UMMU'L KTAPPROTO ALEVLN LK YAZILI KAYNAI UMMUL KTABIN GEN ZET smail Kaygusuz Ksa Bir Giri Wlademir vanowun 1932de yazd, Notes sur lUmmul Kitab des Ismaeliens de lAsie Centrale(Orta Asya smaililerinin Ummul Kitab zerinde Notlar) (REI-Revue des Etudes Islamiques 6, 1932, s.419-481) makalesinde, batan 15-16 sayfa iinde kitab eitli ynlerden tanttktan sonra 41 sayfalk(s.437-478) bir zet sunmaktadr. Ancak vanowun kitap hakkndaki tantc değerlendirmelerinin bir ou bugn kabul grmemekte ve tarihlemesi de doru deildir.(Bkz. smail Kaygusuz, islam mparatorluklar Tarihinde ktidar Mcadeleleri ve ALEVLN DOUU, stanbul, 2005, s. 85-94... Bu makalenin fotokopisini bulup bana gnderen, kendisi istemedii iin adn veremediim ABD niversitelerinin birinde Ekonomi Profesr olarak alan deerli dosta ok teekkr ediyorum.) Eski Fars (Pehlevi) dilinde ve 210 tabaka kat(folio) kullanlm bu 10.yzyl elyazmas yaptn tamamn Trkeletirmeden onu anlatmak ve ieriini salkl biimde anlamak kukusuz olas deildir. Ancak Fransizcadan evirdiimiz aadaki zet bize genie fikir vermektedir; bu kitabn Anadoluda yaayan Aleviliin, Ortodoks slama aykr bir dzye inan geleri ve dogmalarnn kayna olduunu rahatlkla grebiliriz Kitabın ne zaman ve nerede yazld sorusuna yant olarak giri blmnde u ksa aklamay buluyoruz: 

Bu kitap, Mekke kentinin Kurey bin Haim mahallesinde, Abdul- Manafn evinde yazld; mam Bakrn kitaplnda bulunuyordu, fakat oradan Jafer Jufi tarafndan alnd ve Kufaya gtrld. Harun zamannda (Abbasi Halifesi Harun al-Rashid/786-809) Ali ibn Abdil-Azim onu Iraka, rann kuzeybat blgesine tad. Ad geen aziz kii lm srasnda onu inananlara (muminan) ve onlarn elilerine, dailerine emanet etti (folio 4 v.). rnein,W. vanow bu bilgilere dayanarak tarihsel deerlendirmeyi yle yapmaktadr: Ali bn Abdil-Azimin ii byklerine ilikin biyografi kitaplarnda ad gememekle birlikte, (babas) Abdul Azim b. Ali e-ehid b. Al-Hasan b. al- Zeyd b. Al-Hasan b. Ali b. Abi Talibin, hem Umdatut-Talibte (Tabask/tarihsiz, Bombay, s. 77), hem de Bahrul Ansap (Tabask., Bombay, 1335, s. 121) kitabnda ad gemekte ve mescid es-Shajarada trbesi bulunmakta ve Tahran civarndaki iiler tarafndan ziyaret edilmekte, byk sayg grmektedir. Eer kitabmzda zikredilen Ali onun oluysa, olasdr ki 10.yzyln birinci yarsna doru yaamtr. Bu bilgi kitabn yazm iin terminus post quemdir, yani bu tarihten sonra yazlmtr.(s.422-23) Oysa aslnda sadece yazmann Farsaya evriliinin terminus post quemi olabilir. Yukardaki ksa aklama ok belirgindir; bu kitab, mam Bakrn( . 734/5) olduu kadar mam Caferin (.765)de ok yakn dostu olan Cafer el Cufi, Bakrn kitaplndan alyor. Zaten kitapta anlatlan mizansen iinde kendisinin de ad gemektedir. Ayrca bu hagiografikmizansende retmen olarak ocuk mama ders vermeye balarken, kendisi renci olma durumuna den Abdullah ibn Sabann, o dneme kadar yaam olduu ve Aliyi Tanr, Bakr da peygamber olarak nitelediine dair al-Kashinin(.951) Ikhtiyar Marifat arRijalnda (vol. 1, s. 323) bilgi bulunmaktadr. Dahas, kitaptaki Cabir b. Abdullah al-Ansari ve mam Bakrn yakn ilikisi ve ieriinde verilen Ehlibeyt Belisinin Tanrsal Nurdan olutuklar vb.birok bilgilerin al-Kolayninin kitabnda mam Bakr ve mam Caferden, evresindekilerinin rivayetleriyle aynen anlatldn gryoruz. (Baz rnekler iin bkz ve kar. Ebu Cafer Muhammed b. Yakub b. shak el Kulayni, ev. Vahdeddin nce, Usul- Kafi Cilt I, s.711,2(1269);s. 666, 7-(1191); s.667, 9 (1193)/ 10 (1194) Bunlar gsteriyor ki, mam Bakr hayattayken hazrlanm ve proto-Alevilerin, yani Ortodoks slamn ve ynetimin gulat (arlar, kural ve snr tanmayan taknlar) diye niteledikleri batni inan topluluklarnn tand bir kitaptr. Onu, lmnden sonra olu mam Cafer tarafndan Kufaya dai greviyle gizlice gnderilen el-Cufi gtrmtr. Bu arada bir baka nemli noktay belirmekte yarar bulunmaktadr. Ummul Kitabda drt yazl kaynan ad gemekte ve bunlardan alntlar yaplmtr. Ancak bunlarn hibiri gnmze gelmemi bulunuyor:1. mam Bakra ait olduu sylenen Dakaik sifatin-nur wal-anfus (Nur Sfatnn veAnfusun(Nefisin) ncelikleri(f.2)2. mam Aliye atfedilen Kitabul-ikhbarat (Haberler ya da Hadisler Kitab) (f. 162) 3. Yazar bilinmeyen Kitabi ma Ahli Beyt (Bizim Ehlibeyt Kitabmz) (f. 7) 4. Yazar belirsiz Kitabhayi nihani (Gizli Kitaplar) (f. 206)W. vanowun Ummul Kitabn Farsadan yapt Franszca zetin evirisi Sergilenen bu zette mmkn olduu kadar, yalnz kitabn asl ve zgn fikirleri belirtildi; ok daha nemli olanlar ise olduu gibi evirildi (bu paragraflar trnak iinde gsterilmitir). Yaptn geri kalan, ok kere ilgin dolayl sylemler, yani imalar bile, yer darlndan ok ksa zetler durumunda verildi. Ksaca zetlenmi ya da kasten braklm pasajlar, yinelemeler, mecazi ve ematik elikilerdir. Ayrca baz szcklerin yazl dzenlemesine giren harflerin kabbalistik anlamlar hakknda yaplan aklamalar da belirtilmemi. Kurgulanm bu dncelerin yalnzca sonular verilmitir. Kitap erevesi izilmi hikayeler adn verdiklerimizle, kurgusal yaptlarda ve Pers folklorunda ska bulunanlarla balyor. Transkripsiyonu(eviriyaz) tannmyacak kadar (deforme olmu)bozulmu ksa bir Arapa Tanrya hamd ve kran duasndan(doxologie) sonra, yazar Farsa aklama yapmakta (folio 2 v.) ve bize yaptn ieriini ok tuhaf bir biimde sunmaktadr: Bu kitaba Ummul Kitab(Ana Kitap) ad verilmektedir, zira o btn kitaplarn ve dnyada mevcut tm bilgi-bilgilendirme-tantma biiminin asldr, iinde aynsyla bulunur. Ad Ummul Kitabdr, nk onu kim okursa okusun, ksa bir zamanda, dier hibir bilgiye artk gereksinim duymayacak kadar bir dzeyde kendini yetimi bulur. Bu yapta Ruhul Kitab da denilir, nk o btn kitaplarn ruhudur ve onlarn tm dncelerini iermektedir.vb.. Biraz ileride (f.3 ) kitaba, Tanrsal Ikn z aklamas benzeri Nurul-kitab gibi; Wasiulmakalat(Vasinin szleri); Sabul mucadalat(g mcadeleler); Raciud-daracat(yalvarlan dereceler-makamlar); Barul-mubaarat(lk/balangtaki nsanlar); Aaral makalat(on(da birlik) szler); Sabuuz-zuhurat(zuhur etme zorluu); Kitabulmacazat(mecazlar kitab) vb. baka balklar da verilir. Bundan hemen sonra en st ksmda (f.4 v.), kitabn Irakta ele geirili tarihi ve onun hi bir dmana gsterilmemesi d zikredilmektedir. imdi artk asl metinden szedelim. Giri f. 6 v.(6.tabaka/sayfa n ve arkasndan)dan balyor: mam Muhammed Bakr okuma renmesi iin (fara azadi) be yandayken okula gnderilmi. retmeni Abdullah Sabbah ona elif harfini retir ve arkasndan be harfi zerine konumaya balar. Birden ocuk der ki, elifin anlamn derinliine retmeden beyi okutamazsn. retmeninin onu aklamaya muktedir olamadn grerek kendisi bunu yapmaya koyulur. Ehlibeytin, bizim kitabmz dedii kitaba gndermeleriyle yaplan aklamalar tam anlamyla kabalistik (harflerin gizemleri) ya da mutat dnceler slubu iindedir(f. 7-8). Bu aklamalarn zerlerine kurulmu olduu evrenin yaratyla ilgili(cosmogoniqes) ve felsefi dnceler kitabn son blmlerinde ayrntl olarak verilmektedir. Abdullah Sabbah korku iinde, mam Bakrdan be ve tenin anlamlarn aklamasn talebeder. Aklamalar ayn biem iinde olur; elif mi yoksa be mi birinci gelir? Hakikat iinde birinci olan be harfidir; o Aliyi bildirir, oysa elif Muhammedi gsterir. Zahire gre elif birinci, fakat hakikat iinde, Batnda be ikincidir. Hemen, hakikat iinde birinci yapann, mminin (inanann, bal olann) kantn- szn(nutk) simgeleyen benin altndaki nokta olduu aklamas gelir( f. 10). Soruluyor: Hangisi daha byktr, elif mi yoksa deve mi? 1 al-Bakr, deve (cim) araclyla anlatlan ruh ve elif le kastedilen kiilik (ahs) ile insan varlnda (bulunan) ruhlar arasndaki ilikiyi aklar (f. 11-12 v.) Sonra bir eit kyaslamayla ayn harfler, evrenin yaratlna ilikin(cosmogonique) dncelere gre aklamaya geer (f.12 v.-14). Arkasndan ocuk mam (Bakr), ayn mecazi (allegorique)slup iinde makrokosmos(byk evren) ve mikrokosmos(kk evren, insan) arasndaki iliki zerinde durur( f.14 v.-19). Abdullah btn bunlar iittikten sonra mam Bakrn nnde secdeye kapanr ve kendisini kaybeder. Kendine geldii, ayld(n sand) zaman artk mam Bakrn deil, fakat bizzat Peygamberin nndedir; hemen sonra ayn durumda Ali, Fatima, Hasan ve Hseyini grr (f.19 v.-22). Btn bunlar ona klardan(nurdan) grntler olarak gzkmtr 2 ve bu grnm sona erince Bakr yeniden grr. O zaman kendisini Mekke kentinin orta yerinde bulur ve oradan bizzat kendisi Mekke, Medine halkna, Arab ve Acem Irak halklarna, Fars ve Kirman halkna ve de Basral ve Kfelilere mam Bakr Tanr olarak ilan eder(f .22). Bu durum insanlar arasnda kaynama uyandrdndan, onlar kkrttndan, Ali Zeynelabidin ve al-Bakr onun cezalandrlmasn emreder (f. 23). Bundan sonra mam Bakrn kendi yalarndaki arkadalar (ham-bal wa hamsal) Cabir bn Abdullah Ansari, Cafer Cufi ve aaa ibn uhan 3 , onun evresini sararak, Abdullah Sabbahn sadece gerei sylediine gvence vermi-pekitirmiler; ama o ldrlp, cesedi yaklmtr. Yine de onlarn (arkadalarn) hepsi ayn dnce ve inanlarn (seeneklerini) aka itiraf etmee-sylemeye hazrdr. mam Bakrn aklamas, UluTanrnn (Maliki Taala) el- Kaimin kiiliinde grnm alanna kmadan nce, eriat dneminin(dawr-i shariat) ve bu alt bin yl sresince perdeyi kaldrmann byk tehlike (parda bar giriftan az ma) olduunun altn izer (f. 23-24). O sadece Alinin kiiliinde tanrsal davurumu, yani Tanrnn kendisini gsterdii an (au moment de la manifestation divine en la personne dAli); Kfede bir minarenin nnde secdeye kapandn ve ceza olarak onu yeniden yerinden kaldrp dzeltmediini anlatr. Bylece Abul Khattab da Alinin tanrln halka ifa edince, zaman gelmeden inancn itirafndan tr, Ali onun cezalandrlmasn emretmi ve cesedi yaklmtr(f.24-25). * Hemen arkasndan mam Bakr, Kurandan XIX ,12-13 ayetleri zikreder ve birdenbire Fatimann hayaleti duvardan grnr. mam Bakrn zerine fler ve bununla ocuun tanrsall kantlanr. Bu arada (daha nce ldrlm bulunan) Abdullah aka Alinin tanrln syler. Olu Talib ya da Abu Talib de babasnn rneini izleme ve ehid olma iradesinini-istemini aa vurur( f.24-26 v.). Burada yazar u aklamay eklemektedir: Suriyede, Damas eyaletinde (am ve amat) Fidai ya da Talibi denilen bu mezheb (madhhab), Talibin kurduu ve smaili mezhebi de, Cafer Sadk ve smailin evlatlarnn sevgisi iin hayatlarn veren Abul Khattabn evlatlar-ocuklar tarafndan kurulan mezheptir; 4 o, devirler dnnceye, alar geinceye kadar duracak, hep yaayacak.. (f. 26 v.