa(dır) diye bilinmezmiş diye, öylece düşündüm. Ondan sonra sonra Teñri bilgi verdiği için, özüm, kendim (o şadı) kağan kıldım. Bilge Tonyukuk, Boyla Bağa Tarkan 7- ile İlteriş kağan olunca Güney'de Çin'i, Doğu'da Kıtayn'ı, Kuzey'de Oğuz'u pek çok öldürdü. Bilgesi, çavuşu ben kendim idim. Çoğay'ın Kuzeyi'nde Kara Kumuğ'da oturur idik. 1. taş, 2. yüz. (Güney yüzü) 1- Geyik yiyerek, tavşan yiyerek oturur idik. Bodunun boğazı tok idi. Yağımız çevrede ocak gibi iken (biz) ateş gibi idik. Öylece otururduk. Yörük Oğuzlarından tanık geldi. 2- Tanığın sözü şöyle: "Dokuz Oğuz bodunu üzerine kağan oturdu." der. Çin yönüne Konı Paşa'yı göndermiş. Kıtayn yönüne Toñra Esim'i göndermiş. Söz böyle: "Azıcık Türk bodunu 3- yürüyor imiş. Kağanı alp imiş. Danışmanı bilgili imiş. O iki kişi var olursa seni (de), Çin'i (de) öldürecek derim. Doğu'da Kıtayn'ı öldürecek derim. Beni, Oğuz'u 4- öldürecek derim. Çin Güney'den yana değsin, Kıtayn Doğu'dan yana değsin, ben Kuzey'den yana değeyim. Türk Sir bodunu yerinde dursun. (Onun) ilerlemesi dahi dursun, (onu) yok edelim 5- derim.". O sözü işitip gece uyuyasım gelmedi, gündüz oturasım gelmedi. Ondan ötürü kağanıma açıldım. Şöyle açıldım:"Çin, Oğuz, Kıtayn, bu üçü birleşirse 6- biz kala kalacağız. Kendi içi dışarıdan tutulmuş gibiyiz. Yufka gücündekinin delinmesi ucuz imiş. İnce gücündekini kırmak kolay. Yufka kalın olsa delinmesi çetin imiş. İnce 7- yoğun olsa kırmak çetin imiş. Doğu'da Kıyayn'dan, Güney'de Çin'den, Batı'da Batılı'lardan, Kuzey'de Oğuz'dan iki üç bin erimiz gelecek var mı ki? Böyle konuştum. 8- Kağanım, ben Bilge Tonyukuk konuştuk. (Kağan) Konuştuğumuişiti verdi. Gönlünce yönlendir dedi. Kök Öñ'ü aşıp Ötüken Ormanı'na yöneldim. İnig Köklük (denilen yer)'ün Toğul (denilen yer)'da Oğuz geldi. 9- Eri üç bin imiş. Biz iki bin erdik. Savaştık. Teñri öyle istedi dağıttık. Irmağa düştü. Dağıttıklarımız yolda yine öldü hep. Ondan sonra Oğuz'un tümü (bize katılmak için) geldi. 10- Getirdim bütün Türk bodunu'nu Ötüken Yeri'ne... Ben kendim Bilge Tonyukuk Ötüken Yer'e konmuş diye işitip Güney'deki bodun, Batı'daki, Kuzey'deki, Doğu'daki bodun (bize katılmak için) geldi. 1. taş, 3. yüz. (Doğu yüzü) 1- İki bin erdik biz. İki ordu(muz) oldu. Türk bodunu kılındığından, Türk Kağanı oturduğundan beri Şantuñ kentine, Taluy ırmağına ulaşmış yok imiş. Kağanıma söyleyip ordu ilettim. 2- Şantuñ kentine, Taluy ırmağına değdirdim. Yirmi üç kenti kırdı. Usu yıprandı. Otağda yatıp kalırdı. Çin kağanı yağımız idi. On Ok kağanı yağımız idi. 3- Dahası Kırkız'ın güçlü kağanı yağımız oldu. O üç kağan sözleşip "Altun ormanı üstünde buluşalım" demiş. Öyle anlaşmışlar. "Doğu'da Türk Kağanı'na saldıralım" demiş. "Ona doğru saldırmazsak nice ne eder o bizi... 4- Kağanı alp imiş. Danışmanı bilge imiş. Nice ne edip kesinlikle öldürecektir. Üçümüz birleşip sü salalım. İyice yok kılalım." demiş. Türgiş Kağanı öyle demiş. "Benim bodunun oraya ulaşır." demiş. 5- "Türk bodunu yine karışıktır." demiş. "Oğuz'u yine sıkıntıdadır." demiş. O sözü işitince gece yine uyuyasım gelmez idi. Oturasım gelmez idi. Orada düşündüm. 6- İlk Kırgız'a salmamız iyi olur dedim. Kögmen'in yolu bir imiş, (ama) kapalı imiş diye işitip bu yolu yürür isek yaramıyacak dedim. ..... kılavuz istedim. Çölüg İz eri buldum. 7- Kendim az yerim, onu beslerim ..... imiş. Bir at yolu imiş. Onun (ile) gitmiş. Ona söyleyip bir atlı gitmiş diye o yolu yürürsek iyi olur dedim. Düşündüm. Kağanıma 1. taş, 4. yüz. (Kuzey yüzü) 1- söyledim. Ordu yürüttüm. "Attan in" dedim. Aktermil'i geçince yorgalattım. At üstüne bindirerek karı söktüm. Yukarıya at yedekleyip yaya... ağaç(lara) tutunarak çıkarttım. Öndeki er 2- geçince ... Işbaraartı (Işbara geçidini) aştık. Yobul (dağı)'u indik. On gecede yanındaki Tuğ'un berisine vardık. Kılavuz yeri şaşırıp boğazlandı. Bunalan Kağan "koşturu verin" demiş, 3- "Anı suyuna varalım"... O suyun yanına vardık. Aş yemeğe attan indirdik. At(lar)ı iyice dinlendirdik. Gündüz de gece de koşturup vardık. Kırgız'ı uykuda bastık. 4- Süngüyle açtık. Ka(ğa)nı, ordusu derlenmiş. Savaştık, sançtık. Ka(ğa)nını öldürdük. Kağan'a Kırkız bodunu tutsak oldu, baş eğdi. Geri döndük. Kögmen ormanına beri geldik. 5- Kırkız'dan döndük. Türgiş kağanın(ın yanın)dan gözcü geldi. Sözü şöyle: "Doğu'dan kağana doğru ordu yürütelim demiş. Yürütmezsek o bizi [(ki) kağanı alp imiş, danışmanı bilge imiş] ne çağda, nerede olsa 6- bizi kesin öldürür demiş. Türgiş kağanı dışarılamış" dedi. "On Ok bodunu eksiksiz dışarılamış" der. Çin ordusu (da) var imiş. O söz(ler)ü işitince kağanım: "Ben eve geri döneyim" dedi. 7- Katun yok olmuş idi. "Onu yoğlatayım" dedi. "Ordu gönderin" dedi. "Altun ormanında oturun" dedi. "Sü başı İnel Kağan, Tarduş Şad gitsin(ler)" dedi. Bilge Tonyukuk'a, bana söyledi. 8- "Bu orduyu yönelt" dedi. "Buyruğunu gönlünce söyle. Ben sana ne söyleyeyim" dedi. "Gelirse yiğitçe toparlanır, gelmezse dilini sözünü alır oturursunuz" dedi. Altun ormanında oturduk. 9- Üç çaşıt arka arkaya geldi. Sözleri bir: "Kağan ordu çıkardı. On Ok ordusu eksiksiz çıktı" der(ler). "Yarış ovasında buluşalım" demişler. O sözü işitince Kağan'a o söz(ler)i ilettim. Kağan'dan (bu) söze karşılık 10- geldi. "Oturun" diye demiş. "Öncüyü, gözcüyü iyice vur. Baskın yaptırtma" demiş. Bög (kapağan) Kağan bana öyle söylemiş. Apa Tarkan'a içre (gizli) söz göndermiş: "Bilge Tonyukuk korkar, o kendisi o yanılır. 11- Ordu yürütelim derse onamayın". O sözü işitince ordu yürüttüm. Altun ormanını yol aramadan aştım. İrtiş ırmağını geçitsiz yerinden geçtik. Gece de gittik. Bolçu'ya tan atmadan değdik (ulaştık). 2. taş, 1. yüz. (Batı yüzü) 1- Ulak getirdiler. Sözü şöyle: "Yarış ovasında on tümen er toplandı" der. O sözü işitince beğlerin hepsi 2- "Dönelim, arılık, utançsızlık (yenilip utanmaktan) iyidir" dediler. Ben şöyle derim; ben Bilge Tonyukuk: "Altun ormanını aşıp geldik, İrtiş ırmağını 3- geçip geldik. Gelmiş(ler)i alp dedi, duymadı. Teñri, Umay, Iduk Yer Su bası verdi beliğ. Niye kaçıyoruz? 4- Çok diye niye korkuyoruz? Azız diye neden (kendimizi) aşağılayalım. Akın edelim" dedim. Akın ettik. Yayıldık. İkinci (kez) çok geldi(ler). 5- Yanar gibi kızıp geldi(ler). Savaştık. Bizim iki üç katımız artık idi(ler). Tañrı bağışladığı için, çok(turlar) diye biz 6- korkmadık, savaştık. Tarduş Şadar'a kadar yayıldık. Kağanını tuttuk. Yabgusunu, şadını 7- orada öldürüldü. Elli kadar er tuttuk. O aynı gece bodununa bilgi gönderdik. O sözü işitip On Ok beğleri, bodunu hep 8- geldi, baş eğdi. Gelen beğlerini, bodununu eğitip, düzenlettim. Az bir bodun kaçmış idi. On Ok ordusunu yolladım. 9- Biz de ordu saldık. Anı'ya erdik. Yinçü Irmağı'nı geçip Tinsi Oğlu denilen kutsal Ek dağına erdirdim. 2. taş, 2. yüz. (Güney yüzü) 1- Temirkapı'ya doğru eriştik. Oradan döndük. İnelkapı'ya, ....up dağa Tezik, Tokursın'(a)? 2- oradan, Yirük'i aşıp başlayarak Ardak bodunu hep geldi, o gün (içinde) değdi. Türk bodunu Demirkapı'ya, Tinsi Oğlu 3- Tinsi Oğlu denilen dağa ulaşmışlığı yok imiş. O yere de ben Bilge Tonyukuk ulaştırdığım için 4- kızıl altun, ak gümüş, kızıl uduz?, gerit? kazancı uğraştırmadan getirdi. İlteriş Kağan bilgesi .... 5- İli için Çin ile onyedi (kez) savaştı. Kıtayn ile yedi (kez) savaştı. Oğuz ile beş (kez) savaştı. Bun(lar)da danışmanı 6- yine ben kendim idim. Danıştığı yine ben kendim idim. İlteriş Kağan öldü. Türk Bögi (Kapağan) Kağan'a, Türk Bilge Kağan'a 2. taş, 3. yüz. (Doğu yüzü) 1- Kapağan Kağan yirmiyedi yaşında .... idi. Kapağan Kağan oturdu. Gece uyumadı, 2- Gündüz oturmadı. Kızıl kanımı döktü, kara terimi akıttı. İşi, gücü ona kendim verdim. Bilgece öncüsü yine ben kendim idim. 3- Savunmayı, gözleme yerlerini kendim büyüttüm. Yağıya bağırdığımda, kaçırır idim. Kağanımla (birlikte) savaştık. Teñri bağışladı(ğı için) 4- bu Türk bodunu'na pusatlı yağıyı yaklaştırtmadım. Damgalı atı yürüttürmedim. İlteriş Kağan kazanmasaydı 5- ve de ben kendim kazanmasaydı il yine, budun yine yok olacak idi. Kazandığı için ve de kendim kazandığım için 6- il yine il, bodun yine bodun oldu. Kendim yaşlı oldum, ulu oldum. Hangi yerde kağanlı boduna 7- .......... ben(im) gibi (birisi) var ise ne sıkıntısı var olur imiş. 8- .......... Türk Bilge Kağan ilinde yazdırdım. Ben Bilge Tonyukuk. 2. taş, 4. yüz. (Kuzey yüzü) 1- İlteriş Kağan kazanmasaydı, yok olsa idi, ben kendim Bilge Tonyukuk kazanmasaydım, ben yok olsa idim, 2- Kapağan Kağan'ın Türk Sir bodun'u yerinde boy da, bodun da, kişi de yok olacak idi. 3- İlteriş Kağan, Bilge Tonyukuk kazandığımız için, Kapağan Kağan'ın Türk Sir bodun'unun yürümesi bundandır. 4- Türk Bilge Kağan'ı, Türk Sir bodun'unu, Oğuz bodun'unu besleyip oturuyor.

Kül (Köl) Tigin Yazıtları:

3,35 metre yükseklikte, kireçtaşından yapılmış ve dört cephelidir. Doğu-batı cephelerinin genişliği aşağıda 132, yukarıda 122 santimetredir. Kuzey-güney cepheleri de aşağıda 46, yukarıda 44 santimetredir. Üst kısım kemer şeklinde ve yukarıda beş kenarlı olarak bitmektedir. Anıttaki satırların uzunluğu 235 santimetredir. Yazıtın doğu yüzünde 40; güney ve kuzey yüzlerinde 13'er satır Göktürk harfli Türkçe metin vardır. Batı yüzünde ise, devrin Tang İmparatoru'nun Köl Tigin'in ölümü dolayısıyla gönderdiği Çince mesajına yer verilmiştir. Batı yüzde Çince yazılar dışında yazıta sonradan eklenmiş Göktürk harfli iki satır bulunmaktadır. Yazıtın kuzeydoğu, güneydoğu, güneybatı yüzlerinde de (pahlarda) Göktürk harfli Türkçe metinler mevcuttur. Kültigin yazıtında Göktürk tarihine ait olaylar, Bilge Kağan'ın ağzından nakledilerek birlik, bütünlük mesajı verilir. Yazıtın doğu, kuzey ve güney yüzlerinin yazıcısı, Yollug Tigin, batı yüzünün yazıcısı ise, Tang İmparatoru Hiuan Tsong'ın yeğeni Çang Sengün'dür. Köl Tigin yazıtının doğu yüzünde, bütün Türk boylarının ortak damgası olduğu sanılan dağ keçisi damgasına; doğuya ve batıya bakan "tepelik" kısımlarında ise, kurttan süt emen çocuk tasvirlerine yer verilmiştir. Yazıt, geçen yaklaşık 1300 yıllık süreç içinde önemli ölçüde tahrip olmuştur. Zira yazıtın doğu ile kuzey yüzlerini birleştiren kısım yıldırım düşmesi sonucunda parçalanmıştır. Orijinalinde kaplumbağa kaide üzerinde bulunan yazıt, bu kaidenin de parçalanması üzerine 1911 yılında, sunak taşından kesilen granit bir blok üzerine oturtulmuştur.

KÖL TİGİN BEÑGÜ TAŞI... 1. yüz. (GÜNEY YÜZÜ) 13 dizi...

:ekdö:UB:NGK:eglib:Xrüt:ŞMLOB:edirHt:gt:irHt1

:EKDÖ:UB:NaGaK:EGLİB:KÜRÜT:ŞuMLOB:EDİRÑeT:GeT:İRÑeT

Teñri gibi Teñri'de olmuş Türk Bilge Kağan bu çağda

:MNLGO:mnügy:ni:UYLU:lgdis:itküt:NMBS:MTRLO

:MıNaLGO:MüNÜGeY:Nİ:UYaLU:LiGDİŞe:İTeKÜT:NıMıBaS:MıTRuLO

oturdum. Sözümü bitene (kadar) işit. En çok kardeş yeğenim, oğlum

:TKRT:AYRIy:rlgb:TIPDŞ:eyrib:MNDOB:MŞGO:ikrib

:TaKRaT:AYıRIY:ReLGeB:TIPDaŞ:EYiRİB:MuNuDOB:MuŞuGO:İKiRİB

bütün soyum, bodunum, Güney'deki şadpıt beğleri, Kuzey'deki tarkat

:RTT:ZTO:rlgb:qRYUB

:RaTaT:ZuTO:ReLGeB:KURYUB

buyruk beğleri, Otuz Tatar,

:IDGTK:dis:itügd:nMBS:OB:INDOB:irlgb:ZGO:ZuqT2

:IDGıTaK:DİŞi:İTÜGDe:NıMıBaS:UB:INuDOB:İReLGeB:ZuGO:ZUKOT

Dokuz Oğuz beğleri, bodunu bu sözümü iyice işit, katıca

:URHIsUTRO:nük:ürgrib:AKSGOT:nük:ürgli:ALHIt

:URaÑISUTRO:NÜK:ÜReGiRİB:AKıSGOT:NÜK:ÜReGLİ:ALÑIT

dinle. Doğu'da gün doğusuna, Güney'de gün ortasına,

:ikrçi:AJ:URHIsUTRO:nüt:IRGRIy:AHIQsTB:nük:IRGIRUq

:İKeRÇİ:ADNa:URaÑISUTRO:NÜT:IRaGıRIY:AÑIKISTaB:NÜK:IRaGIRUK

Batı'da gün batısına, Kuzey'de gece ortasına, onların içindeki

:NDOB:ACUB:rrök:aHM:POK:NDOB

:NuDOB:AÇNUB:RüRÖK:AÑaM:POK:NuDOB

bodun(lar) hep bana (iş) görür. Bunca bodunu

:RSRLO:şiy:nXtö:NGK:Xrüt:qY:GF:ITM:LO:mdti:POK3

:RaSRuLO:ŞIY:NeKÜTÖ:NaGaK:KÜRÜT:KOY:GıNYa:ITMa:LO:MiDTİ:POK

bütün ettim. Şimdi onun gibisi yok. Türk kağanı Ötüken ormanında oturursa

:AKYULT:mdlüs:igt:AKIZY:HUJŞ:ürgli:qY:HUB:etli

:AKYULaT:MiDeLÜS:İGeT:AKIZaY:ÑUTNaŞ:ÜReGLİ:KOY:ÑUB:ETLİ

ilde tasa yok (olmaz). Doğu'da Şantuñ ovasına kadar ordu saldım. Taluy'a

:ektüpüt:mdlüs:igt:eknsr:ZuqT:ürgrib:mdmgt:gçik

:EKTÜPÜT:MiDeLÜS:İGeT:EKNiSRe:ZUKOT:ÜReGiRİB:MiDeMGeT:GiÇİK

geçip ulaşmadım. Güney'de Dokuz Ersin'e kadar ordu saldım. Tibet'e

:...Zgö:üCy:IRGIRUq:mdmgt:gçik

:...ZüKÖ:ÜÇNiY:IRaGIRUK:MiDeMGeT:GiÇİK

geçip ulaşmadım. Batı'da İnci ırmağı...(nı)

:igt:eHiriy:UqRYB:ry:URGRIy:mdlüs:igt:AKGPKrmt:eçk4

:İGeT:EÑİRİY:UKRıYaB:RiY:IRaGıRIY:MiDeLÜS:İGeT:AKGıPaKRiMeT:EÇeK

geçip Demirkapı'ya kadar ordu saldım. Kuzey'de Yir Bayırku yerine kadar

:idi:giy:ADŞIy:nXtö:MDTROY:igt:ekriy:ACNUB:mdlüs

:İDİ:GİY:ADŞIY:NeKÜTÖ:MıDTuROY:İGeT:EKRİY:AÇNUB:MiDeLÜS

ordu saldım. Bunca yer(ler)e kadar yürüttüm. Ötüken ormanından yeğ(i), iyi(si)

:PRLO:idriy:UB:şmr:şiy:nXtö:riy:KSTUT:li:şmr:qY

:PuRuLO:EDRİY:UB:ŞiMRe:ŞIY:NeKÜTÖ:RİY:KıSTUT:Lİ:ŞiMRe:KOY

yok imiş. İl tutulacak yer Ötüken ormanı imiş. Bu yerde oturup

:elrib:NGK:ÇGBT

:ELRİB:NaGaK:ÇaGBaT

Çin kağanı ile

:ÇGBT:rürib:aC:ZSHUB:YTUq:itgsi:şmük:NUTL:mtlZüt5

:ÇaGBaT:RÜRİB:AÇNa:ZuSÑUB:YaTUK:İTiGŞİ:ŞüMÜK:NUTLa:MüTLüZÜT

anlaştım. Altunu, gümüşü, işlenmiş ipeği tasasız (karşı koymadan) verir. Çin

:niG:KŞMIy:NBS:giçüs:smr:KŞMIy:isiG:giçüs:IBS:NDOB

:NIGa:KaŞMIY:NıBaS:GİÇÜS:ŞiMRe:KaŞMIY:ISIGa:GİÇÜS:IBaS:NuDOB

bodununun sözü tatlı, ipeği yumuşak imiş. Tatlı sözü, yumuşak ipeği ile

:GF:ersik:ADqJOq:URGY:smr:rıToGY:aC:GNDB:KRI:PR

:GıNYa:ERSİK:ADKUDNOK:URuGaY:ŞiMRe:RITUGaY:AÇNa:GuNuDoB:KaRI:PıRa

aldatıp, uzak bodunu öyle yaklaştırır imiş. Yaklaştırıp konduktan sonra kötü

:smr:rüyü:AJ:glib

:ŞiMRe:RÜYÖ:ADNa:GiLİB

:isik:rib:smr:ZMTROY:gisik:PL:ügd:gisik:eglib:ügd6

:İŞİK:RİB:ŞiMRe:ZAMTIROY:GİŞİK:PLa:ÜGDe:GİŞİK:EGLİB:EGDÜ

İyi bilgili kişiyi, iyi alp kişiyi yürütmez imiş. Bir kişi

:AHIBS:giçüs:smr:ZMDIQ:igt:eHiXsib:INDOB:IŞGO:RSLGY

:AÑıBaS:GİÇÜS:ŞiMRe:ZaMDIK:İGeT:EÑİKÜŞİB:INUDOB:IŞuGO:RaSLıÑaY

yanılsa soyuna, bodununa, çocuklarına kadar barındırmaz imiş. Tatlı sözüne,

:NDOB:Xrüt:gtlö:NDOB:Xrüt:süX:PRUTR:AGIsIG:KŞMy

:NuDOB:KÜRÜT:GüTLÖ:NuDOB:KÜRÜT:ŞÜKÖ:PuRUTRa:AÑISIGa:KaŞMıY

yumuşak ipeğine aldanıp çok Türk bodunu, öldün. Türk bodunu

:ntlgüt:şiy:YGOÇ:eyrb:Hkslö

:NüTLüGÖT:ŞIY:YaGOÇ:EYiReB:ÑiKiSLÖ

öleceksin. Güney'de Çoğay ormanına, Tögültün

:aC:isik:GF:AJ:gkslö:NDOB:Xrüt:rsit:niYNOq:IZY7

:AÇNa:İŞİK:GıNYa:ADNa:GiKiSLÖ:NuDOB:KÜRÜT:ReSİT:NIYaNOK:IZaY

ovasına konayım dersen, Türk bodunu öleceksin. Orada kötü kişi şöyle

:ügd:rsr:qGY:rürib:IG:KLBY:rsr:KRI:smr:RURUGŞOB

:ÜGDe:ReSRe:KuGaY:RÜRİB:IGa:KaLBaY:ReSRe:KaRI:ŞiMRe:RURUGŞOB

öğretir imiş:"Uzak(ta) isen kötü ipek verir, yakın(da) isen iyi

:LO:isik:Zmlib:glib:smr:RURUGŞOB:eC:pit:rürib:IG

:LO:İŞİK:ZeMLİB:GiLİB:ŞiMRe:RURUGŞOB:AÇNa:PİT:RÜRİB:IGa

ipek verir." deyip, öyle öğretir imiş. Bilgi bilmez kişi o

:gtlö:işik:şkö:PRB:URGY:PL:GBS

:GüTLÖ:İŞİK:ŞüKÖ:PıRaB:URuGaY:PıLa:GıBaS

sözü alıp (inanıp) yakın(ın)a gidip çok kişi öldün(üz).

:PRLO:riy:nkütö:ns:içtlö:NDOB:Xrüt:RSRB:ürgry:LO8

:PuRuLO:RİY:NeKÜTÖ:NeS:İÇeTLÖ:NuDOB:KÜRÜT:RaSRaB:ÜReGRiY:LO

O yerlere gidersen, Türk bodunu öleceksin. Ötüken yerinde oturup

:li:ügHb:RSRLO:Şıy:nXtö:qY:GHUB:Hn:RSI:şkrit:ŞKR

:Lİ:ÜGÑeB:RaSRuLO:ŞIY:NeKÜTÖ:KoY:GuÑUB:ÑeN:RaSI:ŞiKRİT:ŞıKRa

katar, gezgin gönderirsen, neyin, tasan yok (olmaz). Ötüken ormanını sonsuz il

:KSOT:KsÇA:ns:KKRqT:NDOB:Xrüt:ns:IÇTRLO:ATUT

:KıSOT:KıSÇA:NeS:KaKRuKOT:NuDOB:KÜRÜT:NeS:IÇaTRuLO:ATUT

tutarak oturacaksın. Türk bodunu, toksan açlığı, tokluğu

:NHGJ:ns:Zmö:KsÇA:RSDOT:rib:ns:Zmö

:NıÑıGaTNa:NeS:ZeMÖ:KıSÇA:RaSDOT:RİB:NeS:ZeMÖ

düşünmezsin. Bir doyarsan açlığı düşünmezsin. Öyle olduğun

:POK:GDRB:UYS:riy:niTML:niBS:NHNGK:şmdgi:nüçü9

:POK:GıDRaB:UYaS:RİY:NITaMLa:NIBaS:NıÑıNaGaK:ŞiMDiGİ:NÜÇÜ

için düzenlemiş kağanının sözünü almadan her yere gittin. Hep

:ülü:UROT:Poq:UYS:riy:ışmLK:AJ:GTLR:GJKL:AJ

:ÜLÖ:UROT:POK:UYaS:RİY:IŞıMLaK:ADNa:GıTLıRa:GıTNıKLa:ADNa

oralarda yittin, yok oldun. Orada kalanlar her yere hep incelerek, ölerek

:nüçü:RB:MTUq:mZö:nüçü:niqDKLRY:irHt:gtr:ROYROY

:NÜÇÜ:RaB:MuTUK:MüZÖ:NÜÇÜ:NIKUDaKıLRaY:İRÑeT:GiTRe:RUYıROY

yürüyor idiler. Teñri buyurduğu için, kendimin kutu var olduğu için

:PRLO:NGK:MTRLO:NGK

:PuRuLO:NaGaK:MuTRuLO:NaGaK

kağan oturdum. Kağan oturunca

:Z:MVIK:YB:GNDOB:FGIÇ:MDTRBUq:Poq:GNDOB:FGIÇ:qY10

:Za:MıDLIK:YaB:GuNuDOB:NYaGIÇ:MıDTaRBUK:POK:GuNuDOB:NYaGIÇ:KOY

yok yoksul bodunu hep toplattım. Yoksul bodunu varlıklı kıldım. Az

:Xrüt:UG:RB:dgi:ADMBS:UB:UZ:MVIK:şüX:GNDOB

:KÜRÜT:UG:RaB:DiGİ:ADMıBaS:UB:UZa:MıDLIK:ŞÜKÖ:GuNuDOB

bodunu çok kıldım. Yoksa bu sözümde yalan var mı? Türk

:NHKSTUT:li:prit:NDOB:Xrüt:Hdis:INUB:NDOB:rlgb

:NıÑıKıSTUT:Lİ:PiRİT:NuDOB:KÜRÜT:ÑiDİŞe:INUB:NuDOB:ReLGeB

beğleri, bodunu, bunu işitin:Türk bodununu toplayıp il tutacağını

:emy:nHkslö:PLHY:MTRU:AJUB

:EMiY:NiÑiKiSLÖ:PıLıÑaY:MuTRU:ADNUB

burada söyledim. Yanılıp öleceğini yine

:RH:MTRU:AKŞT:ügHb:rsr:MBS:Hn:Hn:MTRU:AJUB11

:RaÑa:MuTRU:AKŞaT:ÜGÑeB:ReSRe:MıBaS:ÑeN:ÑeN:MuTRU:ADNUB

burada yazdım. Nice nice sözüm varsa sonsuz taşa yazdım. Onu

:rlgb:emgrük:ekdöb:rlgb:NDOB:ITM:Xrüt:Hlib:ürök

:ReLGeB:EMGüRÖK:EKDÖB:ReLGeB:NuDOB:ITMa:KÜRÜT:ÑiLİB:ÜRÖK

görüp bilin. Türk'ün şimdiki bodunu, beğleri, bu çağda buyruğumdaki beğler

:AJGK:ÇGBT:...MDTIQOT:ŞT:ügHb:nm:Zis:IÇVHY:üg

:ADNaGaK:ÇaGBaT:... MıDTıKOT:ŞaT:ÜGÑeB:NeM:ZİS:IÇaTLıÑaY:ÜG

(olarak) mi yanılacaksınız? Ben sonsuz taş dokuttum. ... Çin kağanından

:IDMIs:NMBS:Hnm:mtZdb:mtrülk:içZdb

:IDaMIS:NıMıBaS:ÑiNeM:MiTeZiDeB:MüTRÜLeK:İÇZiDeB

süsleyici getirdim. Süslettim. Benim sözümü kırmadı.

:MTRUTRY:KRB:GICD:RH:ITI:giçZdb:ikrçi:HNGK:ÇGBT12

:MuTRUTaRaY:KRaB:GIÇNıDa:RaÑa:ITI:GİÇZiDeB:İKeRÇİ:ÑıNaGaK:ÇaGBaT

Çin kağanı, buyruğundaki süscüyü gönderdi. Ona eşsiz (bir) bark yaptırdım.

