VEDÎA (EMANET) KİTABI İKİNCİ BÖLÜM

VEDÎA (EMANET) KİTABI İKİNCİ BÖLÜM

Eşbâh'ın, Niyet'in Şartları bahsinden.

İZAH

«Kendi mcdıyla ilh...» Mütevelli, kendi malıyla vakıf malını karıştırırsa, zamin olmaz. Hülâsa adlı

eserde ise zamin olduğu söylenmiştir. Onun tazmin yükümlülüğünden kurtulmasının yolu ise onu

caminin ihtiyacına sarfetmek veya hâkime vermektir. Mintekâ.

Hâkim çocuğun malı ile kendi malını karıştırsa, zamin olmaz. Yine simsar (komisyoncu) birisinin

malını diğerinin malı ile karıştırsa, zamin olmaz. Fakat kendi malı ile karıştırırsa zamin olur. Uygun

olan mütevel-linin de böyle (zamin) olmasıdır.

Vasi yetimin malını beyan etmeden ölürse, zamin olmaz. Çocuğun malını kendi malı ile karıştırırsa,

zamin olur.

Hâkîr fakih diyor ki: Müntekâ adlı eserde de nakledildiği gibi vasi çocuğun malını kendi malı ile

karıştırırsa zamin olmaz. Vecîz'de, Ebû Yusuf da, «Vasi çocuğun malını kendi malıyla karıştırır ve

mal zayi olur-sa, zamin olmaz.» demiştir. Nûru'l-Ayn yirmi altıncının sonunda Sâyıhânî' nin yazısı ile

Hayriye'den. Vasinin zamin olduğuna dair bir görüş vardır.

Ben derim ki: İfade olunduğuna göre, tercih edilen vasinin zamin olmamasıdır. Velhâsıl malı kenai

malı ile karıştırdığında zamin olmayan-lar mütevelli, hâkim, komisyoncu ve vasi'dir. Uygun olan

babanın da zamin olmamasıdır. Câmiü'l-Fusûleyn'de olan da bunu desteklemektedir.

Câmiü'l-Fusûleyn'de şöyle denilir: «Baba çocuğunun malı almakla gasbedici olmadığı gibi, muhtaç

olduğu takdirde çocuğunun malından alma hakkına da sahiptir. Muhtaç olduğu için değil, korumak

için almışsa yine zamin olmaz. Ancak ihtiyacı olmaksızın onu telef etmişse, o zaman zamindir.»

Şüphesiz baba vasiden daha önce gelir. Düşün.

Babanın çocuğundan maksat, küçük çocuktur. Nitekim Fusûl-i İmâdiye.de de böyle kayıtlanmıştır.

«Ayrılmasa ilh...» Eğer birbirinden seçilmesi kolay ve mümkün ise, cevizin bademle, beyaz

dirhemin siyah dirhemle karışması gibi, o zaman o maldan mâlikin hakkı icmâ ile kesilmez. Bundan

anlaşılıyor ki, ayrılmamasından murad, kolayca seçilememesidir. Ayrılma imkânı hiç yok-tur demek

değildir. Bahır.

«Onu helak etmiştir ilh...» Helak ederek o emânete zamin olunca, ona mâlik olmuş olmaktadır.

Yalnız tazmin etmezden önce o malı yeme-si mubah değildir. Ebû Henîfe'ye göre mâlikin emanet

üzerinde artık hiçbir hakkı yoktur.

Eğer mâlik emanetçiyi ibra ederse, mâlikin hem ayndaki, hem de deyndeki hakkı düşer.

«Ortak olur ilh...» Musannıf bunun benzerini Müctebâîdan da nakletmiştir. Bunun emânetten

başkasına ait olması umulur. Veya bu gö-rüş yukarıda geçen, «Emânette (vediada) karıştırmak

mutlaka tazmini gerektirir.» görüşüne karşı bir kavildir. T.

Şeyhimiz, «Bu görüş İmam Muhammed ile Ebu Yusuf'un emanet meselesindeki görüşleri olabilir.

Çünkü onlar, «Karştırmak, emanette bir ayıp meydana getirmezse, şirkete mucib olur.» demiştir.

«Emanetçinin müdahalesi olmadan ilh...» Emanetçinin müdahalesi olmadan karışsalar, karıştıktan

sonra da helak olsalar, helak olan hem mâlikin hem emanetçinin malından olur. Geri kalan kısım da

emanetçi ile mâlik arasında ortaklı bir mal gibi hisselerine göre taksim olunur. Bahır.

«Bir diğeri ilh...» Emanetçiden başkası ister yabancı, ister aile fert-lerinden olsun, eşittir. Bahır,

Hülâsa adlı eserden.

«Mislini getirerek ilh...» İbni Sem'a İmam Muhammed'den şöyle nak-leder: «Birisi diğerine emanet

olarak bin dirhem verse emanetçi bu bin dirhemle birşey satın alsa, sonra o bin dirhemi hibe veya

satın almakla temin ederek yerine koysa, yerine koyduktan sonra zayi olsa, zamin ol-maz.»

Yine İmam Muhammed'den şöyle rivayet edilmiştir: «Emanetçi, ema-net olan bin dirhemi mâlikin

izni ile borçlu olduğu kimseye verse, alan adam paraların züyuf olduğunu görerek iade etse, iade

edilen dirhem­ler helak olsa, zamin olur. Tatarhâniye.

Şeyhimiz şöyle demiştir: «Bu tazminin şekli, malikin izni ile onu borçlusuna ödediğinde o parayı

karz olarak almış olur. Karz olan para ise sahibinin mülkiyetinden çıkmaktadır. Buna göre hak onun

zimmetine intikal etmektedir. O paranın iade edilişi ile ondaki emanetlik hakkı dönmektedir.»

«Hepsine zamin olur ilh...» Bir kısmına infak ile, bin kısmına da karıştırmakla zamin olur. S. Bahır.

«Ayırmak mümkün ise ilh...» Meselâ beyaz dirhemle siyah dirhemi, dirhemle dinarı karıştırmak gibi.

Zira bu karıştırmada icma ile mâlikin hakkı kaybolmaz. Miskin. S.

«Tabii bu eğer onu parçalamak emanete zarar vermiyorsa böyledir ilh...» Bu görüş, «infak etse de

sonra iade etmese.» sözü ile bağlantılı-dır.

T. diyor ki: «Ben emanetçinin yalnız infak ettiğine mi, yoksa tama-mına mı zamin olduğu

hususunda birşey görmediğim için yazamıyorum.»

«Parçalamak ilh...» Dirhem dinar, ölçülecek ve tartılacak meta gibi.

«Eşbâh ilh...» Eşbâh'm ifadesi şöyledir: «Emanetçi emanete karşı aşırı hareket etse sonra bundan

vazgeçse, fakat tekrar tecavüz etmek niyetinde ise, aşırı gitme hali ortadan kalkmış sayılmaz.»

Hâmiş'te de böy-ledir.

«Eşbâh'm Niyetin şartları bahsinden ilh:..» Bu bahsi Bahir Zahiri-ye'den naklen, Niyetin şartları

bahsinde değil, Vedîa bahsinde zikretmiş-tir. Şöyle: «Bir kimse emanet elbiseyi gündüz giyse

akşam sabahleyin yine gitmek niyetiyle çıkartsa, aynı geçe elbise çalınsa, tazmin

yüküm-lülüğünden kurtulmuş olmaz.»