-27) Buras giri ad verilebilecek blmn sonudur; yazar olaslkla bunu, olaslkla tarihi dramatize etmek ve ayn ekilde kitapta aklanan soyut temel fikirleri okuyucuya sunmak iin ekledi. nemsiz-iirilmi grnteki dncelerin (ileri) srlnde, zellikle harflerin anlam konusunda dikkatli okuyucu, yazarn olay ileri srerken o denli ilkel olmadn grecektir. te bu nedenle biz bu Farsa versiyonun, doktrinin-retinin halka uygun(halka sevilen) bir bir sergilemesini, soyut okuma metinlerine alk olmayanlarn kullanmna sunmak iin zel olarak yazldn dnyoruz. Yaptn ana ksm buradan (f. 27) itibaren, rencilerin (mritlerin) sorduu sorular ve mam Bakrn verdii yantlarla balamaktadr. Soru 1 (f. 27). _ Kfede minarenin Alinin nnde secdeye varmas hikayesinin anlam nedir? Yant. _ Tanrsalln Alinin kutsal kiiliinde grnm alanna kmas (zuhuri lahi dar wilayati Ali) ve onu kabul eden (inanan) btn yaratklar iyi ve yararl(olan)lardr; kabul etmeyenler (inanmyanlar) ktler ve zararllardr. Balangta, Alinin kutsal kiiliinde Tanrnn anm (mazhar) gklerde gzkt. Herkes on(a)u kabuletti (inand) ve o zaman btn parlak yldzlar, ay , gne melekler (malaika) grndler. Sonra tanrsal Mazhar(Ali) yksek yerlerde-tepelerde gzkt: tasdik eden dalarn-tepelerin (qabul kard) tmn koyun srleri, deiik meyva aalar veya hastalklar tedavi eden-her derde deva bitkiler kaplad; pekok madenler ve deerli talarla doldu; onlar yabanl kular ve hayvanlardan arnd, insanlara yararl oldular. Kabul etmeyenler ise kayalklara, yenilmeyen dikenli bitkilerle ve yrtc hayvanlar vb.. ile kapl doruklara dnt...Birinci sorunun yant ayn stilde srmekte ve denizlerden-rmaklardan, llerden, hayvanlardan, madenlerden(jawahir, cevahir) ve ehirlerden konuulmaktadr(f. 28-30). Soru 2 (f. 30 v.). _ Bismillah formlnn-syleminin anlam? Neden bu Kuranda her surenin bana yazlr? Neden onun her iin-eylemin banda tekrarlanmas zorunludur? Yant (f. 30 v.). _ Bu ifade, hudutlarn hududunun izgisi (satri ghayatul ghayat)zerindeki ok Yce Tanr tarafndan yazld.O btn yceliklerin zerindedir ve bu, Onun kendi yeleri-organlar (jawarihan) yapt oniki ve yedilerin kantdr. O kendisinden yukarda, bin renkli kla-nurla dolu geni bir boluk-uzay olan bir deniz (bahr) yaratt ve onun altnda Tanrsallk (ilahiyyat) adn verdii bir baka deniz yapt (f. 31). Denizlerin arasna o lmsz, yaratlmam yedi ve oniki nuru- yerletirdi; onlardan kendi grme ve iitme (organlarn) yapt. Bu iki deniz (darya), ok Yce(Tanrnn) berzah ve iki deniz boluundan(bahr) (oluuyordu); onlarn inci ve mercanlar bu krallar(malakan, melikler), bu melekler (malaikatan), bu bakanlar (naqiban, nakipler) ve bu soyu pak olanlar-soylular(najiban, necipler)d. Ve bir gksel saraydan(diwan) baka birine ba-asl duran bu parlak rtler ve bu kandiller inananlarn kalblerini birletirmektedir(f. 31) Bu aklamay kout bir aklama izler: insan vucudunun yapsyla karlatrma; rnein beyin beyaz(lk) deniz(in)e(bahrul-bayza) denk der-uyar; bilin(li) ruh-can(ruhi natqa), o beyaz beyin iinde oturan ok Yceliin(Tanrnn) karldr vb. (f. 32-33). Tanrnn organlarnn on ikisini simgeleyen eller ve parmaklar, Beyazlk denizi ile Sonsuzluk snrnn kubbesi(qubbai ghayatul-azali) arasnda yeralr. Bu sonuncusu, yani kubbe Yce Tanrn adrdr(chatri Maliki Taala). O (kubbe) ban koruyan ve bin renkli byk boluun (sifr) yce ruh(ruhul-azam)tur. Tanr, beyaz denize egemendir ve bu Tanrnn Tahtna hkmeder. Onun yukarsnda huriler, saraylar, klar, kandiller, olanlar (ghilman) ve yeni domu ocuklar(wildan) bulunur. (Kuran, LXXVI, 1-31) Hemen arkasndan Besmele formlnn kabalistik (harflerin gizemi erevesinde) zmlemesini (analizini) okuyoruz (f.33-34). Forml halkn inanndan-dndnden ok daha nemlidir; o Tanrnn Taht (arsh)dr. Bu insann anlama gcn ve anlayn aan bir gizemdir ve bizzat onlarn rts (hicab) altnda gizlenmi olan Tanrnn yedi ve dokuz seilmiini(sekini) simgeleyen bir gizdir. Onlar 28 pak soylunun(najiban, necipler) nurlar ve hayat-can veren ve onu gkyzne ve yer zerine tayan 4 melein (chahar malakani jan-dih wa jan sitani as(u)man wa zamin) (f. 35) nurlardr. 5 Bu aklamann-ifaatn byk gizemi zerinde birka uyardan sonra, (Besmele) formlnn ksmlarnn kabalistik anlam verilir (f. 35-38 v.). ok Yce Tanrnn yedi organ, yesi Muhammed al-Mahmud, Ali al-Ala, Fatima al-Fatir, Hasan al-Ahsan, Hseyin ar-RafialAla, Abdullah al-Ali, ve Abu Talib al-Atlabdr(f. 36); bunlar baka hibireyin varolmad yukardaki yedilerdir. Bin renk ktan nurlanan bu beyaz(lk) deniz(in)de grnm alanna karlar, Ve dier oniki nur, onlarn nnde sralanm (barabar saf kashida) Peygamberinailesinin(ehli beyt) oniki yesidir. Onlar ei ve benzeri olmayan bu sarayn (divan) sakinleridir. Bu Yediler ve Onikiler yedi melein (malaikatan), yani Salman, Mikdad, Abu Zar, Ammar, Abu Hurayra, Abu Candab ve Abu Kumayln rts (hicab) altnda gizlenirler. Arkasndan beyazlk denizinin 12 nakibiyle, 28 soylu (najib), iki yetim (yatim) 6 ve drt yakn melek (malaki mukarrab) anlatlr. Onlar bu nakiblerin hicablar ierisinde bulunur, fakat gizlidirler. Bu oniki nakib Tanrnn sevdikleri, setikleri ve beyazlk denizinin muhahafzlardr; 7 yani Erkan-i Hakk (arkani Haqq) 8 drtler ile birlikte bu sekizler 12 Nakibdir ve Muhammedden Abu Talib(Atlab)a kadar yedi melek Tanrsal Tahtn seilmileridir, bylece (hicablaryla .K.) iki kere yedi, yani ondrt sekin melek eder. Biz oniki nur, Peygamberin ailesinin(Ehlibeyt) yeleriyiz; ite, Tanr tahtnn Yedi ve Onikilerinin anlam ya da anlatm bundan ibarettir. Daha yukarda anlatlan Yedi Nur, zamann mamlarnn, ve inananlarn yzlerine (bar dini muminan wa imamani zaman hamigardand) vurur.9 Onlar yedi ve oniki erdeme (khaslat, haslet) sahiptirler ve eer aralarndan bir teki eksik olsa, insanolunun bedeni mkemmel olmaz(f. 38). Bunun arkasndan gelen anlatm da Besmeleyi biimlendiren harflerin anlamnn kabalistik aklamadr. Soru 3 (f. 39) : Yaratc yerde midir yoksa gkte midir? Erdemleri ve nitelikleri nelerdir? Nereden ortaya kt? Neyi yaratt? Bu sorunun yant, kitabn en ilgin ksmlarndan birini oluturur. Yant, bu bilgiyi oluturan byk esrar-gizem zerinde uzunca bir uyaryla balamakta: Ya Cabir, diyor al-Bakr, bu soru ok zor, brak onu, bir yana brak; zira Yce Tanry gizleyen rty kaldrmak iyi birey olmaz, bu byk bir gnahtr. Bizzat onun anm, yani grnm alanna k (zuhurati) olan hibir Peygamber ve Veli asla bu rty kaldrmad; ortaya kan hi bir yasa (eriat) getirici ya da Veli (hich kitabi wa zuhurati), bu konu hakknda asla herhangibir ey yazmadHerkim bu gizemi, onu duymaya-dinlemeye layk olmayan birine anlatacak olursa, ayn anda onun ruhu bedenini terkedip, dinleyicisinin bedenine geecektir. Bu, ok byk felaketin acs altnda aklanamaz ve szle anlatlamaz bir srdr... Onu kada yazacam; Muhammed ve Ali adna, Salman ve Mikdad adna najibler ve nakibler adna senden rica ediyorum onu yalnzca gzle sessizce okuyacaksn ve asla yksek sesle ezbere okumayacaksn; ona sahibolan inananlar da, zamansz aklamayacak biimde, onu kendileri iin okumaldr(f. 40 v.) Ve yle yazd(f. 41): Ulu Tanrmz ve Yaratcmz hem gklerde hem yeryzndedir. Yani o, bazan yce Saraynda (Diwanhai bala) ve bazan da zamann imamlar (imamani zamani) ve inananlarn rtsnn mikrokosmosu (kkevren) iindedir. Balangta, ne gkler ne yer ne de yaratlm eyler varken, Be Ebedi Nur (panj nuri qadim) gkkuanda(birlemi) biraraya gelmi be farkl renge benzemekteydi. Onlarn nlarndan bir k boluu(havas), tpk gneten kan k gibi yaylyordu (hawai mamandi aftab). imdi yer, ve gkleri igal eden herey o dnemde bu younluksuz(latif) havayla-bolukla kaplyd ve Be Nur orada durmaktayd (ba-sar istadand). Onlar arasnda kesintisiz son Hududun Nuru (nuri ghayatul ghayat), nurdan bir Kii (shahsi nurani) biiminde grnyor(zuhur kard) ve onun bu Be Nuru, iitme, grme, tad alma vekonuma(nutk) organlarn biimlendiriyordu. Bu Be Nur, insan biim grnmndeki Muhammed, Ali, Fatima, Hasan ve Hseyindi ve onlar baka bireyden yaratlmadlar (az hich chiz payda na-budand). [1] De ki, O Tanrdr. Benzeri yoktur ve Tanr ebedidirsonsuzdur. O domad ve dourmad; hibir ey ona benzemez(Kuran CXII, 1-4). Tanrsal Tahtn stnden bu Be Nur, be organ olarak inananlarn kafalarnn zerine tandlar (basari muminani mi-gardand). Bilinli ya da