:iktlHük:MDTIKUT:ŞT:MTRUTRU:Zdb:GıCD:niŞT:niçi

:İKeTLüÑÖK:MıDTIKOT:ŞaT:MuTRUTRU:ZiDeB:GIÇNıDa:NIŞaT:NİÇİ

İçine dışına görülmemiş süs(ler) vurdurdum. Taş yazdırdım. Gönüldeki

:ürük:INUB:igt:AHITT:AHILGO:HO:NO:...LO:MTRUTRU:NMBS

:ÜRÖK:INUB:İGeT:AÑITaT:AÑILGO:ÑO:NO:...LO:MuTRUTRU:NıMıBaS

sözümü vurdurdum. Ol... On Oñ oğluna, yabancıya kadar bunu görüp

:ŞT:ügHb:Hlib

:ŞaT:ÜGÑeB:ÑiLİB

bilin. Sonsuz taş

:gr:aC:rsri:etry:gir:IKT:M..:aC:rsr:li... UB:MDTIqT13

:GiRe:AÇNa:ReSRİ:ETRiY:GİRe:IKaT:M..:AÇNa:ReSRe:Lİ...UB:MıDTIKOT

dokuttum. Bu... il ise şöyle ...m. Daha erişilir yerde ise ona erişilir

:ŞT:LO:Hlib:aC:prök:IN:mditib:MDTIqT:ŞT:ügHb:etry

:ŞaT:LO:ÑiLİB:AÇNa:PüRÖK:INa:MiDDiTİB:MıDTIKOT:ŞaT:ÜGÑeB:ETRiY

yerde sonsuz taş dokuttum, yazdırdım. Onu görüp öylece bilin. O taş

:ngitGLOY:isiT:emgtib:gtib:UB:MD...

:NiGİTGULOY:ISITa:EMGiTİB:GiTİB:UB:MıD...

...dım. Bu yazıyı yazan:Yeğeni Yoluğ Tigin.

bilgilerini (kötülüklerini) o çağda düşünür imiş.

KÖL TİGİN BEÑGÜ TAŞI... 2. yüz. (DOĞU YÜZÜ) 40 dizi...

:ILGO:isik:AR:nik:ADqJLIK:ry:ZGY:ARS:irHt:kök:eZü1

:ILGO:İŞİK:ARa:NİKi:ADKUDNıLIK:ReY:ZıGaY:ARSa:İRÑeT:KÖK:EZÜ

Üstte kök Teñri aşağıda yağız yer yaratıldığında ikisi arasında kişi oğlu

:imtsi:NGK:NMUB:MAP:miç:EZü:AJILGO:isik:sMNLIK

:İMeTSİ:NaGaK:NıMUB:MAPa:MİÇe:EZÜ:ADNıLGO:İŞİK:ŞıMNıLIK

kılınmış. Kişi oğlunun da üstüne atam, babam Bumın Kağan, İstemi

:ATUT:nisürüt:nili:HNDUB:Xrüt:NPRLO:şmRLO:NGK

:ATUT:NİSÜRÖT:NİLİ:ÑıNuDOB:KÜRÜT:NaPıRuLO:ŞıMRuLO:NaGaK

Kağan oturmuş. Oturunca Türk bodununun ilini, töresini düzenleyi

:smrib:iti:smrib

:ŞiMRİB:İTİ:ŞiMRİB

vermiş, edi vermiş.

:IKDHLOB:tröt:nplüs:üs:smr:IGY:POK:HLOB:tröt2

:IKaDÑuLOB:TRÖT:NePiLÜS:ÜS:ŞiMRe:IGaY:POK:ÑıLOB:TRÖT

Dört yan hep yağı imiş. Ordu salınca dört yandaki

:gglZit:smrJXy:GGLŞB:smLıK:ZB:POK:smL:POK:GNDOB

:GiGiLZİT:ŞiMRüDNüKÜY:GıGıLŞaB:ŞıMLIK:ZaB:POK:ŞıMLa:KOP:GıNuDOB

bodunu hep almış, hep buyruğunda kılmış. Başlıyı eğdirmiş, dizliyi

:igt:AKGPKRMt:ürik:igt:AKŞIy:NKRDK:ürgli:smrüküs

:İGeT:AKGıPaKRiMeT:ÜRİK:İGeT:AKŞİY:NaKRıDaK:ÜReGLİ:ŞiMRÜKÖS

çöktürmüş. Doğu'da Kadırkan ormanına kadar, Batı'da Demirkapı'ya kadar

:...AR:nik:smRJOq

:...ARa:NİKi:ŞıMRuDNOK

kondurmuş. İkisinin arasına...

:PL:smr:NGK:eglib:smr:RURLO:AC:Xrüt:köX:ZSKO:idi3

:PLa:ŞiMRe:NaGaK:EGLİB:ŞiMRe:RURuLO:AÇNa:KÜRÜT:KÖK:ZuSKO:İDİ

iyice düzensiz gök Türk öylece oturur imiş. Bilge kağan imiş. Alp

:irlgb:Cr:smr:PL:Cr:smr:eglib:amy:ıqRYUB:smr:NGK

:İReLGeB:ÇNiRe:ŞiMRe:PLa:ÇNiRe:ŞiMRe:EGLİB:EMiY:IKURYUB:ŞiMRe:NaGaK

kağan imiş. Buyruğu bile bilge imiş beliğ, alp imiş beliğ. Beğleri

:Cr:smTUT:AC:gli:nüçü:IN:smr:Züt:emy:INDUB:emy

:ÇNiRe:ŞıMTUT:AÇNa:GiLİ:NÜÇÜ:INa:ŞiMRe:ZÜT:EMiY:INuDOB:EMiY

bile, bodunu bile düz imiş. Onun için ili öyle tutmuş beliğ.

:AC:iZö:smti:gürüt:PTUT:gli

:AÇNa:İZÖ:ŞiMTİ:GÜRÖT:PıTUT:GiLİ

İli tutup töre düzenlemiş. Kendisi öylece 

:içküb:IDKSGUT:nüX:irHü:IÇTGIs:IÇGUY:smLOB:kgrk4

:İLKÖB:ADKıSGOT:NÜK:ERÑÖ:IÇTıGIS:IÇGOY:ŞıMLOB:KeGReK

ölümü bulmuş. Yasçı, ağlayıcı, Doğu'da, gün doğusunda Böklü

:RTTZTU:NKIRUqçü:ZKRIQ:MRUP:RP:tüpüt:ÇGBT:lglüç

:RaTaTZuTO:NaKIRUKÇÜ:ZıKRIK:MuRUP:RaPa:TÜPÜT:ÇaGBaT:LiGüLÖÇ

Çül'lü İl, Çin, Tibet, Apar, Rum, Kırgız, Üç Kurıkan, Otuz Tatar,

:glük:GJ:smaLGUY:smaTGIS:nplk:NDOB:ACUB:IBTT:FTIQ

:GüLÜK:GaTNa:ŞıMALGOY:ŞıMATGIS:NePİLeK:NoDUB:AÇNUB:IBaTaT:NYaTIK

Kıtayn, Tatabı, bunca bodun gelerek ağlamış, yaslanmış. Öyle ünlü

:NGK:isini:ersik:AJ:smr:NGK

:NaGaK:İSİNİ:ERSİK:ADNa:ŞiMRe:NaGAK

kağan imiş. Ondan sonra kardeşi kağan

:nisiç:isini:ersik:AJ:Cr:smLoB:NGK:ITILGO:Cr:smLOB5

:NİSİÇe:İSİNİ:ERSİK:ADNa:ÇNiRe:ŞıMLOB:NaGaK:ITILGO:ÇNiRe:ŞıMLOB

olmuş beliğ. Oğulları kağan olmuş beliğ. Ondan sonra kardeşi, ağabeyi

:NGK:Zisglib:Cr:qDmNLIK:gt:niHK:ILGO:Cr:qDmNLIK:gt

:NaGaK:ZİSGiLİB:ÇNiRe:KUDaMNıLIK:GeT:NIÑaK:ILGO:ÇNiRe:KUDaMNıLIK:GeT

gibi kılınmadığından, oğlu babası gibi kılınmadığından, bilgisiz kağan

:Cr:Zsglib:emy:IqKYUB:Cr:smRLO:NGK:KLBY:Cr:smRLO

:ÇNiRe:ZiSGiLİB:EMiY:IKURYUB:ÇNiRe:ŞıMRuLO:NaGaK:KaLBaY:ÇNiRe:ŞıMRuLO

oturmuş beliğ. Kötü kağan oturmuş beliğ. Buyruğu yine bilgisiz(miş) beliğ,

:Cr:smr:KLBY

:ÇNiRe:ŞiMRe:KaLBaY

kötü imiş beliğ.

:glrük:niglbt:NDOB:ÇGBT:nüçü:ZsZüt:INDOB:irlgb6

:GüLRÜK:NİGiLBeT:NuDOB:ÇaGBaT:NÜÇÜ:ZüSZÜT:INuDOB:İReLGeB

Beğleri, bodunu eğri (olduğu) için, Çin bodunu alcı, kandırıcı (olduğu)

:nüçü:niXtrüsHik:iliç:ilni:nüçü:nisiçKmR:nüçü

:NÜÇÜ:NİKÜTRÜŞÑİK:İLİÇe:İLiNİ:NÜÇÜ:NISIÇKaMRa:NÜÇÜ

için, aldatıcı (olduğu) için, kardeşi ağabeye düşürdüğü için,

:Xdlli:NDOB:Xrüt:nÜÇÜ:niqTRUŞHOY:GILNDOB:ilgb

:KÜDeLLİ:NuDOB:KÜRÜT:NÜÇÜ:NIKUTRUŞÑOY:GILNuDOB:İLGeB

beğle bodunu çekiştirdiği için, Türk bodunu, illediği

:smDı:UNGÇI:nili

:ŞıMDI:UNıGÇI:NİLİ

ilini elden çıkarmış, 

:IRU:klgb:AKNDOB:ÇGBT:sMDI:ürtiy:NINGK:qDLNGK7

:IRU:KiLGeB:AKNuDOB:ÇaGBaT:ŞıMDI:ÜRüTİY:NINaGaK:KUDaLNaGaK

kağanladığı kağanını yitiri vermiş. Çin bodununa beğlik er

:rlgb:Xrüt:IVUB:Hök:nLGu:ZıQ:klis:IVUB:LUK:niLGU

:ReLGeB:KÜRÜT:IDLOB:ÑÜK:NıLGO:ZIK:KiLİŞi:IDLOB:LUK:NILGO

oğlanı kul oldu, kadınlık kız oğlanı odalık oldu. Türk beğleri

:ÇGBT:NPTUT:nıTa:ÇGBT:rlgb:IGÇGBT:ITI:nıTa:Xrüt

:ÇaGBaT:NaPuTUT:NITA:ÇaGBaT:ReLGeB:IGÇaGBaT:ITI:NITA:KÜRÜT

Türk adını attı. Çinli beğlercesine Çin adını tutarak, Çin

:AKNGK

:AKNaGaK

kağanına

:ADKSGOT:nüX:ürgli:smrib:gçük:gsi:Lıy:gl:sMrük8

:ADKuSGOT:NÜK:ÜReGLİ:ŞiMRİB:GiÇÜK:GiŞİ:LIY:GiLe:ŞiMRÖK

kapılmış. Elli yıl işini gücünü vermiş. Doğu'da, gün doğusunda

:igt:AKGPKrmt:URGRUq:smrib:üylüs:igt:AKNGK:ilküb

:İGeT:AKGıPaKRiMeT:URaGıRUK:ŞiMRİB:ÜYeLÜS:İGeT:AKNaGaK:İLKÖB

Bökli kağana kadar ordulayı vermiş. Batı'da Demirkapı'ya kadar

:smrib:IL:nisürüt:nili:AKNGK:ÇGBT:smrib:üylüs

:ŞiMRİB:ILa:NİSÜRÖT:NİLİ:AKNaGaK:ÇaGBaT:ŞiMRİB:ÜYeLÜS

ordulayı vermiş. Çin kağanına ilini, töresini alı vermiş.

:GMK:ARK:Xrüt

:GaMaK:ARaK:KÜRÜT

:ekmk:INK:ITM:mli:mtr:NDOB:glli:smit:aC:NDOB9

:EKMiK:INaK:ITMı:MiLİ:MiTRe:NuDOB:GiLLİ:ŞiMİT:AÇNa:NuDOB

bodunu şöyle demiş:"İlli bodun idim. İlim şimdi hani? Kime

:INK:MNGK:mtr:NDOB:GLNGK:smr:rit:nmRUNGZK:gli

:INaK:MıNaGaK:MiTRe:NuDOB:GıLNaGaK:ŞiMRe:RİT:NeMRUNaGZaK:GiLİ

ili kazanırım" der imiş. "Kağanlı bodun idim. Kağanım hani?

:ÇGBT:pit:AC:smr:rit:nmrürib:gçük:gsi:AKNGK:en

:ÇaGBaT:PİT:AÇNa:ŞiMRe:RİT:NeMRÜREB:GüÇÜK:GiŞİ:AKNaGaK:EN

Ne kağana işi gücü veririm." der imiş. Böyle deyip Çin

:sMLOB:IGY:AKNGK

:ŞıMLOB:IGaY:AKNaGaK

kağanına yağı olmuş.

:gçük:gsi:aCuB:smkçi:NY:qDMU:UNUTRY:ünti:PLUB:IGY10

:GüÇÜK:GiŞİ:AÇNUB:ŞiMKiÇİ:ANaY:KUDaMU:UNUTaRaY:ÜNiTİ:PuLOB:IGaY

Yağı olup, kendini derleyip toparlamadığından yine tutsaklaşmış. Bunca işi güçü

:rit:niYTRSGRO:niyrülü:NDOB:Xrüt:ITMNKS:ürgXtrib

:RİT:NIYaTaRıSGuRU:NİYeRÜLÖ:NuDOB:KÜRÜT:ITaMNıKaS:ÜReGKÜTRİB

verdiğini düşünmeden Türk bodununu öldüreyim, kazıyayım der

:iriy:qDı:XRÜt:ısırHt:Xrüt:eZü:smr:RIRB:UDKUY:smr

:İRİY:KUDI:KÜRÜT:İSİRÑeT:KÜRÜT:EZÜ:ŞiMRe:RIRaB:UDaKUY:ŞiMRe

imiş. Yok olmaya varır imiş. Üstte Türk Teñrisi, Türk kutlu yerini,

:NDUB:nyit:NUZMLUB:qoY:NDOB:Xrüt:smt:AC:IBUS11

:NuDOB:NiYİT:NUZaMLOB:KOY:NuDOB:KÜRÜT:ŞiMTi:AÇNa:IBUS

 suyunu öyle düzenlemiş. Türk bodunu yok olmasın diye, bodun olsun

:GNUTK:eglibli:mgü:GNGK:srtli:MHK:nyit:NUÇLUB

:GıNUTaK:EGLİBLİ:MüGÖ:GıNaGaK:ŞiReTLİ:MıÑaK:NiYİT:NUÇLOB

 diye babam İlteriş Kağan'ı, anam İlbilge Kadın'ı

:NGK:MHK:Cr:smrütük:ürgüy:PTUT:eJispöt:irHt

:NaGaK:MıÑaK:ÇNiRe:ŞiMRÜTÖK:ÜReGÜY:PuTUT:EDNİSüPÖT:İRÑeT

 göğün tepesinde tutup yukarı kaldırmış beliğ. Babam kağan

:ARŞT:smkşT:nr:imrgyitiy

:ARŞaT:ŞıMKıŞaT:NiRe:İMRiGiYİTİY

onyedi erle dışarılamış. "Dışarı

:plrit:smni:IKDGT:smQGT:IKDQLB:pds:ük:nyit:RUYRUY12

:PiLiRİT:ŞiMNİ:IkaDGaT:ŞıMKIGaT:IKaDKILaB:PiDiŞe:ÜK:NiYİT:ROYuROY

yürüyor" diye söz işitip kentteki dışarılamış, dağdakı inmiş. Dirilip

:isüs:NGK:MHK:nçü:Xtrib:çüX:irHt:smLoB:r:smty

:İSÜS:NaGaK:MıÑaK:NiÇÜ:KÜTRİB:ÇÜK:İRÑeT:ŞıMLOB:Re:ŞiMTeY

yetmiş er olmuş. Teñri güç verdiği için babam kağanın çerisi

:plüs:URGRUq:ürgli:smr:gt:Foq:ısıGY:smr:gt:iröb

:PeLÜS:URaGıRUK:ÜReGLİ:ŞiMRe:GeT:NYOK:ISIGaY:ŞiMRe:GeT:İRÖB

börü gibi imiş, yağısı koyun gibi imiş. Doğu'yu Batı'yı çerileyip

:IGMK:ŞMTRBOK:Şmrit

:IGaMaK:ŞıMTaRBUK:ŞiMRİT

derlemiş toparlamış. Hepsi

:GNDOB:smRSNGk:smrsl:PLOB:r:Zyity:smLoB:r:Zyity13

:GıNuDOB:ŞıMaRıSNaGaK:ŞiMeRiSLi:PıLOB:Re:ZüYİTeY:ŞıMLOB:Re:ZüYİTeY

yediyüz er olmuş. Yediyüz er olunca ilsizleşmiş, kağansızlaşmış bodunu,

:GNDOB:smNGçı:nüsürüt:Xrüt:GNDOB:sMDLOq:smdHük

:GıNuDOB:ŞıMNıGÇI:NÜSÜRÖT:KÜRÜT:GıNuDOB:ŞıMDaLUK:ŞiMDeÑÜK

odalıklaşmış, kullaşmış bodunu, Türk Töresi'ni bırakmış bodunu

:ŞUDRT:silüt:smRUGŞUB:smTRY:eCisürüt:mep:müç

:ŞUDRaT:SİLÖT:ŞıMRUGŞOB:ŞıMTaRaY:EÇNİSÜRÖT:MAPa:MÜÇe

atam, babam töresince yaratmış, yerleştirmiş. Tölis Tarduş

:smt:AJ:GNDOB

:ŞiMTi:ADNa:GıNuDOB

bodununu orada, düzeltmiş. 

:AYRIy:smr:IGY:NDOB:ÇGBT:eyrb:smrb:AJ:GDŞ:GUGBY14

:AYıRIY:ŞiMRe:IGaY:NuDOB:ÇaGBaT:EyiRiB:ŞiMRiB:ADNa:GıDaŞ:GUGBaY

Yabguyu, şadı orada vermiş. Güney'de Çin bodunu yağı imiş. Kuzey'de 

:NKIRUq:ZKRIQ:smr:IGY:NUDUB:ZGUZUqT:NGK:ZB

NaKIRUK:ZıKRIK:ŞiMRe:IGaY:NUDOB:ZuGOZUKOT:NaGaK:ZaB

Baz Kağan, Dokuz Oğuz bodunu yağı imiş. Kırgız, Kurıkan,

:...ACUB:NGK:MHK:smr:IGY:Puq:IBTT:FTIQ:RTTZTU

:...AÇNUB:NaGaK:MıÑaK:ŞiMRe:IGaY:POK:IBaTaT:NYaTIK:RaTaTZuTO

Otuz Tatar, Kıtayn, Tatabı hep yağı imiş. Babam kağan bunca...

:irHt:smsHüs:sHüs:imrgy:smlüs:ILOY:ity:IqTR:KRIQ15

:İRÑeT:ŞiMŞüÑÜS:ŞüÑÜS:İMRiGiY:ŞiMeLÜS:ILOY:İTeY:IKUTRa:KRIK

Kırkyedi yol ordu salmış, yirmi savaş savaşmış. Teñri

:ZB:GIGY:smTRSNGK:GGLNGK:smtrsl:gglli:müçü:qDKLRY

:ZaB:GIGaY:ŞıMTaRıSNaGaK:GıGıLNaGaK:ŞiMTeRiSLi:GiGiLLİ:NÜÇÜ:KUDaKıLRaY

istediği için illiyi ilsizleştirmiş, kağanlıyı kağansızlaştırmış, yağıyı buyruğuna

:gli:AC:NGK:MHK:smrüJküy:GGLŞB:smrüküs:gglZit:smlık

:GiLİ:AÇNa:NaGaK:MıÑaK:ŞiMRÜDNüKÜY:GıGıLŞaB:ŞiMRÜKÖS:GiGiLZİT:ŞiMLİK

kelmiş. Dizliye diz çöktürmüş, başlıya baş eğdirmiş. Babam kağan onca ili

:GNGK:ZB:UYLŞB:AKNGK:MHK:smRB:AÇU:PNGZK:gürüt16

:GıNaGaK:ZaB:UYaLŞaB:AKNaGaK:MıÑaK:ŞıMRaB:AÇU:PıNaGZaK:GÜRÖT

töreyi kazanıp ölü vermiş. Babam kağana ilkin Baz kağanı

:NGK:miç:ITRLO:NGK:miç:eZü:edürüt:LO:smkit:LBLB

:NaGaK:MİÇe:ITRuLO:NaGaK:MİÇe:EZÜ:EDÜRÖT:LO:ŞiMKİT:LaBLaB

balbal dikmiş. Töreye göre üste amcam kağan oturdu. Amcam kağan

:GIZ:IVQ:YB:GFGIÇ:itgi:idti:eçiy:GNDOB:Xrüt:NPRLO

:GIZa:IDLIK:YaB:GıYNaGIÇ:İTiGİ:İDTİ:EÇİY:GıNuDOB:KÜRÜT:NaPıRuLO

oturunca Türk bodununu yine düzenledi, doyurdu. Yoksulu bay kıldı. Azı

:IVQ:ŞÜX

:IDLIK:ŞÜKÖ

çok kıldı.

:mtr:DŞ:eZü:NDOB:ŞUDRT:MZü:ADqTRLO:NGK:miç17

:MiTRe:DaŞ:EZÜ:NuDOB:ŞUDRaT:MüZÖ:ADKUTRuLO:NaGaK:MİÇe

Amcam kağan oturduğunda Tarduş bodunu üzerine şad idim.

:igt:AKIZY:HUJŞ:Zgü:LŞY:ürgli:elrib:NGK:miç

:İGeT:AKIZaY:ÑUTNaŞ:ZüGÖ:LıŞaY:ÜReGLİ:ELRİB:NaGaK:MİÇe

Amcam kağan ile Doğu'da Yeşil Irmak, Şantuñ yazısına kadar

:aş:nmgük:Zmdlüs:igt:AKGPK:rmt:URGRUq:Zmdlüs

:AŞa:NeMGöK:ZiMiDeLÜS:İGeT:AKGıPaK:RiMeT:URaGıRUK:ZiMiDeLÜS

ordu saldık. Batı'da Demirkapı'ya kadar ordu saldık. Kögmen'den aşıp

:Zmdlüs:igt:eHiriy:ZKRIQ

:ZiMiDeLÜS:İGeT:EÑİRİY:ZıKRIK

Kırgız yerine kadar ordu saldık.

:gglli:ZmdşHüs:imrgyçü:Zmdlüs:ZTUşib:IGMK18

:GiGiLLİ:ZiMüDŞüÑÜS:İMRiGiYÇÜ:ZiMiDeLÜS:ZuTOŞİB:IGaMaK

Topluca yirmibeş (yol) ordu saldık. Onüç (yol) savaştık. İlliyi

:GGLŞB:Zmtrküs:gglZit:ZmDTRSNGK:GGLNGK:Zmdtrsli

:GıGıLŞaB:ZiMüTRüKÖS:GiGiLZİT:ZıMıDTaRıSNaGaK:GıGıLNaGaK:ZiMiDTeRiSLİ

ilsizleştirdik. Kağanlıyı kağansızlaştırdık. Dizliye diz çökerttik. Başlıya

:itr:ZMINDOB:ZmXrüt:NGK:sgrüt:ZmtrJüXy

:İTRe:ZıMINuDUB:ZiMüKÜRÜT:NaGAK:ŞiGRÜT:ZiMüTRüDNÜKÜY

baş eğdirttik. Türgiş kağanı Türk'ümüz, bodunumuz idi.

:nküdmlib:

:NiKÜDeMLİB

Bilemediği

:irlgb:IqRYUB:itlö:INGK:nüçü:nIqDLHY:eHZib:nüçü19

:İReLGeB:IKURYUB:İTLÖ:INaGaK:NÜÇÜ:NIKUDLıÑaY:EÑiZİB:NÜÇÜ

için, bize karşı yanıldığı için kağanı öldü. Buyruğu, beğleri

:smTUT:ZMAP:Zmüç:itrök:kgm:NDOB:q:NO:itlö:emy

:ŞıMTUT:ZıMAPa:ZiMÜÇe:İTRÖK:KeGMe:NuDOB:KO:NO:İTLÖ:EMiY

yine öldü. On Ok bodunu eziklik gördü. Atalarımızın tuttuğu

:.....:PTRY:pti:GNDOB:Z:nyit:NUZMLOB:Zsdi:BUS:riy

:.....:PıTaRaY:PiTİ:GıNuDOB:Za:NiYİT:NUZaMLOB:ZiSiDİ:BUS:RİY

yerler, sular ıssız olmasın diye Az bodununu eğitip, düzenleyip .....

:GUYCoq:mlHis:Zmtrib:Zib:AJOB:T:NGK:itr:gb:SRB20

:GUYuÇNOK:MiLiÑİS:ZiMiTRİB:ZİB:ADNUB:Ta:NaGaK:İTRe:GeB:SRaB

Bars Beğ idi. Kağan adını burada biz verdik. Kız kardeşim eceyi

:IVOB:Luq:Hük:INDOB:itlö:INGK:IVHY:iZö:Zmtrib

:IDLOB:LUK:ÑÜK:INuDOB:İTLÖ:INaGaK:IDLıÑaY:İZÖ:ZiMiTRİB

verdik. Kendisi yanıldı. Kağanı öldü. Bodunu odalık, kul oldu.

:GNDOB:ZKRIK:Z:nyit:NUZMLK:Zsdi:BUS:riy:nmgük

:GıNuDOB:ZıKRIK:Za:NiYİT:NUZaMLaK:ZiSiDİ:BUS:RİY:NeMGÖK

Kögmen yeri, suyu ıssız kalmasın diye Az, Kırgız budununu

:nili:.....:ZmdşHüs:Zmtlk:PTRY

:NİLİ:.....:ZüMüDŞüÑÜS:ZiMiTLeK:PıTaRaY

düzenleyip geldik. Savaştık. ..... ilini

:AC:GNDOB:AŞ:Gşy:NKRDK:ürgl:Zmtrib:ANY21

:AÇNa:GıNuDOB:AŞa:GıŞıY:NaKRıDaK:ÜReGLi:ZiMiTRİB:ANaY

yine verdik. Doğu'da Kadırkan ormanını aşıp bodunu öyle

:Xrüt:igt:AKNMRT:üHk:URGRUq:Zmdti:AC:ZMTRUJUq

:KÜRÜT:İGeT:AKNaMRaT:ÜÑeK:URaGıRUK:ZiMiDTİ:AÇNa:ZıMuTRUDNOK

düzenledik, öyle eğittik. Batı'da Keñü Tarman'a kadar Türk

:GLLUq:Luq:ekdö:Lo:Zmdt:AC:ZMTRJOq:AC:GNDOB

:GuLLUK:LUK:EKDÖ:LO:ZiMiDTi:AÇNa:ZıMuTRuDNOK:AÇNa:GıNuDOB

bodununu öyle kondurduk, öyle düzenledik. O çağda kul kullu

:Zmlib:nisiç:isini:itr:smLuB:GlHük:Hük:itr:smLuB

:ZeMLİB:NİSİÇe:İSİNİ:İTRe:ŞıMLOB:GiLÑÜK:ÑÜK:İTRe:ŞıMLOB

olmuş idi, odalık odalıklı olmuş idi. Kardeşi ağabeyini bilmez

:itr:Zmlib:niHK:ILGO:itr

:İTRe:ZeMLİB:NIÑaK:ILGO:İTRe

idi. Oğlu babasını bilmez idi.

:ZGO:Xrüt:itr:Zmürüt:Zml:smti:smNGZK:AC22

:ZuGO:KÜRÜT:İTRe:ZiMÜRÖT:ZiMiLİ:ŞiMTİ:ŞıMNaGZaK:AÇNa

Öyle kazanılmış, edilmiş ilimiz, töremiz vardı. Türk Oğuz

:rsmnlt:riy:ARS:RSMSB:irHt:eZü:Hds:NDOB:irlgb

:ReSeMNiLeT:RİY:ARSa:RaSaMSaB:İRÑeT:EZÜ:ÑiDiŞe:NuDOB:İReLGeB

beğleri, bodun, işitin:Üstte Teñri basmazsa, aşağıda yer delinmezse

:Xrüt:itr:IÇADU:ITTR:mk:nHürüt:nHl:NDOB:Xrüt

:KÜRÜT:İTRe:IÇADU:ITaTRa:MiK:NiÑÜRÖT:NiÑiLi:NuDOB:KÜRÜT

Türk bodunu, ilini, töreni kim bozabilir, yıkabilir? Türk

:ntr:NDOB

:NiTRe:NuDOB

bodunu, ürper,

:smRB:smr:AHNGK:eglib:smdgi:nüçü:nHügrük:nükü23

:ŞıMRaB:ŞiMRe:AÑıNaGaK:EGLİB:ŞiMDiGİ:NÜÇÜ:NiÑÜGeRÜK:NÜKÖ

uyan. Dik başlılığından, eğiten bilgili kağanına, bağımsız, bunsuz

:AFY:plk:NJK:GLKRY:gtrügik:KLBY:GVHY:üJk:eHl:ügd

:AYNaY:PiLeK:NıDNaK:GıLKaRaY:GüTRÜGİK:KaLBaY:GıDLıÑaY:ÜTNeK:EÑiLi:ÜGDe

iyi iline kendin yanıldın. Kötülük ettin. Pusatlı nereden gelip (seni) dağıtıp

:NDOB:ŞIY:nXtü:qDI:idtl:erüs:nplk:NJK:glgHÜs:idtl

:NuDOB:ŞIY:NeKÜTÖ:KUDI:İDTLi:ERÜS:NePiLeK:NıDNaK:GüLGüÑÜS:İDTLi

gönderdi. Süngülü nereden gelerek sürüp gönderdi. Kutlu Ötüken ormanının bodunu

:AMGIRB:ürgli:GDRB

:AMGIRaB:ÜReGLİ:GıDRaB

gitti. Doğu'ya gidenin

:Cr:LO:gügd:edriy:qDRB:GDRB:AMGIRB:URGIKUq:GDRB24

:ÇNiRe:LO:GÜGDe:EDRİY:KUDRaB:GıDRaB:AMGIRaB:URaGIRUK:GıDRaB

gitti. Batı'ya gidenin gitti. Gittiğin yerde iyiliğin oydu beliğ.