METİN

Ariyet alan ile bir şeyi kiralayan emanetçinin aksinedir. Ariyet alan ile kiracı tecavüzü ortadan

kaldırsalar bile dımândan kurtulamazlar. Çün-kü onların amelleri kendileri içindir. Fakat emanetçi,

satışa, korumaya, kiraya vermeye, kiralamaya vekil olan, mudarebede işletmeci meccânen işletmeci

inan veya mufavaza şirketi ortağı ve rehin için ariyet alan ile kiracının hilâfınadırlar. Eşbâh.

Velhâsıl, emin kimse yanına emanet bırakılan şeye tecavüz etse, son-ra da saldırıyı izale etse,

zamin olma devam eder. Ancak yukarıdaki on akit bundan müstesnadır. Çünkü eminin eli mâlikin

eli gibidir.

Mâlik emin kimsenin, muvafakata döndüğünü yalanlasa, söz mâlikin-dir. Bazı âlimler de, «Söz

işletmecinindir» demişlerdir. İmâdiye.

Mâlik'in, emaneti talebinden sonra emanetçi, emâneti inkâr ede-rek, «Sen bana bir şey emanet

bırakmadın» dedikten sonra ikrar etmesi tecavüzden sonraki reddin aksinedir. Bununla dımân

ortadan kalkmaz. Emanetçi emaneti inkâr ile mâlikin hibe ettiğini veya sattığını iddia et-se, zamin

olmaz. Hülâsa.

Mâlik emânetin durumunu sorsa, emanetçi onu inkâr etse emanetçi helak olsa, zamin olmaz. Bahir.

Musannıf bu meseleyi, «İnkâr halinde iken onu yerinden naklederse.» sözüyle sınırlamıştır. Zira

eğer inkâr sı-rasında onu nakletmezse, helak olduğunda zamin değildir. Hülâsa.

İZAH

«Kiracı ilh...» Bineği kiralayan veya ariyet olarak alan kimse hayvanı geri vermemeye niyet etse,

sonra buna pişman olsa, eğer niyeti sıra-sında yolda gidiyorsa, niyetinden sonra hayvan helak

olursa zamin olur. Fakat eğer niyetinden pişman olduğunda duruyorsa, niyetini terkettiği vakit

eminliği avdet eder. Câmiü'l-Fusûleyn.

«Hilâfınadırlar ilh...» Eğer emanetçi emaneti bir ay korumaya memur edilmişse, bir ay geçtikten

sonra o emaneti kullanırsa, sonra kullanmayı terkederek korumaya dönerse, zamin olur. Çünkü

koruma müsadesi bir aydır ve o da geçmiştir.

«Vekil ilh...» Vekil, satışı ile vekil olduğu emaneti kullansa, sonra kullanmayı terketse, zayi olduğu

takdirde zamin olmaz.

«Kiraya vermek için vekil ilh...» Yani birisi müvekkiline bir binek kiralamaya veya bineğini kiraya

vermeye vekil olsa, ona binse, sonra terketse, zamin olmaz.

«Mufavaza ilh...» Fakat mülk ortağı tecavüz etse, sonra tecavüzü izale etse dımânı devam eder.

Nitekim bu açıktır. Zira sabit oldu ki mülk şirketinde ortak, diğer ortağın hissesinde ecnebidir.

Ortaklardan birisi şir-ketin bineğini başkasına ariyet olarak verse ve tecavüz etse, sonra te-cavüzü

kaldırsa, dımân devam eder. Fakat binek korumak şekliyle onun nöbetinde olsa, aşırı gitse ve

tecavüzü kaldırsa, dıman ortadan kalkar. Bu bir fetva vakıasıdır ki, bana soruldu. Ben de zikrettiğim

gibi cevap verdim. Halbuki ben bu vakıayı fakihlerin sözlerinde görmemiştim. Bunu zikredilen

meseleden çıkardım. Zira o ortak bu halde emanetçidir. Fakat şirketin hayvanını ortağın izni

olmadan kullanması fakihlere göre dımânla meşhur ve sabit bir meseledir. Minâh üzerine Remli.

«Rehin için ariyet alan ilh...» Yani rehin vermek için bir köle veya bir hayvanı ariyet verse, rehin

vermezden önce köleyi çalıştırsa veya hay-vana binse, sonra onu kıymetinin misli bir mal ile rehin

verse, sonra o malı ödese, fakat rehin verdiği köle veya hayvanı almasa, o da rehincinin yanında

helak olsa, rehin veren zamin olmaz. Çünkü o, rehin ver-diği andan itibaren dımândan kurtulmuştur.

Bu mesele Bahır'da olduğu gibi Musannıfın, «ariyet alanın aksine» sözünden istisna edilmiştir.

«Muvafakata döndüğünü ilh...» Nûru'l-Ayn Mecmaü'l-Fetâvâ'dan şöyle nakleder: «Herhangi emin bir

kimse mâlike veya akte muhalefet ettikten sonra muvafakata dönerse, eskiden olduğu gibi yine

eminliğe avdet eder. Ancak ariyet alan ile kiracı tecavüzlerinden dönseler bile zamin olarak

kalırlar.» Bunların zamin kalmaları daha uygundur. Düşün.

Nuru'l-Ayn'ın ifadesi şöyledir: «Muvafakata döndüğü ifadesinin yeri şarihin «velhasıl emin

kimsenin» kavlinin yanında olması lazımdı. Zira şarihin, «Sonra taaddiyi izale etmiş olsa» kavlinde

bir şüphe vardır. Çünkü taadinin tahakkuk ettiği bir zamandan sonra onun izalesi muhaldir. Ama

Mecmaü'l-Fetava'nın, «Sonra muvafakata dönse» kavlinde hiçbir şüphe yoktur. Evla olan da böyle

denilmesiydi.»

«Söz emanetçinindir ilh...» Çünkü o dımânı kaldırır.

«Hibe ilh...» Yani mâlikin kendisine hibe ettiğini veya sattığını iddia ederse.

«Mâlikin ilh...» Hâniye'de şöyle denilmiştir: «Gâib olan kimsenin ka-rısı ile yetim çocuğun komşuları

infak için yetimin veya gâib kimsenin malından taleb etseler vasi de reddetse, zamin olur.»

Sâyıhânî. Benzeri Tatarhâniye'de de vardır.

«İnkâr halinde ilh...» Bunun açık anlamı emaneti nakille ilgilidir. Bu-nun meydana gelmesi uzak bir

ihtimaldir. Hülâsa'da şöyle denilir: «Ecnâs'ın Gasb bahsinde, «Emanetçi, emaneti inkâr halindeki

yerden nakl-ederse zamin olur. Eğer orada nakletmezse, helak olduğunda zamin ol-maz.»

denilmiştir.» Bu açıktır. Bunun üzerine Musannıfın, «inkâr halin-de» sözü «yerinden» sözüyle

ilgilidir.

Müntekâ'da da şöyle denilmiştir: «Ariyet tahvil edilebilecek bir nes-ne ise. tahvil etmeden de inkâr

ile zamin olur. Şeyhimiz Şurunbulâliye' den naklen, «Emanet tahvil edilebilen cinsten olsa, onu

tahvil etse de inkâr ettiğinden zamin olur.» demiştir. Bu sözü Bedâî'nin, «Zira emanet akti mâlikin

talebi ile fesholur. Mâlikin talebi ile emanetçi kendisini ko-rumaktan azletmiş olur. O halde

başkasının malı izinsiz olarak kendi elin-de kaldığından o mal zamin olmuş bulunur. Helak

olduğunda emanetçi-nin dımânı sabit olur.» sözü de teyid eder. Sâyıhânî.