Konuan ruh (Ruh-i natq) da onlarn arasndadr (bar miyan nishasta) ve en yukarlardan ykseklerden en aalara uzanan hudutlaryla Evreni yaratan, hereyde-btn cisimlerde ve btn isimlerin nnde zuhur eden(ba-har nami wa jismi zuhur kard) gerek Tanr odur. Bu, onun Tanrsal zndeki-cevherindeki Ruhtur (ba-ilahiyyat); onun nurdan-ktan biimlenmesi (ba-nuraniyyat) ise Gnetir; ruhlar dnyas iinde o bilili/konuan ruhturcandr(natqa) ki, bu beyaz denizi tam orta yerinde oturur; o inanann beynidir, o imek, bulut kmesi ve ayn rengine sahiptir (f. 42 v.). Tanr kiiliinin(shahsi) grngrnts(muayana) ite byledir. Onun sa eli, hereyi alan-tutan koruma ruhudur(Ruhul-hifz) ve gnein rengindedir. Sol eli, btn ruhlarn uzunluu ve sonu ve sonral ile igilenen Ruhul-fikr, dnce ruhudur ve mor renktedir. Tanrnn ba, bin rengin parlad Ruhul-azam, yani ycelik-ululuk ruhudur. Onun stnde, ne yeryznde ne de gkte hibir ey yoktur. Ayni ekilde(f. 43), kristal renkli (buluri safid) Ruhul-akbar, yani Byk Ruh; alev sars ve lal ta parlak krmzsna sahibolan Ruhul- akl, yani akl Ruhu vardr; bu iki Ruh gklere ve yeryzne yaylr, bu yaamn da gelecek yaamn da iine salmtr. Tanrnn iki kula Tanrnn parlakl (ya da grleyii) ve sonsuzluunun gesi/doasdr(mazaji ghayati wa tabishi ilahi). Onlar canl varlklarn sesini duyar, onlar btn gklerin(kreler/kubbelerin) ve yerlerin (saraylarn) bu ruhuna tar (har diwan wa dargah). Tanrnn iki burun deliinden (f. 44) biri bilim-bilgi ruhudur (Ruhul ilm) ve akik krmzs, dieri Ruhul Jabarut, byklk ruhu portakal rengindedir (zangar-rang). Tanrnn dili, Ruhul Kuds, yakut krmzs renginde Vilayet ruhudur; btn eyleri(eyay) yaratan odur ve bylece hemen sonra kalb, iki ayak ve sekiz biimde(hasht chihra) ya da jawahir vb.olarak zuhur eden/grnm alanna kan Be Nurun biim verdii Tanr Taht konusunda (tanmlar srer). Soru 4 (f. 46 v.). _ Tanrnn ne nitelikleri ne de sfatlar olduunu ileri srerek sapm olan deiik insanlarn aklamalar ne anlama geliyor? Tanr blise-eytana gzkr: O, Sen bizim Tanrmz deilsin; Gerek Tanr (Khuda) vardr ve o gktedir, benzeri yoktur(f. 47 v.) Bu Kurann De ki, Tanr birdir...ile balayan surenin(CXII) aklamasdr. Fakat bizim konutuumuz Tanr sadece Bir deil, tinsel biim altnda Ruhtur ve de Nur-Ik dnyasnda (ba-nuraniyyat) Gnetir, zira gne Tanrdan gelir (ki u az Khudast).10 Nur, insann beyni olan Tanr tahtna kadar bir dier gkten (diwan) gelen nur ile birleir, o bir ba bir yol gibidir ve (bedenden) ruh ve k kaybolup, Gereklik (Tanrsal?) madenine dnerlerken, onlar yeniden bir bedene dn yaparlar.(f. 48)Grdmz gibi bunlar soruya yant deil; 11 bu yer ya kayboldu ya da yazar blisin yksnn zetlendii(f. 74 v.-75) yaptn baka yerlerine tam bir anlat olarak koymay seti. Soru 5 (f. 48 ). _Gksel saraylarda ya da Divanlarda bulunanlar ve sakinleri(?) Orada bulunan Nurlarn ve Tanrnn gksel saraylar-divanlarnn onlarla ilikisi vardr. Sonsuzluun son snrnda, beyazlk denizini yukarsnda bir perde(pardai ghayatu l(ghayati)-azali) bulununur ve Yce Tanrnn kiilii ve ayn ekilde Muhammed, Ali, Hasan, Hseyin ( Abullah al-Ali ve Abu Talip al-Atlabla birlikte) bu gksel saraylarn yelerini olutururlar. Bu be melekten gelen be nur beyazlk denizinin ksmlar olur; Cennetin aalar, onlarn dallar ve yapraklar gibi Tanrnn gzkamatran parlak nurundan (nuri tabishi ilahi) meydana gelmilerdir.12 Ve Tanrsalln simgesi olan arslan, burak ve beyaz ahin(doan), yce Huma (devlet kuu) ve Dldl bu aalarn tepesinde Tanry zikrederek, hamd ve sena ederek oturmaktadr Burak Muhammedin nurundan, Dldl Alinin nurundan, arslan Fatimann nurundan, ahin Hasann ve hma da Hseyinin nurundan yaratlm, meydana gelmilerdir. Beyaz(lk) deniz(i) onlarn varl ile gzelleir; oras dier saraylardan (diwan) bir ok kere(kat) daha fazla byktr Ve yetitirilmi Dldl, inananlara Tanrya nakiblere ve naciblere giden giden yolu gsterir; Burakn nuru bu yedi melein zerinde parldar; arslan ve ahin Tanrnn gzkamatrc parlakl ve nurunda meydana gelmi yz bin kanadn rpar ve bu nurdan ve imekten kubbeyi (saray) doldurur. Hma(devlet kuu) kanatlarnn glgesini nakiblerin ve naciblerin zerine rter-yayar. Ve yaam suyunun (ab- hayat) seli oraya akar ve geni glge ve su yaylr(Kuran XVI, 2930)(f. 50) Bu beyaz kubbenin 13 altnda yakut krmzsnda bir perde bulunur ve orada Tuba aacnn be dalndan km be kii grnr(f. 50 v.), ayn ekilde bu beyaz saray iinde, ncekindeki gibi, herey ezeli ve ebedidir. Bir gkkua gibi birlemi 124 bin renkli nur beyaz(lk) deniz(i) tarafndan retilmitir ve 124 bin beyaz nur (halinde) bu yakut ta rengindeki perdenin (hijab) altna inerler. Yce Tanr (f. 51), bu saraylar (diwan) iinde byk sayda nur, ruh, ay ve gne klar ve ktan aalar yaratt. O, bu perdenin (hicab) altnda, alevden/yalmdan bir dier rt serdi ve bu rtnn/perdenin iinde, yakut renkli perdeden dar km olan be ahs zuhur etti. Bunlar Cibril-Cebrail, Mikail, srafil, Azrail ve Surafil idi ve orada (f. 51 v.) yine yakut krmzs perdeden inip gelen 124 bin nur(kandil) grndBu nurlarn hepsi onlarn alev rengini alrlar ve yalma benzeyen bu deniz, beyaz kristal zerine k yayan bir ate gibidir. Onun gzellii ve gzkamatrc parlakl aklanamaz; bu sarayda o kadar nur ve ruh var ki tanmn yapmak, betimlemek olanakszdr ncekinden portakal rengi bir perde/rtyle ayrlm olan drdnc kre-gksel saray, ayn plan zerinde kuruludur Be Ebedi Nurun grntleri burada, be prl prl yz (panj surati nigarin) biiminde ortaya kmaktadr. Onlar, insanoullar tarafndan akl-us(akl),dnce (nafs), anlay-kavray (fath?fahm), dikkat(jadd) ve hayal-kurgu (khayal) adlaryla arlan meleklerdir.14 Beinci kre, yani gksel saray (f. 52 v.) zmrt yeili rtnn altnda bulunur. Ayn ekilde be byk nur (panj nuri buzurg) orada grnr, fakat onlarn adlar verilmemektedir. Bu gksel saray, ok gzel arklaryla Tanry ven (meth sena eden) kular ve muhteem nurlarla doludur. Altnc kre (f. 53) meneke rengindedir ve gzel kokular, akan aylaraylar ve nurla doludur. Buras cennet, Jannatul Firdawsdir. Bu grnm iinde ad verilmeyen be byk nur ve huri ad verilenler ise kklerde otururlar. Cennetin rmaklar sz(nutq), bilim(ilm) vb.kavramlar simgeler(f. 53 v.-54).Yedinci gksel kre (f. 54) gne rengindeki diwandr. Buradaki be nurun adlar verilmemitir. Bu diwan tanrsal nur denizi gibidir ve 124 bin gne bu denizde devinim iindedir-hareket halindedir; onlarn -nuru aadaki bizim dnyamza ular-arpar. Sekizinci perde (f. 55) ay rengindedir; gksel saray aylarla doludur ve be byk nur Bihishtin, yani cennetin Ridwanlar, yani kapcs meleklerdir. Ay rengindeki bu adrn altnda olan dokuzuncu diwan (f. 55 v.) lazuli tann laciverd rengindedir; o be nurdan Huma grnme kar. Bu yldzlar ve bu gezegenler btn haclarn onun evresinde tamamlar ve 124 bin nur o mavi perdelerden gelip peygamberlerin, velilerin ve wasilerin kalbine girerek bu dnyada gzkrler. Bu nurlar araclyla kalpler ylesine parlar-aydnlanr ki, onlara perdeler kalkar ve ylesine erk sahibi olurlar ki, arzu ettikleri hereyi elde ederler.Tanr o zamann mamnn (mamani zaman) kalblerinde bulunan nurdur, zira son snrn kubbesi, bylece bir gksel saraydan dierine balanr ve mavi kubbenin beyninden (maghz) o, yaamn bilin-vicdan ruhuyla(ruhul hayati natiqa) ba kurar. Beyin (maghz) araclyla atarak, kalbin zerine bir glge yayar. Yer kalptir ve Tanr kalple birleen nurdur; bu bilili/dnen ruh, Yce Tanrnn ve bu nurun bir kantdr. O arzu ederse kalbe inebilir ve istemezse, son snrdaki kubbe iinde Yce Tanrnn emsiyes altna geri dnebilir Be nur mavi kubbeyi dnen ruhla birbirine balar; onlarn adlar srasyla mecazi hudud yaps (mazaji ghayati), tanrsal soluk(damishi ilahi), gnein gzkamatrc parlts (tabishi khurshidi), Tanryla birleme/buluma (waslati izadi) ve inanann bak(nigahi mumini)dr. Bu dnyada ol(u)an beli kmelerin tamam, glgeleri asla yere dmeyen o be Nur, Muhammed, Ali, Fatima, Hasan ve Hseyinden meydana gelir.(f. 57) Ayrca yazar, insan vcudunun, zellikle kalbin eitli ksmlar ve zihnin eitli fiziksel fakltelerinden baka birey olmad grlen o farkl ruhlar arasnda kurulan ba sergilemektedir. Yazarn, kalbin su hanesi, temiz hava hanesi, temiz kan ve kirli kan haneleri (khanai ab, khanai badi pak, khanai khuni saf, khanai khunaba ) gibi drt blmlk dzenini tandn grmek ok dikkat ekicidir., Hepsi birer nur olan bu ruhlar da zincirlere asl kandiller olarak sunulmaktadr. Dnyann Be Nurdan yoksunluu asla olamaz ve dipsiz derinliklerden, uurumlardan doruklara hibir ey onlardan gelen esinden( wahy) yoksun deildir. Soru 6 (f. 60) : Tanr bu gk kreleri(saraylar) ve sonsuz boluklar (uzay) nasl yaratt, obu ruhlar neden yaratt veya yaratln sebebi neydi? Tanr, tamamyla ncesiz-sonraszdr(javid, cavid) ve btn balanglarn balangcdr; Onun ve onlara geerek, kitabn banda akland gibi, kendilerinde grnm alanna kt Be Seilmiin dnda hibir ey mevcut deildi. imdi varolan yerler ve gkler, o dnemde sadece saf, ince ve ruhsal havadan ibaretti. O zaman, her an nans deitirerek 124 bin deiik renkli klardan, ncesiz ve sonraszln en son snrnn(ghayatul-ghayati) saray(diwan) iinde varlklar tanrsal anmda(grnmde) olan seilmiler arasndan seilmi(khassul khass, haslar has)) bu Beler ortaya kt. Bu seilmiler, bir gzkrpma annn son snrndaki kubbe iinde bulunurlar(f. 61). Tanr, hi yokluktan varolua geirdii (yoktan yaratt) bu kubbe iinde zel klar, mumlar ve k saan 100 bin kandil de varetti. Saatin-vaktin gelii sadece bir gzkrpma andr...