:Luq:HLGO:IRU:klgb:IDTY:AÇGT:HüXHüs:itrgüy:AÇBUS:GNK

:LUK:ÑuLGO:IRU:KiLGeB:IDTaY:AÇGaT:ÑÜKÜÑÜS:İTRüGÜY:AÇBUS:NıNaK

Kanın suca aktı. Kemiğin dağca yığıldı. Beğlik erkek oğlun kul

:NHIKLBY:nüçü:Xdmlib:IVOB:Hük:HLGO:ZIK:kls:IVOB

:NıÑIKaLBaY:NÜÇÜ:KÜDeMLİB:ILDOB:ÑÜK:ÑuLGO:ZIK:KiLiŞi:IDLOB

oldu. Kadınlık kız oğlun odalık oldu. Bilmediğin için, kötülük (ettiğin)

:IDRB:AÇU:NGK:miç:nüçü

:IDRaB:AÇU:NaGaK:MİÇe:NÜÇÜ

için amcam kağan ölüme vardı.

:isük:IT:GNDOB:Xrüt:mdkit:LBLB:GNGK:ZKRIQ:UYLŞB25

:İSÜK:ITa:GuNuDOB:KÜRÜT:MiDKİT:LaBLaB:GıNaGaK:ZıKRIK:UyaLŞaB

İlkin Kırgız kağanını balbal diktim. Türk bodununun adı sanı

:şmrtük:GNUTK:mgö:GNGK:MHK:nyit:nUZMLOB:qY

:ŞüMRüTÖK:GuNUTaK:MüGÖ:GıNaGaK:MıÑaK:NiYİT:NUZaMLOB:KOY

yok olmasın diye babam kağanı, anam katunu yücelten

:nUZMLOB:qY:isük:IT:NDOB:Xrüt:irHt:emgrib:li:irHt

:NUZaMLOB:KOY:İSÜK:ITa:NuDOB:KÜRÜT:İRÑeT:EMGiRİB:Lİ:İRÑeT

Teñri, il veren Teñri, Türk bodununun adı, sanı yok olmasın

:irHt:LO:nMZü:nyit

:İRÑeT:LO:NüMüZÖ:NiYİT

diye, beni o Teñri

:ZSŞ:erçi:MDMRLO:AKNDOB:GsLİy:Hn:Cr:IDTRLO:NGK26

:ZıSŞa:ERÇİ:MıDaMRuLO:AKNuDOB:GıSLIY:ÑeN:ÇNiRe:IDTRuLO:NaGaK

kağan oturttu beliğ. Varlıklı, bay bodun üstüne oturmadım. İçi aşsız,

:ngitlök:mni:MTRLO:EZÜ:AJDOB:KLBY:ZBY:ZSNOT:ARŞT

:NiGİTLÖK:MiNİ:MuTRuLO:EZÜ:ADNuDOB:KaLBaY:ZıBaY:ZuSNOT:ARŞaT

dışı giyimsiz, düşkün, kötü bodunun üstüne oturdum. Kardeşim Köl Tigin

:qY:isük:IT:NDOB:smNGZK:Zmç:ZMHK:ZmdşlZüs:elrib

:KOY:İSÜK:ITa:NuDOB:ŞıMNaGZaK:ZiMiÇe:ZıMıÑaK:ZiMiDŞeLZÖS:ELRİB

ile konuştuk. Babamızın, amcamızın kazandığı bodunun adı sanı yok

:nUZMLOB

:NUZaMLOB

olmasın

:MDMRLO:Ztnük:MDMDU:nüt:nüçü:NDOB:Xrüt:nyit27

:MıDaMRuLO:ZüTNÜK:MıDaMuDU:NÜT:NÜÇÜ:NuDOB:KÜRÜT:NiYİT

diye Türk bodunu için gece uyumadım, gündüz oturmadım.

:MJGZK:ütiy:ülö:elrib:DŞ:ik:elrib:ngitlök:mni

:MıDNaGZaK:ÜTİY:ÜLÖ:ELRİB:DaŞ:İKi:ELRİB:NiGİTLÖK:MiNİ

Kardeşim Köl Tigin ile, iki şad ile öle bite kazandım.

:NGK:mZö:nm:MDMLIK:BUS:TO:GNDOB:ikrib:PNGZK:AC

:NaGaK:MüZÖ:NeM:MıDaMLIK:BUS:TO:GuNuDOB:İKiRİB:PıNaGZaK:AÇNa

Öyle kazanıp bütün bodunu od, su yapmadım. Ben kendim kağan

:UYS:riy:AMqTRLO

:UYaS:RİY:AMuKUTRuLO

oturduğumda her yere

:GNDOB:itlk:ANY:NHLY:NGDY:ütiy:ülö:NDOB:ŞMRB28

:GıNuDOB:İTLeK:ANaY:NıÑıLaY:NıGaDaY:ÜTİY:ÜLÖ:NuDOB:ŞıMRaB

gitmiş bodun öle bite, yayan çıplak dönüp geldi. Bodunu

:IBTT:FTIQ:ürgli:APT:NDOB:ZGO:URGRIy:nyit:niydgi

:IBaTaT:NYaTIK:ÜReGLİ:APaT:NuDOB:ZuGO:URaGıRIY:NiYİT:NİYeDiGİ

düzenliyeyim diye Kuzey'de Oğuz bodunu üstüne, Doğu'da Kıtayn, Tatabı

:mdlüs:imrgy:ik:üs:GLU:APT:ÇGBT:ürgrib:APT:NDOB

:MiDeLÜS:İMRiGiY:İKi:ÜS:GuLU:APaT:ÇaGBaT:ÜReGiRİB:APaT:NuDOB

bodunu üstüne, Güney'de Çin üstüne büyük orduyu oniki (kez) saldım.

:AJ:mdsHüs

:ADNa:MüDŞüÑÜS

Savaştım. Ondan

:nüçü:RB:mgülü:nçü:RB:MTUq:UZKLRY:irHt:ersik29

:NÜÇÜ:RaB:MüGÜLÜ:NüÇÜ:RaB:MuTUK:UZaKıLRaY:İRÑeT:ERSİK

sonra Teñri bağışladığı, kutum var (olduğu) için, gücüm var (olduğu) için

:FGIÇ:GLNOT:GNDOB:HLY:mtgi:ürgrit:GNDOB:içtlö

:NYaGIÇ:GıLNOT:GuNuDOB:ÑıLaY:MiTiGİ:ÜRüGRİT:GuNuDOB:İÇeTLÖ

ölecek bodunu diriltip besledim. Çıplak bodunu giydirdim. Yoksul

:RGI:edgll:RGI:MTLIK:şkö:GNDOB:Z:MVIK:YB:GNDOB

:RaGI:EDGiLLi:RaGI:MıTLIK:ŞüKÖ:GuNuDOB:Za:MıDLIK:YaB:GuNuDOB

bodunu varlıklı kıldım. Az bodunu çok kıldım. Değerli illiden, değerli

:IKDHLOB:tröt:MVIK:giy:ADGLNGK

:IKaDÑuLUB:TRÖT:MıDLIK:GİY:ADGıLNaGaK

kağanlıdan iyi kıldım. Dört yandaki

itrök:AHM:Poq:MVIK:ZısGY:MVIK:ZB:POK:ADGLNGK30

:İTRÖK:AÑaM:POK:MıDLIK:ZISıGaY:MıDLIK:ZaB:POK:GuNuDOB

bodunu hep buyruğumda kıldım, yağısız kıldım. Hep bana sığındı(lar).

:ngitlök:mni:PNGZK:gürüt:ACUB:rürib:gçük:gsi

:NiGİTLÖK:MiNİ:PıNaGZaK:GÜRÖT:AÇNUB:RÜRİB:GüÇÜK:GiŞİ

İşi gücü verir oldu(lar). Bunca töreyi kazanıp kardeşim Köl Tigin'in

:ngitlök:mni:ADqDÇU:NGK:MHK:IVOB:kgrk:eC:iZü

:NiGİTLÖK:MiNİ:ADKUDÇU:NaGaK:MıÑaK:IDLOB:KeGReK:AÇNa:İZÖ

kendisi öylece ölümü buldu. Babam kağan öldüğünde kardeşim Köl Tigin

:.....:ITLK:ADŞY:itiy

:.....:ITLaK:ADŞaY:İTİY

yedi yaşında kaldı. ..... .

:IVLOB:T:r:ngitlök:mni:AHTUq:NUTK:mgö:gt:YMU31

:IDLOB:Ta:Re:NiGİTLÖK:MiNİ:AÑıTUK:NUTaK:MüGÖ:GeT:YaMU

Umay gibi anam kadın kutunda kardeşim Köl Tigin er adını aldı.

:IJGZK:AC:nisürüt:nili:NGK:miç:AHIŞY:imrgy:ITL

:IDNaGZaK:AÇNa:NİSÜRÖT:NİLİ:NaGaK:MİÇe:AÑIŞaY:İMRiGiY:ITLa

Onaltı yaşında amcam kağanın ilini, töresini şöyle kazandı:

:sib:qTuT:Ho:ÇGBT:ZMDZOB:Zmdlüs:APT:KDGUS:BUÇ:ITL

:ŞİB:KUTUT:ÑO:ÇaGBaT:ZuMuDZOB:ZiMiDeLÜS:APaT:KaDGUS:BUÇ:ITLa

Altı Çub Soğdak üstüne ordu saldık, bozduk. Çin Oñ paşası beş

:ZmdşHüs:itlk:üs:nmüt

:ZüMüDŞüÑÜS:İTLeK:ÜS:NeMÜT

tümen orduyla geldi. Savaştık.

:GLKRY:niçRUY:qTUT:HO:idgt:UYLPO:NGDY:ngitlök32

:GıLKaRaY:NİÇRUY:KuTUT:ÑO:İDGeT:UYaLPO:NıGaDaY:NiGİTLÖK

Köl Tigin yayan boğa gibi (yağıya) erişti. Oñ paşasının kayın-kardeşinin pusatlı

:ZMDŞIK:qY:AJ:güs:LO:IDLUC:AKNGK:IDGLKRY:IDTUT:ngl

:ZıMıDŞIK:KOY:ADNa:GÜS:LO:IDaLUÇNa:AKNaGaK:IDGıLKaRaY:IDTUT:NiGiLe

elini tuttu. Pusatıyla kağana iletti. O orduyu orada yok kıldık.

:HRUÇ:NKDT:ikl:H:ZmdşHüs:eknüHs:AÇÇ:AHIŞY:ZTO:rib

:ÑuROÇ:NıKıDaT:İKLi:Ñe:ZiMiDŞüÑÜS:EKNÜÑeS:AÇaÇ:AÑIŞaY:ZuTO:RİB

Yirmibir yaşında Çaça paşasıyla savaştık. İlk önce Tadık'ın, Çorun (adlı)

:AJ:T:L:idgt:pnib:GT:ZUB

:ADNa:Ta:Lo:İDGeT:PiNİB:GıTa:ZOB

boz atına binip (yağıya) erişti. O at orada

:AJ:T:LO:idgt:pnib:GT:ZUB:RTMY:ARBŞI:itnik:itlö33

:ADNa:Ta:LO:İDGeT:PiNİB:GıTa:ZOB:RaTMaY:ARaBŞI:İTNİKi:İTLÖ

öldü. İkincisinde, Işbara Yamtar (adlı) boz ata binip (yağıya) erişti. O at orada

:LO:pnib:T:GROT:glmdk:Hgb:glis:ngy:Cçü:itlö

:LO:İDGeT:PiNİB:Ta:GuROT:GiLMiDiK:ÑiGeB:GiLİS:NeGeY:ÇnüÇÜ:İTLÖ

öldü. Üçüncüsünde Yeğen Silig Beğ'in giyimli doru atına binip yağıya erişti. O

:eHZiy:ITRU:Nuq:qTR:Züy:AJISMLY:AJIKRY:itlö:AJ:T

:EÑiZİY:ITRU:NUKO:KUTRa:ZÜY:ADNISaMLaY:ADNIKıRaY:İTLÖ:ADNa:Ta

at orada öldü. Kalkanına, giyimine yüzden artık ok vurdu. Yüzüne,

:idmrgt:rib:AHIŞB

:İdeMRiGeT:RİB:AÑIŞaB

başına biri (bile) deymedi.

:qY:AJ:güs:LO:Zisrilib:POK:rlgb:Xrüt:niXdgt34

:KOY:ADNa:GÜS:LO:ZİSRİLİB:POK:ReLGeB:KÜRÜT:NİKÜDKeT

Bu akınları Türk beğleri, hep bilirsiniz. O orduyu orada yok

:IN:IVOB:IGY:nkri:GLU:UqRYB:ry:ersik:AJ:ZMDŞK

:INa:IDLOB:IGaY:NiKRİ:GuLU:UKRıYaB:ReY:ERSİK:ADNa:ZıMıDŞıK

kıldık. Ondan sonra Yer Bayırku'lu Uluğ İrkin yağı oldu. Onu

:nr:AFQZ:nkri:GLU:ZMDZOB:etlök:NUGRY:igrüt:PFY

:NiRe:ANYIKZa:NiKRİ:GuLU:ZuMuDZOB:ETLÖK:NUGRaY:İGRÜT:PıNYaY

dağıtıp Türgi Yargun gölünde bozduk. Uluğ İrkin azıcık erle

:ZTO:ITL:ngitlök:IDRB:pZt

:ZuTO:ITLa:NiGİTLÖK:IDRaB:PiZeT

kaçıp gitti. Köl Tigin yirmialtı

:npküs:GRK:IMTB:güHüs:Zmdlüs:APT:ZKRIQ:AHIŞY35

:NePiKÖS:GıRaK:IMıTaB:GÜÑÜS:ZiMiDeLÜS:APaT:ZıKRIK:AÑIŞaY

 yaşında (iken) Kırgız'a doğru ordu saldık. Mızrak batımı karı sökerek,

:ZMDSB:ADO:GNDOB:ZKRIQ:PIROY:AGOT:GŞIy:nmgük

:ZıMıDSaB:ADU:GuNuDOB:ZıKRIK:PIROY:AGOT:GıŞIY:NeMGÖK

 Kögmen ormanını aşıp yürüyerek Kırgız budununu uykusunda bastık.

:K:HNUqRYB:ngitlök:ZmdşHüs:ADŞIy:AHOS:elrib:niNGK

:Ka:ÑuNUKRıYaB:NiGİTLÖK:ZüMüDŞüÑÜS:ADŞIY:AÑUS:ELRİB:NıNaGaK

 Kağanı ile Suña ormanında savaştık. Köl Tigin, Bayırku'nun ak

:GRIGD

:GIRIGDa

aygırına

:URŞDO:gr:ik:ITRU:Nq:gr:rib:idgt:UYLPO:pnib36

:URıŞaDU:GiRe:İKi:ITRU:NuKO:GiRe:RİB:İDGeT:UYaLPO:PiNİB

binip (yağıya) boğa gibi erişti. Bir eri okuyla vurdu. İki eri kovalayıp

:ITRO:UYIs:niKLDO:GRGD:K:HnuqRYB:edXdgt:LO:IdCS

:ITRU:UYIS:NIKuLDU:GıRıGDa:Ka:ÑuNUKRıYaB:EDKÜDGeT:LO:IDÇNaS

sançtı. O erdiğinde Bayırku'nun ak aygırı uyluğunu kırı verdi.

:APT:sgrüt:AKLiy:LO:ZMTL:nili:Zmtrlü:niNGK:ZKRIQ

:APaT:ŞiGRÜT:AKLIY:LO:ZıMıTLa:NİLİ:ZüMüTRüLÖ:NıNaGaK:ZıKRIK

Kırgız kağanını öldürdük. İlini aldık. O yılda Türgiş'e doğru

:GŞIy:NUTL

:GıŞIY:NUTLa

Altun ormanını

:ZMDSB:ADU:GNDOB:sgrüt:ZMDIROY:eçk:gZgü:str:AGOT37

:ZıMıDSaB:ADU:GuNuDOB:ŞiGRÜT:ZıMıDIROY:EÇeK:GüZüGÖ:ŞiTRi:AGOT

aşıp, İrtiş ırmağını geçip yürüdük. Türgiş bodununu uykusunda bastık.

:ZmdşHüs:ıtlk:AÇROB:AÇTO:ADUÇLOB:isüs:NGK:sgrüt

:ZüMüDŞüÑÜS:İTLeK:AÇROB:AÇTO:ADUÇLOB:İSÜS:NaGaK:ŞiGRÜT

Türgiş kağanının ordusu Bolçu'da od gibi, bora gibi geldi. Savaştık.

:.....k:ZOB:UGŞB:idgt:pnib:T:ZOB:UGŞB:ngitlök

:.....eK:ZOB:UGŞaB:İDGeT:PiNİB:Ta:ZOB:UGŞaB:NiGİTLÖK

Köl Tigin başı boz ata binip (yağıya) erişti. Başı boz ke.....

:NGK:sgrüt:prik:ANY:AJ:IDZV:iZö:nisik:ITZTUT:.....38

:NaGaK:ŞiGRÜT:PiRİK:ANaY:ADNa:IDZıDLa:İZÖ:NİSİKi:ITZuTUT:.....

..... tutturttu. İkisini de kendisi yakalattı. Ondan (sonra) yine girip Türgiş kağanın

:Zmtrlü:AJ:niNGK:IDTUT:ngl:GuqTuT:Z:IqRYUB

:ZüMüTRüLÖ:ADNa:NINaGaK:IDTUT:NiGLe:GUKUTUT:Za:IKURYUB

buyruğundaki Az paşasını eliyle tuttu. Kağanını orada öldürdük.

:GNDUB:LO:idkçi:POq:NDOB:sgrüt:ARK:ZMTL:nili

:GuNuDOB:LO:İDKiÇİ:POK:NuDOB:ŞiGRÜT:ARaK:ZıMıTLa:NİLİ

İlini aldık. Kara Türgiş bodunu hep baş eğdi. O bodunu

:ZMTRTNOK:ADRBT

:ZuMuTRuTNOK:ADRaBaT

Tabar'da kondurduk.

:AKGPKrmt:eçk:gZükü:üCiy:nyit:niyti:NDOB:KDGOS39

:AKGıPaKRiMeT:EÇeK:GüZÜGÖ:ÜÇNİY:NiYİT:NİYeTİ:NuDOB:KaDGOS

Soğdak bodununu düzenliyeyim diye İnci ırmağını geçip Demirkapı'ya

:srHk:ŞMLOB:IGY:NDOB:sgrüt:ARK:ersik:AJ:Zmdlüs:igt

:SiReÑeK:ŞuMLOB:IGaY:NuDOB:ŞiGRÜT:ARaK:ERSİK:ADNa:ZiMiDeLÜS:İGeT

kadar ordu saldık. Ondan sonra kara Türgiş bodunu yağı olmuş. Keñeris'e

:.....r:İsİK:KLBY:itr:qoY:IKUZ:qKuT:IT:üs:HZib:IDRB:APT

:.....Re:İŞİK:KaLBaY:İTRe:KOY:IKUZa:KUROT:ITa:ÜS:ÑiZİB:IDRaB:APaT

doğru gitti(ler). Bizim ordumuzun atı bakımsız, azığı yok idi. Kötü kimse er.....

:Z:gngitlök:pnkö:ekdö:GJ:itr:şmgt:eHZib:r:PL40

:Za:GiNiGİTLÖK:PüNüKÖ:ÖKDE:GaTNa:İTRe:ŞiMGeT:EÑiZİB:Re:Pla

KÖL TİGİN BEÑGÜ TAŞI... 3. yüz. (KUZEY YÜZÜ) 13 dizi...

:smrülü:KOP:nir:şmşHüs:elrib:qTUT:UŞUq:elrib:...1

:ŞüMRÜLÖ:POK:NİRe:ŞüMŞüÑÜS:ELRİB:KuTUT:UŞOK:ELRİB:...

... ile Koşu Tutuk ile savaşmış. Erlerini hep öldürmüş.

:AHIŞY:ZTUitiy:ngitlük:itrülk:puq:ZsILK:nimRB:nib

:AÑIŞaY:ZuTOİTİY:NiGİTLÖK:İTRÜLeK:POK:ZıSILaK:NıMıRaB:NİBe

Evini, varlıgını eksiksiz hep getirdi. Köl Tigin yirmiyedi yaşında iken,

:ADŞB:qDI:GMT:IVOB:IGY:ilkr:RURB:rür:NDOB:qLRK

:ADŞaB:KUDI:GaMaT:IDLOB:IGaY:İLRKe:RURaB:RÜRe:NuDOB:KULRaK

Karluk bodunu buyruksuz, bagımsız iken, güçlü yagı oldu. Tamag Iduk Baş'ta

:ZmdsHüs

:ZüMüDŞüÑÜS

savaştık.

:niT:IÇLŞ:PL:itr:RUYŞAY:ZTO:edşüHüs:LO:ngitlük2

:NITa:IÇLaŞ:PLa:İTRe:RUYaŞAY:ZuTO:EDŞÜÑÜS:LO:NiGİTLÖK

Köl Tigin o savaşta otuz (yaşını) yaşıyor idi. Alp Şalçı'nın atına

:Zmtrlü:GUqLRK:IDCS:URŞDU:gr:ik:idgt:uYLpo:pnib

:ZüMüTRüLMÖ:GUKULRaK:IDÇNaS:URuŞaDU:GiRe:İKi:İDGeT:UYaLPO:PiNİB

binip (yagıya) boga gibi erişti. İki eri kovalayıp sançtı. Karluk'u öldürdük,

:ngitlük:ZmdşHüs:etlök:ARK:IVOB:IGY:NDOB:Z:ZMTL

:NiGİTLÖK:ZüMüDŞüÑÜS:ETLÖK:ARaK:IDLOB:IGaY:NuDOB:Za:ZıMıTLa

aldık. Az bodunu yagı oldu. Kara Göl'de savaştık. Köl Tigin

:niK:IÇLŞ:PL:itr:RUYŞAY:KRIKrib

:NIKa:IÇLaŞ:PLa:İTRe:RUYaŞAY:KRIKRİB

otuzbir (yaşını) yaşıyor idi. Alp Şalçı'nın Akın (ak atın)'a

:IVOB:qY:AJ:NDOB:Z:IDTUT:grbtl:Z:idgt:UYLPO:pnib3

:IDLOB:KOY:ADNa:NuDOB:Za:IDTUT:GiReBeTLi:Za:İDGeT:UYaLPO:PiNİB

binip (yagıya) boga gibi erişti. Az başpaşasını tuttu. Az bodunu orada yok oldu.

:NDOB:lgZi:igki:gli:NDOB:AJIqTLOB:GŞMK:ili:NGK:miç

:NuDOB:LiGZİ:İGiKİ:GiLİ:NuDOB:ADNIKUTLOB:GaŞMaK:İLİ:NaGaK:MİÇe

Amcam kaganın ili karıştıgında, bodunun ili ikiye ayrıldıgında İzgil bodunu

:pnib:niK:IÇLŞ:PL:ngitlük:ZmdşHüs:elrib

:PiNİB:NIKa:IÇLaŞ:PLa:NiGİTLÖK:ZüMüDŞüÑÜS:ELRİB

ile savaştık. Köl Tigin Alp Şalçı'nın Ak (at)'a binip

:ZuqT:itlö:NDOB:lgZi:idsüt:AJ:T:LO:idgt:uYLpo4

:ZUKOT:İTLÖ:NuDOB:LİGZİ:İDŞÜT:ADNa:Ta:LO:İDGeT:UYaLPO

(yagıya) boga gibi erişti. O at orada düştü. İzgil bodunu öldü. Dokuz

:nüçü:niKGLOB:riy:irHt:itr:MNDOB:itnk:NDOB:ZGO

:NÜÇÜ:NIKaGLUB:RİY:İRÑeT:İTRe:MuNuNOB:İTNiKi:NuDOB:ZuGO

Oguz bodunu ikinci bodunum idi. Teñri, yer bulandıgı için

:UGOT:kli:H:ZmdşHüs:ILOY:şib:AKLİy:rib:IVOB:IGY

:UGOT:KLİ:Ñe:ZüMüDŞüÑÜS:ILOY:ŞİB:AKLIY:RİB:IDLOB:IGaY

yagı oldu. Bir yılda beş yol savaştık. En ilki Togu

:ZmdşHüs:ADQLB

:ZüMüDŞüÑÜS:ADKILaB

Balık'da savaştık.

:üs:IDCS:gr:ITL:idgt:uYLpo:pnib:GKNMZ:ngitlük5

:ÜS:IDÇNaS:GiRe:ITLa:İDGeT:UYaLPO:PiNİB:GaKNaMZa:NiGİTLÖK

Köl Tigin Azman (adlı ata)'a binip (yagıya) boga gibi erişti. Altı eri sançtı. Ordular

:elrib:Zd:ADKGLŞUK:itnk:IDLÇLIQ:gr:Ctiy:EJisigt

:ELRİB:ZiDe:ADKuGLaŞUK:İTNiKi:IDaLÇıLIK:GiRe:ÇNiTİY:EDNİŞİGeT

(birbirlerine) degdiginde yedinci eri kılıçladı. İkincisi Kuşalguk'da Ediz ile

:gr:rib:pgt:UYLPO:pnib:niZGY:Z:ngitlük:ZmdşHüs

:GiRe:RİB:PiGeT:UYaLPO:PiNİB:NIZıGaY:Za:NiGİTLÖK:ZüMüDŞüÑÜS

savaştık. Köl Tigin Az Yagız'ına binip, yagıya erişip bir eri

:IDCS

:IDÇNaS

sançtı.

:ADUÇLOB:Cçü:itlö:AJ:NDOB:Zd:IDIqT:erg:gr:ZqT6

:ADUÇLOB:ÇNüÇÜ:İTLÖ:ADNa:NuDOB:ZiDe:IDIKOT:ERiGe:GiRe:ZuKOT

Dokuz eri çevirerek vurdu. Ediz bodunu orada öldü. Üçüncüsü Bolçu'da

:IDCS:idgt:pnib:GKNMZ:ngitlük:ZmdşHüs:elrib:ZGO

:IDÇNaS:İDGeT:PiNİB:GaKNaMZa:NiGİTLÖK:ZüMüDŞüÑÜS:ELRİB:ZuGO

Oguz ile savaştık. Köl Tigin Azman (adlı at)'a binip (yagıya) erişti, sançtı.

:ZmdşHüs:AJIŞB:ŞUÇ:Ctrüt:ZMTL:nili:ZMDCS:nisüs

:ZüMüDŞüÑÜS:ADNIŞaB:ŞUÇ:ÇNüTRÖT:ZıMıTLa:NİLİ:ZıMıDÇNaS:NİSÜS

Ordusunu sançtık. İlini aldık. Dördüncüsü Çuş Başı'nda savaştık.

:Xrüt

:KÜRÜT

Türk

:nisüs:smlk:AZO:itrE:IÇAVOB:KLBY:IDTŞMK:KD:NDOB7

:NİSÜS:ŞiMLeK:AZO:İTRE:IÇADLOB:KaLBaY:IDTaŞMaK:KaDa:NuDOB

bodunu ayak titretti. Kötü olacak idi. Üzerimize gelmiş ordusunu

:ngitAHOT:gr:NO:UGPL:ŞGO:rib:ARHOT:PTG:ngitlök

:NiGİTAÑOT:GiRe:NO:UgaPLa:ŞuGO:RİB:ARÑOT:PıTGa:NiGİTLÖK

Köl Tigin püskürtüp Toñra'dan bir boyu, yigit on eri, Toña Tigin'in

:elrib:ZGO:edZDK:itngZ:Csib:Zmtrlü:prg:AJIGUY

:ELRİB:ZuGO:ADZıDaK:İTNiGZe:ÇNiŞiB:ZüMüTRüLÖ:PiRiGe:ADNIGOY

yas töreninde çevirip öldürdük. Beşincisi Ezginti Kadız'da Oguz ile

:ngitlük:ZmdşHüs

:NiGİTLÖK:ZüMüDŞüÑÜS

savaştık. Köl Tigin

:üs:LO:IDMRB:AQILB:IDCS:gr:ik:idgt:pnib:niZGY:Z8

:ÜS:LO:IDaMRaB:AKILaB:IDÇNaS:GiRe:İKi:İDGeT:PiNİB:NIZıGaY:Za

Az yagızına binip (yagıya) erişti. İki eri sançtı. Kente varmadı. O ordu

:ZMDKŞT:üs:URGZGO:AHIZY:PLŞIK:NGROK:AGM:itlö:AJ

:ZıMıDKıŞaT:ÜS:URaGZuGO:AÑIZaY:PaLŞIK:NaGROK:AGMa:İTLÖ:ADNa

orada öldü. Amga Kurgan'da kışlayıp yazında Oguz'a dogru ordu yürüttük.

:ngitlük:IDSB:GUDRO:IGY:ZGO:ZMTIK:UYLŞB:gb:ngitlük

:NiGİTLÖK:IDSaB:GUDRO:IGaY:ZuGO:ZıMıTIK:UYaLŞaB:GeB:NiGİTLÖK

Köl Tigin Beg başta olarak (iken) Oguz yagısı ordu(muzu) bastı. Köl Tigin

:mgö:idmrib:GUDRU:IDCS:nr:ZuqT:pnib:niK:Zsgü9

:MüGÖ:İDeMRİB:GUDRO:IDÇNaS:NiRe:ZUKOT:PiNİB:NIKa:ZüSGÖ

Ögsüz (adlı) Ak (at)'a binip (Oguz'un) dokuz erini sançtı, orduyu vermedi. Anam

:emy:aCUB:MRLYCOq:mnüHlk:mrlk:mrlgö:UYLU:NUTK

:EMiY:AÇNUB:MıRaLYuÇNOK:MüNÜÑiLeK:MiReLeKe:MiReLGÖ:UYaLU:NuTAK

kadın, öbür analarım, ablalarım, gelinlerim, kagan kızlarım bunca yine

:IÇVK:UTY:ATLOY:ADTROY:iglü:itr:IÇVOB:Hük:igrit

:IÇaDLaK:UTaY:ATLOY:ADTRUY:İGüLÖ:İTRe:IÇaDLOB:GNÜK:İGiRİT

yaşayanlar odalık olacak idi. Ölenleriniz yurtta, yolda yatıp kalacak

:Zgtr

:ZiGiTRe

idiniz.