Tatarhâniye'de, Hâniye'den naklen şöyle denilir: «Natifî şöyle zikret-miştir: «Emanetçi emaneti

sahibinin huzurunda inkâr etmiş olsa, o in-kâr emanet akdini fesheder. Hatta emanetçi emaneti

inkâr ettiği zamanki yerden naklederse zamin olur. Eğer inkârdan sonra o yerden nakletmez-se,

helak olduğunda zamin olmaz.» Düşün.

«Hülâsa ilh...» Hülâsa adlı eserde yalnız bu mesele üzerinde durulmamıştır. Bunu Ecnâs'ın Gasb

bahsinden nakletmiştir. Naklinden son-ra da Müntekâ'dan «Emanet ve ariyet olan birşey eğer

nakledilebilecek cinsten ise, nakletmese bile inkârla zamin olur.» sözünü nakletmiştir.

Remli de, «Açık olan şudur ki, Ecnâs'ta olan metin sahiplerine göre sıhhati açık olmayan bir görüş

olduğu için hiç bakmamışlardır. Ayrıntı-ları fıkıh kitaplarına bakılırsa mesele anlaşılır.» demiştir.

METİN

Musannıf bu bahsi, «Emanet menkûl de olsa» sözüyle sınırlamıştır. Çünkü gayrı menkûle İmam Ebû

Hanîfe ve Ebû Yusuf'a göre inkâr da edilse zamin olunmaz. İmam Muhammed ise sağlam görüşe

göre on-ların aksine zamin olacağını söylemiştir. Zeylâî. Gasb bahsi.

Musannıf bahsi, «Orada emanete zarar verecek bir kimsenin olmaması» sözüyle de sınırlamıştır.

Eğer emaneti naklettiği yerde emanete zarar gelmesinden korkulmazsa. o zaman zamin olmaz.

Çünkü bu nakil, hıfzetme babındandır.

Musannıf bu bahsi yine, «İnkârdan sonra emanetçinin emaneti hazırlamaması,» sözüyle de

sınırlamıştır. Zira emanetçi, emaneti inkâr et-tikten sonra hatırlasa, mâlik de ona, «Emanet olarak

kalsın.» dese, eğer emanetçinin onu alıp koruma imkânı varsa, zayi olduğunda zamin olmaz. Çünkü

bu, yeni bir emanet vermedir. Eğer alıp saklama imkânı olmadığı halde alırsa, zayi olduğunda zamin

olur. Zira red tamamlanmamıştır. Mu-sannıf bu bahsi yine, «İnkârı mâlike yaparsa» sözüyle de

sınırlamıştır. Zira mâlikten başkasına, yanında emanet olduğunu inkâr ederse zamin olmaz. Çünkü

mâlikten başkasına inkâr etmek, korumaktır.

Yukarıdan aşağıya sayılan bütün şartlar tamamlansa dahi emanetçi ikrardan sonra dımândan

kurtulmaz. Ancak yeni bir kitle beri olabilir ki, bu da mevcut değildir.

Emanetçi, emaneti inkâr ettikten sonra emanetin geri verildiğini id-dia eder ve buna delil ikâme

ederse, iddiası makbul dımândan da kurtul-muş olur. Nitekim inkârdan önce geri verildiğine dair

ikâme etse, in-kârdan sonra da, «unutmuşum» veya «yanılmışım» veya «verdiğimi zan-netmiştim»

veya «Bende senin emanetin mevcut değildir.» diyerek delil ikâme etse, delili makbuldür.

Emanetçi ikrardan önce emanetin helakini iddia etse, o zaman he-laki bilmediğine dair yemin

etmesi gerekir. Eğer yemin ederse emanet-çiye tazmin ettirir. Eğer yeminden kaçınırsa emanetçi

beridir. Ariyet de bunun gibidir. Minhac.

Emanetçi, emanetin kıymeti biliyorsa, inkâr ettiği gündeki kıyme-tine zamindir. Kıymeti bilmiyorsa,

o zaman, emanet bırakıldığı günün kıymeti ile zamindir. İmâdiye.

İşletmeci sermayeyi inkâr ettikten sonra, o sermaye ile mal alırsa, emanetçinin aksine zamin olmaz.

Haniye.

Mâlik yasaklamadığı ve yolda da emanetten korkulmadığı takdirde emanetçi emanete taşıyıcı da

gerekse, onunla yola gidebilir. Eğer mâlik yasaklamışsa, emanetçide emaneti taşımaktan

korkuyorsa, sefere gitme-si de zaruri değilse, emaneti ile sefere gitmesi halinde zamin olur. Eğer

emanetçinin seferi zaruri ise, yalnız başına gittiği takdirde helak olan emanete zamindir. Ehli ile

birlikte gitmişse zamin olmaz. İhtiyar.

İZAH

«Mâlike ilh...» Veya Tatarhâniye'de olduğu gibi vekiline.

«Mâlikten başkasına inkâr ederse ilh...» Emanetçi inkârında, «Onun yanında birşeyi yoktur.»

dedikten sonra geri verdiğini veya helak oldu-ğunu iddia ederse, iddiası tasdik olunur. Fakat

inkârında, «O bana ema-net olarak birşey vermedi.» dedikten sonra geri verdiğini veya helak

ol-duğunu iddia ederse iddiası tasdik olunmaz. Bahır.

Birinci şekilde emanetçinin iddiası, sözü, «Onun yanımda olan malı borçtur.» şeklinde kabul

edildiği için tasdik olunur. Çünkü o anda ema-neti inkâr etmiş olmaktadır. Düşün.

Çâmiü'l-Fusûleyn'de şöyle denilir: «Mâlik'in emaneti talep etmesi üzerine emanetçi ona, «yarın

taleb et.» dese, taleb et dediği günde mâ-likin talebi üzerine de, «Emanet, yarın taleb et sözümden

önce helak ol-du.» dese çelişkiye düştüğünden zamin olur. Fakat eğer taleb et dediği günden sonra

helak olduğunu söylerse zamin olmaz. Mâlik emaneti ta-leb etse emanetçi, «Sana geri verdim»

dedikten sonra, «Sana geri vermedim ama helak oldu.» dese, yine çelişkiye düştüğü için sözü

tas­dik edilmez ve zamindir.»

Çâmiü'l-Fusûleyn'de daha sonra da, «Emanetçiyi zamin eden her fiille rehinci de zamin olur.»

demiştir.

«Delil ikâme etse ilh...» Haniye ve Hülâsa'da böylece nakledilmiştir. Bahır'ın Hülâsa adlı eserden

naklinde de, «Emanetçi tasdik olunmaz.» ifadesi vardır. Lâkin onun ifadesinde düşme vardır.

Düşmeye de sözün delilde olması delâlet eder. Zira söz mücerret dava hakkında değil ki, «tasdik

olunmaz» denilsin. Ben Hülâsa'ya başvurarak düşen ifadeyi Ba-hır'ın hamişine yazdım.

«Biliniyorsa ilh...» Minâh'ta bu ifadeden önce, Hülâsa adlı eserden naklen açıklama yapmadan

emanet bıraktığı günün kıymetine zamin ol-duğu yazılıdır. Lâkin Minâh sahibi Hülâsa'dan naklinde.

Bahir sahibine uymuştur. Halbuki Bahr'ın ifadesinde düşme vardır. Çünkü benim Hülâsa'dan

gördüğüm İmâdiye'dekine uygundur. Uyanık ol.