(Kuran XVI, 79). Ne melekler ve ne de dier yaratklar Onun sfatlarn ve Onun yceliini tanyamaz; denizler mrekkebe, aalar kalemlere ve yedi gk parmene dnse de, btn ruhsal ve ksal varlklar, cinler yazmaya balasalard, ncesi ve sonrasz sonsuzluun son snrndaki kubbenin gerek n ve vglerinin binde bir ksmn yazmay tamamlayamadan yokolup giderlerdi(f. 61 v.). O zaman Tanr sa ve sol yana birer (kez seslendi) ar yapt ve bu arlardan(sesler) nurlar oldu ve btn ruhlar ve saysz ruhsal varlklar bu nurlardan meydana geldi; balangta onlarn hepsi yedi renkli idiler ve o renklerin herbiri bin nans (renk ayrntsna) sahip bulunuyordu (f. 61). Onlarn her sylem ve devinimlerinden(band-ghusha) nurlar ldyordu, tpk yldzlarn parlts gibi. Ve ayn bizim trnaklarmz parlad biimde, onlarn trnaklarndan ay ve gne klar yaylyordu. Onlar alt topluluk (guruh) olarak dzenlendi ve her topluluun bir yolgstericisi ya da bakan vard. Birincisinin ad Azazil idi ve kincisi, ncs vd.bulunuyordu...Yce Tanr, Azazile biraz (yaratma) nuru dn(arriyat) vermiti(f. 62 v.) ve bu nurun yardmyla Azazil kendisine benzer ruhlar yaratmay srdryordu; tpk Tanrnn yaratl ars-haykr (awazi afarinshi) yapt gibi, o da buna yknerek, bir yaratma l att. Bel(ir)li bir zamann ucunda Azazilin bu avazndan doan ruhlar ve ruhsal varlklar o kadar oald ki, Tanrdan baka hibir kimse onlarn saysn bilmiyordu. O zaman Yce Tanr Azazile, syle bana sen kimsin ben kimim? Ve btn bu ruhlar ve cevherler nedir?diye sordu. Azazil u yand verdi: Sen bir Tanrsn ve ben de bir Tanrym. Btn bu ruhlar senin ve benim yaratklarmdr. Tanr buna karlk, burada iki Tanr varolamaz dedi; sen de, btn bu ruhlar da benim tarafmdan yaratld. Gerekte ben lmlleri topraktan yarattm(Kuran XXXVIII, 71) 15Azazil hemen, benim yaratklarn Seninkilerinden kat kat fazla, diye yantlad; nk ben ruhlar ifter yarattm ve sen Tanr olduunu ileri sryorsun!.Bunun zerine Tanr yle konuuyor: Senin rettiin bu yaratklar da tarafmdan yaratld(f. 63 v.). imdi senden o dnc (arriyat) geri alacam,imdi ne yapacaksn? Ve Tanr, onun yardmyla yaratc olduu bu nuru Azazilden geri ald, ondan bu mavi kubbeden bin kez daha byk olan Beyazlk denizi kubbesini yaratt. Yazar bu gksel sarayn yukarda daha nce verdiimiz tanmlamasn, btn nurlar, efsanevi aalar ve hayvanlaryla birlikte yinelemektedir. Sonra Tanr Azazilden bunun gibi bir gksel saray yaratmasn ister, fakat o bunu yapamaz. Ve ozaman Tanr dier varlklardan yaratmay arzu etti. Ayn biimde nceki gibi, nne ve arkasna doru birer (avaz sald) ar yapt... Ruhlarn alt derecesi-dura(menazil) ortaya kt; bunlar ncekilerden daha duru ve daha gzel, inci ve mercan, cevahir ve zmrtlerenkleriyle bezenmitir; nurdan vcutlarnn herbir eklemi prl prl ediyordu (f. 64). Tanr tapnmalarda okunan Allahu ekber ve besmele benzeri formlleri syler(f. 65 v.). Bu menzillerin (menazil) bakan Salman, sayg ve itaatn (meth senasn) yle dile getirerek bu formlleri yineler(f. 66). Orada arld gibi Salmanul kudret, bir sonraki topluluun (guruh) bakan Mikdadul kebir aynsn yapar(f. 66 v.); arkasndan Abu Zarrn sras gelir, ondan sonra da nakipler, necipler adn alan dier topluluklar ve ayaklananlar savalardan (mutaridan) sonuncular (f. 68 v.). Oradakilerin hepsi, Tanrnn ve onun dawar yani veziri ya da srda Salmann g ve yetkisini tanmaya kesin sz (iqrari qati, kat ikrar) verirler. Ondan sonra Tanr, Azazile Salmann nnde secde etmesini buyurdu, fakat o ve yandalar bunu reddettiler (f. 69). Bylece alt inanszlar birlii (manazili kafiran) Salmana saldrdlar ve byk bir sava oldu; sonunda onlar Salman yendiler(fakhri miyawurdand bar way) (f. 69 v.). Ancak o zaman Tanrnn kendisi araya girer ve Salmana, yaratlndan beri sahibolduklar yedi nurdan biri ve ondan sonra alev renkli olan isyanc ruhlar yakut renklerinden soymasn buyurur. Salman onu yapar ve bildirilen reklerden iki hicab(rt, perde) yaratr; onlarn altna isyanclar hapseder (f. 70 v.), bylece sonsuzluun son snrndaki nurdan kubbeyi onlardan gizlemi olur. Bin yl sonra Tanr Salmann biimiyle (az hijabi Salman zuhur kard) onlarn karsnda gzkr. Btn sekinler, inanmlar, yani nakibler, nacipler ve isyanclarla (mutaridan) birliktedir. Tanr Salmann grnmnde tanrsal iradenin tannmasn yeniden ister, fakat brleri yeniden bakaldrrlar ve birlikleriyle Salmana saldrrlar (f. 71 v.). Salman tarafndan onlarn krmz akik renkli nuru kaldrlnca teslim oldular. nk ondan uygun bir perde yaratmt. Onu ayaklarnn altna sererek, onlar kendilerinin altnda bulunan gksel sarayn/krenin iine frlatt. Ayn olaylar pepee binlerce yinelendi, fakat eytan Tanry, tanr olarak tanmamakta direndi ve gerek hereyden stn Tanrnn, Ulu Tanrdan farkl olduunu teyit etti (f. 71 v.-74 v.). imdi burada artk (f. 74 v.-75 v.) Kurann 112.Suresi De ki; Tanr tektir, esizdir, daimdir/sameddir. O domam dourulmam ve hi bir dengi yokturun anlamn aklar. Bu ayetler iinde gnderme yaplan gerek kiilikler (mawud), daha yukarda zikredilen ulular, yani Muhammed, Ali, Fatima , Hasan ve Hseyindir. Onlar inananlarn yzleri(ni evirdii) zerine kapand, yani secde ettikleri kblegahlardr (qbla-gahi muminan and ,yani bar dini muminan mi grand). Zahirin-eriatn bilginleri(alimani zahir) bu surenin bo bir aklamasn (madum) yaparlar ve onlarn rmcek ana benzeyen ortaya klar(zuhurat ankabuti), bir samalklar dokusu-kuma oluturur ; Kitapta okuduumuz gibi, Tanrnn yerde olsun, gkte olsun mevcut bulunmad yer yoktur. O(Tanr) dourmad ve dourulmad ayetindeki sylem, Onun insanolu gibi dlleyip dourmad anlamna gelir, ancak hereyi su ve balktan yaratmadn demek istemiyor. (yleki burada bir noktaya kadar 4.soru tamamlanyor) Yazar bundan sonra yaratl yksn zetlemektedir (f. 76). 16 te bylece, bt isyanc ruhlar(inanszlar) derece derece, biri dnda onlarn btn renkli k-nurlar geri alnr (f. 76-81). Bininci yln sonunda Ulu Tanr, Salmann rts (hijab) altnda, btn kullaryla birlikte bir daha grnd. O isyanc ruhlarn(inanszlarn) ortasnda birden Salmanda zuhur oldu (etti) ve dedi: Ben sizin Tanrnzm; her kre-gksel saray iinde size bana inanmanz buyurdum; Sizin Rabbiniz olan Tanr, babalarnz ve eski atalarnzn da Tanrsdr(Kuran, XXXVII, 126). Benim Tanrlm kabul ediniz ve siz, bu saraydan daha aalara dmeyiniz; alt renginizi geri ektim, sadece tek renk kald. Onu da kaldrrsam, en yksekten en aalara deceksiniz. nananlarn emiri (Amirul- muminin) Alinin u cmle ile anlatt gibi, Byk Salmandan (Salmanul-kabir), Kk Salman (Salmanul-asghar) adyla bir ruh kt ve hemen annda Tanrya itaat etti, buyruuna uydu (f. 82). Salman btn inanan ruhlar destekler, fakat inanszlar yeniden bakaldrr ve son renklerini de yitirirler. Ancak grlmektedir ki eytan, bu ilkel yaratcln son renk nurunun bir ksmn saklam ve inanszlk, canilik, itaatsizlik, yalanclk, dnyasal tutkular vb.gibi ruhlar yaratmaya devam eder (f. 83 v.). Yazar f. 83te 7 gksel sarayn/krenin(diwan) ilahiyyat(Tanrlk, tanrsal bilgiler), malakutiyyat(meleklere ait,meleklik) rububiyyat(Efendilik,sahiplik), jabarutiyyat (ululuk,ycelik), lahutiyyat(tanrsal nitelikler-sfatlar) , nuraniyyat ve ruhaniyyat adlaryla ruhsal tanmn verir. F. 84te de ise asl-byk peygamberlerin farkl dnemlerde(dawr) Satann tad adlar verir: lahiyyat dneminde Haris adnda bir kiinin grnmnde Azazil ; Adem zamannda Ahriman; Nuh ve Davudun dneminde Sawwa; brahim zamannda Nemrud; Musa zamannda Firavun; sa zamannda Sihr(?) ya da Ashiyuq(?); Muhammed zamannda Abu Cahil; arada srada da eytan denir, ama btn bu isimler o lanetliyi tanmlamaktadr. Soru 7 (f. 84 v.). _ Kurann XXXIII, 72.ayetinde ifade edilen, gerekte, biz iman emanetini gklere, yere ve dalara nerdik, ama onlar grevden kandlar ve bu sorumluluun nnden geri ekildiler. Onu insana ykledik, o a cahil ve zalimdir ne alama geliyor? Burada maddi dnyann yaratl ilenmekte ve kitabn en ilgin ksmlarndan biridir(f.85). nananlarn emiri Ali, lahiyyat dnemindeki(ba-maqam) zuhuru annda Salman, Abu Zer vb.nin temsil ettii gkler, yer olarak nakibler ve dalar olan nacibler ve isyanclarn (mutaridan, ki bu szckle insanoullar anlalr) bir kesimiyle birlikte onu kabul ettiler. Fakat o inansz ruhlar ve onlarn bakan eytan itaat ve kabul etmedi. te bunun iin, asla bar ve skunetin (rastagari) olmad dnya olarak yrtc hayvanlaryla birlikte btn tepeler/doruklar bylesine orak ve kayalktr. Yce Tanr Salmanul Kudrete buyurdu (f. 86): Sen benim kapm/eiimsin(bab), sen benim kitabm, tanrsal szm olan Kuransn, btn bu gklerde-gksel saraylarda, ucu buca bulunmayan boluklar iinde ve hicablar yani rtler altndaki sa elim; sen benim Elim, sen benim Tahtmsn. Ben senin Tanrn ve sen emanetimi (amanat) saklayan kimsesin; benim ruhum senin hicabn ile ve senin yannda tezahr eder(grnm alanna kar), ben senin Tanrnm (az janibi tu man Khudawandi tu am). Yer ve gk sultanln senin ellerine brakyorum; ben senin Tanrn, sen de btn yer ve gklerin. Sonra Salmana isyanc ruhlar yeryzne organik madde olarak nakletmesini buyurur. kinci sradaki veliler olan Mikdad ve dierlerinden ayn ekilde yedi iklim (blgesi), 28 ada, lke(jazira) vb. yaratmalarn syler(f. 87). Salman inanszlar zerine doru yle bir kuvvetli barr ki, altndan yaplma yzbin leenin yere dt zannedilirdi(f. 67 v.).17 Onlardan tm nuru ve ruhu kaldrr. yle ki btn itaatsiz ruhlar kendi su ve kilden-topraktan zgn durumlarna dnerler (f. 88). Hemen sonra bilinen dzenleri iinde, Zang, Hindistan, Trkistan, in, Horasan Msr ve klimi Haftum (bunun hangi lke olduu sylenmiyor) 18 iklim(blge)lerin yaratlmas yks gelir. Ayn ekilde oniki nakib ise u oniki lkeyi (kishwar) yaratr: Sind, Hind, Tibet, Berber, Rus, Habe, Hazar, Trkistan, Bahreyn, Kuhistan, Armina(Ermenistan), Fars, Marib, Askalan (Isqlab/Slav?) ve Rum. 28 nacib de 28 jazireyi( ada ); yani Hind, Sind, Serendip(Seylan), skenderiye, Konstantiniyya(stanbul), Barkyus(?), Fergana, Andijan(?), Savad (Gney Mezopotamya), Mahin, Barka, Grek Adalar, Gilan, Afrika, Askalan (Isklab), Nasbin (Nusaybin) Malatiya (Malatya), Suud(Soghdiyan?), Antakiya(Antakya), Tartus (Tarsus), Kish, Umman, Kark ve Maskat yaratr. Sonra yine ad verilmeyen yedi byk deniz yaratlr. Btn madenler su vb. oradakilerden geriye kalanlar ya da oradakilerin kalntlar (ikhlatha)tarafndan biimlendirilir (f. 89 v.