:ngitlük:mni:Zgtr:içtlö:poq:rsr:qY:ngitlük10

:NiGİTLÖK:MiNİ:ZiGiTRe:İÇeTLÖ:POK:ReSRe:KOY:NiGİTLÖK

Köl Tigin olmasa idi hep ölecek idiniz. Kardeşim Köl Tigin

:rlib:gt:Zmrük:MZük:rürük:MJKS:MZÖ:IVOB:kgrk

:RiLİB:GeT:ZeMRÖK:MüZÖK:RÜRÖK:MıDNıKaS:MüZÖ:IDLOB:KeGReK

ölüp gitti. Kendim düşündüm. Gören gözüm görmez gibi, bildigim

:isik:RSY:irHt:dö:MJKS:MZÖ:IVOB:gt:Zmlib:mglib

:İŞİK:RaŞaY:İRÑeT:DÖ:MıDNıKaS:MüZÖ:IDLOB:GeT:ZeMLİB:MiGiLİB

bilgim bilinmez gibi oldu. Kendim düşündüm. Sonsuzlugu Teñri yaşar. Kişi

:smürüt:ilglü:poq:ILGO

:ŞiMÜRÖT:İLeGLÖ:POK:ILGO

oglu hep ölümlü türemiş.

:URJY:rslk:TGIs:etlHük:ADIt:rslk:ŞY:edZük:MJKS:aC11

:URuDNaY:ReSLeK:TıGIS:ETLüÑÖK:ADIT:ReSLeK:ŞaY:EDZÖK:MıDNıKaS:AÇNa

Onca düşündüm. Gözden yaş gelse engelleyip, gönülden aglamak gelse karşı durup

:MNLGO:mnügy:ini:UYLU:DŞ:ik:MJKS:idGTK:MJKS

:MıNaLGO:MüNÜGeY:İNİ:UYaLU:DaŞ:İKi:MıDNıKaS:IDGıTaK:MıDNıKaS

düşündüm. Katıca düşündüm. İki şad ile kardeş yegenimin, oglumun,

:IçGOY:MJKS:pit:IÇVOB:KLBY:IŞK:İZÜk:MNDOB:mrlgb

:IÇGOY:MıDNıKaS:PİT:IÇaDLOB:KaLBaY:IŞaK:İZÖK:MuNuDOB:MiReLGeB

beglerimin, bodunumun gözü kaşı kötü olacak deyip düşündüm. Yasçı,

:UYLŞB:NDOB:IBTT:FTIQ:IÇTGIs

:UYaLŞaB:NuDOB:IBaTaT:NYaTIK:IÇTıGIS

aglayıcı (olarak) Kıtay, Tatabı bodunundan başta

:nmüt:rib:İTLK:Hkil:iysi:AJGK:ÇGBT:itlk:nüHs:RDO12

:NeMÜT:RİB:İTLeK:ÑeKİL:İyiSİ:ADNaGaK:ÇaGBaT:İTLeK:NÜÑeS:RaDU

Udar Paşa geldi. Çin kaganından İsiyi Likeñ geldi. Bir tümen (onbin)'i

:itlk:nlöb:AJGK:tüpüt:itrülk:Zskgrk:şmük:NUTL:IG

:İTLeK:NüLÖB:ADNaGaK:TÜPÜT:İTRÜLeK:ZİSeGReK:ŞüMÜK:NUTLa:IGa

aşan altun, gümüş, gereginden artık getirdi. Tibet kaganından buyrukçu geldi.

:Hn:AJDOB:sLo:KRKUB:r:kçrb:DGOS:IKDKSTB:nük:AYRUK

:ÑeN:ADNuDOB:ŞuLU:KaRaKUB:Re:KiÇReB:DGOS:IKaDKıSTaB:NÜK:AYıRUK

Batı'dan, gün batısındaki Sogd Berçik Er, Buhara ülkesi bodunundan Neñ

:itlk:NKRT:LGO:nüHs

:İTLeK:NaKRaT:LuGO:NÜÑeS

Paşa (ile) Ogul Tarkan geldi.

:eglib:ZGO:IÇGMT:çrkm:AJGK:sgrüt:MLGO:qNo13

:EGLİB:ZuGO:IÇaGMaT:ÇaRaKaM:ADNaGaK:ŞiGRÜT:MuLGO:KO:NO

On Ok oglum Türgiş kaganından Makaraç Damgacı, Oguz Bilge

:KRB:itlk:ROÇ:UCNI:ŞUDRT:AJGK:ZKRIQ:itlk:IÇGMT

:KRaB:İTLeK:ROÇ:UÇNaNI:IÇaGMaT:ADNaGaK:ZıKRIK:İTLeK:IÇaGMaT

Damgacı geldi. Kırgız kaganından damgacı Inançu Çor geldi. Bark

:INKIÇ:NGK:ÇGBT:içügti:ŞT:gtib:AMGTRY:Zdb:içügti

:INaKIÇ:NaGaK:ÇaGBaT:İÇÜGTİ:ŞaT:KiTİB:AMGıTaRaY:ZiDeB:İÇÜGTİ

yapımcısı, süs yaratıcısı, yazılı taş yapımcısı, Çin kaganının yegeni

:itlk:nüHs:Hç

:İTLeK:NÜÑeS:ÑaÇ

Çañ Paşa geldi. 

KÖL TİGİN BEÑGÜ TAŞI... 4. yüz. (KUZEY DOĞU YÜZÜ) 1 dizi...

:Y:CZKoT:IDÇU:ekmrgy:itiy:AKLIy:Foq:ngitlük

:Ya:ÇNuZuKOT:IDÇU:EKiMRiGiY:İTİY:AKLIY:NYOK:NiGİTLÖK

Köl Tigin Koyun yılının (Birinci ayının) onyedisinde öldü. Dokuzuncu ayın

:N:niŞT:gtib:niZdb:niKRB:Zmtrütr:GOY:AKZTO:ity

:Na:NIŞaT:GiTİB:NİZiDeB:NIKRaB:ZüMüTRÜTRe:GOY:AKZuTO:İTiY

yirmiyedisinde yoğ düzenledik. Anıtını, süslemesini, yazılı taşını o

:ngitlük:ZMDKL:POK:AKZTO:itiy:Y:Ctiy:AKLIy:niçib

:NiGİTLÖK:ZıMıDKLa:KOP:AKZuTO:İTİY:Ya:ÇNiTİY:AKLIY:NİÇİB

Biçin yılının Yedinci ayının yirmiyedisinde hep bitirdik. Köl Tigin'in

:giçZdb:ACUB:.....ŞT:TILOB:GŞY:itiy:IqTR:KRIQ:İZü

:GİÇZiDeB:AÇNuB:.....ŞaT:TILOB:GıŞaY:İTİY:IKUTRa:KRIK:İZÖ

kendisi kırktan artık yedi yaşında bulut oldu. Taş..... Bunca süslemeciyi

:itrülk:rbtl:NGYOT

:İTRÜLeK:ReBeTLi:NuGYOT

Toygun paşası getirdi.

KÖL TİGİN BEÑGÜ TAŞI... 5. yüz. (GÜNEY DOĞU YÜZÜ) 1 dizi...

:mditib:ngitGLOY:IsIT:ngitlük:emgtib:gtib:ACOB

:MiDİTİB:NiGİTGuLOY:ISITa:NiGİTLÖK:EMGiTİB:GiTİB:AÇNUB

Bunca yazı yazmayı Köl Tigin'in yeğeni Yoluğ Tigin yazdım.

:ngitGLOY:POK:AKMT:UB:AKŞT:UB:PRLO:nük:imrgiy

:NiGİTGuLOY:POK:AKMaT:UB:AKŞaT:UB:PuRuLO:NÜK:İMRiGİY

Yirmi gün oturup bu taşa, bu anıta hep Yoluğ Tigin

:Zgtr:rüdgi:Edgy:ADZHNUGYT:ADZHNLGO:RGI:mditib

:ZiGiTRe:RÜDiGİ:EDGiY:ADZuÑuNUGYaT:ADZuÑıNaLGO:RaGI:MiDİTİB

yazdım. Değerli oğullarınızdan, kızlarınızdan çok daha iyi bakarsınız.

.....:eçidgrit:irgt:ZGDRB:AÇU

.....:EÇİDGiRİT:iRÑeT:ZıGıDRaB:AÇU

Uçu verdiniz. Tanrı (katın)'daki yaşamanızda..... 

KÖL TİGİN BEÑGÜ TAŞI... 6. yüz. (GÜNEY BATI YÜZÜ) 1 dizi...

:FGIÇ:Xrüt:NIMRB:NIŞIG:nişmük:NINUTL:Hngitlök

:NYıGIÇa:KÜRÜT:NIMıRaB:NIŞIGa:NİŞiMÜK:NINUTLa:ÑiNiGİTLÖK

Köl Tigin'in altununu, gümüşünü, ağışını, varlığını, Türk açığyını,

:ŞT.....:irHt:ürküy:ngit:mgb...:UBT:GYOT:AMGY:NINRK

:ŞaT.....:İRÑeT:ÜReKÜY:NiGİT:MiGeB.....:UBaT:GuYOT:AMGaY:NINRaK

karınını, yağma diye tapu ..... beğim tigin, yukarıdaki Teñri .....taş

:ngit:GLLOY:mdtib

:NiGİT:GuLLOY:MiDiTİB

yazdım. Yolluğ Tigin.

KÖL TİGİN BEÑGÜ TAŞI... 7. yüz. (BATI YÜZÜ) 1 dizi...

:nçü:Xtrib:gçüX:gsi:.....itlö:ngitlöX:mni.....GNDRUq

:NüÇÜ:KÜTRİB:GüÇÜK:GiŞİ:.....İTLÖ:NiGİTLÖK:MiNİ.....GuNuDuROK

Koruduğundan... kardeşim Köl Tigin öldü. .....işimizi gücümüzü verdiğimiz için

.....TRLO:üdZüX:gngitlöX:mni:AKIqY:NGK:eglib:Xrüt

.....TRuLO:ÜDeZÖK:GiNiGİTLÖK:MiNİ:AKIKUYa:NaGaK:EGLİB:KÜRÜT

Türk Bilge Kağan'ın buyruğu geçer oldu. Kardeşim Köl Tigin'i gözeterek oturt....

:mdtrtgü:IN:mdrib:GTA:NKRT:NGRY:AP:UFni

:MiDTRüTGÖ:INa:MiDRİB:GıTA:NaKRaT:NaGRaY:APa:UÇNaNI

(Ona) Inançu Apa Yargan Tarkan adını verdim. Onu öğdüttüm.

Kül Tigin Yazıtları (Günümüz Türkçesi)

1.yüz. (Güney yüzü) 1- Teñri gibi Teñride olmuş Türk Bilge Kağan bu çağda oturdum. Sözümü bitene (kadar) işit. En çok kardeş yeğenim, oğlum bütün soyum, bodunum, Güney'deki şadpıt beğleri, Kuzey'deki tarkat buyruk beğleri, Otuz Tatar, 2- Dokuz Oğuz beğleri, bodunu bu sözümü iyice işit, katıca dinle. Doğu'da gün doğusuna, Güney'de gün ortasına, Batı'da gün batısına, Kuzey'de gece ortasına, onların içindeki bodun(lar) hep bana (iş) görür. Bunca bodunu 3- bütün ettim. Şimdi onun gibisi yok. Türk kağanı Ötüken ormanında oturursa ilde tasa yok (olmaz). Doğu'da Şantuñ ovasına kadar ordu saldım. Taluy'a geçip ulaşmadım. Güney'de Dokuz Ersin'e kadar ordu saldım. Tibet'e geçip ulaşmadım. Batı'da İnci ırmağı...(nı) 4- geçip Demirkapı'ya kadar ordu saldım. Kuzey'de Yir Bayırku yerine kadar ordu saldım. Bunca yer(ler)e kadar yürüttüm. Ötüken ormanından yeğ(i), iyi(si) yok imiş. İl tutulacak yer Ötüken ormanı imiş. Bu yerde oturup Çin kağanı ile 5- anlaştım. Altunu, gümüşü, işlenmiş ipeği tasasız (karşı koymadan) verir. Çin bodununun sözü tatlı, ipeği yumuşak imiş. Tatlı sözü, yumuşak ipeği ile aldatıp, uzak bodunu iyice yaklaştırır imiş. Yaklaştırıp kondurduktan sonra kötü bilgilerini (kötülüklerini) o çağda düşünür imiş. 6- İyi bilgili kişiyi, iyi alp kişiyi yürütmez imiş. Bir kişi yanılsa soyuna, bodununa, çocuklarına kadar barındırmaz imiş. Tatlı sözüne, yumuşak ipeğine aldanıp çok Türk bodunu, öldün. Türk bodunu öleceksin. Güney'de Çoğay ormanına, Tögültün 7- ovasına konayım dersen, Türk bodunu öleceksin. Orada kötü kişi şöyle öğretir imiş : "Uzak(ta) isen kötü ipek verir, yakın(da) isen iyi ipek verir." deyip, öyle öğretir imiş. Bilgi bilmez kişi o sözü alıp (inanıp) yakın(ın)a gidip çok kişi öldün(üz). 8- O yerlere gidersen, Türk bodunu öleceksin. Ötüken yerinde oturup katar, gezgin gönderirsen, neyin, tasan yok (olmaz). Ötüken ormanını sonsuz il tutarak oturacaksın. Türk bodunu, toksan açlığı, tokluğu düşünmezsin. Bir doyarsan açlığı düşünmezsin. Öyle olduğun 9- için düzenlemiş kağanının sözünü almadan her yere gittin. Hep oralarda yittin, yok oldun. Orada kalanlar her yere hep incelerek, ölerek yürüyor idiler. Teñri buyurduğu için, kendimin kutu var olduğu için kağan oturdum. Kağan oturunca 10- yok yoksul bodunu hep toplattım. Yoksul bodunu varlıklı kıldım. Az bodunu çok kıldım. Yoksa bu sözümde yalan var mı? Türk beğleri, bodunu, bunu işitin : Türk bodununu toplayıp il tutacağını burada söyledim. Yanılıp öleceğini yine 11- burada yazdım. Nice nice sözüm varsa sonsuz taşa yazdım. Onu görüp bilin. Türk'ün şimdiki bodunu, beğleri, bu çağda buyruğumdaki beğler (olarak) mi yanılacaksınız? Ben sonsuz taş dokuttum. ... Çin kağanından süsleyici getirdim. Süslettim. Benim sözümü kırmadı. 12- Çin kağanı, buyruğundaki süsçüyü gönderdi. Ona eşsiz (bir) bark yaptırdım. İçine dışına görülmemiş süs(ler) vurdurdum. Taş yazdırdım. Gönüldeki sözümü vurdurdum. Ol... On Oñ oğluna, yabancıya kadar bunu görüp bilin. Sonsuz taş 13- dokuttum. Bu... il ise şöyle ...m. Daha erişilir yerde ise ona erişilir yerde sonsuz taş dokuttum, yazdırdım. Onu görüp öylece bilin. O taş ...dım. Bu yazıyı yazan : Yeğeni Yoluğ Tigin. 2. yüz. (Doğu yüzü) 1- Üstte kök Teñri aşağıda yağız yer yaratıldığında ikisi arasında kişi oğlu kılınmış. Kişi oğlunun da üstüne atam, babam Bumın Kağan, İstemi Kağan oturmuş. Oturunca Türk bodununun ilini, töresini düzenleyi vermiş, edi vermiş. 2-Dört yan hep yağı imiş. Ordu salınca dört yandaki bodunu hep almış, hep buyruğunda kılmış. Başlıyı eğdirmiş, dizliyi çöktürmüş. Doğu'da Kadırkan ormanına kadar, Batı'da Demirkapı'ya kadar kondurmuş. İkisinin arasına... 3- iyice düzensiz kök Türk öylece oturur imiş. Bilge kağan imiş. Alp kağan imiş. Buyruğu bile bilge imiş beliğ, alp imiş beliğ. Beğleri bile, bodunu bile düz imiş. Onun için ili öyle tutmuş beliğ. İli tutup töre düzenlemiş. Kendisi öylece  4- ölümü bulmuş. Yasçı, ağlayıcı, Doğu'da, gün doğusunda Böklü Çül'lü İl, Çin, Tibet, Apar, Rum, Kırgız, Üç Kurıkan, Otuz Tatar, Kıtayn, Tatabı, bunca bodun gelerek ağlamış, yaslanmış. Öyle ünlü kağan imiş. Ondan sonra kardeşi kağan 5- olmuş beliğ. Oğulları kağan olmuş beliğ. Ondan sonra kardeşi, ağabeyi gibi kılınmadığından, oğlu babası gibi kılınmadığından, bilgisiz kağan oturmuş beliğ. Kötü kağan oturmuş beliğ. Buyruğu yine bilgisiz(miş) beliğ, kötü imiş beliğ. 6- Beğleri, bodunu eğri (olduğu) için, Çin bodunu alcı, kandırıcı (olduğu) için, aldatıcı (olduğu) için, kardeşi ağabeye düşürdüğü için, beğle bodunu çekiştirdiği için, Türk bodunu, illediği ilini elden çıkarmış,  7- kağanladığı kağanını yitiri vermiş. Çin bodununa beğlik er oğlanı kul oldu, kadınlık kız oğlanı odalık oldu. Türk beğleri Türk adını attı. Çinli beğlercesine Çin adını tutarak, Çin kağanına 8- kapılmış. Elli yıl işini gücünü vermiş. Doğu'da, gün doğusunda Bökli kağana kadar ordulayı vermiş. Batı'da Demirkapı'ya kadar ordulayı vermiş. Çin kağanına ilini, töresini alı vermiş. Türk’ün bütün kara 9- bodunu şöyle demiş: "İlli bodun idim. İlim şimdi hani? Kime ili kazanırım" der imiş. "Kağanlı bodun idim. Kağanım hani? Ne kağana işi gücü veririm." der imiş. Böyle deyip Çin kağanına yağı olmuş. 10- Yağı olup, kendini derleyip toparlamadığından yine tutsaklaşmış. Bunca işi gücü verdiğini düşünmeden Türk bodununu öldüreyim, kazıyayım der imiş. Yok olmaya varır imiş. Üstte Türk Teñrisi, Türk kutlu yerini, 11-  suyunu öyle düzenlemiş. Türk bodunu yok olmasın diye, bodun olsun diye babam İlteriş Kağan'ı, anam İlbilge Kadın'ı göğün tepesinde tutup yukarı kaldırmış beliğ. Babam kağan onyedi erle dışarılamış. "Dışarı 12- yürüyor" diye söz işitip kentteki dışarılamış, dağdakı inmiş. Dirilip yetmiş er olmuş. Teñri güç verdiği için babam kağanın çerisi börü gibi imiş, yağısı koyun gibi imiş. Doğu'yu Batı'yı çerileyip derlemiş toparlamış. Hepsi 13- yediyüz er olmuş. Yediyüz er olunca ilsizleşmiş, kağansızlaşmış bodunu, odalıklaşmış, kullaşmış bodunu, Türk Töresi'ni bırakmış bodunu atam, babam töresince yaratmış, yerleştirmiş. Tölis Tarduş bodununu orada, düzeltmiş.  14- Yabguyu, şadı orada vermiş. Güney'de Çin bodunu yağı imiş. Kuzey'de Baz Kağan, Dokuz Oğuz bodunu yağı imiş. Kırgız, Kurıkan, Otuz Tatar, Kıtayn, Tatabı hep yağı imiş. Babam kağan bunca... 15- Kırkyedi yol ordu salmış, yirmi savaş savaşmış. Teñri istediği için illiyi ilsizleştirmiş, kağanlıyı kağansızlaştırmış, yağıyı buyruğunda kılmış. Dizliye diz çöktürmüş, başlıya baş eğdirmiş. Babam kağan onca ili 16- töreyi kazanıp ölü vermiş. Babam kağana ilkin Baz kağanı balbal dikmiş. Töreye göre üste amcam kağan oturdu. Amcam kağan oturunca Türk bodununu yine düzenledi, doyurdu. Yoksulu bay kıldı. Azı çok kıldı. 17- Amcam kağan oturduğunda Tarduş bodunu üzerine şad idim. Amcam kağan ile Doğu'da Yeşil Irmak, Şantuñ yazısına kadar ordu saldık. Batı'da Demirkapı'ya kadar ordu saldık. Kögmen'den aşıp Kırgız yerine kadar ordu saldık. 18- Topluca yirmibeş (yol) ordu saldık. Onüç (yol) savaştık. İlliyi ilsizleştirdik. Kağanlıyı kağansızlaştırdık. Dizliye diz çökerttik. Başlıya baş eğdirttik. Türgiş kağanı Türk'ümüz, bodunumuz idi. Bilemediği 19- için, bize karşı yanıldığı için kağanı öldü. Buyruğu, beğleri yine öldü. On Ok bodunu eziklik gördü. Atalarımızın tuttuğu yerler, sular ıssız olmasın diye Az bodununu eğitip, düzenleyip ..... SAYFA: 2/3 20- Bars Beğ idi. Kağan adını burada biz verdik. Kız kardeşim eceyi verdik. Kendisi yanıldı. Kağanı öldü. Bodunu odalık, kul oldu. Kögmen yeri, suyu ıssız kalmasın diye Az, Kırgız budununu düzenleyip geldik. Savaştık. ..... ilini 21- yine verdik. Doğu'da Kadırkan ormanını aşıp bodunu öyle düzenledik, öyle eğittik. Batı'da Keñü Tarman'a kadar Türk bodununu öyle kondurduk, öyle düzenledik. O çağda kul kullu olmuş idi, odalık odalıklı olmuş idi. Kardeşi ağabeyini bilmez idi. Oğlu babasını bilmez idi. 22- Öyle kazanılmış, edilmiş ilimiz, töremiz vardı. Türk Oğuz beğleri, bodun, işitin: Üstte Teñri basmazsa, aşağıda yer delinmezse Türk bodunu, ilini, töreni kim bozabilir, yıkabilir? Türk bodunu, ürper, 23- uyan. Dik başlılığından, eğiten bilgili kağanına, bağımsız, bunsuz iyi iline kendin yanıldın. Kötülük ettin. Pusatlı nereden gelip (seni) dağıtıp gönderdi. Süngülü nereden gelerek sürüp gönderdi. Kutlu Ötüken ormanının bodunu gitti. Doğu'ya gidenin 24- gitti. Batı'ya gidenin gitti. Gittiğin yerde iyiliğin oydu beliğ. Kanın suca aktı. Kemiğin dağca yığıldı. Beğlik erkek oğlun kul oldu. Kadınlık kız oğlun odalık oldu. Bilmediğin için, kötülük (ettiğin) için amcam kağan ölüme vardı. 25- İlkin Kırgız kağanını balbal diktim. Türk bodununun adı sanı yok olmasın diye babam kağanı, anam katunu yücelten Teñri, il veren Teñri, Türk bodununun adı, sanı yok olmasın diye, beni o Teñri 26- kağan oturttu beliğ. Varlıklı, bay bodun üstüne oturmadım. İçi aşsız, dışı giyimsiz, düşkün, kötü bodunun üstüne oturdum. Kardeşim Köl Tigin ile konuştuk. Babamızın, amcamızın kazandığı bodunun adı sanı yok olmasın 27- diye Türk bodunu için gece uyumadım, gündüz oturmadım. Kardeşim Köl Tigin ile, iki şad ile öle bite kazandım. Öyle kazanıp bütün bodunu od, su yapmadım. Ben kendim kağan oturduğumda her yere 28- gitmiş bodun öle bite, yayan çıplak dönüp geldi. Bodunu düzenliyeyim diye Kuzey'de Oğuz bodunu üstüne, Doğu'da Kıtayn, Tatabı bodunu üstüne, Güney'de Çin üstüne büyük orduyu oniki (kez) saldım. Savaştım. Ondan 29- sonra Teñri bağışladığı, kutum var (olduğu) için, gücüm var (olduğu) için ölecek bodunu diriltip besledim. Çıplak bodunu giydirdim. Yoksul bodunu varlıklı kıldım. Az bodunu çok kıldım. Değerli illiden, değerli kağanlıdan iyi kıldım. Dört yandaki 30- bodunu hep buyruğumda kıldım, yağısız kıldım. Hep bana sığındı(lar). İşi gücü verir oldu(lar). Bunca töreyi kazanıp kardeşim Köl Tigin'in kendisi öylece ölümü buldu. Babam kağan öldüğünde kardeşim Köl Tigin yedi yaşında kaldı. ..... 31- Umay gibi anam kadın kutunda kardeşim Köl Tigin er adını aldı. Onaltı yaşında amcam kağanın ilini, töresini şöyle kazandı: Altı Çub Soğdak üstüne ordu saldık, bozduk. Çin Oñ paşası beş tümen orduyla geldi. Savaştık. 32- Köl Tigin yayan boğa gibi (yağıya) erişti. Oñ paşasının kayın-kardeşinin pusatlı elini tuttu. Pusatıyla kağana iletti. O orduyu orada yok kıldık. Yirmibir yaşında Çaça paşasıyla savaştık. İlk önce Tadık'ın, Çorun (adlı) boz atına binip (yağıya) erişti. O at orada 33- öldü. İkincisinde, Işbara Yamtar (adlı) boz ata binip (yağıya) erişti. O at orada öldü. Üçüncüsünde Yeğen Silig Beğ'in giyimli doru atına binip yağıya erişti. O at orada öldü. Kalkanına, giyimine yüzden artık ok vurdu. Yüzüne, başına biri (bile) deymedi. 34- Bu akınları Türk beğleri, hep bilirsiniz. O orduyu orada yok kıldık. Ondan sonra Yer Bayırku'lu Uluğ İrkin yağı oldu. Onu dağıtıp Türgi Yargun gölünde bozduk. Uluğ İrkin azıcık erle kaçıp gitti. Köl Tigin yirmialtı 35-  yaşında (iken) Kırgız'a doğru ordu saldık. Mızrak batımı karı sökerek, Kögmen ormanını aşıp yürüyerek Kırgız budununu uykusunda bastık. Kağanı ile Suña ormanında savaştık. Köl Tigin, Bayırku'nun ak aygırına 36- binip (yağıya) boğa gibi erişti. Bir eri okuyla vurdu. İki eri kovalayıp sançtı. O erdiğinde Bayırku'nun ak aygırı uyluğunu kırı verdi. Kırgız kağanını öldürdük. İlini aldık. O yılda Türgiş'e doğru Altun ormanını 37- aşıp, İrtiş ırmağını geçip yürüdük. Türgiş bodununu uykusunda bastık. Türgiş kağanının ordusu Bolçu'da od gibi, bora gibi geldi. Savaştık. Köl Tigin başı boz ata binip (yağıya) erişti. Başı boz ke..... 38- ..... tutturttu. İkisini de kendisi yakalattı. Ondan (sonra) yine girip Türgiş kağanın buyruğundaki Az paşasını eliyle tuttu. Kağanını orada öldürdük. İlini aldık. Kara Türgiş bodunu hep baş eğdi. O bodunu Tabar'da kondurduk. 39- Soğdak bodununu düzenliyeyim diye İnci ırmağını geçip Demirkapı'ya kadar ordu saldık. Ondan sonra kara Türgiş bodunu yağı olmuş. Keñeris'e doğru gitti(ler). Bizim ordumuzun atı bakımsız, azığı yok idi. Kötü kimse er..... 40- alp er bize saldırmış idi. Öyle (bir) çağda uyanıp Köl Tigin'i az erle üzerine gönderdik. Büyük şavaş savaşmış. Alp Şalçı ak atına binip (yağıya) erişmiş. Kara Türgiş bodununu orada öldürmüş, almış. Yine yürüyüp ..... 3. yüz. (Kuzey yüzü) 1- ... ile Koşu Tutuk ile savaşmış. Erlerini hep öldürmüş. Evini, varlığını eksiksiz hep getirdi. Köl Tigin yirmiyedi yaşında iken, Karluk bodunu buyruksuz, bağımsız iken, güçlü yağı oldu. Tamağ Iduk Baş'ta savaştık. 2- Köl Tigin o savaşta otuz (yaşını) yaşıyor idi. Alp Şalçı'nın atına binip (yağıya) boğa gibi erişti. İki eri kovalayıp sançtı. Karluk'u öldürdük, aldık. Az bodunu yağı oldu. Kara Göl'de savaştık. Köl Tigin otuzbir (yaşını) yaşıyor idi. Alp Şalçı'nın Akın (ak atın)'a 3- binip (yağıya) boğa gibi erişti. Az başpaşasını tuttu. Az bodunu orada yok oldu. Amcam kağanın ili karıştığında, bodunun ili ikiye ayrıldığında İzgil bodunu ile savaştık. Köl Tigin Alp Şalçı'nın Ak (at)'a binip 4- (yağıya) boğa gibi erişti. O at orada düştü. İzgil bodunu öldü. Dokuz Oğuz bodunu ikinci bodunum idi. Teñri, yer bulandığı için yağı oldu. Bir yılda beş yol savaştık. En ilki Toğu Balık'da savaştık. 5- Köl Tigin Azman (adlı ata)'a binip (yağıya) boğa gibi erişti. Altı eri sançtı. Ordular (birbirlerine) değdiğinde yedinci eri kılıçladı. İkincisi Kuşalğuk'da Ediz ile savaştık. Köl Tigin Az Yağız'ına binip, yağıya erişip bir eri sançtı. 6- Dokuz eri çevirerek vurdu. Ediz bodunu orada öldü. Üçüncüsü Bolçu'da Oğuz ile savaştık. Köl Tigin Azman(adlı ata)'a binip (yağıya) erişti, sançtı. Ordusunu sançtık. İlini aldık. Dördüncüsü Çuş Başı'nda savaştık. Türk 7- bodunu ayak titretti. Kötü olacak idi. Üzerimize gelmiş ordusunu Köl Tigin püskürtüp Toñra'dan bir boyu, yiğit on eri, Toña Tigin'in yas töreninde çevirip öldürdük. Beşincisi Ezginti Kadız'da Oğuz ile savaştık. Köl Tigin 8- Az yağızına binip (yağıya) erişti. İki eri sançtı. Kente varmadı. O ordu orada öldü. Amga Kurgan'da kışlayıp yazında Oğuz'a doğru ordu yürüttük. Köl Tigin Beğ başta olarak (iken) Oğuz yağısı ordu(muzu) bastı. Köl Tigin 9- Ögsüz (adlı) Ak(at)'a binip (Oğuz'un) dokuz erini sançtı, orduyu vermedi. Anam kadın, öbür analarım, ablalarım, gelinlerim, kağan kızlarım bunca yine yaşayanlar odalık olacak idi. Ölenleriniz yurtta, yolda yatıp kalacak idiniz. 10- Köl Tigin olmasa idi hep ölecek idiniz. Kardeşim Köl Tigin ölüp gitti. Kendim düşündüm. Gören gözüm görmez gibi, bildiğim bilgim bilinmez gibi oldu. Kendim düşündüm. Sonsuzluğu Teñri yaşar. Kişi oğlu hep ölümlü türemiş. 11- Onca düşündüm. Gözden yaş gelse engelleyip, gönülden ağlamak gelse karşı durup düşündüm. Katıca düşündüm. İki şad ile kardeş yeğenimin, oğlumun, beğlerimin, bodunumun gözü kaşı kötü olacak deyip düşündüm. Yasçı, ağlayıcı (olarak) Kıtay, Tatabı bodunundan başta 12- Udar Paşa geldi. Çin kağanından İsiyi Likeñ geldi. Bir tümen (onbin)i aşan altun, gümüş, gereğinden artık getirdi. Tibet kağanından buyrukçu geldi. Batı'dan, gün batısındaki Soğd Berçik Er, Buhara ülkesi bodunundan Neñ Paşa (ile) Oğul Tarkan geldi. 13- On Ok oğlum Türgiş kağanından Makaraç Damgacı, Oğuz Bilge Damgacı geldi. Kırgız kağanından damgacı Inançu Çor geldi. Bark yapımcısı, süs yaratıcısı, yazılı taş yapımcısı, Çin kağanının yeğeni Çañ Paşa geldi. 4. yüz. (Kuzeydoğu yüzü) Köl Tigin Koyun yılının (Birinci ayının) onyedisinde öldü. Dokuzuncu ayın yirmiyedisinde yoğ düzenledik. Anıtını, süslemesini, yazılı taşını o Biçin yılının Yedinci ayının yirmiyedisinde hep bitirdik. Köl Tigin'in kendisi kırktan artık yedi yaşında bulut oldu. Taş..... Bunca süslemeciyi Toygun paşası getirdi. 5. yüz. (Güneydoğu yüzü) Bunca yazı yazmayı Köl Tigin'in yeğeni Yoluğ Tigin yazdım. Yirmi gün oturup bu taşa, bu anıta hep Yoluğ Tigin yazdım. Değerli oğullarınızdan, kızlarınızdan çok daha iyi bakarsınız. Uçu verdiniz. Tanrı (katın)'dakı yaşamanızda..... 6. yüz. (Güneybatı yüzü) Köl Tigin'in altununu, gümüşünü, ağışını, varlığını, Türk açığyını, karınını, yağma diye tapu ..... beğim tigin, yukarıdaki Teñri .....taş yazdım. Yolluğ Tigin. 7. yüz. (Batı yüzü) Koruduğundan... kardeşim Köl Tigin öldü. .....işimizi gücümüzü verdiğimiz için Türk Bilge Kağan'ın buyruğu geçer oldu. Kardeşim Köl Tigin'i gözeterek oturt.... (Ona) Inançu Apa Yargan Tarkan adını verdim. Onu öğdüttüm.

