5.5 Galaksi Kümeleri
100 milyar yıldızın oluşturduğu
sistem olan Saman Yolu'nun yakın komşuluğunda 30'u aşkın küçüklü büyüklü galaksi
vardır. Bunlara, Yerel Grup denir. Çekimsel olarak birbirine bağlı olan Yerel
Grup üyeleri arasında Küçük Macellan Bulutu, Büyük Macellan Bulutu ve Andromeda
gibi bildiğimiz galaksiler vardır. Büyük Macellan Bulutu bize 160 000 ışık yılı
uzaklıkta ve en yakın Yerel Grup üyesidir. Messier kataloğunda M33 olarak
bilinen galaksi ise bilinen en uzak Yerel Grup üyelerinden biridir. (Uzaklığı
yaklaşık 2 400 000 ışık yılıdır.)
Büyük ve Küçük Macellan
Bulutları'nın düzensiz tür olduklarını söylemiştik. Bunlar Saman Yolu'nun uydu
galaksileri olarak bilinir. İleride göreceğimiz gibi her şey, hareket
hâlindedir. Yerel Grupta da galaksiler birbirine göre hareket hâlindedir.
Örneğin; Andromeda bize doğru 300 km/sn lik hızla yaklaşmakta, Büyük Macellan
Bulutu ve Küçük Macellan Bulutu sırasıyla 300 km/sn ve 170 km/sn lik hızla
bizden uzaklaşmaktadır. Andromeda'nın ve bir kısım diğer Yerel Grup üyelerinin
hareketleri grup içinde yerel hareketlerdir. Bu nedenle evrenin genişlemesiyle
ilgili genel gözlemleri desteklemezler.
3,25 milyon ışık yılı uzaklıktan
sonra, galaksi sayısında ani bir düşüş görülmektedir. Bu uzaklıktan sonra mutlak
anlamda olmasa bile bir boşluk vardır. Daha sonra, Yerel Gruba benzer pek çok
galaksi kümeleri gözlenmektedir. Galaksi kümelerinin üye sayıları birbirinden
oldukça farklıdır. Bin ve daha fazla üyeli kümelerin varlığı bilinmektedir.
Örneğin; Yerel Kümeye en yakın olan Virgo galaksi kümesi içinde binlerce galaksi
vardır. Bu kümeler, içinde görüldükleri takım yıldıza göre
isimlendirilmişlerdir.
250 milyon ışık yılı uzaklık içinde
birkaç galaksi kümesi vardır. Bunlardan, bize en yakın olan Virgo kümesi
yaklaşık 36 milyon ışık yılı uzaklıkta ve 7 milyon ışık yılı çapındadır. Bu
kümeler içindeki galaksilerin biçimlerini açık bir şekilde görebiliriz, çünkü bu
uzaklık astronomi ölçülerinde fazla değildir (Şekil 5.17). Göreceli olarak yakın
kabul edebileceğimiz bu kümelerin ötesinde, üye sayısı bakımından daha zengin
kümeler bulunmaktadır. Uzaklıktan dolayı, bu kümelerdeki galaksilerin
şekillerini seçemeyiz, onlar leke gibi ya da yıldız gibi nokta şeklinde
görünürler (Şekil 5.18).
Yerel Grup'ta olduğu gibi diğer
galaksi kümelerinde de galaksiler arasındaki uzaklık çok çok büyüktür.
Yıldızlararasındakine benzer, galaksiler arasında da gaz ve toz parçacıkları
bulunmaktadır. Ancak bu maddenin yoğunluğu o kadar azdır ki,
galaksilerarasındaki ortam Yer'de elde edilebilecek boşluktan milyonlarca kez
daha boşluktur. Böylece evrenin önemli bir kısmının boş uzay olduğu
söylenebilir, fakat evrenin yapısını bu boşluk değil, galaksi veya galaksi
kümelerinde bulunan madde belirler.
Şekil 5.17: Leo takım yıldızı içinde
bir yakın galaksi kümesi.
Şekil 5.18: Corona Borealis takım
yıldızı içinde bir uzak galaksi kümesi
Galaksilerin kümelenmelerinden,
evrende çeşitli boyutlarda yapının var olduğu anlaşılmaktadır. Bu yapının
kökenini anlamak çağdaş kozmolojinin en başta gelen sorunlarından birisidir.
Bugün biliyoruz ki evrende galaksi kümelerinden de büyük çapta yapılar vardır.
Harvard Astrofizik Merkezinin parlak galaksilerle ilgili yaptığı araştırma,
galaksilerin ve galaksi kümelerinin boyutlarından da büyük sistematik bir yapı
olduğunu göstermiştir. Söz konusu yapıda galaksiler bir sicim üzerine dizilmiş
gibi görünmekte ve dağılımlarında oldukça büyük boşluklar göze çarpmaktadır
(Şekil 5.19).
Şekil 5.19: Ekvatoryal koordinat
sisteminde parlak 1000 galaksilerin dağılımı: Burada, mavi semboller hızları
<1000 km/s; yeşil semboller uzaklaşma hızları 1000 ile 2000 km/sn; kırmızı
sembolle gösterilenlerin uzaklaşma hızları 2000 ile 3000 km/sn; gri sembolle
gösterilenlerin hızları ise 3000 km/sn'den büyüktür. Galaksilerin dağılımındaki
yapı ve yer yer boşluklar veya delikler dikkat çekicidir.