-90). Bu madenlerle ilgili ksmdan sonra, yamurun doasna ilikin kk bir meteorolojik ksm daha var ki o, Tanrya kar bakaldranlar iin bir ceza olarak aklanr (f.90-92) :Bylece O btn bu renkler dnyasn ortadan kaldrd ve bir sre boyunca ne k-aydnlk ne de karanlk vard; bu dnya zerinde ne isim ne de ruh bulunuyordu; kupkuru ve prtklerle(jushida) doluydu (f. 92 v.).O zaman Tanr, Malakut (meleklik) dneminde ba kaldran bu isyanc ruhlardan belirli sayda yeryzne gnderdi ve bunlarla dnyada hayat balatm gibi oldu. Toprak yeniden canland ve bitkiler retmeye (urwar wa nabatat) balad. Ama bunlar Azazilin aryla ortaya kan lanetli yaratklard. Bylece bitki ruhu (ruhi namiya) btn yeryzn kaplad. Ulu Tanr, Azazile ait olan z-cevheri kaldrmay ve onu krmz, siyah, beyaz, yeil(kabud), mor, mavi(nilgn) ve sar olarak yeniden yedi renkli gstermeyi gerekli grd.Oradan bulutlar ard ve onlardan aylara ve rmaklara su tatt; bununla, (kurak) topra slak ve nemli durumda tutmay salad. Ruhsal dnyada buharlar ise, Tanrnn bu ile grevli kld ite o meleklerdi(firishta). Fakat gerekte, hayvanlar, bitkiler ve bedensel kalplar (kalbud), Ahrimann kilden yapt anandan (kandu) kmtr. Ve imdi ayn Ahriman, yani eytan, Tanrnn buyruuyla kendi yaratklarn beslemek iin (ruzi afaridagani khwish m- rasanad) bulutlar ve gkgrlts ve yldrmlarla (glendirilmi) grnyordu. Baz kiiler, Ulu tanrnn buyruuyla bulutlarn geldiini sylerler. Bu dorudur, zira ruhsal biimde gkkre iine gelmi olan tanrsal nur zerresi gerekten Tanrnn buyruuyla oluyordu. Fakat bulut Azazil cevherindendir; eer yle olmasayd, ay ve gne kararmazd. Gerekte onlar da, bu iki daha yksek gksel sarayn(diwan) emriyle olur.eytan ayn ekilde, ktlk dncesi, ehvet, tereddt ve kuku biiminde mikrokosmosun(insann) iinde kendini gsterir; orada inan ruhunun(ruhul iman) ve kalbler ruhuna(ruhul - qulub) ait Akl gneinin parlakln karartr... (f. 94) imdi artk yazar makrokosmosun paras olarak insann yaratl zamanna artk gelmi bulunuyor: Bulutlar serinletmeye ve nemlendirmeye balaynca dnya, ok sayda bitkiler reterek yeil ve sar renklere brnd... Ancak onlar yiyecek ve kendilerine gelime, byme gc (quwwati namiya) verecei hi kimse yoktu. Tanrya bakaldran z (gawhar) bitkilerden kt ve iindekilerinin tm duyum ruhu(ruhi hissiya) tarafndan yutulsun diye hayvanlarn kalbine yerleti. yle ki, her ikisi de inaszlk ruhunun etkisi altnda bakaldrmaya balad. Sava (isyanc)lar (mutaridan) ise Tanrya krederek mavi perdenin iinde kadlar (f. 94 v.). Fakat Tanrnn, dmanlar ve saldrganlar, inanllar ve temizlerle ayn yerde bulundurmas adaletiyle uyumlu deildi. Tanr onlara, bu dnyada insan yaratmak ona burada yetki vermek istediini syler. nanllar Tanrnn bu kararn onaylayp uyarlar. Ancak mutaridan insanln kanlmaz ktln ( fasad wa tabah wa khun-rkhan) tartarak bu karar protesto ederler; eer onlarn sadece Tanrya kretmesi ve onu vmesi gerekli olsayd, bizzat kendileri Onu memnun edecek kadar Tanrya kredebilirdi. Tanr fkelenir ve inleyip szlamalarna ramen, onlar gkten dar kovalad. Piman olup tvbe edenlerden bu kukuyu kaldrp, kukudan beden ve can (jan) yaratr ve ondan yeryzne saar; bu mutaridler muwahhidler (birlikiler) adn alrlar(f. 96 v.). Onlardan alaltc durumlar/zilleti (dhillat) de yaratr; najiblere gre daha aa dereceyle megul olan bunlar 4000 tanedir (f. 97). Dier ruhlar alayp szlamaya balar ve Tanrnn balamas iin yalvarrlar. Sonunda Salman tarafndan havasal ve gksel varlklar biimine(ba haykali samawi wa hawai) sokulurlar (f. 97 v.). Onlar havada kalrlar (dar miyani hawa) ve orada alabildiine oalrlar(dar gah u bi-gah baham juuft ba yak-digar mi-kardand wa mithlikhwish padid awurdandi ta az hadd wa andaza dar gudhashi). O zaman Tanr, malakat dneminkiyle ayn tesbih(kutsallatrma) ile onlara gzkt.(f. 98) Ruhlar Yce Tanrya dediler ki: Sen bizim szcmz (natk) ve nderimizsin; kredeceimiz ve veceimiz o Tanry gster bize! Yce Tanr: O Tanry size, benimlebir andlama yapmanz kouluyla (shart) gsteririm; grdnz zaman, Tanrln kabul edecek ve onu Tanr olarak tanyacaksnz, ite o zaman paklarn oturduu yere gnderilebileceksiniz; kuku ve terddt iinde olanlar ya da uyumsuzluk gsterenler yeryzne gideceklerdirdedi. Btn isyanclar (mutaridan) kabul etti ve andlama yaptlar. O zaman Tanr dedi ki: Benim Allahu Akbar; aradnz Ulu Tanr benim!(f. 98 v.) Bunun zerine onlardan baz ruhlar ortaya kt ve Ona tanklk yapt, ehadet getirdilerVe Tanr onlarn zerinden zillet, hakaret rtsn kaldrd; onlardan Jann bin al-Jannn da iinde olduu bir dev (diw) ve cinler (jinn) topluluu yaratt(f. 99). Bu ekilde balanm olan bu ruhlar imdi mumtahanan, denenmiler-snavdan gemiler kmesini oluturdu ve Tanrnn birliine inananlarn(muwahhidan) altna yerletiler(f. 99 v.).Bylece birinciler ya da balangtakiler (sabiqan); Salman, Mikdad Abu Zer, naqiban, najiban, muwahhidan ve mumtahadan adlaryla yedi derecede bilinmek-tannmak zere biimlendiler.Mutarindandan geride kalanlarn aaya atlmas ve onlarn dnyann ortasnda (miyan-gah) tutulmas buyruu verildi(f. 100). Onlarn arasndan 313 alamaya ve Tanrnn merhametini dilemeye-yalvarmaya balaynca balandlar; kukular onlar terketti.Ve onlardan 70 bin melek (malaika) yaratld, adlarna mursal, yani eli-peygamber denildi(f. 100 v.). Fakat meleklere dnmemi, melek olmam o itaatsz/isyanc ruhlar arasnda eytan yine grnd. Tanrnn istemi/iradesi, Jann b. Al-Jannn blisin elleri arasna dmesiydi. Bylece, bu sefiller(dhillatiyyan) yeryzne atlmasndan itibaren belirli bir zaman akp gittikten sonra, Tanr blise, Jann b. Al-Jann ldrmesini buyurdu(f. 101). Bunun zerine blis, melekler (malaikatan), Jann b. Al-Jann ve onun sefil-aalk yandalalar (dhiillatiyyan) birbirleriyle savaa giritiler ve bu denize dtler. Onlardan bazlar deniz canavarlarna dnt, bazlar da timsah ya da balk oldular; bir ksm vahi hayvan ve kulara dnt; bir ksm Yecuc Mecuc, dier bir ksm da kabuklu deniz hayvanlar vb.oldular.19 blis, yedi gk ve yedi kat yerde bulunan tm renklerle sslenmi bir bedenle meleklerin arasnda gzkt, oysa melekler onur duyduklar ve gururlandklar ate rengindeydiler. blisin kendisi de onlarnkinden bin kere daha fazla vgy ekiyor, gurur duyuyordu. Sonra Tanr onlara bu dnyada insan yaratacan ve ayrca onun dnyay yneteceini syler. Baz ruhlar ba eerek bunu kabul ederler. Fakat balarnda blisin bulunduu dierleri Ademin nnde secde etmeyerek tehdidde bulunurlar(f. 102). Anlatmn bu ksm tamamyla Kuran versiyonuna uygundur; tek fark, Tanrnn bu isyankar ruhlar gzel kadnlara evirerek (zani nik chihra) cezalandrlmasdr(f. 103 v.). yle ki, onlar kadn grnmnde, gnahkarlar ve cezalandrlanlar arasnda grlerek, onlar hataya drr ve doru yola girmelerine engel olurlar. Bylece Tanr onlar btn bu gnahlardan sonra, etli ve kanl vcutlar iinde (khunin wa guchdin?) 