«İşletmeci inkâr ettikten sonra ilh...» Yani işletmeci mâlike, «Sen bana hiçbirşey vermedin»

dedikten sonra.

«Mal alırsa ilh...» Yani inkârdan dönerek malın verildiğini, «Sen bana sermaye verdin.» şeklinde

ikrar ederek onunla mal alsa, zamin olmaz. Bunun aksine sermayenin varolduğunu inkârdan sonra

ikrar etse, fakat bununla mal aldığını inkâr etse, zamin olur. Aldığı da kendisine aittir. Hâniye'den

minâh.

«Ehli ile birlikte gitmişse im...» Fakihler icmâ ile şöyle demişlerdir: «Eğer emanet ile denizde

yolculuk yapmışsa zamin olur.» Bunu İsbicabi söylemiştir. Aynî'de de böyledir. Medenî.

METİN

İki kişi birisine misli veya kıymeti takdir edilebilecek birşeyi emânet bıraksalar, emanetçi bunların

birisine hissesini arkadaşının gıyabında ve-remez, (vermesi caiz değildir) Eğer verirse zamin olur

mu? Dürer'de, «Evet. zamin olur.» denilmiştir. Bahır'da ise, «İstihsânen zamin olmaz.» denilmiştir.

Tercih edilen görüş de budur.

Birisi taksim olunabilecek cinsten birşeyi iki kişiye emanet bıraksa, onlar da malı taksim ederek

herbirisi malın bir kısmını muhafaza etse-ler, meselâ iki rehinci, iki meccânen işletmeci iki vasi ve

bir adamın alışla iki vekili gibi, bunlardan biri kendi elindekini diğer arkadaşına verse, veren kimse

zamin olur. Bunun aksine iki kişiye emanet edilen şey tak-sim edilemeyen bir cinsten ise, birisi

arkadaşına verdiği takdirde za-min olmaz. Çünkü malı birisinin izni ile koruması caizdir.

Emanet bıraktığında mâlik emanetçiye, «Aileme verme» dese, veya «Bu emaneti şu odada koru.»

dese, emanetçi de emaneti ancak onun koruyabileceği birisine verse veya emaneti mâlikin dediği

odada değil de başka bir odada korusa bakılır: Eğer o binanın bütün odaları koruma bakımından

eşit iseler, zamin olmaz. Eğer eşit değil iseler zamin olur. Çünkü takyide uymakta fayda vardır.

Emanetçinin emanetçisi zamin olmaz. Emanetçi birbirlerinden ayrıl-dıktan sonra helak olursa yalnız

birinci emanetçi zamindir. Eğer ayrıl-madan önce helak olursa dımân yoktur. Mâlik, «Mal ikinci

emanetçinin yanında helak oldu» dese, birinci emanetçi de, «O bana verdi, benim yanımda helak

oldu.» dese, iddiası tasdik edilmez. Fakat kendisinden gasbedildiğini iddia ederse, sözü tasdik

edilir. Çünkü emindir. Sirâciye.

Müctebâ'da şöyle denilir: «Temizlikçi yanılarak bitişinin kumaşını diğerine verse ve o da kesse, ikisi

de zamindirler. İmam Muhammed'den şöyle rivayet edilir: «Emanetçi, kendisine emanet edilen

hayvan ise, hay-vana bir hastalık isabet etse, emanetçi bir diğerine, «Bunu tedavi et.» dese hayvan

o tedaviden ölse, mâlik, emanetçi ve tedavi edenden dile-diğine tazmin ettirir. Mâlik hayvanı eğer

tedavi edene tazmin ettirirse, tedavi eden de eğer hayvanın bir başkasına ait olduğunu bilmiyorsa

bi-rinciye (yani emanetçiye) dönerek ödediğini ondan geri alır. Eğer başka-sının malı olduğunu

biliyorsa, emanetçiye rüçû edemez.»

Gâsıbın emanetçisi bunun aksinedir. Mâlik dilerse gâsıba, dilerse emanetçisine tazmin ettirir. Mâlik

eğer emanetçiye tazmin ettirirse ema-netçi malın gasbedilmiş olduğunu bilse bile zahir kavle göre

gâsıbtan alır. Dürer. Bu görüş Kûhistânî, Bakânî, Bercendî ve bunlardan başka âlimlerin hilâfınadır.

İZAH

«Misli ve kıymeti ilh...» İmameyn, bu ifadedeki «misli» hakkında, deyn-i müştereke kıyas ederek

İmama muhalefet etmişlerdir. Bahir.

«Caiz değildir, ilh...» Musannifin bu adem-i cevazı gelecekteki, «Eğer vermiş olsa zamin olmaz.»

sözüne binaen takdir etmiştir. O zaman «ve-remez» sözünden maksat, «vermesi caiz değildir.»

demektir. Bu hususta olan itiraz gelecektir. Musannif «veremez» sözü ile vermenin caiz ol-madığına

işaret etmiştir. İmam-ı Azam'ın görüşlere göre hâkim dahi emanetçiye onun hissesini ver diye

emredemez. Fakat verse, onun ver-mesi ittifaken taksim sayılmaz. Yanında kalan helak olmuş olsa

his-sesini almaya, hissesini alana rücû eder ve hakkını ondan alır. Musan-nif yine, «veremez»

sözüyle emanetçi veremediği gibi emanet bırakan-lardan herhangi birisi hissesini alma fırsatı

bulduğunda alabileceğini ifa de etmekredir.

Fakat eğer alan kimsenin elindeki helâk olursa, aldığında orada bulunmayan kimsenin kalan

hissesine ortak olmaz

«Arkadaşının yokluğunda ilh... Bu İmam-ı Azam'a göredir. Hz. Ali'den de böyle rivayet edilmiştir.

İmam Muhammed ile Ebû Yusuf ise, «Ema-netçi iki emanet verenden birisine hissesini arkadaşının

gıyabında verebilir.» demişlerdir. Çünkü bu kimse kendi payını taleb etmiştir. İkisi de hazır

olduklarında birisinin hissesini istemesi halinde verebileceği gibi bunda da verebilir. İmameyn'in

görüşü ile diğer üç mezhebin imam-ları da kail olmuşlardır.

Emanetçi misliyattan olan birşeyse zaten icmâ ile emanetçi bir diğe-rinin gıyabında taleb eden

emanet verene hissesini veremez. Aynî böyle demiştir. Dürer'de de şöyle denilir: «İhtilâf misli

olanla kıymeti olandadır. Sahih olan ise ihtilâf yalnız misliyattadır.»

Bu açıklamadan anlaşılıyor ki, metin ve şerhte olan Icmâ edilmiş sa-hih bir mesele değildir.

Şeyhimiz Kadı Abdulmun'im Medenî.

Fakir Muhammedü'l-Beytâr demiştir ki: «Zannediyorum ki, Musan-nıf bu sözünden dönmüştür. Zira

o öyle bir söz söylemiştir ki, cidden açık değildir. Ben onu yazmayacaktım, ancak kalbime birşey

geldi, yazarak yanlışlığına işaret ettim. Araştırdığın takdirde anlarsın.»

Hamiş ve Dürr-i Müntekâ'da da, «Eğer emanetçi isteyene yarısını verse, sonra elinde kalan helak

olsa, gâib olan gelse, Ebû Yusuf, «Eğer verdiğini hâkimin hükmü ile vermişse, hiç kimse zamin

değildir. Eğer hâ-kimin hükmü olmadan vermişse, sonra gelen kimse emanetçiden önce-kine

verdiğinin yarısını alır. Emanetçi de dilerse öncekinden yarısını alır. demiştir.» denilmiştir.

