ÇEVREN (Ufuk)
Konumdüzeneği
Güneyaçı
– Azimut ( a ) : ( G ) başlangıç noktasından Doğu’ya doğru (saat
yönünün tersi yönde ) eksi (-), G başlangıç noktasından Batı’ya doğru ise artı
(+) olarak 0-360 derece (veya 0-24 saat) aralığında değerler alır. (Şekil 1.13
te GY’ yayı.)
Yükseklik ( h ) : Y’
noktasından başucuna doğru artı (+) , ayakucuna doğru eksi (-) olmak üzere 0° ,
90° arasında değerler alır. (Şekil 1.13 te Y’Y yayı.)
Bir gökcisminin
gözlenebilmesi için onun yüksekliğinin ( + ) değerlerde olması yani çevrenin
üzerinde olması gerekir.
|
P Noktasının ( Yerin dönme ekseninin gökküresini deldiği
noktalardan birisi olan Kuzey Gök Uçlağı. Kutup Yıldızı-Polaris bu noktaya çok
yakındır.) çevrenden yüksekliği gözlem yapılan yerin φ enlemi kadardır.
(Şekil 1.13 te KP yayı.)
Bir gözlem yerinde Kuzey noktasından, gözlem yapılan yerin φ enlemi kadar yukarıya, başucu noktasına doğru gidilirse Kutup yıldızına ulaşılır. Dünyamızın dönme ekseni Kutup yıldızına çok yakın noktada gökküresini keser. |
Şekil 1.13 te : ZK, ZY’, ZG yay
uzunlukları 90 derecedir. Başka bir deyiş ile : gözlemcinin tam tepe
noktası-başucu noktası çevrenin her noktasına açısal olarak 90 derece uzaktadır.
Benzer şekilde, P noktası da Gök eşleğinin her noktasına açısal olarak 90 derece
uzaklıktadır. PD = PE = PB = 90° demektir.
K (Kuzey), G (Güney), D
(doğu) ve B (Batı) noktaları da 90 derece aralıklarla sıralanmışlardır. Açısal
yay uzunluğu olarak GY’ = Y’K = KD = DG = 90° demektir.
Şekil 1.13 te
basit bir işlem yapılırsa : KZ = 90° , KP = φ , PE = 90°
KZ = KP + PZ =
90° , PE = PZ + ZE = 90° ⇒ KP + PZ = PZ + ZE ⇒ KP = ZE = φ
Buradan
çıkaracağımız sonuç : Başucu noktasından Güney noktasına doğru açısal olarak
bulunduğumuz yerin φ enlemi kadar gidersek, E noktasına, yani gök eşleğine
ulaşmış oluruz. Artık gökyüzünde gökeşleğini çizmek kolaylaşmıştır. Bir kolumuzu
Kutup yıldızına doğru, diğer kolumuzu da Doğu noktasına doğru uzatalım. Bu
durumda iki kolumuz arasında açı 90O olacaktır. Kutup yıldızını gösteren
kolumuzun doğrultusunu değiştirmeden diğer kolumuzu, aradaki açıyı değiştirmeden
Batı’ya doğru hareket ettirirsek gökküresi üzerinde E noktasından geçerek Batı
noktasına ulaşacaktır. Böylece Gök Eşleğini belirlemiş oluruz.
Bu
bilgileri unutmadan, Şekil 1.14 te olduğu gibi, değişik enlemlerde Kutup
yıldızının ve gök eşleğinin gökküresi üzerindeki yerini sınıfta arkadaşlarını
ile tartışınız.
Şekil 1.14 Farklı enlemler için
Eşlek-Çevren görünümü
φ = 0° Yer eşleğindeki gözlemciler
için : Kutup yıldızı tam kuzey noktasında, Gök eşleği tam başucu noktasından
geçiyor,
φ = 90° Kuzey Uçlak noktasındaki gözlemci için : Kutup yıldızı
tam başucu noktasında, Gök eşleği ise gözlemcinin çevreni ile çakışık durumda
Şekil 1.15 Eşlek ve Tutulum
Konumdüzenekleri