7000 yl kalma zorunuluuyla cehenneme gndermek zorunda kalr. Bundan sonra Tanr blisin yandalarn siyah vcutlara (galibhai azilla) evirdi (kara yzl yapt), dier itaatsiz ruhlar da (hayali) cisimlere/nesnelere (galibhai ashbah). Birincil cinsten vcutlar cehennemi, sonuncular da cenneti olutururlar (f. 105).Sonunda insanlar yaratlp, belirli bir aacn meyvasna dokunmamas Kurana ait buyrukla Cennete gnderilir.20 Burada, bir zina yasa gibi aklama yaplmaktadr (f. 105 v.). Tanr, kendilerine tanrsal rehber(hidayati lahi) Cibrili gndermeye szvererek, onlarla bir andlama yapar, fakat batan karc kadn biiminde babo dolaanlara dokunmamalarn buyurur(f. 106). Adem ve onun yanndaki Hava hikayesi de yoksaylr.21Hemen arkasndan ok garip bir yk anlatlr: O zaman, vahiy ruhu olan Cebrail, Cennette onlar grmeye gitti. Orada deiik renkler ve parltlaryla bir milyon kla/nurla donanm bir kii(lik) grdler; banda bir ta, kulaklarnda iki kpe ve kemerinde iki azl keskin bir klla bir taht zerinde oturuyor; bu kl dik duruyordu. Bu kiiden yaylan k nlar Cennetin tm bahelerini aydnlatyordu. syanc ruhlar, inanszlar bu kiilii tanmak istemediler (f. 106 v.) Ruhlarn Ruhu (Ruhularwah) en yksek doruun stnde bulunan sonsuzluun son snrndaki gkkreye(diwan) ait olan bu kiiyi onlara tantt. Bu Fatiman grntsyd ve Cennette grnm alanndayd. Bandaki ta Muhammed, kulaklarndaki kpeler Hasan ile Hseyin, belindeki kl Ali ve stnde oturduu taht ise, Yce Tanrnn dinlenme-istirahat yeri olan g ve kudret (erk) koltuuydu. Bylece hepsi birden vglerini/ hamd ve krlerini o grntye (imaja) doru ynelttiler.22 Az bir zaman sonra blis bir kadn klna girdi (f. 107) ve ona bal olanlarn hepsi de ayn ekilde kadn oldular, inansz isyanclara (mutaridan)grndler. Tm ortalkta kkrtclk yaptlar, zira bir kadna sahibolmak arzusu kadar erkei hibir ey kkrtamaz. Onlara erkekler ellerini uzattlar, kendilerine arzu ve tutkularn gsterdi, dokuz ayn sonuna kadar organlarn birbirlerini srttrdler. Onlarn ortasnda yeni bir yaratk gzkt. Cennette (Satandan sonra) ikinci ve nc ylanla tavus kuu oldu; onlar eytandan sonra oraya gelmilerdi. Bu sonuncu ortaya k/ ya da isyanc gsteriden sonra (f. 107), Tanr hepsini Cennetten kovdu ve onlar karanlk ve dapdarack bedenler iin(d)e gnderdi; onlara memeler ve cinsel organlar verdi. (Bylece) onlar yenik dnce gece gndz alamaya baladlar, fakat blis kendilerine ok gzel bir kadn kl altnda grnd, hepsini batan kard ve onlar(l)a zina yapt(rd). Bunun zerine Tanr kendilerini karanlk/glge bedenlerinden karp et ve kandan (khunin wa kuchdin) bedenler iine soktu. Alayp szlayarak Tanrdan merhamet dileyince, onlarla aadaki drt koul(char shart) zerinde bir andlama yapt: I. ster Arap, Fars, Yunan, Hind, Sind, Grc ya Siqlabi/Slav ya da Sryani olsun, btn diller ve sesleriyle, hibir kuku ve tereddt etmeksizin tam bir ciddiyet iinde kantlara gvenerek bir biim ya da kiilik iindeki kendi grnmn kabul etmesi. II. Zamann mamlarn, kutsal ve aydnlatc bilginlerini tanmak ve onlarn bilgi ve ruhlarnn kutsalln-tanrsalln (la divinit)(khudawandii nutq wa ruhi ishan)ak bir biimde beyan ederek, kendilerinden erdemlerini, saygnln ve bilgisini renmek(f. 109). III. Birbirlerine kar kardee davranmak, baka yaam ve iyilikler/hayrlar iin birinifeda/kurban etmek(? de sacrifier), din ve din kardelerinin sevgisi kendi kann aktmaya hazr olmak. Ve aada (dunya) dine uygun bir yaam geirmek; ktlere-gnahkarlara katlmamak; birbirlerine ruhsal ve akla uygun tanrsall-kutsall retmek(gawahi bakhudawandi wa ba-ruhi yak-digar bi-dihi) ve birbirleri iin hayrl-iyi olmak. Andlamann bu maddesi, Tanrnn tanrsallna inanmann reticisine uygunluk gstreir: Peygamberler, zamann mamlar (imamani zaman) ve ayn dinden kardeler! (f. 109 v.). IV. Bu dnyann ileri iinde gml-yutulup kalmayn (khurd wa burdi dunya); oburluktan kannz. Eer siz o ilk koula boyun eer, raz olursanz, bu sonuncu zerinden geecek ve sizin Cennete geri dnmenize izin vereceim. Bu andlama yaplnca, onun koullarn unutan yeniliyor ve onlarn hepsi dnyann ortasna topran stne dyordu. Krk yln sonunda onlarn arasndan pek ou, andlamaya uymay bozar (f.110 v.) ve Ahriman tarafndan eitilen-yetitirilen onlar, ellerini yasaklanm aaca uzatarak ve duygusalln zevkini tadarak doru yoldan ayrlrlar. Sonra yazar farkl ruhlarn etkinliklerine gre, insan vcudunun simgesel/allegorik yapsn ve insan psikolojisinin doasn aklamaya giriir(f.110 v.-113). Soru 8 (f.113 v.):Maddi dnyada lezzet roln nasl oynar? Yaratcy harekete geiren neden, zevk almadr. ki farkl cins bulut vardr. Biri ince ve keskin havann saf znden yaplmtr, dieri Azazilin yarattklarnn znden. Salman, Satan tarafnda yaratlm can ve cevherle (jan wa jawhar) scakl yaratt ve yeryzn buharlatrmaya ve yedi rengin ruhlarn yardmna gnderdi; bylece kara veya deniz gzellikleri ve sslerini(ziwar wa danid) onlardan alabildiler. Ayrca bulut kendisine verilen gvence olarak Kyamet gnne kadar, Satann yarattklarndan suyu alp, onun serinliiyle topra korur ve onu besler (f. 114). Bunun zerine yazar daha fazla ilgin olan konuyu, yani doadaki yenilenen retim gcnn zelliini yeniden ele alr. Btn bu(nlar) sadece, zamann balangcnda Yaratc tarafndan Ahriman ya da Satana verilmi(ancak kitapta niin ve nasl aklanmyor) bu yaratc kudretin cevherleridir(gawhari afarinanda). Ruhlar arasnda uyandrd arzuyla zorunlu olarak oluan tohumu(sperm) dar attran ve onu diil organlarn iine yerletiren, orada yeni bir biim, yeni bir vcut reten ite bu kudrettir (f.115). Ayn olgu buludun ilerinde de araya girer. Onun grnd herhangibir yerde yldzlar, ay ve gne kararr. Tanr, yldzlar karartan buludu uzaklatrmak/kovmak iin, o hava nurunun (hawai nurani) znden baka birey olmayan imek gibi akan bir krbala silahlanm bir melek gnderir. Bu cevher, buludun yldrm ya da tutkusunun kzgnl ve yksek ss(iinde sakl)dr(f. 115 v.). Onun sahibolduu bu yedi renk, deiik gksel saraylarda (diwan) bizzat kendi iindeki cana (bu gce) ait olanlardr. Bu bulut hicab altnda gizlidir; o dnya zerinde gnein ve ayn parlad hibir yere grlemez. O rtsnn (hicab) altndan kt zaman gkyz, gne ve ay kararr, insanlar ldrecek derecede youn bir souk yaylr. Bazan tamamyla ayn durumda, Tanrsal bilginlerden ya da zamann dinsel nderlerindenbiri (alimani rabbani wa imamani zamani) kendini gsterir ve ondan gnee ve aya benzer szler-konumalar doar. O zaman da bu inanc karartan dmanlardan(mutariddan) biri ortaya kyordu. Demek ki, sz krallnda her zaman bir dman g doar( f. 116). Yazar insann fizik dnyasnda bir karl bulunan olgu betimlemesi yapar (f. 116 v.-117). Soru 9 (f.117). _ nsann fiziksel yaamnn doas (nasldr?) Kalb ve ruh ne zaman bu belalar ya da felaketler karsnda gvencede olacak, korunacaklar? nsan dncesi ve psikolojisinin ileyiini aklayan yant, kitabn belki en g ksmn oluturmaktadr, zira bazan yazarn, d dnya ile tam bir koutluk izmeyi denedii ok ilkel fikirlerinin izlenmesi kolay olmuyor. Zihinsel uyum ruhu (Ruhi mutmayanna), insan kalbine yerleerek, yzleri/ekilleri Yce Tanrnn cennetinde bulunan zamann mamlaryla ve Yetimann secde ettii yeri, nakiplerin oturduu yedi melein tapnma yeri, neciplerin Sultanlk saray(darul mulk), Ademin kubbesi, Nuhun gemisi, brahimin hulle donu, Musann yazt-levhalar, sa atosunun kulesi, Muhammedin taht, Alinin otuz ayaklk koltuu(kursi), Fatimann bahesi, Hasan ve Hseyinin cenneti, mminin srat (yolu), meleklerin sna, nurdan varlklarn kreleri, ruhsal varlklarn kblesi (olan) Cennet kaps ya da Salman temsil eden(olan) mamlarn retileriyle(nutq) o kesin biimde andlamada Tanrnn ulu yetkisi(khudawandi) tanklk eder(f.117 v.-118). Yazarn, btnsel bakn(perspektifin) temel nitelii olan sadece yksek psiik/ruhsal olguyu bylesine iirsel sylemeye istekli ve ayn biimde aklamay denedii ey uyumsamadr, uygunluk salamaktr. Ki bu, yalnzca gerek bir din iinde glenmi olgun ve derin bir inanc ortaya koyabilir. Zira ayrca, bu kadar yksek gklerin ve o denli geni olan yeryznn Tanrya tapnmas bile(f.117 v.), bu nedenle bir ie yaramayacaktr. Yce Tanr buyurdu ki: Ve duasn tamamlarken, yzlerini douya da batya dndren benim huzuruma ve balayclma (girani) ulaamazlar; ancak yzn zamann mamlarna doru evirecek olursan ve onlarn peygamberlik nuruyla (nubuvvati ishan) ve bu nurun ta grnm alanna knda (zuhuri nur), btn zaman, gk, yer ve varolu(kevn) vb. iinde onlarn sevgisi iin yaamn ve varslln feda ederek tam bir inan sahibi olacaksn (f.18 v.). ansszlk, hastalk, lmde hereyde itaatkar ve sabrl kalarak bu salam inancn koruyacaksn(f. 119). Tanrnn emanetisi(dawar), kudretli Salmann rettiklerine gvenmelisin(f. 119 v.). Soru 10 (f. 119 v.). nsan varl bu kesin tankl kendi iradesiyle retebilir mi yoksa Tanrnn istemine mi bal olabilir? Bu ilk nurdan yolgsterici reticiler(alimani nurani) kendi buyurma alanyla megul olduklar biimde , artk nurdan rtyle gizlenmeden, rencileri onlara tanklklarn ne zaman sunabilirler? Nurdan retici (alimi ruhani) ya da zamann mam gerek bilgiyi rencisine tarken, eer onun kalpler ruhu (ruhul kulub) o bilgiyi kabul etmezse, renci onu kabul edemez(f.120 v.), zira onun yaam bilinci(akl) ruhu (ruhul hayati natka) yalnzca bir tek ve gszdr. O zaman Yce Tanrnn buyruu ve (onun) yardmyla, zamann mamnn arzusuyla, mavi kubbeden nur renginde bir ruh gelir ve rencinin kalpler ruhu zerindeki beyninin iine yerleir. Bu (ruh) kesin ve doru tanklk ederek, reticinin bilgi ndorudan renciye geirir/tar. O halde Yce Tanrnn sayesinde k ruhu (ruhi rawshani), ayn renkli nur perdesinden inerek, deneyim/tecrbe ruhu (ruhi mumtahina) ki bu hatip ve retmeninkidir- zerine konar (f. 121). Demek ki kalplerin ruhu, dersleri/konumalar dinleyen ve bilgin retmenin(alim) yetkesi/veliliine tanklk eden renci(ye ait)dir; fakat onun mana srrn/anlam gizini saklama gc (dar dayr-u haram) yoktur. Bylece, retmenin yardmyla, ezberleme/renme ruhu, gne renkli kubbeden iner ve inan ruhu (ruhul iman) zerine yerleir. Bu ekilde (retilen) bilgi/sz onun iinde kalabilir Fakat o, yani renci bunu dnme gcne sahip deildir. Ayn zamanda dnme ruhu (ruhul fikr) gnderilir; renciye, arkasndan retmenin sylediklerini yineleme gc veren zorlama ruhu gelir. Bu ruh zmrt yeili kubbeden inerek, dnce ruhu zerine konar; o zaman retmen bilginin kalbler ruhu bu organlara(jawarihan wa dhuqari) doru uarlar (parwaz kunad). Bu ekilde onun dersleri/szleri ruh iin ak ve anlalr olur; fakat o, bilim ruhunun (ruhul ilm) parlakl (tabish), retmeninin yardmyla akik krmzs renkli kubbeden/kreden inmeden ve bu ruh zerinde konmadan nce rtnn altndan kmaz (f. 122). Bu ruh konumaya balar ve reticinin nnde bilgi n aklar. Ancak buradaki de hala mkemmel deildir ve retici bilgin (alim) onu kabul etmez. Yazar ayn tuhaf ve beceriksiz tavrla, akl ruhu (ruhul akl) ve ben(cillik) duygusunu (nafsi hissi), cinsellii(ruhi shahwat), Ademinsulanmas (adami madhnun/goisme) ve ktlklere-ahlakszlklara kar savap blis dnemini (dawr-i blis), yani ehvetin etkisini kapatan velilik kutsal ruhunu (Ruhul Kuds) araya sokarak, dnce akn anlatmay srdrr.Ama hepsi bu da deildir (f.123), zira o srada beyazlk denizinden kan byk Ruh (ruhul akhbar) ve en sonunda Sonsuzluk Snr gksel saraynda/kresinde bulunan Ulu Tanrnn Glgesi altnda gelen yce(lik) ruhu (ruhul azam) grnm alanna kar/zuhur eder. Bunlar, dncenin kesintisiz geliim srecini simgelemek iindir; yle ki sre iinde dnyada on Kuran ayeti, Ashura gn, ve bu dnyadaki tm onlular (sistemler, olgular, saylar tarihler vs. olmal .K.) vardr. te bundan dolay bu kitap ayn zamanda Asharal Maqalat adn tar (f. 124). Soru 11 (f. 124 v.).