Zahire'de de böyledir. Fetâvâ-yı Hindiye'nin Vedîa kitabının ikinci babındadır.

Naklettiğimiz metinler ifade ediyor ki, eğer emanetçi emanetin tü-münü hâkimin hükmü olmadan

emanet verilenlerin birisine verirse, hak-kını almayan emanet bırakan hissesine düşeni emanetçiye

tazmin etti-rir. Emanetçi de döner, tazmin ettiği miktarı verdiğinden geri alır.

«Tercih edilen görüş budur ilh...» Makdisî, «Bu görüş büyük imam-ların üzerinde durdukları

meseleye aykırıdır. Çünkü metinlerin ekserisi büyük imamların görüşü üzerinde müttefiktirler.»

demiştir.

Şeyh Kasım da şöyle der: «Nesefî, Ebû Hanîfe sözünü tercih etmiş-tir.» Mahbûbî, Sadrı Şerîa ve

Ebussuud Hâmevî'den nakletmişlerdir.

«Veren adam zamin olur ilh.» Islâh'ta olduğu gibi, yalnız yarısına za-min olur. Burada alan değil,

veren zamindir. Çünkü o, emanetçinin emanetçisidir. Bahır.

«Ancak onun koruyabileceği birisine ilh...» Musannif bu sözüyle emanetin ancak mâlikin menettiği

adamın yanında korunabileceği hâle işaret eder. Hatta mâlik, emanet olan bir at ise, emanetçinin

onu karısına vermesine engel olabilir. Emanetçi eğer verirse, zamin olur. Bahir.

«Eşit değillerse zamin olur ilh...» Meselâ, mâlikin, emanetçinin ema-neti koymasını yasakladığı

yerin arkasının sokak olması gibi. Bahir.

«Yalnız birinci emanetçi ilh."..» Yani emanetçi kasden ikinci bir kim-seye emanet verse.

Câmiü'l-Fusûleyn'de, «Emanetçi hamama gitse, emaneti alan dir­hemleri de elbisesi ile birlikte

çamaşırcının yanına koysa. H. demiştir ki, «Emanetçi, emanet verdiğine zamin olur. S. ve T. de

şöyle demiş-tir: Burada emanetçi zamin olmaz. Çünkü burada emanet verme kasvermede söz

konusu olur.

Emanetçi mâlikin izni olmadan emaneti bir diğerine emanet verse sonra mâlik buna icazet verse,

birinci emanetçi oradan çıkar. Bahir. Hülâsa'dan.

«Tasdik edilmez, ilh...» Çünkü zamin olmak üzere ikrar etmiş, sonra da berî olduğunu iddia etmiştir.

İddiası ancak delil ile tasdik edilir. Câ-mlü'l-Fusûleyn.

«Gasbediltfiğini iddia ederse ilh...» Yani emanet emanetçiden gasbedildikten sonra onu geri

verdiğini iddia, ederse, dımânı gerektiren bir fiil işlememişse sözü tasdik edilir. O zaman emanetçi

emaneti geri ver-meden önce de geri verdikten sonra da emindir. Fakat emaneti bir ya-bancıya

vermesi bunun aksinedir. Çünkü bir yabancıya vermesi onun zamin olmasını gerektirir. Sâyıhânî.

Fer'î bir mesele: Birisi diğerine bin dirhem vererek ona, «Bunu Rey şehrine götür, falan kimseye

ver» dedikten sonra ölse, emanetçi o pa-rayı Rey'deki kişiye götürmesi için bir başkasına verse, o

kimse yolda giderken para çalınsa, emanetçi zamin olmaz. Çünkü ölenin varisidir. Eğer emaneti

bırakan hayatta ise emanetçi zamin olur. Çünkü vekildir. Ancak emanetçinin verdiği kimse yabancı

değil, aile fertlerinden birisi ise o zaman zamin olmaz. Haniye.

Bu hususta şeyhimiz şöyle demiştir: «Bu ifadenin doğrusu şudur: Müvekkilin ölümü ile vekil onun

vasisi olur. Müvekkil ona, «Sen ölümümden sonra da benim vekilimsin» demese de. Bu ise Vekâlet

bahsinde geçen «Müvekkil, «Sen benim hayatımda ve ölümünden sonra vekilimsin» demedikçe

vekil, vasi olmaz» sözüne muhaliftir. Bu mesele araştırılsın»

Birisi delil ile bir diğerine on dirhem verdiğini iddia etse, o da, «Sen bana bu parayı falan kimseye

vermem için verdin. Ben de ona verdim» dese, bu defi sahihtir. Bezzâziyye, Dava'dan.

«Birinciye dönerek ilh...» Câmiü'l-Fusûleyn'de, «Eğer mâlik hayvanı tedavi edene tazmin ettirirse,

tedavi eden hayvanın bir başkasının ol-duğunu ister bilsin, ister bilmesin, emanetçiye dönerek

tazmin ettiğini ondan alır. Fakat emanetçi, «Bu hayvan benim değildir.» veya «Bana tedavi ettirmem

emredilmedi.» dese, o zaman tedavi eden hayvanın kıy-metini ödedikten sonra emanetçiye dönüp

birşey alamaz.» denilmiştir. Düşün.

Fer'î bir mesele: Emanetçi mâlike, «Benim önüme koydun, kalkarken unuttum» dese o da,zayi olsa

zamin olur. «Sen evimde önüme koydun, ben de kalktım ve onu unuttum.» dese bakılır: Eğer para

çantası gibi evin avlusunda korunacak birşey değilse, zayi olduğunda zamin olur. Fakat evin

avlusunda korunabilecek birşey ise zamin olmaz. Bezzâziyye, Hülâsa, Fusûleyn, Zahire, Haniye.

Bu ifadenin zahiri, herşeyi kendine mahsus yerde korumanın gerekli olduğunu bildiriyor. Düşün.

Şu kadarı var ki, Hırsızlık bahsinde geçtiği gibi Hanefî mezhebinin zahirine göre eşyadan bir çeşit

için muhafaza yeri olan eşyanın bütün çeşitlerine muhafaza yeri olabilir. O halde tavladan çalının

bir inci için hırsızın eli kesilir. Düşün.

Ancak hırsızlıktaki koruma yeri ile emanetin koruma yeri arasında bir fark olması gerekir. Şöyle ki,

hırsızın elinin kesilmesi için çaldığı ma-lın korunduğu yere itibar edilir. Şu halde koruma yerleri

bakımından ara-larında bir farklılık yoktur. Emanetçinin zamin olmasında muteber olan ise onun

korumadaki kusurudur. Görülmüyor mu ki, eğer emaneti çevresi duvarlarla çevrili evine koysa,

zevcesi emin olmadığı halde evden çık-sa, emanet de zayi olsa, zamin olur. Çalınırsa yine zamin

olur. Halbu-ki ev emanetlerin korunacağı yerdir. Emanetçinin zamin olması, koru-madaki küsüşür

yüzündendir.

Emanetçi emaneti evine koysa, evde kimse olmadığı halde kapıyı açık bırakarak evden çıksa veya

hamama, mescide, yola ve bunlara benzer bir yere koyarak gitse zamin olur. Bununla birlikte böyle

bir yer-den mal çalan hırsızın eli kesilmez. Bunun benzerleri çoktur.