Bilge Kağan Yazıtları:

Kültigin Anıtının bir kilometre uzağındadır. 734 yılında ölen Bilge Kağan adına oğlu Tenri Kağan tarafından yaptırılan bu anıt 735 yılında dikilmiştir. Yazıtta Bilge Kağan'ın ağzından devletin nasıl büyüdüğü anlatılmakta ve Kültigin'in ölümünden sonraki olaylar ilave edilmektedir. Ayrıca kağanın konuşmasından başka yeğeni Yuluğ Tigin'in kayıtları da yer almaktadır. Yaklaşık 3,75 metre yüksekliğinde olan yazıt, dört cephelidir. Yazıtın doğu yüzünde 41, kuzey ve güney yüzlerinde 15'er satır Göktürk harfli Türkçe metin bulunmaktadır. Batı yüzünde ise, (Köl Tigin yazıtında olduğu gibi), Çince bir metne yer verilmiştir. Batı yüzün tepelik kısmının ortalarına da Göktürk harfli Türkçe manzum metin yazılmıştır. Yazıtın güneydoğu, güneybatı ve batı yüzlerinde de (pahlarda) Göktürk harfli Türkçe küçük metinler bulunmaktadır. Yazıtta olayları nakleden, öğütler veren Bilge Kağan'dır. Yazıta Köl Tigin'in ölümünden sonraki olaylar da ilave edilmiştir.