- Aurann anlam (nedir?) Tanr dnyay Aura (onuncu) gn yaratmtr; (evrenin dolaysz-aracsz yaratcs olan) Salman alay-na minhus-salam (hayrl bar getiren yardmlar zerimize olsun)(f. 125) ve onun dokuz bab/kaps on eder. Aura gn Hasan ve Hseyini simgelemektedir. Salman, Taht inancnn ruhudur(ruhul imani Ar) ve kendisini daima izleyen bu dokuz nuruyla birlikte toplam on yapar. Bunlar, dindarlk, gvenirlilik/inandrclk, ballk, sabrl olma vb. erdemleri oluturan nurlardr.[2] Salmann yaratt gkyz bilim/bilgi, yeryz renciyi, Salmann kendisi ise akl(nutq) simgelemektedir; bylece Aura (onuncu) gn, ad geen bu o ruhtur. Aura ve Kurann anlam ite budur, zira her ikisi birbirine edeerdir. Soru 12 (f. 126).- Kuran nedir? Kuran yaratlmam, Tanrnn sz (olan) gerei aklayan kitaptr; evren (makrokosmos) iinde benzer biimde yaratlmam Salman ile ayndr; o bir yaratlm deil, Tanrnnsesidir. O zaman, btn mutat ruhlar, yer ve gk ile insan ruhu arasn(d)a bir koutluk/paralellik (var demektir). Sonra gezegenler ve burlara gre haber veren bir dizi mecazi/batni yorumlar verilir(f. 127-128). Soru 13 (f. 128 v.)._ Ryalar? Onlar, iinde durduklar gksel kreleri izleyen deiik ruhlara baldr; yle ki gne, ay ve melekler konusundaki her d, aydnlk/parlaklk ruhu(ruhi rawshani) vb. tarafndan grdrlr. Bu ruhlardan herhangi biri uzaklasa onun btn sistemi altst olur ve bireyin lmne neden olan da budur. Soru 14 (f. 129 v.). _ Ruhlarn G (nedir?) Burada ehire geri dn ayetine (Kuran 43, 8?) gnderme yaplarak Kurandan aklamalar verilir Bu tekrarlar ve geri dnleri (karrat ve rajat) renen kimseler, her inanann (mmin) ve her inanszn (kafir) sz ve eylemlerine gre, daha nce dininin ve inancnn neler olduunu, hangi halk arasnda bulunduunu bilirler. Onlar kiinin eyleminden ve huyundan (kunish wa manish) onun hangi halkn arasnda doacan ve dininin ne olacan da bilirler. Herkim bir inanana hakaret eder ya da rahatsz ederse cezalandrlacak ve organik cehennemde yedi kere lmek zorunda kalacak(f. 130 v.). On yandaki bir ocuk Tanrnn kendini gstermesi(manifestation) kavramn (anlama) dzeyine erie(miye)bilir; o ld her seferinde, yeniden doumundan bir yl sonra lmek zorunda kalacaktr. yle ki, beyandaki bir ocuun ldn grrseniz bu, bu dnem iinde o ucuun drt kez lm ve iki kere daha lecei anlamna gelir. Ve eer bir kimse, on ile yirmi yalar arasnda, maddi ruh (ruhi hissiyya) anda doar ve lrse, ister inanl (mmin) ya da inansz/ olsun, yaayabilecei evrede yeniden doacaktr(f. 131). Herkim yirmi ile otuz yalar aras ehvet ruhu anda lrse, birlikte yaatlaca insann ailesi iinde yeniden doacaktr. Otuz ile krk arasnda, inan/iman ruhu andayken len bir kimse, ister inanl(mumin) ister inansz (kafir) olsun, kabul edilecei ve tevecch ve hayrhahlkla karlanaca bir toplum iinde yeniden dnyaya gelecek. Eer bir kimse kk ile elli arasnda, yani bilgi-bilim ruhu (ruhul ilim) anda lrse, mmin ya da kafir de olsa, bilgi retecei toplum iinde yeniden dnyaya gelecek(f.131 v.). Bir kimse elli ile altm ya arasnda, akl ruhu(ruhul aql) anda lrse, kendisi mmin, sapkn, Hindu, Musevi ya da Hristiyan ne olursa olsun, dinini kabul edecei, dnecei insanlar arasnda yeniden doacaktr. Ve eer bir kimse altm ile yetmi yalarnda, kutsal/velilik ruh (ruhulKuds) anda lrse, dinine dndrld ve aralarnda sevginin ve dostluun tadn karaca ve kendi dininde olan ayn halk arasnda yeniden dnyaya gelecektir.Ve eer bir insan yetmiinden sonra lrse, bandan itibaren yeniden doma dizileri yine balar Btn bu yeniden doular, bu dnyaya gnderilmi olan itaatszlk/isyanc ruh (ruhi mutarida) yznden meydana gelmektedir. Maddi eyler/nesneler ruhu (ruhi hissiya) szkonusu olduu durumda herey deiik oluur: Ruhul Kuds anda (60 ile 70 ya aras) len kimse, zenciler ya da Habeler arasnda yeniden doar; ruhul ilm anda(40 ile 50 aras)len bir kimse ise dallar ya da gebeler vb. arasnda yeniden dnyaya gelecektir. Belirli dnemlerde, grnte deiik takmyldzlarn, yani burlarn etkisiyle zdelelemilerdir (f. 132 v.) ve Adem dneminde yahut Baytul mamurda veyahut da Nuh dneminde doma ansna sahipolur, Nuhun gemisine binebilir... Grne gre bu inanlar iinde, insanlardan baka canl varlklara geen, (onlarda yeniden doan) ruhg belirlemesi hi yoktur. Soru 15 (f.133). _ Tanrnn Taht (Ar)? Ar, Ademin Baytul-mamuru Nuhun Gemisi (Safina) vb., Yedi Deviri ya da bin yllk dnemler simgeler. Bunlarn anlamn ne bir kitap ne de bir kii bundan nce aa karmamtr, diyen yazar kendi kuru mecazi/dolayl sylemleri iinde okuyucunun ilgisini uyandrmay deneme yoluna gidiyor: Bunlar Tanrdan ve onun evresindekilerinden baka hikimse bilmez, bu bilgiye ulaabilenlerin pekou nurdan yolgsterici retmenlerdir. Hemen arkasndan btn bunlar en derin bir gizem iin uzunca bir tle korunmasn salk vermektedir. Baytul-mamur (gksel Kabe?) Adem tarafndan yaplm ve Adam Khudawand( Tanr)dr, yani onun alnnn arkasndaki beyninde bulunan bu ruhtur(f. 134). Bundan hemen sonra, farkl ruhlarn birlemesiyle deerli talar ve madenlerden yaplm bu evin deiik duvarlar vb.nin tantlmasna (sra gelir). Soru 16 (f. 135). _ Nuhun Gemisi(Safina) ve dier kutsal simgeler/emanetler. Nuhun gemisi vs. nin duvarlar ayn biimde deiik ruhlarn birleerek oluturduu deerli ve birbirinde farkl ta ve maden imgeleriyle betimlenmektedir. brahim Peygamberin drt simgesel kuu, kartal, tavus kuu, akbaba (karkas) ve turna (gulang) kulardr. Onlarn hepsi deiik ruhlarn birleimidir (f. 135 v.). Musann asas ve Sina da ayn biimde ruhsal olarak aklanr (f. 136-138). zellikle gizemlerle evrili Sina Da, yedi harf ve noktadan dzenlenmi; bunlar sz geen ok yksek yedi ruhtur ve onlarn stnde de dier ruh vardr; ancak ne yazk ki, bu kitapta adlarn vermek olanakszdr deniliyor. sa peygamber, anas, kaynak sylenceler, ocuunu kolayca dourmas iin ve bu nedenle birka meyva yemek iin sallamas gereken hurma aac, btn bunlar kkenleri ruhlar arasnda, yani insan ruhu olgular iinde olan simgesel yklerdir (f. 138 v.). Soru 17 (f. 140). _ Muhammedin Mirac ve Alinin atal (iki) azl Zlfikar slamn dinsel sylenceleri/ykleri iinde olaanst nemde rol oynayan, zellikle sufilerarasnda ok nemli olan Mira da burada ayn yntemle psikolojik ve batni olarak aklanr. Burada verilmi olan benzer ayrntlar dizisi, herkesin ulamay aratrmas gerektii mkemmel ahlak zetler. Alinin Zlfikar da, amam vs.benzeri dier adlaryla birlikte simgesel olarak sunulmaktadr (f. 143). Kaim, onun mucizeleri, onun kzl sanca(alami shurh), onun beyaz klc(tighi safid) ve 313 elinin (mursalan)silah, Evren bilimseline ve ruhsal yapya bir dzye imalarda /gndermelerden ibarettir (f. 144). Soru 18 (f. 144 v.). _ Tanrnn ka taht vardr? Ve neyin zerinde bulunurlar? Tanrnn Tahtnn (Arsh) zerinde durduu su konusunda mitolojik dnceler ve yazarn, onlarla kaplad/srlad deerli talar ve madenlerin bolluu olan anlatm herkesi ve hereyi ayn fiziksel olgular ve ruhlarla bildirmektedir. Soru 19 (f. 146). _ Kabe Tapna Allm batni anlatmlar/kurgular ayn yntem iinde sergilenmekte; Kabenin drt duvar yukarda sz edilen drt andlamay, Adamud-daimin grnm ortaya knda olanlar simgeler. Bu andlama maddeleri daha nce yukarda verilmi olanlardan ok daha ayrntl olarak yinelenir, ancak ok az da olsa farkl bir espri iinde verilmektedir. Bu paragraf zellikle yazarn,burada da kendi mecazi gelenekleri araclyla aklad ahlaksal dncelerini bize belirtmesi anlamnda ilgin durmaktadr. Soru 20 (f. 152). _ Yedi kat gk ve yerin yedi tabakas?. Buradakiler bir Kuran ayetinin (XXI, 31) tefsiri biiminde verilerek, yedi evren(bilim)sel(cosmologique) olgu ile insan vcudunun esas yeleri ve onlarn i organlar arasnda bir koutluk izilir. Soru 21 (f. 153). _ Dnya bir kzn ve kz bir baln zerinde(mi)dir? Yant olduka basit verilmitir: Yeryz kalptir; yedi kat yer, vcudun temel i organlarn simgeler vb.. Soru 22(f. 153 v.). _ Adem, Havva, Ylan ve Tavus kuunun zerine dt yer hangisidir(neresidir) ve onlar kimlerdir? Yeniden yeryz, kalb olarak tanmlanr ve Cennetten kovulmu drt yaratk da psikolojik olgulardr. Drt farkl Ademin varolduu grlr: Sulu/gnah ilemi Adem (Adami maznun) blis, grne gre, cinsel igddr; itaatsz Adem (Adami asi), yani onun tamamlaycs olan Havva ile dnden/iledii gnahtan sonra olaslkla tutuklu Adem (Adami habsi) ile