Biz hırsızlıkta itibar edilen koruma yerine burada da itibar edersek, o zaman bu ve benzeri

meselelerde emanetçinin zamin olmaması gere-kir. Bununla birlikte bu konuda âlimlerin ittifak

ettikleri illete aykırı hareket edilmiş olur. Burada kesin olarak, emanetteki koruma yeri ile

hırsızlıktaki koruma yeri arasında fark bulunduğu ortaya çıkar.

Bu açıklamalarla şu hadisenin cevabı da ortaya çıkmaktadır: Emanetçi yüksek değerli bir ,bohça

kumaşı at ahırına koysa, bohça oradan çalınsa, onu çalan hırsızın eli kesilse bile emanetçi zamin

olur. Allah daha iyisini bilendir.

«Gasbedenin emanetçisi bunun hilaf madır ilh...» Gasbedenin emanetçisi ile diğer emanetçi

arasındaki fark şudur: Ebû Hanife'nin görüşü-ne göre, gasbedenin emanetçisi de gasbedcidir.

Çünkü mâlikin ne baş-langıçta, ne de devamında izni yoktur.

«Dürer ilh...» Bahır'da da bununla kesin hüküm verilmiştir.

METİN

İki kişi ayrı ayrı bir kimsenin yanında bulunan bin lirayı kendilerinin emanet bıraktıklarını iddia

etseler fakat delil getirmeseler, o da inkâr etse, ondan yemin taleb etseler ve her ikisi için de

yeminden kaçınmış olsa, o bin lira ikisinin olur ve ikisine bin lira borçlu kalır.

Bir kimse davacıların birine üzerinde parası olmadığına dair yemin etse, diğeri için yeminden

kaçınsa, mevcut olan bin lira yeminden ka-çındığı kişinin olur.

Birisi diğerine bin lira vererek, «bunu bugün falan kimseye ver.» de-se, o da onu o gün vermese ve

para zayi olsa, zamin değildir. Çünkü önün bu parayı vermesi gerekli değildir. Nitekim mâlik,

«Emânetimi bugün ge-tir.» dese, emanetçi de, «getiririm» dediği halde götürmese, o mal da helak

olsa emanetçi zamin olmaz. Çünkü emanetçinin üzerine gerekli olan kendisi ile emanetin arasını

boşaltmaktır. Yoksa teslim değildir İmâdiye.

Mâlik emanetçiye, «Emaneti falan kimseye ver.» dese o da, «ver-dim.» dese, vereceği adam,

«vermedi» diyerek yalanlasa, manet de zayi olsa, emanetçi emîn olduğu için yemin ederse sözü

tasdik edilir. Sirâciye.

Emanetçi başlangıçta, «gitti ama nasıl gittiğini bilmiyorum.» dese sağ-lam görüşe göre zamin

olmaz. «gitti ama niçin gittiğini bilmiyorum» de-mesi gibi. Çünkü söz onun sözüdür.

Fakat, «Zayi mi oldu, yoksa sen mi yanıma koymadın, bilmiyorum.» dese veya «Ben onu evime

köydüm mu, yoksa evimde veya başka bir yerde gömdüm mü bilmiyorum.» dese, öncekinin aksine

zamin olur. Fakat defnettiği yeri açıklamasa, ancak gömüldüğü yerden çalındı.» dese. zamin olmaz.

Bu konunun tamamı İmâdiye adlı eserdedir.

İZAH

«Yeminden kaçınsa ilh...» Bu meselenin şekli altıdır. Şöyle ki: Bir kimsenin yanında bulunan

emanete ayrı ayrı iki kişi sahip çıksalar, fakat delil getirmeseler, o da inkâr etse, ondan yemin talep

etseler, emanetçi altı durumdan birisini yapabilir.

1 - İkisine de ikrar etmesi,

2 - İkisine de yeminden kaçınması,

3 - İkisine de yemin etmesi,

4 - Birisine ikrar etmesi, diğerinden yeminden kaçınması,

5 - Birisine yemin etmesi, diğerinden kaçınması,

6 - Birisine ikrar etmesi, diğerine yemin etmesi. Sâyıhâni.

«Yemin etse ilh...» Bu görüş emanetçinin emanetin geri verilmesin-de veya helakinde yemin ettiği

gibi emaneti inkâr ettiğinde de yemin et-mesi gerektiğine işaret etmektedir. Bu yemin ya töhmeti

kaldırmak ve-ya dımanı inkâr etmek içindir. Bu gör,üş yine şunlara da işaret etmekte-dir: Yemin

ettiği takdirde her ikisine de hiçbir şey ödemez. Hâkim ema-netçiye yemin ettirme hususunda

muhayyerdir. Dilediği kimse için ema-netçiye önce yemin ettirir. Uygun olan kur'a ile yemin

ettirmesidir. Ema-netçi birinci davacı için yeminden kaçınırsa ikinci davacı için yemin et-mesi

gerekir. Yeminden kaçınmasıyla hüküm verilemez. Yalnız birisine ikrar etmesi bunun aksinedir.

Çünkü ikrar, kendi başına bir delildir. Bu konunun tamamı Bahır adlı eserdedir.

«Diğeri için yeminden kaçınsa ilh...» Yani ikincisine yemin etmek-ten kaçınsa, emanetçinin yemin

şekli şöyle olmalıdır: «Allah'ın adıy-la yemin ederim ki ne bu eşya ne de onun kıymeti onun

değildir.» Birinci davacıya ikrar ettiği için o emanette hak sahibi olduğu sabit olmuştur. Birinciye

ikrar etmesi, ikinciye bir fayda temin etmez. Eğer yalnız bi-rincisine hasr ederse, sözünde doğrucu

olur. Bahır.

Birisinin diğerinde bin lira alacağı olsa, parasını alması için bir adam gönderse, borçlu, «Ben parayı

elçisine verdim.» dese elçi de, «Sen onu alacaklıya verdin» dese alacaklı inkâr etse, makbul olan

söz, yemini ile birlikte elçinin sözüdür. Nûru'l-Ayn'da da, «Söz yemini ile birlikte elçinindir.»

denilmiştir.

Yani borçlunun zimmetinden berat için değil, kendi nefsinin beraeti için söz onundur. Zira eğer

elçinin sözünün borçlunun zimmetinin beraeti için olduğunu kabul edersek, fakihlerin, «Borçlar

misilleri ile ödenir.» sözüne binaen yalnız elçinin sözü ile borcun alacaklı üzerine gerekmesi lazım

gelir. Burada, şarihin Nurul-Ayn'dan naklen, «Söz elçinin» demesi, deynin alacaklı üzerinde

olduğunu gösterir. (Çev: M. T.)

Alacaklı, «Falan kimse ile alacağımı gönder.» dese, o para elçinin elinde zayi olsa, borçludan gider.

Çünkü zamanında vermemiştir. Bezzâziyye.

«Emanet zayi olsa ilh...» Yani gâib olsa, açıkta bulunmasa, aslında bu görüşe ihtiyaç yoktur.

Şeyhimiz.

«Esah kavle göre ilh...» Bu görüşün gereği müşterek işçinin zamin olmamasıdır. Şu kadarı var ki,

Hayrü'r-Remlî müşterek işçinin de zamin olacağına dair fetva vermiştir. Bu fetvayı da

Câmiü'l-Fusûleyn haşiyesin-de Bezzâziyye'ye nisbet etmiştir. Bunu, «Zamanımızda müşterek işçi

za-min değildir dersek, birçok mallarımız onların elinde zayi olur» şeklinde gerekçelendirmiştir.