Bilge Kağan Yazıtları

BİLGE KAĞAN BEÑGÜ TAŞI... 1. yüz. (DOĞU YÜZÜ) 41 dizi... :Xrüt:MHK:MBS:NGK:Aglib:Xrüt:şmTRY:IrHt:gt:IrHt1 :KÜRÜT:MıÑaK:MıBaS:NaGaK:EGLİB:KÜRÜT:ŞıMTaRaY:İRÑeT:GeT:İRÑeT Teñri teg Teñri yaratmış Türk Bilge Kağan; Sözüm: Babam Türk :Irlgb:glükrk:Zd:iy:ZGU:ZKUT:rıs:IT..L:AJ..:Aglib :İReLGeB:GüLÜKeReK:ZiDe:İYi:ZuGO:ZuKOT:RİS:IT..La:ADN..:EGLİB Bilge ..nda al..tı Sir, Tokuz Oğuz, İyi Ediz otağlı beğleri, :. .IrHt:Xröt:. .:INDUB :..İRÑeT:KÜRÜT:..:INuDOB bodunu .. Türk Teñri .. :rlgb:Xrüt:amGNKS:EÇİÇtlö:amqTRLO:MTRLO:NGK:EZÜ2 :ReLGeB:KÜRÜT:AMGıNıKaS:EÇİÇeTLÖ:AMuKUTRuLO:MuTRuLO:NaGaK:EZÜ üstüne kağan oturdum. Oturduğumda ölürcesine sıkılan Türk beğleri, :MZÜ:Ekdüb:ıtrükrgüy:IZÜk:şmTHUT:Pnbs:prg:NDOB :MüZÖ:EKDÖB:İTRÖKiReGÜY:İZÖG:ŞıMaTÑOT:PiNiBeS:PiRiGö:NuDOB bodunu, silkinip, sevinip, yere bakan gözü yukarı baktı. Bu çağda kendim :IrHt:kök:eZÜ:mdti:.:IKDHLuB:trüt:grüt:RG:ECUB:PRLU :İRÑeT:KÖK:EZÜ:MiDTİ:.:IKaDÑuLOB:TRÖT:GüRÖT:RıGa:AÇNUB:PıRıLO oturup bunca ağır töreyi dört yandaki .......... etdim. Üstte Kök Teñri, :smNLıK:ıLGO:ısık:AR:nik:aDqJLIK:Ry:ZGY:ARS :ŞıMNıLIK:ILGO:İŞİK:ARa:NİKi:ADKUDNıLIK:ReY:ZıGaY:ARSa altta yağız yer kılındığında ikisi arasında kişi oğlu kılınmış. :ŞMRLO:NGK:Imtsı:NGK:NMUB:MAP:MÜÇ:EZÜ:AJILGO:ısık3 :ŞıMRuLO:NaGaK:İMeTSİ:NaGaK:NıMUB:MAPa:MÜÇe:EZÜ:ADNILGO:İŞİK Kişi oğlunun da üstüne atalarım Bumın Kağan, İstemi Kağan oturmuş. :smrib:İti:smrib:ATUT:nisürüt:nili:HNDOB:Xrüt:NPRLO :ŞiMRİB:İTİ:ŞiMRİB:ATUT:NÜSÜRÖT:NİLİ:ÑıNuDOB:KÜRÜT:NaPıRuLO Oturunca Türk Bodunu'nun ilini, töresini tutu vermiş, edi vermiş. :GNDUB:IKDHLuB:trüt:nplüs:üs:smr:ıGY:POK:HLOB:tröt :GıNuDOB:IKaDÑuLOB:TRÖT:NePeLÜS:ÜS:ŞiMRi:IGaY:POK:ÑıLUB:TRÖT Dört yan hep yağı imiş. Ordu gönderip dört yandakı bodunu :smrüküs:ggçZIt:smrJXy:GGLŞB:smLİK:ZB:pok:smL:POK :ŞiMRüKÖS:GiGiLZİT:ŞiMRüDNüKÜY:GıGıLŞaB:ŞıMLIK:ZaB:POK:ŞıMLa:POK hep almış, hep bağlamış. Başlıya baş eğdirmiş, dizliye diz çöktürmüş. :Ürik:igt:AKŞIy:NKRDK:ülgli :ÜRİK:İGeT:AKŞIY:NaKRıDaK:ÜReGLİ Doğu'da Kadırkan ormanına kadar, Batı'da :AC:Xrüt:köX:ZSKO:İdi:AR:nik:smRJUq:igt:AKGPKrmt4 :AÇNa:KÜRÜT:KÖK:ZuSKO:İDİ:ARa:NİKi:ŞıMRuDNOK:İGeT:AKGıPaKRiMeT Temirkapı'ya kadar kondurmuş. İkisi arasında pek düzensiz Kök Türk öylece :amy:ıqRYUB:smr:NGK:PL:smr:NGK:eglib:smr:RURLO :EMiY:IKURYUB:ŞiMRe:NaGaK:PLa:ŞiMRe:NaGaK:EGLİB:ŞiMRe:RURuLO oturur imiş. Bilge kağan imiş. Alp kağan imiş. Buyruğu bile :Züt:emy:INDUB:emy:irlgb:Cr:smr:PL:Cr:smr:eglib :ZÜT:EMiY:INuDOB:EMiY:İReLGeB:ÇNiRe:ŞiMRe:PLa:ÇNiRe:ŞiMRe:EGLİB bilge imiş gerçek, alp imiş gerçek. Beğleri bile, bodunu bile düz :smti:gürüt:PTUT:gli:Cr:smTUT:AC:gli:nüçü:IN:smr :ŞiMTİ:GÜRÖT:PıTUT:GiLİ:ÇNiRe:ŞıMTUT:AÇNa:GiLİ:NÜÇÜ:INa:ŞiMRe imiş. Onun için ili öyle tutmuş gerçek. İli tutup töre düzenlemiş. :smLOB:kgrk:AC:iZö :ŞıMLOB:KeGReK:AÇNa:İZÖ Kendisi öylece ölümü bulmuş. :ÇGBT:lglüç:içküb:IDKSGUT:nüX:irHü:IÇTGIs:IÇGUY5 :ÇaGBaT:LiGüLÖÇ:İLKÖB:ADKıSGOT:NÜK:ERÑÖ:IÇTıGIS:IÇGOY Yasçı, ağlayıcı, Doğu'da, gün doğusunda Böklü Çül'lü İl, Çin, :ACUB:IBTT:FTIQ:RTTZTU:NKIRUqçü:ZKRIQ:MRUP:RP:tüpüt :AÇNUB:IBaTaT:NYaTIK:RaTaTZuTO:NaKIRUKÇÜ:ZıKRIK:MuRUP:RaPa:TÜPÜT Tibet, Apar, Rum, Kırgız, Üç Kurıkan, Otuz Tatar, Kıtayn, Tatabı, bunca :AJ:smr:NGK:glük:GJ:smaLGUY:smaTGIS:nplk:NDOB :ADNa:ŞiMRe:NaGAK:GüLÜK:GaTNa:ŞıMALGOY:ŞıMATGIS:NePİLeK:NoDUB bodun gelerek ağlamış, yaslanmış. Öyle ünlü kağan imiş. Ondan :AJ:Cr:smLoB:NGK:ITILGO:Cr:smLOB:NGK:isini:ersik :ADNa:ÇNiRe:ŞıMLOB:NaGaK:ITILGO:ÇNiRe:ŞıMLOB:NaGaK:İSİNİ:ERSİK sonra, kardeşi kağan olmuş gerçek. Oğulları kağan olmuş gerçek. Ondan :gt:nisiç:isini:ersik :GeT:NİSİÇe:İSİNİ:ERSİK sonra kardeşi, ağabeği gibi :NGK:Zisglib:Cr:qDmNLIK:gt:niHK:ILGO:Cr:qDmNLIK6 :NaGaK:ZİSGiLİB:ÇNiRe:KUDaMNıLIK:GeT:NIGNaK:ILGO:ÇNiRe:KUDaMNıLIK kılınmadığı gerçek, oğlu babası gibi kılınmadığı gerçek, bilgisiz kağan :Cr:Zsglib:emy:IqKYUB:Cr:smRLO:NGK:KLBY:Cr:smRLO :ÇNiRe:ZiSGiLİB:EMiY:IKURYUB:ÇNiRe:ŞıMRuLO:NaGaK:KaLBaY:ÇNiRe:ŞıMRuLO oturmuş gerçek. Kötü kağan oturmuş gerçek. Buyruğu yine bilgisiz(miş)gerçek, :NDOB:ÇGBT:nüçü:ZsZüt:INDOB:irlgb:Cr:smr:KLBY :NuDOB:ÇaGBaT:NÜÇÜ:ZüSZÜT:INuDOB:İReLGeB:ÇNiRe:ŞiMRe:KaLBaY kötü imiş gerçek. Beğleri, bodunu eğri (olduğu) için, Çin bodunu :iliç:ilni:nüçü:nisiçKmR:nüçü:glrük:niglbt :İLİÇe:İLiNİ:NÜÇÜ:NISIÇKaMRa:NÜÇÜ:GüLRÜK:NİGiLBeT alcı, kandırıcı (olduğu) için, aldatıcı (olduğu) için, kardeşi ağabeğe :GILNDOB:ilgb:nüçü:niXtrüsHik :GILNuDOB:İLGeB:NÜÇÜ:NİKÜTRÜŞÑİK düşürdüğü için, beğle, bodunu :UNGÇI:nili:Xdlli:NDOB:Xrüt:nÜÇÜ:niqTRUŞHOY7 :UNıGÇI:NİLİ:KÜDeLLİ:NuDOB:KÜRÜT:NÜÇÜ:NIKUTRUŞÑOY çekiştirdiği için, Türk Bodun, illediği ilini elden :IRU:klgb:AKNDOB:ÇGBT:sMDI:ürtiy:NINGK:qDLNGK:smDı :IRU:KiLGeB:AKNuDOB:ÇaGBaT:ŞıMDI:ÜRüTİY:NINaGaK:KUDaLNaGaK:ŞıMDI çıkarmış, kağanladığı kağanını yitiri vermiş. Çin Bodunu'na beğlik er :rlgb:Xrüt:IVUB:Hök:nLGu:ZıQ:klis:IVUB:LUK:niLGU :ReLGeB:KÜRÜT:IDLOB:ÑÜK:NıLGO:ZIK:KiLİŞi:IDLOB:LUK:NILGO oğlanı kul oldu, kadınlık kız oğlanı odalık oldu. Türk beğleri :ÇGBT:NPTUT:nıTa:ÇGBT:rlgb:IGÇGBT:ITI:nıTa:Xrüt :ÇaGBaT:NaPuTUT:NITA:ÇaGBaT:ReLGeB:IGÇaGBaT:ITI:NITA:KÜRÜT Türk adını attı. Çinli beğlercesine Çin adını tutarak, Çin :Lıy:gl:sMrük:AKNGK :LIY:GiLe:ŞiMRÖK:AKNaGaK kağanına kapılmış. Elli yıl :igt:AKNGK:ilküb:ADKSGOT:nüX:ürgli:smrib:gçük:gsi8 :İGeT:AKNaGaK:İLKÖB:ADKuSGOT:NÜK:ÜReGLİ:ŞiMRİB:GiÇÜK:GiŞİ işini güçünü vermiş. Doğu'da, gün doğusunda Bökli kağana kadar :ÇGBT:smrib:üylüs:igt:AKGPKrmt:URGRUq:smrib:üylüs :ÇaGBaT:ŞiMRİB:ÜYeLÜS:İGeT:AKGıPaKRiMeT:URaGıRUK:ŞiMRİB:ÜYeLÜS ordulayı vermiş. Batı'da Demirkapı'ya kadar ordulayı vermiş. Çin :aC:NDOB:GMK:ARK:Xrüt:smrib:IL:nisürüt:nili:AKNGK :AÇNa:NuDOB:GaMaK:ARaK:KÜRÜT:ŞiMRİB:ILa:NİSÜRÖT:NİLİ:AKNaGaK kağanına ilini, töresini alı vermiş. Türk’ün bütün kara bodunu şöyle :gli:ekmk:INK:ITM:mli:mtr:NDOB:glli:smit :GiLİ:EKMiK:INaK:ITMı:MiLİ:MiTRe:NuDOB:GiLLİ:ŞiMİT demiş:"İlli bodun idim. İlim şimdi hani? Kime ili :smr:rit:nmRUNGZK :ŞiMRe:RİT:NeMRUNaGZaK kazanırım" der imiş. :gçük:gsi:AKNGK:en:INK:MNGK:mtr:NDOB:GLNGK9 :GüÇÜK:GiŞİ:AKNaGaK:EN:INaK:MıNaGaK:MiTRe:NuDOB:GıLNaGaK "Kağanlı bodun idim. Kağanım hani? Ne kağana işi güçü :IGY:sMLOB:IGY:AKNGK:ÇGBT:pit:AC:smr:rit:nmrürib :IGaY:ŞıMLOB:IGaY:AKNaGaK:ÇaGBaT:PİT:AÇNa:ŞiMRe:RİT:NeMRÜREB veririm." der imiş. Böyle deyip Çin kağanına yağı olmuş. Yağı :gçük:gsi:aCuB:smkçi:NY:qDMU:UNUTRY:ünti:PLUB :GüÇÜK:GiŞİ:AÇNUB:ŞiMKiÇİ:ANaY:KUDaMU:UNUTaRaY:ÜNiTİ:PuLOB olup, kendini derleyip toparlamadığından yine tutsaklaşmış. Bunca işi güçü :rit:niYTRSGRO:niyrülü:NDOB:Xrüt:ITMNKS:ürgXtrib :RİT:NIYaTaRıSGuRU:NİYeRÜLÖ:NuDOB:KÜRÜT:ITaMNıKaS:ÜReGKÜTRİB verdiğini düşünmeden Türk bodununu öldüreyim, kazıyaym der :eZü:smr:RIRB:UDKUY:smr :EZÜ:ŞiMRe:RIRaB:UDaKUY:ŞiMRe imiş. Yokolmaya varır imiş. Üstte :NDOB:Xrüt:smt:AC:IBUS:iriy:qDı:XRÜt:ısırHt:Xrüt10 :NuDOB:KÜRÜT:ŞiMTi:AÇNa:IBUS:İRİY:KUDI:KÜRÜT:İSİRÑeT:KÜRÜT Türk Teñrisi, Türk kutlu yerini, suyunu öyle düzenlemiş. Türk bodunu :srtli:MHK:nyit:NUÇLUB:NDUB:nyit:NUZMLUB:qoY :ŞiReTLİ:MıÑaK:NiYİT:NUÇLOB:NuDOB:NiYİT:NUZaMLOB:KOY yok olmasın diye, bodun olsun diye babam İlteriş :ürgüy:PTUT:eJispöt:irHt:GNUTK:eglibli:mgü:GNGK :ÜReGÜY:PuTUT:EDNİSüPÖT:İRÑeT:GıNUTaK:EGLİBLİ:MüGÖ:GıNaGaK Kağanı, anam İlbilge Kadını göğün tepesinde tutup yukarı :ARŞT:smkşT:nr:imrgyitiy:NGK:MHK:Cr:smrütük :ARŞaT:ŞıMKıŞaT:NiRe:İMRiGiYİTİY:NaGaK:MıÑaK:ÇNiRe:ŞiMRÜTÖK kaldırmış gerçek. Babam Kağan onyedi erle dışarılamış. "Dışarı :IKDGT:smQGT:IKDQLB:pds:ük:nyit:RUYRUY :IkaDGaT:ŞıMKIGaT:IKaDKILaB:PiDiŞe:ÜK:NiYİT:ROYuROY yürüyor" diye söz işitip kentteki dışarılamış, dağdakı :nçü:Xtrib:çüX:irHt:smLoB:r:smty:plrit:smni11 :NiÇÜ:KÜTRİB:ÇÜK:İRÑeT:ŞıMLOB:Re:ŞiMTeY:PiLiRİT:ŞiMNİ inmiş. Dirilip yetmiş er olmuş. Teñri güç verdiği için :ürgli:smr:gt:Foq:ısıGY:smr:gt:iröb:isüs:NGK:MHK :ÜReGLİ:ŞiMRe:GeT:NYOK:ISIGaY:GeT:İRÖB:İSÜS:NaGaK:MıÑaK babam kağanın çerisi börü gibi, yağısı koyun gibi imiş. Doğu'yu :smLoB:r:Zyity:IGMK:ŞMTRBOK:Şmrit:plüs:URGRUq :ŞıMLOB:Re:ZüYİTeY:IGaMaK:ŞıMTaRBUK:ŞiMRİT:PeLÜS:URaGıRUK Batı'yı çerileyip derlemiş toparlamış. Hepsi yediyüz er olmuş. :sMDLOq:smdHük:GNDOB:smRSNGk:smrsl:PLOB:r:Zyity :ŞıMDaLUK:ŞiMDeÑÜK:GıNuDOB:ŞıMaRıSNaGaK:ŞiMeRiSLi:PıLOB:Re:ZüYİTeY Yediyüz er olunca ilsizleşmiş, kağansızlaşmış bodunu, odalıklaşmış, kullaşmış :smNGçı:nüsürüt:Xrüt:GNDOB :ŞıMNıGÇI:NÜSÜRÖT:KÜRÜT:GıNuDOB bodunu, Türk Töresi'ni bırakmış :silüt:smRUGŞUB:smTRY:eCisürüt:mep:müç:GNDOB12 :SİLÖT:ŞıMRUGŞOB:ŞıMTaRaY:EÇNİSÜRÖT:MAPa:MÜÇe:GıNuDOB bodunu atam, babam töresince yaratmış, yerleştirmiş. Tölis :ÇGBT:eyrb:smrb:AJ:GDŞ:GUGBY:smt:AJ:GNDOB:ŞUDRT :ÇaGBaT:EyiRiB:ŞiMRiB:ADNa:GıDaŞ:GUGBaY:ŞiMTi:ADNa:GıNuDOB:ŞUDRaT Tarduş bodunu orada, düzeltmiş. Yabguyu şadı orada vermiş. Güney'de Çin :smr:IGY:NUDUB:ZGUZUqT:NGK:ZB:AYRIy::smr:IGY:NDOB :ŞiMRe:IGaY:NUDOB:ZuGOZUKOT:NaGaK:ZaB:AYıRIY:ŞiMRe:IGaY:NuDOB bodunu yağı imiş. Kuzey'de Baz Kağan, Dokuzoğuz bodunu yağı imiş. :NGK:MHK:smr:IGY:Puq:IBTT:FTIQ:RTTZTU:NKIRUq:ZKRIQ :NaGaK:MıÑaK:ŞiMRe:IGaY:POK:IBaTaT:NYaTIK:RaTaTZuTO:NaKIRUK:ZıKRIK Kırgız, Kurıkan, Otuztatar, Kıtayn, Tatabı hep yağı imiş. Babam kağan :IqTR:KRIQ:...ACUB :IKUTRa:KRIK:...AÇNUB bunca... kırk artığı :müçü:qDKLRY:irHt:smsHüs:sHüs:imrgy:smlüs:ILOY:ity13 :NÜÇÜ:KUDaKıLRaY:İRÑeT:ŞiMŞüÑÜS:ŞüÑÜS:İMRiGiY:ŞiMeLÜS:ILOY:İTeY yedi yol ordu salmış, yirmi savaş savaşmış. Teñri istediği için :gglZit:smlık:ZB:GIGY:smTRSNGK:GGLNGK:smtrsl:gglli :GiGiLZİT:ŞıMLIK:ZaB:GIGaY:ŞıMTaRıSNaGaK:GıGıLNaGaK:ŞiMTeRiSLi:GiGiLLİ illiyi ilsizleştirmiş, kağanlıyı kağansızlaştırmış, yağıyı buyruğunda kılmış. Dizliye :PNGZK:gürüt:gli:AC:NGK:MHK:smrüJküy:GGLŞB:smrüküs :PıNaGZaK:GÜRÖT:GiLİ:AÇNa:NaGaK:MıÑaK:ŞiMRÜDNüKÜY:GıGıLŞaB:ŞiMRÜKÖS diz çöktürmüş, başlıya baş eğdirmiş. Babam kağan onca ili töreyi kazanıp :MHK:smkit:LBLB:GNGK:ZB:UYLŞB:AKNGK:MHK:smRB:AÇU :MıÑaK:ŞiMKİT:LaBLaB:GıNaGaK:ZaB:UYaLŞaB:AKNaGaK:MıÑaK:ŞıMRaB:AÇU ölü vermiş. Babam kağana ilkin Baz kağanı balbal dikmiş. Babam :eZü:edürüt:LO:MTLK:ADŞY:Ziks:MZÖ:ADqDÇU:NGK14 :EZÜ:EDÜRÖT:LO:MıTLaK:ADŞaY:ZİKeS:MüZÖ:ADKUDÇU:NaGaK kağan öldüğünde kendim sekiz yaşında idim. Töreye göre üste :itgi:idti:eçiy:GNDOB:Xrüt:NPRLO:ITRLO:NGK:miç :İTiGİ:İDTİ:EÇİY:GıNuDOB:KÜRÜT:NaPıRuLO:ITRuLO:NaGaK:MİÇe amcam kağan oturdu. Oturunca Türk bodununu yine düzenledi, doyurdu. :mZö:ADqTRLO:NGK:MİÇ:IVQ:ŞÜX:GIZ:IVQ:YB:GFGIÇ :MüZÖ:ADKUTRuLO:NaGaK:MİÇe:IDLIK:ŞÜKÖ:GIZa:IDLIK:YaB:GıYNaGIÇ Yoksulu bay kıldı. Azı çok kıldı. Amcam kağan oturduğunda kendim :müçü:qDKLRY:irHt:.....yi:.....rk:ngit :NÜÇÜ:KUDaKıLRaY:İRÑeT:.....Yİ:.....KRe:NiGİT tigin erk..... iy..... . Teñri istediği için :miç:MTRLO:DŞ:eZü:NDOB:ŞUDRT:AKMIŞY:imrgytrüt15 :MİÇe:MıTRuLO:DaŞ:EZÜ:NuDOB:ŞUDRaT:AKMIŞaY:İMRiGiYTRÖT Ondört yaşımda Tarduş bodunu üzerine şad oturdum. Amcam :Zmdlüs:igt:AKIZY:HUJŞ:Zgü:LŞY:ürgli:elrib:NGK :ZiMiDeLÜS:İGeT:AKIZaY:ÑUTNaŞ:ZüGÖ:LıŞaY:ÜReGLİ:ELRİB:NaGaK kağan ile Doğu'da Yeşil Irmak, Şantuñ yazısına kadar ordu saldık. :ZKRIQ:aş:nmgük:Zmdlüs:igt:AKGPK:rmt:URGRUq :ZıKRIK:AŞa:NeMGöK:ZiMiDeLÜS:İGeT:AKGıPaK:RiMeT:URaGıRUK Batı'da Demir Kapı'ya kadar ordu saldık. Kögmen'den aşıp Kırgız :imrgyçü:Zmdlüs:ZTUşib:IGMK:Zmdlüs:igt:eHiriy :İMRiGiYÇÜ:ZiMiDeLÜS:ZuTOŞİB:IGaMaK:ZiMiDeLÜS:İGeT:EÑİRİY yerine kadar ordu saldık. Topluca yirmibeş (yol) ordu saldık. Onüç (yol) :gglZit:ZmDTRSNGK:GGLNGK:Zmdtrsli:gglli:ZmdşHüs :GiGiLZİT:ZıMıDTaRıSNaGaK:GıGıLNaGaK:ZiMiDTeRiSLİ:GiGiLLİ:ZiMüDŞüÑÜS savaştık. İlliyi ilsizleştirdik. Kağanlıyı kağansızlaştırdık. Dizliye :mXrüt:NGK:sgrüt:ZmtrJüXy:GGLŞB:Zmtrküs16 :MüKÜRÜT:NaGAK:ŞiGRÜT:ZiMüTRüDNÜKÜY:GıGıLŞaB:ZiMüTRüKÖS diz çökerttik. Başlıya baş eğdirttik. Türgiş kağanı Türk'üm :nIqJIZY:nIqDLHY:eHZib:nüçü:nküdmlib:itr:MINDOB :NIKUDNIZaY:NIKUDLıÑaY:EÑiZİB:NÜÇÜ:NiKÜDeMLİB:İTRe:MINuDUB bodunum idi. Bilemediği için, bize karşı yanıldığı, yağılık yaptığı :NDOB:q:NO:itlö:emy:irlgb:IqRYUB:itlö:INGK:nüçü :NuDOB:KO:NO:İTLÖ:EMiY:İReLGeB:IKURYUB:İTLÖ:INaGaK:NÜÇÜ için kağanı öldü. Buyruğu, beğleri yine öldü. On Ok bodunu :NUZMLK:Zsdi:BUS:riy:smTUT:ZMAP:Zmüç:itrök:kgm :NUZaMLaK:ZiSiDİ:BUS:RİY:ŞıMTUT:ZıMAPa:ZiMÜÇe:İTRÖK:KeGMe eziklik gördü. Atalarımızın tuttuğu yerler, sular ıssız kalmasın :gb:SRB:.....:PTRY:pti:GNDOB:Z:nyit :GeB:SraB:.....:PıTaRaY:PiTİ:GıNuDOB:Za:NiYİT diye Az bodununu eğitip, düzenleyip ..... Bars Beğ :GUYCoq:mlHis:Zmtrib:Zib:AJOB:GT:NGK:itr17 :GUYuÇNOK:MiLiÑİS:ZiMiTRİB:ZİB:ADNUB:GıTa:NaGaK:İTRe idi. Kağan adını burada biz verdik. Kız kardeşim eceyi :IVOB:Luq:Hük:INDOB:itlö:INGK:IJZY:iZö:Zmtrib :IDLOB:LUK:ÑÜK:INuDOB:İTLÖ:INaGaK:IDNıZaY:İZÖ:ZiMiTRİB verdik. Kendisi yağılaştı. Kağanı öldü. Bodunu odalık, kul oldu. :pti:GNDOB:ZKRIK:Z:nyit:NUZMLK:Zsdi:BUS:riy:nmgük :GıNuDOB:ZıKRIK:Za:NiYİT:NUZaMLaK:ZiSiDİ:BUS:RİY:NeMGÖK Kögmen yeri, suyu ıssız kalmasın diye Az, Kırgız budununu eğitip, :ürgl:Zmtrib:ANY:nili:.....:ZmdşHüs:Zmtlk:PTRY:pti :ÜReGLi:ZiMiTRİB:ANaY:NİLİ:.....:ZüMüDŞüÑÜS:ZiMiTLeK:PıTaRaY:PiTİ eğitip, düzenleyip geldik. Savaştık. ..... ilini yine verdik. Doğu'da :URGRUq:Zmdti:AC:ZMTRUJUq:AC:GNDOB:AŞ:Gşy:NKRDK :URaGıRUK:ZiMiDTİ:AÇNa:ZıMuTRUDNOK:AÇNa:GıNuDOB:AŞa:GıŞıY:NaKRıDaK Kadırkan ormanını aşıp bodunu öyle düzenledik, öyle eğittik. Batı'da :Zmdt:AC:ZMTRJOq:AC:GNDOB:Xrüt:igt:AKNBRT:üHk18 :ZiMiDTi:AÇNa:ZıMuTRuDNOK:AÇNa:GıNuDOB:KÜRÜT:İGeT:AKNaBRaT:ÜÑeK Keñü Tarman'a kadar Türk bodununu öyle kondurduk, öyle düzenledik. :nisiç:isini:itr:smLuB:GlHük:Hük:GLLUq:Luq:ekdö:Lo :NİSİÇe:İSİNİ:İTRe:ŞıMLOB:GiLÑÜK:ÑÜK:GuLLUK:LUK:EKDÖ:LO O çağda kul kullu, odalık odalıklı olmuş idi. Kardeşi ağabeyini :smti:AC:smNGZK:AC:itr:Zmlib:niHK:ILGO:itr:Zmlib :ŞiMTİ:AÇNa:ŞıMNaGZaK:AÇNa:İTRe:ZeMLİB:NIÑaK:ILGO:İTRe:ZeMLİB bilmez idi. Oğlu babasını bilmez idi. Öyle kazanılmış, öyle edilmiş :eZü:ds:NDOB:irlgb:ZGO:Xrüt:itr:Zmürüt:Zml EZÜ:DiŞe:NuDOB:İReLGeB:ZuGO:KÜRÜT:İTRe:ZiMÜRÖT:ZiMiLİ elimiz, töremiz vardı. Türk Oğuz beğleri, bodun, işit:Üstte :rsmnlt:riy:ARS:RSMSB:irHt :ReSeMNiLeT:RİY:ARSa:RaSaMSaB:İRÑeT Teñri basmazsa, aşağıda yer delinmezse :Xrüt:itr:IÇADU:ITTR:mk:nHürüt:nHl:NDOB:Xrüt19 :KÜRÜT:İTRe:IÇADU:ITaTRa:MiK:NiÑÜRÖT:NiÑiLi:NuDOB:KÜRÜT Türk bodunu, elini, töreni kim bozabilir, yıkabilir? Türk, :AHNGK:eglib:smdgi:nüçü:nHügrük:nükü:ntr:NDOB :AÑıNaGaK:EGLİB:ŞiMDiGİ:NÜÇÜ:NiÑÜGeRÜK:NÜKÖ:NiTRe:NuDOB bodunu, cay, uyan. Buyruk dinlemezliğinden, eğiten bilgili kağanına, :NJK:GLKRY:gtrügik:KLBY:GVHY:üJk:eHl:ügd:smRB:smr :NıDNaK:GıLKaRaY:GüTRÜGİK:KaLBaY:GıDLıÑaY:ÜTNeK:EÑiLi:ÜGDe:ŞıMRaB:ŞiMRe bağımsız, bunsuz iyi iline kendin yanıldın. Kötülük ettin. Pusatlı nereden gelip :nXtü:qDI:idtl:erüs:nplk:NJK:glgHÜs:idtl:AFY:plk :NeKÜTÖ:KUDI:İDTLi:ERÜS:NePiLeK:NıDNaK:GüLGüÑÜS:İDTLi:AYNaY:PiLeK (seni) dağıtıp gönderdi. Süngülü nereden gelerek sürüp gönderdi. Kutlu Ötüken :URGIKUq:GDRB:AMGIRB:ürgli:GDRB:NDOB:ŞIY :URaGIRUK:GıDRaB:AMGIRaB:ÜReGLİ:GıDRaB:NuDOB:ŞIY ormanının bodunu, gitti. Doğu'ya gidenin gitti. Batı'ya :eçZgü:GNK:Cr:LO:gügd:edriy:qDRB:GDRB:AMGIRB20 :EÇZüGÖ:NıNaK:ÇNiRe:LO:GÜGDe:EDRİY:KUDRaB:GıDRaB:AMGIRaB gidenin gitti. Gittiğin yerde iyiliğin oydu gerçek. Kanın ırmakça :GVIQ:Luq:nHLGO:IRU:klgb:IDTY:AÇGT:HüXHüs:itrgüy :GIDLIK:LUK:NuÑuLGO:IRU:KiLGeB:IDTaY:AÇGaT:ÑÜKÜÑÜS:İTRüGÜY aktı. Kemiğin dağca yığıldı. Beğlik erkek oğlunu kul kıldı. :NHIKLBY:nüçü:ngüXdmlib:LO:GVIQ:Hük:nHLGO:ZIK:kls :NıÑIKaLBaY:NÜÇÜ:NiGÜKÜDeMLİB:LO:GIDLIK:ÑÜK:NuÑuLGO:ZIK:KiLiŞi Kadınlık kız oğlunu odalık kıldı. O bilmediği için, kötülük (ettiği) :LBLB:GNGK:ZKRIQ:UYLŞB:IDRB:AÇU:NGK:miç:nüçü :LaBLaB:GıNaGaK:ZıKRIK:UyaLŞaB:IDRaB:AÇU:NaGaK:MİÇe:NÜÇÜ için amcam kağan ölüme vardı. İlkin Kırkız kağanını balbal :GNGK:MHK:nyit:nUZMLOB:qY:isük:IT:NDOB:Xrüt:mdkit :GıNaGaK:MıÑaK:NiYİT:NUZaMLOB:KOY:İSÜK:ITa:NuDOB:KÜRÜT:MiDKİT diktim. Türk bodununun adı sanı yok olmasın diye babam kağanı, :Xrüt:irHt:emgrib:li:irHt:emgrtük:GNUTK:mgö21 :KÜRÜT:İRÑeT:EMGiRİB:Lİ:İRÑeT:EMGüRüTÖK:GuNUTaK:MüGÖ anam katunu yücelten Teñri, il veren Teñri, Türk :NGK:irHt:LO:nMZü:nyit:nUZMLOB:qY:isük:IT:NDOB :NaGaK:İRÑeT:LO:NüMüZÖ:NiYİT:NUZaMLOB:KOY:İSÜK:ITa:NuDOB bodununun adı, sanı yok olmasın diye, beni o Teñri kağan :ARŞT:ZSŞ:erçi:MDMRLO:AJDOB:GsLİy:Hn:Cr:IDTRLO :ARŞaT:ZıSŞa:ERÇİ:MıDaMRuLO:ADNuDOB:GıSLIY:ÑeN:ÇNiRe:IDTRuLO oturttu gerçek. Varlıklı, bay bodun (üstüne) oturmadım. İçi aşsız dışı :ngitlök:mni:MTRLO:EZÜ:AJDOB:KLBY:ZBY:ZSNOT :NiGİTLÖK:MiNİ:MuTRuLO:EZÜ:ADNuDOB:KaLBaY:ZıBaY:ZuSNOT giyimsiz, düşkün, kötü bodunun üstüne oturdum. Kardeşim Költigin, :ZMHK:ZmdşlZüs:elrib:ngitlök:mni:DŞ:ik :ZıMıÑaK:ZiMiDŞeLZÖS:ELRİB:NiGİTLÖK:MiNİ:DaŞ:İKi iki şad, kardeşim Költigin ile konuştuk. Babamızın, :Xrüt:nyit:nUZMLOB:qY:isük:IT:NDOB:smNGZK:Zmç22 :KÜRÜT:NiYİT:NUZaMLOB:KOY:İSÜK:ITa:NuDOB:ŞıMNaGZaK:ZiMiÇe amcamızın kazandığı bodunun adı sanı yok olmasın diye Türk :ngitlök:mni:MDMRLO:Ztnük:MDMDU:nüt:nüçü:NDOB :NiGİTLÖK:MiNİ:MıDaMRuLO:ZüTNÜK:MıDaMuDU:NÜT:NÜÇÜ:NuDOB bodunu için gece uyumadım, gündüz oturmadım. Kardeşim Költigin :ikrib:PNGZK:AC:MJGZK:ütiy:ülö:elrib:DŞ:ik:elrib :İKiRİB:PıNaGZaK:AÇNa:MıDNaGZaK:ÜTİY:ÜLÖ:ELRİB:DaŞ:İKi:ELRİB ile, iki şad ile öle bite kazandım. Öyle kazanıp bütün :UYS:riy:AMqTRLO:NGK:mZö:nm:MDMLIK:BUS:TO:GNDOB :UYaS:RİY:AMuKUTRuLO:NaGaK:MüZÖ:NeM:MıDaMLIK:BUS:TO:GuNuDOB bodunu od su yapmadım. Ben kendim kağan oturduğumda her yere :ANY:NHLY:NGDY:ütiy:ülö:NDOB:ŞMRB :ANaY:ÜTİY:ÜLÖ:NıÑıLaY:NıGaDaY:NuDOB:ŞıMRaB gitmiş bodun yayan çıplak, öle bite dönüp :APT:NDOB:ZGO:URGRIy:nyit:niydgi:GNDOB:itlk23 :APaT:NuDOB:ZuGO:URaGıRIY:NiYİT:NİYeDiGİ:GıNuDOB:İTLeK geldi. Bodunu düzenliyeyim diye Kuzey'de Oğuz bodunu üstüne, :APT:ÇGBT:ürgrib:APT:NDOB:IBTT:FTIQ:ürgli :APaT:ÇaGBaT:ÜReGiRİB:APaT:NuDOB:IBaTaT:NYaTIK:ÜReGLİ Doğu'da Kıtayn, Tatabı bodunu üstüne, Güney'de Çin üstüne :nüçü:qDKLRY:irHt:ersik:AJ:mdsHüs:mdlüs:imrgy:ik :NÜÇÜ:KUDaKıLRaY:İRÑeT:ERSİK:ADNa:MüDŞüÑÜS:MiDeLÜS:İMRiGiY:İKi oniki (kez) ordu saldım. Savaştım. Ondan sonra Teñri bağışladığı için, :mtgi:ürgrit:GNDOB:içtlö:nüçü:RB:mgülü:MTUq :MiTiGİ:ÜRüGRİT:GuNuDOB:İÇeTLÖ:NÜÇÜ:RaB:MüGÜLÜ:MuTUK kutum,, gücüm var (olduğu) için ölecek bodunu diriltip besledim. :MVIK:YB:GNDOB:FGIÇ:MVIK:GLNOT:GNDOB:HLY :MıDLIK:YaB:GuNuDOB:NYaGIÇ:MıDLIK:GıLNOT:GuNuDOB:ÑıLaY Çıplak bodunu giyimli kıldım. Yoksul bodunu varlıklı kıldım. :giy:ADGLNGK:RGI:edgll:RGI:MVIK:şkö:GNDOB:Z24 :GİY:ADGıLNaGaK:RaGI:EDGiLLi:RaGI:MıTLIK:ŞüKÖ:GuNuDOB:Za Az bodunu çok kıldım. Değerli illiden, değerli kağanlıdan iyi :MVIK:ZısGY:MVIK:ZB:POK:ADGLNGK:IKDHLOB:tröt:MVIK :MıDLIK:ZISıGaY:MıDLIK:ZaB:POK:GuNuDOB:IKaDÑuLUB:TRÖT:MıDLIK kıldım. Dört yandaki bodunu hep buyruğumda kıldım, yağısız kıldım. :TUHT:mdlüs:APT:TUHT:AMŞY:imrgy:ity:itrök:AHM:Poq :TUÑaT:MiDeLÜS:APaT:TUÑaT:AMıŞaY:İMRiGeY:İTiY:İTRÖK:AÑaM:POK Hep bana sığındı(lar). Onyedi yaşımda Tañut yönüne ordu saldım. Tañut :MTL:AJ:niMRB:nisiKLIy:niZTOY:niLGO:MDZOB:GNDOB :MıTLa:ADNa:NIMıRaB:NISIKLIY:NIZuTOY:NILGO:MuDZOB:GuNuDOB bodununu bozdum. Oğlunu, karısını, at sürüsünü, (bütün) varlığını orada aldım. :KDGOS:BUÇ:ITL:AMŞY:imrgy:Zks :KaDGOS:BUÇ:ITLa:AMıŞaY:İMRiGeY:ZiKeS Onsekiz yaşımda Altı Çub Soğdak :sb:qTUT:HO:ÇGBT:MDZOB:eJ:GNDOB:mdlüs:APT25 :ŞiB:KUTUT:ÑO:ÇaGBaT:MuDZOB:ADNa:GuNuDOB:MİDeLÜS:APaT yönüne ordu saldım. Bodununu orada bozdum. Çinli Oñ paşa beş :MDŞIK:qOY:eJ:güs:LO:mdşHüs:ADŞB:qDI:itlk:üs:nmüt :MıDLIK:KOY:ADNa:GÜS:LO:MüDŞüÑÜS:ADŞaB:KUDI:İTLeK:ÜS:NeMÜT tümen erle geldi. Iduk Baş'da savaştım. O orduyu orada yok ettim. :ZMDI:ŞKR:irt:NDOB:MŞGO:TqDI:LMSB:AMŞY:imrgy :ZaMDI:ŞıKRa:İTRe:NuDOB:MuŞuGO:TUKıDI:LıMSaB:AMıŞaY:İMRiGiY Yirmi yaşımda, Basmıl Idıkut soyum (olan) bodun idi. Yüklü deve göndermedi :ZTO:ik:mtrülk:ürb:nHLK:mtrgc:t..:..k:mdlØs:nyit :ZuTO:İKi:MüTRÜLeK:ÜRiB:NıÑıLaK:MiTReGÇİ:T..:..K:MiDeLÜS:NiYİT diye ordu saldım. ..... boyun eğdirttim. Varlığını beri getirdim. Yirmiki :ÇGBT:AMIŞY :ÇaGBaT:AMIŞaY yaşımda Çin :mdşHüs:elrib:üs:nmüt:Zks:nüHs:eçç:mdyüs:APT26 :MüDŞüÑÜS:ELRİB:SÜ:NeMÜT:ZiKeS:NÜÑES:AÇaÇ:MiDeLÜS:APaT yönüne ordu saldım. Çaça Paşa'nın sekiz tümen ordusu ile savaştım. :elrib:ZKRIQ:NDOB:kiç:AMŞY:ZTO:ITL:mtrlö:AJ:nisüs :ELRİB:ZıKRIK:NuDOB:KİÇ:AMıŞaY:ZuTO:ITLa:MüTRüLÖ:ADNa:NİSÜS Ordusunu orada öldürdüm. Yirmialtı yaşımda Çik bodunu Kırgız ile (birleşip) :mdşHüs:etnprö:mdlüs:AIT:kiç:eçk:mk:IVOB:IGY :MüDŞüÑÜS:ETNePRÖ:MiDeLÜS:APaT:KİÇ:EÇeK:MeK:ITLOB:IGaY yağı oldu. Kem Irmağını geçip Çik yönüne ordu yürüttüm. Örpen'de savaştım. :AMIŞY:ZTO:ity:mtrgl...:MTL:GNDOB:Z:MDCS:nisüs :AMIŞaY:ZuTO:İTiY:MiTReGLi:...:MıLTa:GuNuDOB:Za:MıDÇNaS:NİSÜS Ordusunu sançtım. Az bodununu aldım. Boyun eğdirttim. Otuzyedi yaşımda :IMTB:gHüs:mdlüs:APT:ZKRIQ :IMıTaB:GüÑÜS:MiDeLÜS:APaT:ZıKRIK Kırgız yönüne ordu yürüttüm. Mızrak batacak (boydaki ) :ADU:GNDOB:ZKRIQ:PIROY:AGOT:Gşiy:nmgük:npküs:GRK27 :ADU:GuNuDOB:ZıKRIK:PIROY:AGOT:GıŞIY:NeMGÖK:NePüKÖS:GıRaK karı sökerek, Kögmen ormanını aşıp yürüyerek Kırgız bodunu uykusunda :mtrlö:niNGK:mdşHüs:ADŞiy:AHOS:elrib:niNGK:MDSB :MüTRüLÖ:NINaGaK:MüDŞüÑÜS:ADŞIY:AÑOS:ELRİB:NINaGaK:MıDSaB BİLGE KAĞAN BEÑGÜ TAŞI... 2. yüz. (GÜNEY DOĞU YÜZÜ) 1 dizi... :ekşdö:itiy:ilnük:ilnüt:PROY:üs:URGOY:gHü:köX ... :EKŞüDÖ:İTİY:İLNÜK:İLNÜT:PıROY:ÜS:URuGOY:GüÑÖ:KÖK... Kök Öñ'ü yürüyerek ordu yürütüp, geceli gündüzlü yedi çağda :...:igt:eknçk:sb...k:gir:IÇGLOY:pgt:AKKROÇ:mdçk:ZSBUS :...:İGeT:EKNiÇeK:SeB...K:GİRe:IÇGıLUY:PiGeT:AKKaROÇ:MiDÇeK:ZuSBUS Susuz'a geçtim. Çorak'a ulaşıp yağmacı er(ler)i k...bes Keçin'e kadar ... . BİLGE KAĞAN BEÑGÜ TAŞI... 3. yüz. (GÜNEY YÜZÜ) 15 dizi... :ikli:güs:Hib:ity:IqTR:nmüt:rib:isüs:GLT:ÇGBT:...........1 :İKLİ:GÜS:ÑİB:İTiY:IKUTRa:NeMÜT:RİB:İSÜS:GıLTa:ÇaGBaT:...........  ... Çin atlı ordusunun onyedibin erini ilk :plk:...ib:mtrlö:poq:nük:iJk:nisüs:GDY:mtrlö:nük :PiLeK:...İB:POK:NÜK:İTNiKi:NİSÜS:GaDaY:MüTRüLÖ:NÜK  gün öldürdüm. Yayan ordusunu ikinci gün hep öldürdüm. Bi... gelip :...DRB :...DraB vard... . :APT:FTIQ:NŞIQ:AMŞY:zks:iqTR:ZTO:mdlüs:ILOY:..............2 :APaT:NYaTIK:NıŞIK:AMıŞaY:ZiKeS:IKUTRa:ZuTO:MiDeLÜS:ILOY:..........  ..... yol ordu saldım. Otuzsekiz yaşımda kışın Kıtayn üstüne :mdlüs:APT:IBTT:NZY:IMŞY:ZKOT:iqTR:ZTO:.........:mdlüs :MiDeLÜS:APaT:IBaTaT:NıZaY:AMıŞaY:ZuKOT:IKUTRa:ZuTO:.....:MiDeLÜS ordu saldım. ..... . Otuzdokuz yaşımda yazın Tatabı üstüne ordu saldım. :...oq:AR...:nmRB:nisKLIY:niZTOY:NILGO:mtrlö:nm...3 :...OK:AR...:NıMıRaB:NISıKLIY:NIZuTOY:NILGO:MüTRüLÖ:NeM... ...ben öldürdüm. Oğlunu, karısını, at sürüsünü, varlığını ...ar ko.... . :.....:MVIK:qY:niZTOY:.....:NDOB4 :.....:MıDLIK:KOY:NIZuTOY:.....:..NuDOB bodun(unu), (kağanını, oğlunu) karısını yok ettim. :...ROY5 :...ROY yor.... . :...nçü...:.....:mdşHüs6 :...NiÇÜ...:.....:MüDŞüÑÜS savaştım. ..... . ..... . üçin [(için), (üçünü)]  :IBTT:AMŞY:gl:mtrb:ULIK:LBLB:prlö:nir:PL:mtrb7 :IBaTaT:AMıŞaY:GiLe:MiTRiB:ULIK:LaBLaB:PüRüLÖ:NİRe:PLa:MiTRiB verdim. Alp erini öldürüp balbal kılı verdim. Elli yaşımda (iken) Tatabı :IKGT:rkHöt:...K...:...GRD:ADFTIQ:NDOB :AKGaT:ReKüÑÖT:...aK...:...GıKDa:ADNYaTIK:NuDOB bodunu Kıtayndan ayrıl... . ...ka... Töñüker dağına :pgt:ADGT:rkHöt:itlk:üs:nmüt:tröt:UDŞB:nüHs:GUK8 :PiGeT:ADGaT:ReKüÑÖT:İTLeK:ÜS:NeMÜT:TRÖT:UdaŞaB:NÜÑeS:GUK Kuğ Paşa buyruğunda kırkbin er geldi. Töñüker dağında karşılaşıp :mtkö:...rsr...:nmüt:rib:mtrlö:güs:çü:MDIKOT :MüTKÖ:...ReSRe...:NeMÜT:RİB:MüTRüLÖ:GÜS:NeMÜT:ÇÜ:MıDIKOT dokundum. Otuzbin eri öldürdüm. Onbinini ... ise ... yola getirdim. :...:IBTT :...:IBaTaT Tatabı ....  :ekit:LBLB:gnüHs:Guq:AÇLOB:qY:PRG:MLGO:GLU:itrlö9 :EKİT:LaBLaB:GüNÜÑeS:GUK:AÇLOB:KOY:PıRGa:MuLGO:GuLU:İTRüLÖ öldürdü. Büyük oğlum ağrılanıp yok olunca Kuğ Paşa'yı balbal (olarak) diki :imrgiy:ZuqT:MTRLO:DŞ:Liy:imrgy:ZKOT:nm:mtrib :İMRiGİY:ZUKOT:MuTRuLO:DaŞ:LIY:İMRiGiY:ZuKOT:NeM:MiTRİB verdim. Ben ondokuz yıl şad (olarak) oturdum. Ondokuz :...rib:IqTR:ZTO:MDTUT:li:MTRLO:NGK:Liy :...RİB:IKUTRa:ZuTO:MuDTUT:Lİ:MuTRuLO:NaGaK:LIY yıl kağan (olarak) oturdum. İl tuttum. Otuzbir... :PNGZK:ACUB:mtrib:UNGZK:aC:ngy:AMNDOB:emXrüt10 :PıNaGZaK:AÇNUB:MiTRİB:UNaGZaK:AÇNa:NiGiY:AMuNuDOB:EMüKÜRÜT Türk'üme, bodunuma iyisini öylece kazanı verdim. Bunca kazanıp :Liy:niZGL:IDRB:AÇU:AKZTO:ITL:Y:CNo:Liy:TI:NGK:MHK :LIY:NIZGaL:IDRaB:AÇU:AKZuTO:ITLa:Ya:ÇNuNO:LIY:TI:NaGaK:MıGNaK babam kağan it yılının onuncu ayının yirmialtısında ölü verdi. Lağzın yılının :...:qTuT:GKUB:mtrütr:GOY:AKZTO:itiy:Y:Csib :...:KUTUT:GaKUB:MüTRÜTRe:GOY:AKZuTO:İTİY:Ya:ÇNİŞiB beşinci ayının yirmiyedisinde yoğ (töreni) yaptırdım. Bukağ buyrukçu ..... :...ö:KLKOq:itlk:nr:Züy:sib:UDŞB:nüHs:YT:nüsil:İHK11 :...Ö:KuLuKOK:İTLeK:NeRe:ZÜY:ŞİB:UDaŞaB:NÜÑeS:YaT:NÜSİL:IÑaK babası Lisün Tay Paşa başta, beşyüz eriyle geldi. Kokuluk ö... , :itrib:ekit:prülk:GİRpy:GOY:itrülk:Zskgrk:smük:NUTL :İTRİB:EKİT:PüRÜLeK:GIRaPıY:GOY:İTRÜLeK:ZiSKeGReK:ŞüMÜK:NUTLa altun, gümüş gereğinden artık getirdi. Yoğ (töreni) kokusu getirip diki verdi. :...ŞRY:ZÖ:prülk:ÇGI:NJIÇ :...ŞaRaY:ZÖ:PüRÜLeK:ÇaGI:NaDNIÇ Sandal ağacı getirip kendi yaraş... :niT:klZö:ügd:IDÇIB:....Y:niKKLUq:niÇS:NDOB:eCOB12 :NITA:KüLZÖ:ÜGDe:IDÇIB:...aY:NIKaKLUK:NIÇaS:NuDOB:AÇNUB Bunca bodun saçını, kulağını, ya(nağını) biçti. Kendisinin iyi atını, :ITOq:Poq:prülk:ZSNS:niHyt:kök:nisik:ARK :ITOK:POK:PüRÜLeK:ZıSNaS:NİÑeYeT:KÖK:NİŞİK:ARaK kara samurunu, kök sincabını sayısız olarak getirip hep bıraktı. :Xrüt:MHK:MBS:NGK:eglib:Xrüt:ŞMTRY:irgt:gt:irHt13 :KÜRÜT:MıÑaK:MıBaS:NaGaK:EGLİB:KÜRÜT:ŞıMTaRaY:İRÑeT:GeT:İRÑeT Teñri gibi Teñri yaratmış Türk Bilge Kağan, sözüm:Babam Türk :rlgb:ŞUDRT:ersik:rlgb:ITM:Xrüt:AJIqTRLO:NGK:eglib :ReLGeB:ŞUDRaT:ERSİK:ReLGeB:ITMa:KÜRÜT:ADNIKuTRuLO:NaGaK:EGLİB Bilge Kağan oturduğunda Türk'ün şimdiki beğlerinden başka Tarduş beğleri, :AP:rlgb:slöt:erHö:rlgb:TIPDŞ:UYLU:UYLŞB:ROÇ:lök :APa:ReLGeB:SiLÖT:ERÑÖ:ReLGeB:TIPDaŞ:UYaLU:UYaLŞaB:ROÇ:LÖK Köl Çor başta olarak, şadpıt beğleri, önünde Tölis beğleri, Apa :NKRT :NaKRaT Tarkan :ALYOB:qqYNOT:NKRT:NMT:...UB:rlgb:TIPDŞ:UYLU:UYLŞB14 :ALYOB:KUKUYNOT:NaKRaT:NaMaT:...UB:ReLGeB:TIPDaŞ:UYaLU:UYaLŞaB başta olarak şadpıt beğleri, bu... Taman Tarkan, Tonyukuk Boyla  :UYLŞB:nkri:lök:gbs:iqRYUB:Çİ...:qRYUB:UYLU:NKRT:AGB :UYaLŞaB:NiKRİ:LÖK:GiBeS:IKURYUB:ÇI...:KURYUB:UYaLU:NaKRaT:AGaB Bağa Tarkan ile buyruk ...çı buyruğu Sebig Köl İrkin başta :üHtr:AKNGK:MHK:rlgb:ITM:ACUB:qRYUB:UYLU :ÜÑiTRe:AKNaGaK:MıÑaK:ReLGeB:ITMa:AÇNUB:KURYUB:UYaLU olarak buyruk(çu) bunca beğler babam kağanı çok :it:üHtr:niNDOB:nirlgb:Xrüt:idti:GM:it:üHtr15 :İT:ÜÑiTRe:NINuDOB:NİReLGeB:KÜRÜT:İDTİ:GiMe:İT:ÜÑiTRe çok de, yüceltti(ler). (Babam kağan da) Türk beğlerini, bodununu çok de, :Xrüt:ŞMNGOY:GIŞT:RIG:AÇ...:NGK:MHK:.....:idgü:idti:GM :KÜRÜT:ŞıMNuGOY:GIŞaT:RIGa:AÇ...:NaGaK:MıÑaK:.....:İDGÖ:İDTİ:GiMe yüceltti, övdü. ...Babam kağan ...ça ağır taşı kalınlaştırmış. Türk :.....:AÇNUB:EMZÖ:itri...İ:NDOB:rLGb :.....:AÇNUB:EMüZÖ:İTRİ...İ:NuDOB:ReLGeB beğleri, bodunu ...irdi. Kendime bunca... BİLGE KAĞAN BEÑGÜ TAŞI... 4. yüz. (KUZEY YÜZÜ) 15 dizi... :MTRLO:ekdöb:NGK:eglib:Xrüt:ŞMLOB:edirHt:gt:irHt1 :MıTRuLO:EKDÖB:NaGaK:EGLİB:KÜRÜT:ŞuMLOB:EDİRÑeT:GeT:İRÑeT Teñri gibi Teñride olmuş Türk Bilge kağan bu çağda oturdum. :MŞGO:ikrib:MNLGO:mnügy:ni:UYLU:dis:itküt:NMBS :MuŞuGO:İKiRİB:MıNaLGO:MüNÜGeY:Nİ:UYaLU:DİŞe:İTeKÜT:NıMıBaS Sözümü iyice işit. En çok kardeş yeğenim, oğlum, bütün soyum, :ZTO:rlgb:qRYUB:TKRT:AYRIy:rlgb:TIPDŞ:eyrib:MNDOB :ZuTO:ReLGeB:KURYUB:TaKRaT:AYıRIY:ReLGeB:TIPDaŞ:EYiRİB:MuNuDOB bodunum, Güney'deki şadpıt beğleri, Kuzey'deki tarkat buyruk beğleri, Otuz :IDGTK:dis:itügd:nMBS:OB:INDOB:irlgb:ZGO:ZuqT:RTT :IDGıTaK:DİŞi:İTÜGDe:NıMıBaS:UB:INuDOB:İReLGeB:ZuGO:ZUKOT:RaTaT Tatar, Dokuz Oğuz beğleri, bodunu bu sözümü iyice işit. Katıca :nük:ürgli:ALHIt :NÜK:ÜReGLİ:ALÑIT dinle. Doğu'da gün :AHIQsTB:nük:IRGIRUq:URHIsUTRO:nük:ürgrib:AHKSGOT2 :AÑIKISTaB:NÜK:IRaGIRUK:URaÑISUTRO:NÜK:ÜReGiRİB:AÑıKıSGOT doğusuna, Güney'de gün ortasına, Batı'da gün batısına, :rrök:aHM:POK:NDOB:ikrçi:AJ:URHIsUTRO:nüt:IRGRIy :RüRÖK:AÑaM:POK:NuDOB:İKeRÇİ:ADNa:URaÑISUTRO:NÜT:IRaGıRIY Kuzey'de gece ortasına, onların içindeki bodun(lar) hep bana (iş) görür. :nXtö:NGK:Xrüt:qY:GF:ITM:LO:mdti:POK:NDOB:ACUB :NeKÜTÖ:NaGaK:KÜRÜT:KOY:GıNYa:ITMa:LO:MiDTİ:POK:NuDOB:AÇNUB Bunca bodunu hep düzenledim. Şimdi onun gibisi yok. Türk kağanı Ötüken :mdlüs:igt:AKIZY:HUJŞ:ürgli:qY:HUB:etli:RSRLO:şiy :MiDeLÜS:İGeT:AKIZaY:ÑUTNaŞ:ÜReGLİ:KOY:ÑUB:ETLİ:RaSRuLO:ŞIY ormanında oturursa ilde tasa yok (olmaz). Doğu'da Şantuñ ovasına kadar ordu saldım. :ZuqT:ürgrib:mdmgt:gçik:AKYULT :ZUKOT:ÜReGiRİB:MiDeMGeT:GiÇİK:AKYULaT Taluy'a geçip ulaşmadım. Güney'de Dokuz :üCy:IRGIRUq:mdmgt:gçik:ektüpüt:mdlüs:igt:eknsr3 :ÜÇNiY:IRaGIRUK:MiDeMGeT:GiÇİK:EKTÜPÜT:MiDeLÜS:İGeT:EKNiSRe Ersin'e kadar ordu saldım. Tibet'e geçip ulaşmadım. Batı'da İnci  :eHiriy:UqRYB:ry:URGRIy:mdlüs:igt:AKGPKrmt:eçk:..Zgö :EÑİRİY:UKRıYaB:RiY:IRaGıRIY:MiDeLÜS:İGeT:AKGıPaKRiMeT:EçeK:..ZüKÖ ırmağı...(nı) geçip Demirkapı'ya kadar ordu saldım. Kuzey'de Yir Bayırku yerine :giy:ADŞIy:nXtö:MDTROY:igt:ekriy:ACNUB:mdlüs:igt :GİY:ADŞIY:NeKÜTÖ:MıDTuROY:İGeT:EKRİY:AÇNUB:MiDeLÜS:İGeT kadar ordu saldım. Bunca yer(ler)e kadar yürüttüm. Ötüken ormanı en yeğ(i), :idriy:UB:şmr:şiy:nXtö:riy:KSTUT:li:şmr:idi :EDRİY:UB:ŞiMRe:ŞIY:NeKÜTÖ:RİY:KıSTUT:Lİ:ŞiMRe:İDİ en iyi(si) imiş. İl tutulacak yer Ötüken ormanı imiş. Bu yerde :itgsi:şmük:NUTL:mtlZüt:elrib:NDOB:ÇGBT:PRLO :İTiGŞİ:ŞüMÜK:NUTLa:MüTLüZÜT:ELRİB:NuDOB:ÇaGBaT:PuRuLO oturup Çin bodunu ile anlaştım. Altunu, gümüşü, işlenmiş :isiG:giçüs:IBS:NDOB:ÇGBT:rürib:aC:ZSHUB:YTUq4 :ISIGa:GİÇÜS:IBaS:NuDOB:ÇaGBaT:RÜRİB:AÇNa:ZuSÑUB:YaTUK ipeği tasasız (karşı koymadan) verir. Çin bodununun sözü tatlı, ipeği :aC:GNDB:KRI:PR:niG:KŞMIy:NBS:giçüs:smr:KŞMIy :AÇNa:GuNuDoB:KaRI:PıRa:NIGa:KaŞMIY:NıBaS:GİÇÜS:ŞiMRe:KaŞMIY yumuşak imiş. Tatlı sözü, yumuşak ipeği ile aldatıp, uzak bodunu iyice :rüyü:AJ:nglib:GF:ersik:ADqJOq:URGY:smr:rıToGY :RÜYÖ:ADNa:NiGiLİB:GıNYa:ERSİK:ADKUDNOK:URuGaY:ŞiMRe:RITUGaY yaklaştırır imiş. Yaklaştırıp kondurduktan sonra kötü bilgilerini o çağda düşünür :rib:smr:ZMTROY:gisik:PL:ügd:gisik:eglib:ügd:smr :RİB:ŞiMRe:ZAMTIROY:GİŞİK:PLa:ÜGDe:GİŞİK:EGLİB:EGDÜ:ŞiMRe imiş. İyi bilgili kişiyi, iyi alp kişiyi yürütmez imiş. Bir :ZMDIQ:igt:eHiXsib:INDOB:IŞGO:RSLGY:isik :ZaMDIK:İGeT:EÑİKÜŞİB:INUDOB:IŞuGO:RaSLıÑaY:İŞİK kişi yanılsa soyuna, bodununa, çocuklarına kadar barındırmaz :NDOB:Xrüt:süX:PRUTR:AGIsIG:KŞMy:AHIBS:giçüs:smr5 :NuDOB:KÜRÜT:ŞÜKÖ:PuRUTRa:AÑISIGa:KaŞMıY:AÑıBaS:GİÇÜS:ŞiMRe imiş. Tatlı sözüne, yumuşak ipeğine aldanıp çok Türk bodunu, :IZY:ntlgüt:şiy:YGOÇ:eyrb:Hkslö:NDOB:Xrüt:gtlö :IZaY:NüTLüGÖT:ŞIY:YaGOÇ:EYiReB:ÑiKiSLÖ:NuDOB:KÜRÜT:GüTLÖ öldün. Türk bodunu öleceksin. Güney'de Çoğay ormanına, Tögültün ovasına :RURUGŞOB:aC:isik:GF:AJ:gkslö:NDOB:Xrüt:rsit:niYNOq :RURUGŞOB:AÇNa:İŞİK:GıNYa:ADNa:GiKiSLÖ:NuDOB:KÜRÜT:ReSİT:NIYaNOK konayım dersen, Türk bodunu öleceksin. Orada kötü kişi şöyle öğretir :rürib:IG:ügd:rsr:qGY:rürib:IG:KLBY:rsr:KRI:smr :RÜRİB:IGa:ÜGDe:ReSRe:KuGaY:RÜRİB:IGa:KaLBaY:ReSRe:KaRI:ŞiMRe imiş:"Uzak(ta) isen kötü ipek verir, yakın(da) isen iyi ipek verir." :glib:smr:RURUGŞOB:eC:pit :GiLİB:ŞiMRe:RURUGŞOB:AÇNa:PİT deyip, öyle öğretir imiş. Bilgi :LO:gtlö:işik:şkö:PRB:URGY:PL:GBS::LO:isik:Zmlib6 :LO:GüTLÖ:İŞİK:ŞüKÖ:PıRaB:URuGaY:PıLa:GıBaS:LO:İŞİK:ZeMLİB bilmez kişi o sözü alıp (inanıp) yakın(ın)a gidip çok kişi öldün(üz). O :ŞKR:PRLO:riy:nkütö:ns:içtlö:NDOB:Xrüt:RSRB:ürgry :ŞıKRa:PuRuLO:RİY:NeKÜTÖ:NeS:İÇeTLÖ:NuDOB:KÜRÜT:RaSRaB:ÜreGRiY yerlere gidersen, Türk bodunu öleceksin. Ötüken yerinde oturup katar, :ATUT:li:ügHb:RSRLO:Şıy:nXtö:qY:GHUB:Hn:RSI:şkrit :ATUT:Lİ:ÜGÑeB:RaSRuLO:ŞIY:NeKÜTÖ:KoY:GuÑUB:ÑeN:RaSI:ŞiKRİT gezgin gönderirsen, hiç tasan yok (olmaz). Ötüken ormanını sonsuz il tutarak :rib:ns:Zmö:KSOT:RsÇA:ns:KKRqT:NDOB:Xrüt:ns:IÇTRLO :RİB:NeS:ZeMÖ:KıSOT:RaSÇA:NeS:KaKRuKOT:NuDOB:KÜRÜT:NeS:IÇaTRuLO oturacaksın. Türk bodunu, toksan açlığı, tokluğu düşünmezsin. Bir :NHNGK:şmdgi:nüçü:NHGJ:ns:Zmö:KsÇA:RSDOT :NıÑıNaGaK:ŞiMDiGİ:NÜÇÜ:NıÑıGaTNa:NeS:ZeMÖ:KıSÇA:RaSDOT doyarsan açlığı düşünmezsin. Öyle olduğun için düzenlemiş kağanının :AJ:GTLR:GJKL:AJ:POK:GDRB:UYS:riy:niTML:niBS7 :ADNa:GıTLıRa:GıTNıKLa:ADNa:POK:GıDRaB:UYaS:RİY:NITaMLa:NIBaS sözünü almadan her yere gittin. Hep oralarda yittin, yok oldun. Orada :irHt:gtr:ROYROY:ülü:UROT:Poq:UYS:riy:ışmLK :İRÑeT:GiTRe:RUYıROY:ÜLÖ:UROT:POK:UYaS:RİY:IŞıMLaK kalanlar her yere hep incelerek, ölerek yürüyor idiler. Teñri :NGK:MTRLO:NGK:nüçü:RB:MTUq:mZö:nüçü:niqDKLRY :NaGaK:MuTRuLO:NaGaK:NÜÇÜ:RaB:MuTUK:MüZÖ:NÜÇÜ:NIKUDaKıLRaY buyurduğu için, kendimin kutu var olduğu için kağan oturdum. Kağan :MVIK:YB:GNDOB:FGIÇ:MDTRBUq:Poq:GNDOB:FGIÇ:qY:PRLO :MıDLIK:YaB:GuNuDOB:NYaGIÇ:MıDTaRBUK:POK:GuNuDOB:NYaGIÇ:KOY:PuRuLO oturunca yok yoksul bodunu hep toplattım. Yoksul bodunu varlıklı kıldım. :UB:UZ:MVIK:şüX:GNDOB:Z :UB:UZa:MıDLIK:ŞÜKÖ:GuNuDOB:Za Az bodunu çok kıldım. Yoksa bu :Xrüt:Hdis:INUB:NDOB:rlgb:Xrüt:UG:RB:dgi:ADMBS8 :KÜRÜT:ÑiDİŞe:INUB:NuDOB:ReLGeB:KÜRÜT:UG:RaB:DiGİ:ADMıBaS sözümde yalan var mı? Türk beğleri, bodunu, bunu işitin:Türk :emy:nHkslö:PLHY:MTRU:AJUB:NHKSTUT:li:prit:GNDOB :EMiY:NiÑiKiSLÖ:PıLıÑaY:MuTRU:ADNUB:NıÑıKıSTUT:Lİ:PiRİT:GuNuDOB bodununu toplayıp il tutacağını burada söyledim. Yanılıp öleceğini yine :ürök:RH:MTRU:AKŞT:ügHb:rsr:MBS:Hn:Hn:MTRU:AJUB :ÜRÖK:RaÑa:MuTRU:AKŞaT:ÜGÑeB:ReSRe:MıBaS:ÑeN:ÑeN:MuTRU:ADNUB burada yazdım. Nice nice sözüm varsa sonsuz taşa yazdım. Onu görüp :rlgb:emgrük:ekdöb:rlgb:NDOB:ITM:Xrüt:Hlib :ReLGeB:EMGüRÖK:EKDÖB:ReLGeB:NuDOB:ITMa:KÜRÜT:ÑiLİB bilin. Türk'ün şimdiki bodunu, beğleri, bu çağda buyruğumdaki beğler :MHK:Zis:IÇVHY:üg :MıÑaK:ZİS:IÇaTLıÑaY:ÜG (olarak) mi yanılacaksınız? Babam :eCOB:GNDOB:IKDHLOB:tröt:AJIqTRLO:NGK:mç:NGK9 :AÇNUB:GıNuDOB:IKaDÑuLUB:TRÖT:ADNIKUTRuLO:NaGaK:MiÇe:NaGaK kağan, amcam kağan oturduğunda dört yandaki bodunu öylece :IKDHLOB:tröt:AmqTRLO:mZü:nçü:qDKLRy:irHt:..smti :IKaDÑuLUB:TRÖT:AMuKUTRuLO:MüZÖ:NüÇÜ:KUDaKıLRaY:İRÑeT:..ŞiMTİ düzenlemiş. ... Teñri istediği için kendim oturduğumda dört yandaki :NimZK:AKNGK:sgrüt:nm:MvIK:..i..:MdtRy:mdti:GNDOB :NIMıZıK:AKNaGaK:ŞiGRÜT:NeM:MıDLIK:..İ..:MiDTeReY:MiDTİ:GıNuDOB bodunu düzenledim, yarattım. ...i... kıldım. Ben Türgiş kağanına kızımı :NGK:sgrüt:mtrib:IL:nürüt:GLU:üHitr:... :NaGaK:ŞiGRÜT:MiTRİB:ILa:NÜRÖT:GuLU:ÜÑİTRe:... çok ulu (bir) tören ile alı verdim. Türgiş kağanının :üHitr:...:mtrib:IL:AMLGO:nüyüt:GLU:üHitr:NIZIQ10 :ÜÑİTRe:...:MiTRİB:ILa:AMıLGO:NÜRÖT:GuLU:ÜÑİTRe:NIZIK kızını çok ulu törenle oğluma alı verdim. ... çok :mtrJküy:GGLŞB:...:mtrütr:t...Y:mtrib:IL:nüyüt:GLU :MüTRüTNüKÜY:GıGıLŞaB:...:MüTRÜTRe:T...aY:MiTRİB:ILa:NÜRÖT:GuLU ulu törenle alı verdim. Ya.. ..t erdirdim. Başlıya baş eğdirttim. :nçü:qDKLRY:ry:ARS:irHt:eZü:mtrküs:gglZit :NüÇÜ:KUDaKıLRaY:RiY:ARSa:İRÑeT:EZÜ:MüTRüKÖS:GiGiLZİT Dizliye diz çöktürttüm. Üstte Teñri, altta yer (öyle) istediği için :nük:ürgli:NMNDOB:Xdmds:NKKLOq:Xdmrük:nZük11 :NÜK:ÜReGLİ:NuMuNuDOB:KüDeMDiŞe:NıKaKLUK:KüDeMRÖK:NüZÖK gözün görmediği, kulağın işitmediği bodunumu, Doğu'da gün :Hrü:nıNUTL:GIRS:...:URGRUq:AK...:ürgrib:AHKSGUT :ÑüRÜ:NINUTLa:GIRaS:...:URaGıRUK:AK...:ÜReGiRİB:AÑıKıSGOT doğusuna, ...ka, Güney'de ....., Batı'da ... . Sarı altununu, ak :niT:klZö:nisitgs:glnik:niYTUq:GLGGRIQ:nişmük :NITa:KüLZÖ:NİSİTiGŞi:GiLNİK:NIYaTUK:GıLGaGRIK:NİŞüMÜK gümüşünü, işlenmiş ipeğini, ipek bezini, binek atını, :nisik:ARK:niRGD :NİŞİK:ARaK:NIRıGDa aygırını, kara samurunu, :iti:mtrib:UNGZK:AMNDOB:emXrüt:niHyt:kük12 :İTİ:MİTRİB:UNaGZaK:AMuNuDOB:EMüKÜRÜT:NİÑeYeT:KÖK kök sincabını Türk'üme bodunuma kazanı verdim, edi :nmüt:aC:...:glkr:itr..:...:MVIK:ZSHUB:...:mtrib :NeMÜT:AÇNa:...:GiLKRe:İTR..:...:MıTLIK:ZuSÑUB:...:MiTRİB verdim. ... sıkıntısız kıldım. .... ...rdi. Erkli ... onca tümen (onbinlerce) :...:AJNDOB:grlgb:nü...:nmL:AY...:ILGO :...:ADNuNuDOB:GiReLGeB:NÜ...:NıMLa:AY...:ILGO oğlu ...ya almın? ...ün beğleri, bodununa ..... :Xrüt:rlgb:Xrüt:MTRLO:HMTGLOT:Hmtgm:Hdgi:emy13 :TÜRÜK:LeRGeB:TÜRÜK:MuTRuLO:ÑaMTaGLOT:ÑeMTeGMe:ÑiDiGİ:EMiY yine besleyip, üzmeden, incitmeden oturdum. Türk beğleri, Türk :smNGZK:..rü..:GŞT:AKITM:..Ü..:mtrib:T:...:MNDOB :ŞıMNaGZaK:..RÜ..:GıŞaT:AKITMa:..Ü..:MiTRİB:Ta:...:MuNuDOB bodunuma ... at verdim, ..ü.. . Şimdiki taşı ..ür.. kazanıp, :...:edgrlgb:UB:ADHNGK:UB:I...:NDOB:Xrüt:niMIG :...:EDGiReLGeB:UB:ADÑıNaGaK:UB:I...:NuDOB:KÜRÜT::NIMIGa yücelten, Türk bodunu, bu kağanından, bu beğlerinden, :AJNDOB:Xrüt:RSMLRD:ADHBUS:... :ATNuNuDOB:KÜRÜT:RaSaMLıRDa:ADÑuBUS:... suyundan ayrılmazsan, Türk bodununda ... :ns:IÇVOB:ZSHUB:ns:içtrik:egb:ns:içtrök:ügd:HZö14 :NeS:IÇaDLOB:ZuSÑUB:NeS:İÇeTRİK:EÑiBe:NeS:İÇeTRÖK:ÜGDe:ÑüZÖ özünde iyilik göreceksin. Evine girebileceksin. Sıkıntısız olacaksın. :Hnm:mtrülk:poq:giçZdb:AJGK:ÇGBT:ersik:AJ :ÑiNeM:MüTRÜLeK:POK:GİÇZiDeB:ADNaGaK:ÇaGBaT:ERSİK:ADNa Ondan sonra Çin kağanından süsleyiciyi hep getirttim. Benim :KRB:GCD:RH:ITI:giçZdb:ikrçi:IDMIs:NMBS :KRaB:GıÇNıDa:RaÑa:ITI:GİÇZiDeB:İKeRÇİ:IDaMIS:NıMıBaS sözümü kırmadı. Kendisinin süsleyicisi idi. Ona görülmemiş anıt :MTTIQOT:ŞT:MTRUTRu:Zdb:GCD:niŞT:niçi:mdTRY :MıTTIKOT:ŞaT:MuTRUTRU:ZiDeB:GıÇNıDa:NIŞaT:NİÇİ:MıDıTaRaY yaptırttım. İçine dışına görülmemiş süs vurdurttum. Taş yazdırttım. :MTRUTRU:NMBS:İktlHük :...:MuTRUTRU:MıNıBaS:İTeKLüÑÖK Gönüldeki sözümü vurdurttum. :ŞT:ügHb:Hlib:ürök:INUB:igt:AHITT:AHILGO:q:NO15 :ŞaT:ÜGÑeB:ÑiLİB:ÜRÖK:INUB:İGeT:AÑITaT:AÑILGO:Ko:NO On Ok oğluna, yabancılara kadar bunu görüp bilin. Sonsuz taş :...:niKRB:ŞT:LO:...:mditib:MDTIqT:...:MDTIqT :...:NIKRaB:ŞaT:LO:...:MiDİTİB:MıDTIKOT:...:MıDTIKOT işlettim. ... işlettim, yazdırdım. O taş anıtını ... BİLGE KAĞAN BEÑGÜ TAŞI... 5. yüz. (BATI YÜZÜ) 9 dizi... ...Ezü...1 ...EZÜ... ...üstte... :IDRB:AÇU:NGK:eglib2 :IDRaB:AÇU:NaGaK:EGLİB Bilge Kağan uçup gitti. :irHt:eZü:RSLOB:YY3 :İRÑeT:EZÜ:RaSLOB:YaY yaz olsa, üstte Teñri :IKT:AC:eçrt:isgrbük4 :IKaT:AÇNa:EÇReTö:İSeGRüBöK davulu öter gibi, öylece dahi :aC:rst:NUGis:ADGT5 :AÇNa:ReSTö:NUGIS:ADGaT dağda yaban geyiği ötse, öylece :NGK:MHK:nm:RUNKS6 :NaGaK:MıÑaK:NeM:RUNıKaS üzülüyorum. Babam kağan :NGK:MZö:niŞT7 :...:NaGaK:MüZÖ:NIŞaT taşını kendim kağan ... :...8 :... ..... :...9 :... ..... BİLGE KAĞAN BEÑGÜ TAŞI... 6. yüz. (GÜNEY BATI YÜZÜ) 1 dizi... :GKRB:ACUB:mdtib:ngit:GLOY:nigtib:NGK:eglib... :GıKRaB:AÇNUB:MiDiTİB:NiGİT:GuLOY:NİGiTİB:NaGaK:EGLİB... ... Bilge Kağan'ın (bu) yazısını (ben) Yoluğ Tigin yazdım. Bunca anıtı, :tröt:IqTR:Y:nm:ngit:GLOY:isiT:NGK...:GZU:gZdb :TRÖT:IKUTRa:Ya:NeM:NiGİT:GuLOY:ISITa:NaGaK...:GuZU:GiZiDeB süsü, bezemeyi ... kağanın yeğeni Yoluğ Tigin , ben, (bir) ay, dört :...GY:mtZdb:mditib:PRLO:nük :...GaY:MiTeZiDeB:MiDİTİB:PuRuLO:NÜK gün oturup yazdım, süsledim. Yağ...