«Öncekinin aksine burada zamin olur ilh...» Bu görüş Câmiü'l-Fusû-leyn, Nûru'l-Ayn ve bunlardan

başka kitaplarda bulunan «Zamin olmaz.» görüşüne muhaliftir. Ben Minah nüshasında böyle

gördüm. Şu kadarı var ki, «yezmunu» (zamin olur) kelimesinin üzerinde «la» satırlar arasına ilhak

edildiğinden sanki o «la» kelimesi nüshadan düşmüş zannedilmiş-tir. Sarih de onu aynen düşmüş

şekliyle naklettiğinden «zamin olur» de-miştir.

Fer'î bir mesele: Hâmiş'te ve Nevâzil'de şöyle denilir: «Üzerinde ye-tim malı olan bir kimse, birşey

hediye etmediği takdirde malın zayi ola-cağı korkusuyla, yol güzergâhı üzerinde olan bir zâlime bir

miktar mal verse, verdiğine zamin olmaz. Mudarıb da bunun gibidir. Meşâyih de bu görüşü delil

almıştır.» Ankaravî.

Fetâvâ-i Nesefî'de de şöyle denilir: Vasi, hâkimin kapısında ücret alarak değil, rüşvet olarak verdiği

herhangi birşeye zamindir. Ücret olarak verirse, verdiğinin ücretli bir işçiye verdiğinden fazla

olmaması ge-rekir.» Ankaravî.

«Zamin olur ilh...» Kâdıhan da şöyle demiştir. «Emanetçi, emaneti evime koydum ama yerini

unuttum» dese zamin olmaz. Eğer, «Onu sağlam bir yere koydum fakat yerini unuttum» dese zamin

olur. Emaneti bil-dirmeden ölen kişinin zamin olması gibi. S. ve A.

Bazı âlimler de zamin olmaz demişlerdir. «Emanet gitti. Fakat na-sıl gittiğini bilmiyorum» dediğinde

zamin olmadığı gibi.

Emanetçi, «Emaneti evime veya başka bir yere gömdüm» dese, göm-düğü yeri beyan etmese bile

zamin olur. Şu kadarı var ki, «Gömdüğüm yerden çalındı» dese, zamin olmaz.

Emanetçi emaneti bir yere gömse, eğer gömdüğü yere bir işaret koymuşsa zamin olmaktan

kurtulur. Yok eğer işaret koymamışsa za-min olmaktan kurtulamaz.

Emanetçi emaneti çölde gömmüş olsa, mutlaka zamin olur. Bağa gömmüş olsa bağ eğer etrafı

çevrili ve kilitli bir kapısı varsa zamin ol-maktan kurtulur.

Emanetçi çölde giderken hırsızlar ona doğru yönelseler, o da onlar-dan korumak için emaneti

gömse, döndüğünde gömdüğü yeri bula-masa, bakılır: Eğer gömdüğü zaman bir işaret koyma

imkânı olduğu hal-de koymamışsa zamin olur. Korku gittikten sonra yakından dönme im-kânı

varken dönmemişse, sonra gelmiş bulamamışsa, yine zamin olur.

Emanetçi, hâkimin emri olmadan emanete birsey infak etse, infak

Emanetçi emaneti kınye zamanı harap bir binaya koysa, eğer topra-ğın üzerine koymuşsa zamin

olur. Eğer gömmüşse zamin olmaz. Nûru'l-Ayn.

METİN

Emanetçi veya vasi, yanındaki malın bir kısmını vermesi için tehdit edilse, eğer kendisinin veya bir

uzvunun helakinden korktuğu için verirse zamin olmaz. Eğer vermediği takdirde hapsedileceğinden

veya bağlanacağından korkarak vermişse, zamin olur. Malın hepsinin gitmesin-den korkuyorsa, bir

miktar vermesi halinde mazurdur. Nitekim zulmeden kimse alanın bizzat kendisi ise, dımân yoktur.

İmâdiye.

Emanetin bozulmasından korkulursa, emanetin satılması için hâ-kime başvurulur. Bozulana kadar

başvurulmadığı takdirde dımân yoktur.

Emanetçi, hâkimin emri olmadan emanete birşey infak etse infak ettiği teberrudur.

Emanetçi emaneti veya rehin olan mushafı okusa, Mushaf, okuma-sı sırasında helak olsa, zamin

olmaz. Zira emanetçinin böyle bir ta-sarrufa velayeti vardır. Sayrafiyye.

Sayrafiyye'de şöyle denilmiştir: «Eğer lâmba şamdan veya çıranın üzerine konulursa, zayi olması

halinde emanetçi zamin olmaz.

Yine Sayrafiyye'de şöyle denilir: «Adam bir sikke emanet olarak ver-se o sikkede bazı kimselerin

haklarını eda ettikleri yazılı olsa, hak sa-hibi ölse, varis o kimselerin haklarını eda ettiklerini inkâr

etse, o sikke-nin emanetçisi sikkeyi vermekten kaçınırsa ebediyyen hapsedilir.

Eşbâh'ta şöyle denilmiştir: «Ölünün borçluları, ölünün üzerinde baş-kalarının alacağı olduğu

sürece borcu varise ödemekle borçtan kurtul-muş olmazlar.

Efendisi, kölenin emanet bıraktığı şeyi alamaz.

Bir diğerine emanet olarak çalışan kimse ücret alamaz. Ancak vasi ile nazır çalışırlarsa ücretlerini

alırlar.

Burada vasiden maksat, hakimin ücretle nasbettiği vasidir.Ölen adamın vasisi ise, Eşbah'da olduğu

gibi ücret alma hakkına sahip değildir.

Ben derim ki: Bu ifadeden anlaşılıyor ki, musakâfattan olan vakıfta, nazıra hak sahiplerinin gelirleri

havale edilirse nazır ameli olmadığından ücret alamaz.

Vehbâniye'de şöyle denilmiştir: Birisi diğerine beşyüzü karz beşyüzü mudarebe olmak üzere bin

lira verse mudarebenin kârının tamamı mâlike şart kılınsa, caizdir. Fakat kaçınılması gerekir. Mâlik

verdiği para-nın karz olduğunu iddia etse, hasmı da karz değil, mudarebe olduğunu söylese,

mâlikin sözünün makbul olacağı söylenmiştir. Bunun aksine para mal kazandıktan sonra işletmeci

karzı, mâlik ise üçte birle mudarebeyi iddia etseler, hüküm yine böyledir. Mâlik, «Sana meccânen

tica-ret yapman için (bidaeten) verdim» dese, işletmeci de «karzdır.» dese söz yine mâlikindir.

Emanetçi evimde yalnız senin emanetin zayi oldu. dese bir hırsızın onu acil olarak kaldırdığı

tasavvur edileceğinden sözü tasdik edilir. Yalnız kendisine yemin teklif edilir. Birisi bir topluluğun

yanına taksimi kabil olmayan bir mal ile üzeri yazılı bir kâğıt bıraksa, onlar da bırakıp gitseler, en

son kalkan zamin olur. Yaz mevsiminde yanına yün emanet bırakılan adam, kuruması için yünü

güneşe bırakmasa, yün güvelenerek zayi olsa, emanetçi zamin olmaz. Emanet mal» fareler yese

veya telef etmiş olsa, eğer koyduğu yerde fare deliği yok-sa, yine dımân gerekmez.

Emaneti koyduğu yerde bir fare deliği varsa ve bildiği halde deliği kapatmaz, mal sahibine de

bildirmezse, önceki meselenin aksine fare onu yediği takdirde zamin olur.

Ben derim ki: Fare deliğini kapatmış olsa, fare yine açsa ve vediayı ifsat etse, bu zikredilmemiştir.

Bunu açıklamak uygundur.

İZAH

«Malın hepsinin gitmesinden korkuyorsa ilh...» Malın alınmasından korkarsa, kifayet derecesinde

kalmış olsa zamin olur. Fusûleyn.

«İnfak etse ilh...» Emanetçi emaneti birşey helak etmese o da helak olsa, zamin olur. Şu kadarı var

ki, emaneti nafakası mâlikine aittir. Molla Ali Haviyyü'z-Zahidi.

«Şamdan veya çıranın üzerine konulursa ilh...» Şamdan veya çıra da emanet olursa.

«Ebediyyen ilh...» Yani alacaklının varisi alman kısmı ikrar edinceye kadar.

«Vârise ilh...» Bunun zahirine göre borç ister onun verdiğini içine al-sın, ister almasın, Zahir olan

Musannıfın adem-i beraeti borcun, borç-lunun verdiği meblâğın hepsini içine almasıyla ve varisin

de emin olmamasıyla kayıtlamasıydı. Nitekim emanetçinin emaneti varise vermesini bu iki şeyle

kayıtlamıştı. Hâmevî.

«Kölenin emânet bıraktığı ilh...» Köle ister ticaretle izinli olsun, is-ter borçtan ötürü hacr altında

olsun, ister olmasın efendi, emanetçinin kazancı olduğunu bilmediği sürece alamaz. Fakat kölenin

kazancı ol-duğunu veya kendine ait birşey olduğunu bilirse alır. Tatarhâniye.

«Ben derim ki ilh...» Hâmiş'te, «Bu görüş Eşbâh sahibinindir» denil-miştir.

«Mâlikin sözünün makbul olacağı ilh...» Yani söz mâlikindir. Hamiş' te boy denilmiştir: «Mal sahibi

ile emanetçi ikisi de delil ikâme etseler, delil işletmecinindir İhtilâftan sonra mal işletmecinin elinde

helak olur-sa, o malı ister çalıştırsın, ister çalıştırmasın, elinde olanın hepsine zamindir.» Şerh-i

Vehbâniye, İbni Şıhne.

«En son kalkan zamin olur ilh...» Bundan anlaşıldığına göre, eğer hepsi beraber kalkarlarsa, hepsi

zamin olurlar. Kâdıhan da bunu açıkça söylemiştir. Benim anladığıma göre, taksim olunamayan her

şey bunun gibidir. Sâyıhânî.

Hâmiş'te şöyle denilir: «Birisi bir topluluğun yanına bir emanet bıraksa, onlar da onu terkederek

hep birden kalkıp gitseler, hepsi zamin olur.» İbni Şıhne.

«Uygundur, ilh...» Bu bahis Tarsusî'nindir. Zira o, «Bunda uygun olan açıklamadır» demiştir. Zira

emanetin korunduğu yerde farenin ema-nete dokunması meselesi mal sahibine bildirmekle ona

haber vermeden fare deliğini kapatmak arasında deveran eder. Bu ise mevcuttur. İbni Şıhne de bu

görüşe razı olmuştur. Şurunbulâliye'de buna karar vermiş-tir.

FER'Î MESELELER:

Emaneti bileğine sardığı kolçağın veya sarığının veya bir mendile sararak mendili kolçağın içine

koysa ve mendile sararak cebine atsa, cebine attığını sandığı halde cebine koyamamış olsa, zayi

olduğu tak-dirde zamin olmaz.

Emanetçi emaneti bir odaya koysa, çıkarken kapıyı açık bıraksa eğer binada başka kimse yoksa

veya o mekânda içeri girecek birisinin gir-diğini duymayacağı bir yerde ise; emanet zayi olsa zamin

olur.

Emaneti bir bağa koysa, ağın etrafı dışarıdan geçen adamın içeride olanı göremeyeceği şekilde

duvarlı ise, çıkarken kapısını da kilitlemiş ise zayi olduğunda zamin olmaz. Fakat kapıyı

kilitlemeden çıkarsa za-min olur.

Dışarıda çalışan bir adam yanında emanet olduğu halde namaza dursa, komşuları onu muhafaza

edeceğinden helak olduğu takdirde za-min değildir. Bu durum hiçbir zaman emanetçinin emanet

vermesi de de-ğildir. Şu kadarı var ki, o emanetçidir ve onu da bile bile zayi etmemiştir.

Şârih zamin olmaya delâlet edecek bir ifade zikretmiştir. Fetva verilirken düşünülsün.

Câmiü'l-Fusûleyn.

Doğrusu şarih değil Saru'ş-Şeria olmasaydı. Çünkü Ş. D. şarihin değil Saru'ş- Şeria'nın rumuzudur.

Bezzâziyye'de şöyle denilir: «Sonuç olarak bu konuda örfe itibar edi-lir.»

Emanetin sahibi kaybolsa emanetçi onun hayatta olduğunu veya öl-düğünü bilmese, ölümünden

haberdar olana kadar emaneti yanında tut-malıdır. Ondan tasadduk da etmemelidir. Fakat lükâta

(buluntu) bunun aksinedir.

Emanet bir hayvan ise hâkimden izin almaksızın ona yedirse, teber-ru eden durumunda olur. Hâkim

ondan o malın yanında emanet olduğuna ve mâlikin kayıp olduğuna dair delil ister. Delil getirirse,

eğer emanet kiraya verilip çalıştırılabilir cinsten ise hâkim onun çalıştırılmasını em-reder ve onun

kazancından ona yedirir.

Emanet kiraya verilip çalıştırılabilecek cinsten değilse, sahibi ge-lir ümidiyle en fazla bir iki veya üç

gün yedirmekle veya onu satıp pa-rasını saklamakla emreder. Hâkim eğer başlangıçta satışını

emrederse, sahibi geldiğinde malını emanetçiden ister. Şu kadarı var ki, hayvanda kıymetinden

fazlasını değil, yalnız kıymetini alır. Eğer emanet köle ise, kıymeti artmışsa, arttığı miktar üzerinden

kıymetini alır.

Emanet bir hayvan ise ve sütü birikmişse veya bir bahçe ise meyve vermişse, onun bozulmasından

korktuğu takdirde hâkimin emri ile satar. Eğer şehirde veya haberi hâkime kolayca ulaştırabileceği

yakınlıkta bir yerde ise, bozulmadan önce hâkime haber vermezse zamin olur. Tatarhâniye'nin

Müteferrikât bahsinin onuncu bölümünden.

TETİMME :

Kâdıhân, emanet bırakanın zamin olması bahsinde şöyle der: «Ema-netçi emanet edilen kumaşlar

arasında kendisine ait bir kumaş koysa, kendi kumaşının onların arasında olduğunu unutarak

kumaşları ile bir-likte mâlike verse, zayi olduğunda emanetçi zamindir. Çünkü başkasının kumaşını

izinsiz olarak almıştır ve bunda bilmemek özür sayılmaz.»

Nûru'l-Ayn'da da özetle şöyle denilir: «Bu meselede uygun olan, mâlikin kumaşlarını alırken

emanetçinin kumaşı olduğunu bilmemesidir. Sonra kendi kumaşı olmadığını anlarsa zayi

olduğunda zamindir. Fakat kendi kumaşı olmadığını anlamazsa dımâna kesinlikle bir sebeb yoktur.

O halde Kâdıhân'm burada, «bilmemek özür değildir» sözünün mutlak olmaması gerekir.»