Bilge Kağan Yazıtları (Günümüz Türkçesi İle)

1. yüz. (Doğu yüzü) 1- Teñri teg Teñri yaratmış Türk Bilge Kağan; Sözüm: Babam Türk Bilge ..nda al..tı Sir, Tokuz Oğuz, İyi Ediz otağlı beğleri, bodunu .. Türk Teñri .. 2- üstüne kağan oturdum. Oturduğumda ölürcesine sıkılan Türk beğleri, bodunu, silkinip, sevinip, yere bakan gözü yukarı baktı. Bu çağda kendim oturup bunca ağır töreyi dört yandaki .......... etdim. Üstte Kök Teñri, altta yağız yer kılındığında ikisi arasında kişi oğlu kılınmış. 3- Kişi oğlunun da üstüne atalarım Bumın Kağan, İstemi Kağan oturmuş. Oturunca Türk Bodunu'nun ilini, töresini tutu vermiş, edi vermiş. Dört yan hep yağı imiş. Ordu gönderip dört yandakı bodunu hep almış, hep bağlamış. Başlıya baş eğdirmiş, dizliye diz çöktürmüş. Doğu'da Kadırkan ormanına kadar, Batı'da 4- Temirkapı'ya kadar kondurmuş. İkisi arasında pek düzensiz Kök Türk öylece oturur imiş. Bilge kağan imiş. Alp kağan imiş. Buyruğu bile bilge imiş gerçek, alp imiş gerçek. Beğleri bile, bodunu bile düz imiş. Onun için ili öyle tutmuş gerçek. İli tutup töre düzenlemiş. Kendisi öylece ölümü bulmuş. 5- Yasçı, ağlayıcı, Doğu'da, gün doğusunda Böklü Çül'lü İl, Çin, Tibet, Apar, Rum, Kırgız, Üç Kurıkan, Otuz Tatar, Kıtayn, Tatabı, bunca bodun gelerek ağlamış, yaslanmış. Öyle ünlü kağan imiş. Ondan sonra, kardeşi kağan olmuş gerçek. Oğulları kağan olmuş gerçek. Ondan sonra kardeşi, ağabeği gibi 6- kılınmadığı gerçek, oğlu babası gibi kılınmadığı gerçek, bilgisiz kağan oturmuş gerçek. Kötü kağan oturmuş gerçek. Buyruğu yine bilgisiz(miş)gerçek, kötü imiş gerçek. Beğleri, bodunu eğri (olduğu) için, Çin bodunu alcı, kandırıcı (olduğu) için, aldatıcı (olduğu) için, kardeşi ağabeğe düşürdüğü için, beğle, bodunu 7- çekiştirdiği için, Türk Bodun, illediği ilini elden çıkarmış, kağanladığı kağanını yitiri vermiş. Çin Bodunu'na beğlik er oğlanı kul oldu, kadınlık kız oğlanı odalık oldu. Türk beğleri Türk adını attı. Çinli beğlercesine Çin adını tutarak, Çin kağanına kapılmış. Elli yıl 8- işini güçünü vermiş. Doğu'da, gün doğusunda Bökli kağana kadar ordulayı vermiş. Batı'da Demirkapı'ya kadar ordulayı vermiş. Çin kağanına ilini, töresini alı vermiş. Türk’ün bütün kara bodunu şöyle demiş: "İlli bodun idim. İlim şimdi hani? Kime ili kazanırım" der imiş. 9- "Kağanlı bodun idim. Kağanım hani? Ne kağana işi güçü veririm." der imiş. Böyle deyip Çin kağanına yağı olmuş. Yağı olup, kendini derleyip toparlamadığından yine tutsaklaşmış. Bunca işi güçü verdiğini düşünmeden Türk bodununu öldüreyim, kazıyaym der imiş. Yokolmaya varır imiş. Üstte  10- Türk Teñrisi, Türk kutlu yerini, suyunu öyle düzenlemiş. Türk bodunu yok olmasın diye, bodun olsun diye babam İlteriş  Kağanı, anam İlbilge Kadını göğün tepesinde tutup yukarı  kaldırmış gerçek. Babam Kağan onyedi erle dışarılamış. "Dışarı yürüyor" diye söz işitip kentteki dışarılamış, dağdakı 11- inmiş. Dirilip yetmiş er olmuş. Teñri güç verdiği için babam kağanın çerisi börü gibi, yağısı koyun gibi imiş. Doğu'yu Batı'yı çerileyip derlemiş toparlamış. Hepsi yediyüz er olmuş. Yediyüz er olunca ilsizleşmiş, kağansızlaşmış bodunu, odalıklaşmış, kullaşmış bodunu, Türk Töresi'ni bırakmış 12- bodunu atam, babam töresince yaratmış, yerleştirmiş. Tölis Tarduş bodunu orada, düzeltmiş. Yabguyu şadı orada vermiş. Güney'de Çin bodunu yağı imiş. Kuzey'de Baz Kağan, Dokuzoğuz bodunu yağı imiş. Kırgız, Kurıkan, Otuztatar, Kıtayn, Tatabı hep yağı imiş. Babam kağan bunca... kırk artığı 13- yedi yol ordu salmış, yirmi savaş savaşmış. Teñri istediği için illiyi ilsizleştirmiş, kağanlıyı kağansızlaştırmış, yağıyı buyruğunda kılmış. Dizliye diz çöktürmüş, başlıya baş eğdirmiş. Babam kağan onca ili töreyi kazanıp ölü vermiş. Babam kağana ilkin Baz kağanı balbal dikmiş. Babam 14- kağan öldüğünde kendim sekiz yaşında idim. Töreye göre üste amcam kağan oturdu. Oturunca Türk bodununu yine düzenledi, doyurdu. Yoksulu bay kıldı. Azı çok kıldı. Amcam kağan oturduğunda kendim tigin erk..... iy..... . Teñri istediği için 15- Ondört yaşımda Tarduş bodunu üzerine şad oturdum. Amcam kağan ile Doğu'da Yeşil Irmak, Şantuñ yazısına kadar ordu saldık. Batı'da Demir Kapı'ya kadar ordu saldık. Kögmen'den aşıp Kırgız yerine kadar ordu saldık. Topluca yirmibeş (yol) ordu saldık. Onüç (yol) savaştık. İlliyi ilsizleştirdik. Kağanlıyı kağansızlaştırdık. Dizliye 16- diz çökerttik. Başlıya baş eğdirttik. Türgiş kağanı Türk'üm bodunum idi. Bilemediği için, bize karşı yanıldığı, yağılık yaptığı için kağanı öldü. Buyruğu, beğleri yine öldü. On Ok bodunu eziklik gördü. Atalarımızın tuttuğu yerler, sular ıssız kalmasın diye Az bodununu eğitip, düzenleyip ..... Bars Beğ  17- idi. Kağan adını burada biz verdik. Kız kardeşim eceyi verdik. Kendisi yağılaştı. Kağanı öldü. Bodunu odalık, kul oldu. Kögmen yeri, suyu ıssız kalmasın diye Az, Kırgız budununu eğitip, eğitip, düzenleyip geldik. Savaştık. ..... ilini yine verdik. Doğu'da Kadırkan ormanını aşıp bodunu öyle düzenledik, öyle eğittik. Batı'da 18- Keñü Tarman'a kadar Türk bodununu öyle kondurduk, öyle düzenledik. O çağda kul kullu, odalık odalıklı olmuş idi. Kardeşi ağabeyini bilmez idi. Oğlu babasını bilmez idi. Öyle kazanılmış, öyle edilmiş elimiz, töremiz vardı. Türk Oğuz beğleri, bodun, işit: Üstte Teñri basmazsa, aşağıda yer delinmezse 19- Türk bodunu, elini, töreni kim bozabilir, yıkabilir? Türk bodunu, irkil, uyan. Buyruk dinlemezliğinden, eğiten bilgili kağanına, bağımsız, bunsuz iyi iline kendin yanıldın. Kötülük ettin. Pusatlı nereden gelip (seni) dağıtıp gönderdi. Süngülü nereden gelerek sürüp gönderdi. Kutlu Ötüken ormanının bodunu, gitti. Doğu'ya gidenin gitti. Batı'ya 20- gidenin gitti. Gittiğin yerde iyiliğin oydu gerçek. Kanın ırmakça aktı. Kemiğin dağca yığıldı. Beğlik erkek oğlunu kul kıldı. Kadınlık kız oğlunu odalık kıldı. O bilmediği için, kötülük (ettiği) için amcam kağan ölüme vardı. İlkin Kırkız kağanını balbal diktim. Türk bodununun adı sanı yok olmasın diye babam kağanı, 21- anam katunu yücelten Teñri, il veren Teñri, Türk bodununun adı, sanı yok olmasın diye, beni o Teñri kağan oturttu gerçek. Varlıklı, bay bodun (üstüne) oturmadım. İçi aşsız dışı giyimsiz, düşkün, kötü bodunun üstüne oturdum. Kardeşim Költigin, iki şad, kardeşim Költigin ile konuştuk. Babamızın, 22- amcamızın kazandığı bodunun adı sanı yok olmasın diye Türk bodunu için gece uyumadım, gündüz oturmadım. Kardeşim Költigin ile, iki şad ile öle bite kazandım. Öyle kazanıp bütün bodunu od su yapmadım. Ben kendim kağan oturduğumda her yere gitmiş bodun yayan çıplak, öle bite dönüp 23- geldi. Bodunu düzenliyeyim diye Kuzey'de Oğuz bodunu üstüne, Doğu'da Kıtayn, Tatabı bodunu üstüne, Güney'de Çin üstüne oniki (kez) ordu saldım. Savaştım. Ondan sonra Teñri bağışladığı için, kutum,, gücüm var (olduğu) için ölecek bodunu diriltip besledim. Çıplak bodunu giyimli kıldım. Yoksul bodunu varlıklı kıldım. 24- Az bodunu çok kıldım. Değerli illiden, değerli kağanlıdan iyi kıldım. Dört yandaki bodunu hep buyruğumda kıldım, yağısız kıldım. Hep bana sığındı(lar). Onyedi yaşımda Tañut yönüne ordu saldım. Tañut bodununu bozdum. Oğlunu, karısını, at sürüsünü, (bütün) varlığını orada aldım. Onsekiz yaşımda Altı Çub Soğdak 25- yönüne ordu saldım. Bodununu orada bozdum. Çinli Oñ paşa beş tümen erle geldi. Iduk Baş'da savaştım. O orduyu orada yok ettim. Yirmi yaşımda, Basmıl Idıkut soyum (olan) bodun idi. Yüklü deve göndermedi diye ordu saldım. ..... boyun eğdirttim. Varlığını beri getirdim. Yirmiki yaşımda Çin 26- yönüne ordu saldım. Çaça Paşa'nın sekiz tümen ordusu ile savaştım. Ordusunu orada öldürdüm. Yirmialtı yaşımda Çik bodunu Kırgız ile (birleşip) yağı oldu. Kem Irmağını geçip Çik yönüne ordu yürüttüm. Örpen'de savaştım. Ordusunu sançtım. Az bodununu aldım. Boyun eğdirttim. Otuzyedi yaşımda Kırgız yönüne ordu yürüttüm. Mızrak batacak (boydaki ) 27- karı sökerek, Kögmen ormanını aşıp yürüyerek Kırgız bodunu uykusunda bastım. Kağanı ile Soña ormanında savaştım. Kağanını öldürdüm. İlini aldım. O yıl Türgiş üzerine Altun ormanını aşarak, İrtiş ırmağını geçerek yürüdüm. Türgiş bodununu uykusunda bastım. Türgiş kağanının ordusu od gibi, bora gibi geldi. 28- Bolçu'da savaştık. Kağanını, yabgusunu, şadını orada öldürdüm. İlini orada aldım. Otuz yaşımda Beş Balık'a doğru ordu yürüttüm. Altı yol savaştım. .... Ordusunu hep öldürdüm. Beş Balık içinde pek çok kişi .... yok olacağından, kişi(ler) beni çağırmaya geldi(ler). Beş Balık onun için kurtuldu. Otuz artığı 29- bir yaşımda Karluk bodunu sıkıntısız, bağımsız iken güçlü (bir) yağı oldu. Tamağ Iduk Baş'da savaştım. Karluk bodununu öldürdüm. Orada aldım. Basmıl kara bodunu ..... Karluk bodunu (ile birlikte) toparlanıp geldi. Sançtım, öldürdüm. Dokuz Oğuz benim bodunum idi. Kök, yer bulandığı için, içine 30- kıskançlık değdiği için yağı oldu. Bir yılda dört yol savaştım. En ilki Toğu Balık'ta savaştım. Toğla ırmağını yüzerek geçip ordusu .... . İkinci (olarak) Andırğu'da savaştım. Ordusunu sançtım. İlini aldım. Üçüncü (olarak) Çuş Başı'nda savaştım. Türk bodunu ayak titretti. Kötü 31- olacak idi. Uzanıp yayılıp gelmekte olan ordusunu uçurdum. Pek çok ölecek kişi orada dirildi. Orada Toñra yiğiti bir boyu Toñga Tigin yoğunda çevirip vurdum. Dördüncüsü Ezginti Kadız'da savaştım. Ordusunu orada sançtım, yıprattım. ...barım... ..... Kırk yaşımda Amğı Kurgan'da kışladığımızda kıtlık oldu. İlk yazında 32- Oğuz'a doğru ordu yürüttüm. İlk ordu dışarı çıkmıştı. İkinci ordu yerleşik idi. Üç Oğuz ordusu basıp geldi. (Bizim için) Yaya, kötü oldular deyip yenmeye geldi. Ordunun yarısı evi barkı yağmalamaya gitti. Ordunun yarısı da savaşmaya geldi. Biz az idik. Güçsüz idik. Oğuz ...t yağı ..... Teñri güç verdiği için orada sançtım. 33- dağıttım. Teñri istediği için ben kazandığım için Türk bodunu kazanmış oldu beliğ. Ben kardeşimle böylece başa geçip kazanmasam Türk bodunu ölecek idi, yok olacak idi. Türk beğleri, bodunu böyle düşünün, böyle bilin. .... Oğuz bodunu ...d... göndermesin diye ordu yürüttüm. 34- Evini, barkını bozdum. Oğuz bodunu Dokuz Tatar ile dirilip geldi. Ağu'da iki büyük savaş savaştım. Ordusunu bozdum. İlini orada aldım. Öyle kazanıp .... Teñri buyurduğu için ben otuzüç yaşımda ...uk idi. (Bu) çağda (kendisine) öğüt, uğur, güç (vermiş olan) 35- doyurmuş alp kağanına baş kaldırdı. Üstte Teñri, kutsal yer, su ... . amcam kağanın kutunu yeter bulmadı beliğ. Dokuz Oğuz bodunu, yerini, suyunu koyup Çin'e doğru gitti. Çin ..... bodunu ..... bu yerde (burada) geldi. "Besleyeyim" diye düşünüp ..... bodunu ..... 36- kınat... . Güney'de Çin'de adı sanı yok oldu. Bu yerde (burada) bana kul oldu. Ben kendim kağan oturduğum için Türk bodununu ... kılmadım. İli, töreyi iyice kazandım. ... toparlanıp yi... 37- orada savaştım. Ordusunu sançtım. Baş eğen baş eğdi, bodun oldu. Ölen öldü. Seleñe'den aşağıya yürüyerek Karğan geçidinde evini, barkını orada bozdum. ... ormanına çıktı. Uygur ilbaşısı yüz kadar erle Doğu'ya kaçıp gitti. ..... 38- ...ti. Türk bodunu aç idi. O at sürüsünü alıp doyurdum. Otuzdört yaşımda Oğuz kaçıp Çin'e girdi. Öfkelenip ordu yürüttüm. Soyunu, ...., oğlunu, karısını orada aldım. İki ilbaşılı bodun ..... 39- ..... Tatabı bodunu, Çin kağanının buyruğuna girdi. Elçisi, iyi sözü, yakarışı gelmiyor diye yazın ordu saldım. Bodununu orada bozdum. At sürüsünü ... ordusu toparlanıp geldi. Kadırkan ormanında kon... . 40- ...ğakıña, yerine doğru, suyuna doğru kondu. Güney'de Karluk bodununa doğru ordu yürüt deyip Tudun Yamtar'ı gönderdim. ... Karluk ilbaşısı yok olmuş, kardeşi bir korgana 41- ..... vergisi gelmedi. Onu korkutayım deyip ordu yürüttüm. Koruyucusu iki üç kişiyle kaçıp gitti. (Onun) Kara bodunu "Kağanım geldi" deyip (beni) övdü. ...ka ad verdim. "Küçük" adlı... 2. yüz. (Güneydoğu yüzü) Kök Öñ'ü yürüyerek ordu yürütüp, geceli gündüzlü yedi çağda Susuz'a geçtim. Çorak'a ulaşıp yağmacı er(ler)i k...bes Keçin'e kadar ... . 3. yüz. (Güney yüzü) 1-  ... Çin atlı ordusunun onyedibin erini ilk  gün öldürdüm. Yayan ordusunu ikinci gün hep öldürdüm. Bi... gelip vard... . 2-  ..... yol ordu saldım. Otuzsekiz yaşımda kışın Kıtayn üstüne ordu saldım. ..... . Otuzdokuz yaşımda yazın Tatabı üstüne ordu saldım. 3- ...ben öldürdüm. Oğlunu, karısını, at sürüsünü, varlığını ...ar ko.... . 4- bodun(unu), (kağanını, oğlunu) karısını yok ettim. 5- yor.... . 6- savaştım. ..... . ..... . üçin [(için), (üçünü)]  7- verdim. Alp erini öldürüp balbal kılı verdim. Elli yaşımda (iken) Tatabı bodunu Kıtayndan ayrıl... . ...ka... Töñüker dağına 8- Kuğ Paşa buyruğunda kırkbin er geldi. Töñüker dağında karşılaşıp dokundum. Otuzbin eri öldürdüm. Onbinini ... ise ... yola getirdim. Tatabı ....  9- öldürdü. Büyük oğlum ağrılanıp yok olunca Kuğ Paşa'yı balbal (olarak) diki verdim. Ben ondokuz yıl şad (olarak) oturdum. Ondokuz yıl kağan (olarak) oturdum. İl tuttum. Otuzbir... 10- Türk'üme, bodunuma iyisini öylece kazanı verdim. Bunca kazanıp babam kağan it yılının onuncu ayının yirmialtısında ölü verdi. Lağzın yılının beşinci ayının yirmiyedisinde yoğ (töreni) yaptırdım. Bukağ buyrukçu ..... 11- babası Lisün Tay Paşa başta, beşyüz eriyle geldi. Kokuluk ö... , altun, gümüş gereğinden artık getirdi. Yoğ (töreni) kokusu getirip diki verdi. Sandal ağacı getirip kendi yaraş... 12- Bunca bodun saçını, kulağını, ya(nağını) biçti. Kendisinin iyi atını, kara samurunu, kök sincabını sayısız olarak getirip hep bıraktı. 13- Teñri gibi Teñri yaratmış Türk Bilge Kağan, sözüm: Babam Türk Bilge Kağan oturduğunda Türk'ün şimdiki beğlerinden başka Tarduş beğleri, Köl Çor başta olarak, şadpıt beğleri, önünde Tölis beğleri, Apa Tarkan 14- başta olarak şadpıt beğleri, bu... Taman Tarkan, Tonyukuk Boyla Bağa Tarkan ile buyruk ...çı buyruğu Sebig Köl İrkin başta olarak buyruk(çu) bunca beğler babam kağanı çok 15- çok de, yüceltti(ler). (Babam kağan da) Türk beğlerini, bodununu çok de, yüceltti, övdü. ...Babam kağan ...ça ağır taşı kalınlaştırmış. Türk beğleri, bodunu ...irdi. Kendime bunca... 4. yüz. (Kuzey yüzü) 1- Teñri gibi Teñride olmuş Türk Bilge kağan bu çağda oturdum. Sözümü iyice işit. En çok kardeş yeğenim, oğlum, bütün soyum, bodunum, Güney'deki şadpıt beğleri, Kuzey'deki tarkat buyruk beğleri, Otuz Tatar, Dokuz Oğuz beğleri, bodunu bu sözümü iyice işit. Katıca dinle. Doğu'da gün 2- doğusuna, Güney'de gün ortasına, Batı'da gün batısına, Kuzey'de gece ortasına, onların içindeki bodun(lar) hep bana (iş) görür. Bunca bodunu hep düzenledim. Şimdi onun gibisi yok. Türk kağanı Ötüken ormanında oturursa ilde tasa yok (olmaz). Doğu'da Şantuñ ovasına kadar ordu saldım. Taluy'a geçip ulaşmadım. Güney'de Dokuz 3- Ersin'e kadar ordu saldım. Tibet'e geçip ulaşmadım. Batı'da İnci ırmağı...(nı) geçip Demirkapı'ya kadar ordu saldım. Kuzey'de Yir Bayırku yerine kadar ordu saldım. Bunca yer(ler)e kadar yürüttüm. Ötüken ormanı en yeğ(i), en iyi(si) imiş. İl tutulacak yer Ötüken ormanı imiş. Bu yerde oturup Çin bodunu ile anlaştım. Altunu, gümüşü, işlenmiş 4- ipeği tasasız (karşı koymadan) verir. Çin bodununun sözü tatlı, ipeği yumuşak imiş. Tatlı sözü, yumuşak ipeği ile aldatıp, uzak bodunu iyice yaklaştırır imiş. Yaklaştırıp kondurduktan sonra kötü bilgilerini o çağda düşünür imiş. İyi bilgili kişiyi, iyi alp kişiyi yürütmez imiş. Bir kişi yanılsa soyuna, bodununa, çocuklarına kadar barındırmaz 5- imiş. Tatlı sözüne, yumuşak ipeğine aldanıp çok Türk bodunu, öldün. Türk bodunu öleceksin. Güney'de Çoğay ormanına, Tögültün ovasına konayım dersen, Türk bodunu öleceksin. Orada kötü kişi şöyle öğretir imiş : "Uzak(ta) isen kötü ipek verir, yakın(da) isen iyi ipek verir." deyip, öyle öğretir imiş. Bilgi 6- bilmez kişi o sözü alıp (inanıp) yakın(ın)a gidip çok kişi öldün(üz). O yerlere gidersen, Türk bodunu öleceksin. Ötüken yerinde oturup katar, gezgin gönderirsen, hiç tasan yok (olmaz). Ötüken ormanını sonsuz il tutarak oturacaksın. Türk bodunu, toksan açlığı, tokluğu düşünmezsin. Bir doyarsan açlığı düşünmezsin. Öyle olduğun için düzenlemiş kağanının 7- sözünü almadan her yere gittin. Hep oralarda yittin, yok oldun. Orada kalanlar her yere hep incelerek, ölerek yürüyor idiler. Teñri buyurduğu için, kendimin kutu var olduğu için kağan oturdum. Kağan oturunca yok yoksul bodunu hep toplattım. Yoksul bodunu varlıklı kıldım. Az bodunu çok kıldım. Yoksa bu 8- sözümde yalan var mı? Türk beğleri, bodunu, bunu işitin : Türk bodununu toplayıp il tutacağını burada söyledim. Yanılıp öleceğini yine burada yazdım. Nice nice sözüm varsa sonsuz taşa yazdım. Onu görüp bilin. Türk'ün şimdiki bodunu, beğleri, bu çağda buyruğumdaki beğler (olarak) mi yanılacaksınız? Babam 9- kağan, amcam kağan oturduğunda dört yandaki bodunu öylece düzenlemiş. ... Teñri istediği için kendim oturduğumda dört yandaki bodunu düzenledim, yarattım. ...i... kıldım. Ben Türgiş kağanına kızımı çok ulu (bir) tören ile alı verdim. Türgiş kağanının 10- kızını çok ulu törenle oğluma alı verdim. ... çok ulu törenle alı verdim. Ya.. ..t erdirdim. Başlıya baş eğdirttim. Dizliye diz çöktürttüm. Üstte Teñri, altta yer (öyle) istediği için 11- gözün görmediği, kulağın işitmediği bodunumu, Doğu'da gün doğusuna, ...ka, Güney'de ....., Batı'da ... . Sarı altununu, ak gümüşünü, işlenmiş ipeğini, ipek bezini, binek atını, aygırını, kara samurunu, 12- kök sincabını Türk'üme bodunuma kazanı verdim, edi verdim. ... sıkıntısız kıldım. .... ...rdi. Erkli ... onca tümen (onbinlerce) oğlu ...ya almın? ...ün beğleri, bodununa ..... 13- yine besleyip, üzmeden, incitmeden oturdum. Türk beğleri, Türk bodunuma ... at verdim, ..ü.. . Şimdiki taşı ..ür.. kazanıp, yücelten, Türk bodunu, bu kağanından, bu beğlerinden, suyundan ayrılmazsan, Türk bodununda ... 14- özünde iyilik göreceksin. Evine girebileceksin. Sıkıntısız olacaksın. Ondan sonra Çin kağanından süsleyiciyi hep getirttim. Benim sözümü kırmadı. Kendisinin süsleyicisi idi. Ona görülmemiş anıt yaptırttım. İçine dışına görülmemiş süs vurdurttum. Taş yazdırttım. Gönüldeki sözümü vurdurttum. 15- On Ok oğluna, yabancılara kadar bunu görüp bilin. Sonsuz taş işlettim. ... işlettim, yazdırdım. O taş anıtını ... 5. yüz. (Batı yüzü) 1- ...üstte... 2- Bilge Kağan uçup gitti. 3- yaz olsa, üstte Teñri 4- davulu öter gibi, öylece dahi 5- dağda yaban geyiği ötse, öylece 6- üzülüyorum. Babam kağan 7- taşını kendim kağan ... 8- ..... 9- ..... 6. yüz. (Güneybatı yüzü) ... Bilge Kağan'ın (bu) yazısını (ben) Yoluğ Tigin yazdım. Bunca anıtı, süsü, bezemeyi ... kağanın yeğeni Yoluğ Tigin , ben, (bir) ay, dört gün oturup yazdım, süsledim. Yağ...

ORHUN YAZITLARI VE DÖNEMİN DİLİ İLE İLGİLİ SEÇME BİBLİYOGRAFYA

• “Göytürk Yazıtlarında kelimelerin noktalanması özellikleri”, Elisa C. Şükürlü, TDAY 1993s.  121
• “A feature o izafet in the Orhun inscriptions”, B.S. Adams,TDAY 1978-1979 s. 39

• “Avrupa'nın Göktürk harfli eski anıtları”, Soslanbek Y. Bayçorov, TDAY 1990 s. 13

• “Bazı imla gelenekleri”, O.N.Tuna, TDAY 1957, s. 41

• “Bir Runik Harfin Fonetik Değeri Hakkında” T. Tekin, RRAİ, s. 412

• “Bugut'taki Sogtça kitabeye yeni bakış”, S. G. Klyaştornıy-V.A. Livşiç, TDAY 1987, s. 201

• “Dil sistemindeki Eski Türkçe unsurlar: Rekonstrüksiyon problemleri”, Erden Z. Kacıbekov, TDAY 1990 s. 81

• “Eski Doğu Türk Yazısında Kullanılan Ligatürler ve Bunlarla İlgili Bazı Meseleler Hakkında” O.N. Tuna, (III. Sovyet-Türk Kollokyumu, Göktürk Yazıtları-Tebliğler 8-15 Haziran 1990, SSCB Kazakistan İlimler Akademisi, Alma-Ata)

• “Eski Önasya'da Kut (veya Gut) Halkının Dili ile Eski Türkçe Arasındaki Benzerlikler” Kemal BALKAN, Erdem AKM Dergisi, c. 6, sayı 16, Ocak 1990, sayfa 1-64

• “Eski Türk Yazı Dillerinin Özellikleri Üzerine Düşünceler ve Bunların Teşekkülü ile Türk Siyasi Birlikleri Arasındaki İlişkiler”, Ş. Tekin, Tarih ve Toplum, Mayıs 1992, sayı 101, sayfa 9-19

• “Eski Türkçe üzerine üç not”, Sır Gerard Clauson, TDAY 1966, s. 19

• “Eski Türkçe üzerine”, T. Banguoğlu, TDAY 1964, s. 77

• “Eski Türkçenin gramer yapısı ve örnek olarak fiilden isim yapan -l eki”, N. Hacıeminoğlu, TDAY 1990 s. 65

• “Eski Türkçenin yazı dili”, Sabit Paylı, TDAY 1959, s. 311

• “Göktürk anıtları ile yaşayan üç lehçemizin (Halaç, Çuvaş, Saha/Yakut) tarihi ilgi düzeni”, Gürer Gülsevin, TDAY 1990 s. 55

• “Göktürk Tarihinin Meseleleri: Tonyukuk kitabesinin ikinci taşının Doğu yüzü hakkında bazı yeni görüşler”, O. F. Sertkaya, TDAY 1986, s. 59

• “Göktürk yazıtlarının Türk iskan (yerleşme) tarihindeki yeri”, T. Baykara, TDAY 1990 s. 17

• “Kâğıda yazılı Göktürk metinleri ve kâğıda yazılı Göktürk alfabeleri”, O. F. Sertkaya, TDAY 1990 s. 167

• “Kök-Türkçe Kaynaklarda Geçen Boy ve Kavimler Üzerine: Çikler”, Sadettin Gömeç, Türk Kültürü, nu. 370

• “Kök-Türklerin tarihi hakkında Çin kaynakları”, Ş. Tekin, TDAY1961, s. 359     

• “Köktürk yazılı belgelerinde ve Uygurcada uzun vokaller”, O. N. Tuna, TDAY 1960, s. 213

• “Köktürk Yazıtlarında 'Ölüm' Kavramı ile İlgili Kelimeler ve 'kergek bol-' Deyiminin İzahı”, O.N. Tuna, VIII. TDK Kurultayında okunan Bilimsel Bildiriler 1957, Ank. 1960, sayfa 131-148

• “Köktürkçenin söz varlığı üzerine”, D. Aksan, TDAY 1980-1981 s. 17

• “Köl Tigin yazıtı bir nutuk metni midir?”, A. Bican Ercilasun, TDAY 1990 s. 31

• “Kuzey Moğolistan'da Yeni Bir Uygur Anıtı: Taryat (Terhin) Kitabesi”, T. Tekin, TTK Belleten, c. XLVI Ekim 1982 sayı 184

• “Materialien zum uigurischen Onomasticion-II”, P. Zieme, TDAY 1978-1979 s. 81

• “Notizen zum alttürkischen Sprichwortschatz”, Peter Zieme, TDAY 1991 s. 47

• “Orhon-Yenisey yazıtlarının orfografiyası”, Elisa C. Şükürlü, TDAY 1990 s. 189

• “Orhun-Yenisey yazıtlarının dilinin incelenmesinde bazı meseleler”, Ebulfez Recebov, TDAY 1990 s. 151

• “Tes Abidesi”, S.G. KLYAŞTORNİY,  (ilk neşir)(TT aktaran, Selcen BOZKURT) TKA Hamit Zübeyr KOŞAY Armağanı yıl XXIV/2 Ank. 1986

• “Tes Yazıtı Üzerine Dokuz Not”, Talat Tekin, Erdem AKM Dergisi, c. 5, sayı 14, Mayıs 1989, sayfa 379-389

• “Tonyokuk Abidesi Üzerine Üç Not”, O.F. Sertkaya, Türkiyat Mec. c. XIX 1977-79 İst. 1980

• “Türk tarihinin başlangıcı”, V. Hatiboğlu, Türkoloji Der., Ank. 1979

• “Türkçe En Eski Dava Dilekçesi”, T. Tekin, Tarih ve Toplum Eylül 1989 c. 12, sayı 69, s. 54-56

• “Türkolojide eleştiri sorunları üzerine”, O. F. Sertkaya, TDAY 1985, s. 137

• “Türkolojide eleştiri sorunları”, Gerhard Doerfer, TDAY 1980-1981 s. 87

• Tyorkskaya Runiçeskaya Grafika  A.S. AMANJOLOV, Alma-Ata 1980

• “Yazılı devirlerdeki gelişmelere göre Eski Türkçenin yaşı”, Z. Korkmaz, TDAY 1989, s. 353

• Yeni Farsçada Türkçe ve Moğolca Unsurlar (Tanıtma), S. Çağatay, TDAY 1967, s. 205

• “Yenisey eski Kırgız yazıtlarının ilk zikri: Çin'e giden Romen seyyahı Nicolae Milescu (Spathery)'nin günlüğü 1675”, Ch. I. Constantin, TDAY 1985, s. 1

• “Yenisey yazıtlarının yayınlarındaki bazı okuma ve anlamlandırmaların düzeltilmesi, yeni okuma ve anlamlandırma teklifleri”, O. F. Sertkaya, TDAY 1993 s.  67

• “Ekin ara idi oksuz kök türk ança olurur ermiş  (KT, D 2-3) ibaresi üzerine”, O. N. Tuna, TDAY 1993 s.  77

• “Bir kişi yañılsar oğuşı bodunı bişükiñe tegi kıdmaz ermiş (KT, G 6=KB, K 4) ibaresi üzerine”, A. Bican Ercilasun, TDAY 1993 s. 83

• “Dağlık Altaylardaki Kalbak-Taş mabedinin Göktürk yazıtları (A.-47, 48, 49, 50)”, D.D. Vasiliyev,TDAY 1993 s. 91

• “Vilhelm Thomsen'in çalışmaları ve Kırgızistan'da bulunan Göktürk yazıtları”, Çetin Cumagulov, TDAY 1993 s.  99

• “Kazakistan'da bulunan Çin aynası ile Sasani tabağındaki Runik Türk yazıtları”, A.S. Amanjolov, TDAY 1993 s.  115

• “Bilge Kağan yazıtının doğu yüzünün ilk satırında iki ediz kerekülüg  mü yoksa  kidiz kerekülüg  'keçe çadırlı' mı okunmalı”, H. Açıkgöz, TDAY 1994 s. 1

• “Ulangom yazıtı üzerine ilave düşünceler”, A.M. Şçerbak, TDAY 1994 s.  131

• “1893'ten 1993'e”, H. Eren, TDAY 1993 s.  21

• “Bemerkungen zu Talat Tekins “Orhon Yazıtları”, Gerhard Doerfer, TDA 1992, s. 5

• “Quelques remarques d'Epigraphie Turque ancienne”, Louis Bazin, TDA 1993 s. 33

• “The runic graffiti at Yar Khoto”, Marcel Erdal, TDA 1993 s. 87

• “On the Chief Totem of Ancient Turks (mainly on the basis of linguistic material)”, A. M. Shcerbak, TDA 1993 s. 203

• “Elegest (Körtle Han) Yazıtı”, T. Tekin, TDA 1995, s. 19

• “Eski Türk yazıtlarında yabancı öğeler-I”, M. Ölmez, TDA 1995, s. 227

• “Orhun: Moğolistan Türk Eserleri atlası”, (Tanıtma), N. Yüce, TDA 1995, s. 247

• “Eski Türkçedeki Oğuzca belirtiler”, Z. Korkmaz, Türk. D. Ü. Arş. I., s. 205

• “Orhun Abideleri Hakkında Türkiye’deki İlk Bilgiler”, Bilge Ercilasun, Uluslar Arası Türk Dil Kurultayı 1996, (Ank. 1999), s. 409-422

• “Kızıl Kum (Ulaan Gom) yazıtında geçen kişi adı üzerine”, O. F. Sertkaya, TDAY 1994 s. 137

• “Göktürk anıtlarının altayistik açısından değerlendirilmesi”, T. Gülensoy, TDAY 1990 s. 41

• “Eski Türklerde edebi bir dil var mıydı?”, Ethem R. Tenişev, TDAY 1982-1983 s. 157

• “Eski Türkçe ı-~yı- hakkında”, Gerhard Doerfer, TDA 1995, s. 5

• “Zu alttürkisch ı-~yı-”, Gerhard Doerfer, TDA 1995, s. 12

• “Eski Doğu Türk yazısında ligatürler”, O. N. Tuna, TDAY 1990 s. 207

• “Sümer-Türk dillerinin tarihi ilgisi ve Türkçenin yaşı meselesi”, O. N. Tuna, TDAY 1989, s. 257

• “Eski Türk Şiirinin Kaynaklarına Bir Bakış”, O. F. SertkayaTürk Dili?

• “Some notes of the style  of the Ancient Turkish Poetry”, Iya Vasilyevna Stebleva, TDAY 1991 s. 65

• “Türk şiirinde dörtlük tarzının doğuşu ve gelişmesi”, O. F. Sertkaya, TDAY 1991 s. 89

• “Divanü Lügati't-Türk'te Türk halk şiiri”, S. Sakaoğlu, TDAY 1991 s. 97

• “Divanü Lügati't-Türk'te aruz vezniyle yazılmış şiirler”, K. Eraslan, TDAY 1991 s. 113

• “Eski Türk şiir geleneği ve hece vezninin oluşumu”, Tofig Davudoğlu Melikov, TDAY 1991 s. 149

• “Doğu Avrupa'nın Runik alfabe sistemleri üzerine”, Istvan Vasary, TDAY 1993 s.  51

• “Göktürk yazı kültürünün Asya'nın merkezinden doğu Avrupa'ya yolu”, D.D. Vasiliyev, TDAY 1993 s. 61

• “Genel yazı nazariyesi ışığında Göktürk yazısının menşei meselesi”, Viktor G. Guzev, S.G. Klyaştornıy, TDAY 1993 s.  27

• “Asya ve Avrupa'daki Runik yazıların anonimliği, farklılığı ve yayılımı”,  Edward Tryjarski, TDAY 1993 s. 43

• “Türk 'runik' yazısının yayılmasına dair”, A. M. Şçerbak, TDAY1990 s. 183

• “Sayan-Altay Türklerinin yeni runik yazısı”, L. Kızlasov-İ. Kızlasov, TDAY 1990 s. 85

• “The runic inscription on a golden bracteat from Mongolia”, Sergej G. Klyashtornyj, TDA 1993 s. 129

• “Traces of the Turkic Runic Script in Central Poland”, E. Tryjarski, Uluslar Arası Türk Dili Kongresi Bil. 1988, s. 11

• “Göktürk Yazısının Otokon Menşei Varsayımını Geliştirme Denemesinin Bazı Sonuçları”, Viktor G. Guzev, Uluslar Arası Türk Dil Kurultayı 1996, (Ank. 1999), s. 461-465

• “Eski Türkçede “-ş/-ş-, -l/-l->y” Nöbetleşmeli Kök Alamorfları, Günay Karaağaç, Uluslar Arası Türk Dil Kurultayı 1996, (Ank. 1999), s. 593-599