ayndr; syankar Adem (Adami mutarid), sadece inatln, direnmenin simgesidir. Baka Ademler daha vardr: yukarda zikredilen grn oalarak Tanrsal bir anm/ortaya k olan Adami daimidir, fakat bu kitapta o inansz Adem, bir Adami kafuri ki, akas bir gnah ilkesidir. Havva, ylan ve tavus kuu ise daha ok ruhsal/psiik fenomenlerdir. Soru 23 (f.154 v.). _ Kalpten kan/ykselen dnceler? Yazarn burada nceki slupta verdikleri ahlaksal dncenin mekanizmasn, yani ileyiiniartrabilir. Onun ilkesi ayn, yani insan ruhunun psikolojik olgular araclyla makrokosmos/byk evren olaylarn anlatmasdr. Buradaki anlam yledir: Btn mutsuzluk ve ktlk/gnah ileme durumlarnda, zm olarak, kalpteki Tanr imaj olan boyun eme/itaat ruhuna (ruhi mutmayanna) tmyle balanmak iin dinin reetelerini izlemek gerekecektir. nan/iman ruhu yaam bilinci ruhuyla birleir ve onlar altnda drt rman, yani grme, iitme, koklama ve akl yrtme/dnme (guyai) rmaklarnn akt mavi ge biim verirler. Arkasndan gelen Sabr, grne gre, merhamet ruhuyla ifte biimlenen/biim kazanan zel bir ruh olarak dnlr.Gnah/su ve cezalarlandrmalar burada, deimez biimde seksle ilintisi olanlar ve dine itaatlarn/ballklar yitirenler arasndan kaynaklarn alrlar. Soru 24 (f.162). _ Gnah ve kurtulu Efendimiz nananlarn Emiri (Amirul-muminin) Ali, Kitabul-ikhbaratnda nefisten/bencillik ya da maddi ruhdan (ruhi hissiyya) kurtuluun (najat) maddi dnyada bulunduunu zenle aklar. Fakat bunun tm balangtakiler iin yazlmtr, mecazi/batni/tevil tarzn iyi bilenler iin deil; gerekte ruhi hissiyyann yerine, itaat/boyun eme ruhunu(ruhi mutmayanna) okumak gerekir. syanc Ademin (Ademi asi) gnah iftedir: kendini gsteren Tanrnn gerekliine tanklk etmez ve itaatsizlik eder(farman ba Maliki Taala bi-dada ast sic!). Bu anlamda Tanr, bilinli bir can-ruhtur ve be duyu Ademin dnden be bin fersah (30 000km .K.) tede bulunur. Kurtulu yaam bilinci ve nur ruhuna yakn tanklktr, zira bunlarn dnda Evren iinde egemen olan erk/g yoktur. Sulanan cinsel zevk ilkesinden doan/ileri gelen maddesel ruh, ktlkleri ve bencillii reterek onu karanlklatrr ve (oraya) hapseder. Bu ruhun rengi siyah, bir hayvan biiminde ve kafas tersine dnktr(f.164). Bu ruh, ehvet ruhuyla ya da sulu/gnahkar Adem (Adami madhnun) ile ayndr, yine szkonusu olan btn alarda ve btn gklerde Tanrnn dman olan Satandr(f.165). Tpk Tanrnn dnyay drt haykrla yaratt gibi, o da drt bozucu/rtc sv yaratt; sperm, raza, ramida ya da rapida 23 ve regl/ayba kan ve vcudumuz bu drt svdan yaplmtr. Tpk Azazil ve ad verilmeyen ve birlikte grlmeyen dier ikisinin tanr(sal)lk iddiasnda bulunduklar gibi, ayn ekilde erkeklik organlar da gnah ilemenin ya da bakaldrnn srekli kaynadr(f.166) ve de tm ktlklerin kayna; bu byledir, nk burada ayrnts verilen makrokosmos ile mikrokosmos arasnda tam bir koutluk/paralellik vardr. Soru 25 (f.170). _ Srat nedir? nsan kalbinin kapasitesi bin yllk bir seyahat denemesine gre llr/; ite srat byledir. Kalpte snftan yarat gsteren ge bulunur; bunlar saf ve temizler, gnahkarlar, dikkafallar/itaatszlar. Kaarlanm dmanlar ve inanszlar (da bu sonuncu snfa girer). nsan kalbinin anatomisi de ayn ima ve mecazi yntemle aklanr. Bin yl sresince ykselmesi, bin yl boyunca dzlkte ilerlemesi ve dier bir bin yl boyunca da dmesi gerekiyor (f.172); altndaki yedi tabaka cehenneme dlen ite bu srat kprsdr.Ve cehennem insann i organlaryla eletirilir (f. 172 v.). Soru 26 (f. 173). _ Kyametin anlam nedir? man ruhu ortaya kt ve tahtn zerinde (Arta) parlamaya baladi zaman, inanan nefis (nafsi mutmayanna) yzn kaldrr ve gne batdan doar. O, beynin(maghz) altnda ykselince, kalbin yeri(dnyas) beynin dnyasna dnr. Btn bu iirsel cmleler, gnahn tvbesini hibir ekilde belirlemez, fakat yazar tm yaratl mekanizmasn vs. basit kavramlarla aklamak iin, onlar tm doast tantanal grnme sokarak bir dala kondurmaktadr. Soru 27 (f. 175). _ nsan vcudu iinde bulunun yedi k/nur (nedir?) Zincirlerle aya, gnee, yldzlara, a, bulutlara, imee/yldrma, rzgara ve havaya bal yedi akl, bu fiziksel vcut iinde birleir; yetmi arn uzunluunda bir zincirle (Kuran LXIX, 32).Tpk bir rmaktan gelen yedi dalgann su iinde asla devinimsiz/hareketsiz kalmamas ve onun akntsn aravermeksizin srdrmesi gibi! Yazar yeniden organizmann psikolojik ilevlerini, farkl renklerle ilikilendirdii ve farkl gksel kreler ve yldzlarla birletirdii ruhlarla eletirerek aklamaktadr. Soru 28 (f. 28). _ Kuran ayetleri Burada tuhaf bir tarihsel Kuran metni ile ba tawili batin wa ba manai hakikat aklanyor. Farkl surelerin indirildii yerler veriliyor; fakat stelik Mekke (s.III) ve Medine (s.III) dnda, baz surelerin Basra (s.IV), Suriye (s.V), Kufa (s.VIII) ve dnyann heryerinde indirilmi gibi gsterilmektedir. Oysa bilinmektedir ki, Basra ve Kufe kentleri mslmanlarn bu (blgeyi) fethinden nce mevcut deildi. Ayrca yazar sureler ile onlarn giriindeki gizemli harfleri, deiik psikolojik faklteler, ruhlar, renkler, gksel kreler vb. ile birletirmektedir. Soru 29 (f. 182). _ Kuyruklu Yldzlar ve Genel Anstronomi Yazar gksel varlklar da, insan doas ve ruhlarn olgularyla birletirir. Ayrca anstronomik terminolojiden birka ayrnt belirtmesi de ilgintir: iki kere szlklerde bulunmayan garip baz deyimler, naidar (nashidar-ha wa nashidari mah wa nashidari taban) 24 ve bunlarla birlikte samia, bahman ve kafu szcklerini (f.182) kullanr. kisinden her biri otuz ylda bir dnyann zerinden geer ve ktan bir sa rgs grnmndedir. Demek ki yazar, kuku duyulmayacak biimde , otuz yla eit bir zamanda bir grnt veren bir kuyruklu yldzdan szetmektedir. Soru 30 (f. 184). _ Namaz ? Be vakit dua/namaz inanl ruhlarn be grubuna uygun/denk der. nanan kii (mumin) le namazn (namazi pishin) necip (najib) cemaatyla (ba-jamaat); ikinciyi/ikindi namazn (namazi digar) nakiplerle; ncy/akam namazn (namazi sham) Abuzarin cemaatyla; drdncy/yats namazn (khuftan) Mikdadnkiyle klar; beinci vakit/sabah namaz (bamdad) da Salmann cemaatyla klnmaldr. Srtn kuvvetle mihraba dayamal ve bir dua okumaldr(pusht sakht bar mihrab kunad wa dua khwanad) (f. 184 v.). Buradademek istenir ki, zihinsel uyum ya da itaat ruhu (ruhi mutmayanna ) inan ruhunun (ruhul iman)stne yerleir ve o zaman bu dnyada bir nur doar. Dier btn mecazi/batni sylemler ayn slub iindedir. Soru 31 (f. 185 v.). Oru ve dier dinsel buyruklar Otuz gnlk oru, otuz harfin (si huruf) srlarn aza almay, yani ondan holanmyanlara dinsel srlar aklamay engellesin diye, orulu dudaklarn mhrlenmesi anlamna gelir. 25 Yazarn benimsedii gibi ayn aklama, cihad ya da gaza konusunda da verilir. Burada otuz harf ile kafirler zerine frlatlmak zorunda kalnan otuz ok arasnda bir yaklamda bulunulur. 26 Bununla birlikte, sonunda inanszlarn(kafir) birey olarak kt kiiler olduu grlr. Oru ve cihad tamamladktan sonra, yiyecek-iecek gereksinimleri birlikte, bir binek hayvanyla ve hilafet paras otuz dinar yanna alarak Hacca gitmek gerekir. Btn bunlar, insan yaamnn/cannn ayn isel/batni savamn allegorik olarak, yani mecazi anlamda (simgesel biimde) sunulur. Soru 32 (f. 188 v.) _ lm Melekleri Drt melein drd de lm (?) meleidir; Cebrail, Mikail, srafil ve Azrail. Onlardan birincisi(Cebrail) Gne ve Mars gezegeniyle uyum iindedir. Yaratklarn canlar Gne ve Mars tarafndan alnr. Mikail, Vens ve Aya baml; onu kendi tarzna/keyfine ynlendirip, bazlarn ondan yoksun brakt sulama ileriyle grevlidir. srafil Jupiter ve Merkr gezegenlerinin buyruunda ve bitkiler ve bitki rtsyle grevlidir. Satrne bal olan Azrail ise tek tek her yaratn cann alr. Bylelikle yazar onlar(melekler), yaam psikolojisinin geleri, drt mevsim ve dier taraftan insanoullarn ya arasnda bir ortaklk ilikisi kurar. Bu drt lm melei, balangta Yedi biimden (haft chihra) meydana gelmitir. Bu yediler, yaam veren ve yaam alanlardan olan Onikiler arasnda grnrler. Yazar fetsn/ceninin geliimi ve gksel sralamalarla/kategorilerle ilikisini aklar. Kalbler ruhu (ruhul kulub), yalanm, ypranm bedeni terkedince, o (bu melekler araclyla) baka bir vcuda gnderilir. Soru 33 (f. 193 v.). _ Bu yaam ruhu tek midir ya da ayn ekilde baka ruhlar var mdr? Soruda insann bireysel geliimine bir deinme/dokundurma var. Yazar herzamanki tuhaflyla, gebelik anndan itibaren geliimi izliyor. Sonunda da bize, insann kurtuluu/necat (najat) ancak yeniden doularnda/dnyaya gelmelerinde(karat wa rajat) elde edebileceini sylemektedir. Kurtulua ulatrabilecek olan yaamn/cann ana gesi unlardr: Direni/mcadele (mutarida)ruhu, hapislik/tutukluluk (habsi) ruhu ve imdiye kadar hi szedilmeyen bekleyi/umut ruhu(ruhi muntazira). Tm doal insan ktlkleri (ya da tm kt insanlar) lmeye/yokolmaya yneliktir; onlar iin kurtulu yoktur. Soru 34 (f. 195)._ Kurtulua ulatran ruhlar hangileridir? Yant, nceki paragrafta ve kurtuluun doasna (fazla ak olmayan durum) deinilenlerin devamdr. Dokuz derece iinde (nuh paya) daha yukarda zikredilen ruh, dnyann geliiminin fazlarn terseviren dzenin iinden geerek Salmana ularlar. Sonunda, bizzat Ruhul Azamn kendisi orada grndnde yaam ruhu Salmana ular ve onun kurtuluutamamlanr(f. 195 v.). O beyin ruhu(ruhi maghz)nun tam bir tankln yapar ve bu ruh onu yetitirir ve kendi zel yerine yerletirir. Oradaki kt (ruhlar)ler kovulur ve can/yaam, kendisini kabul eden ve bin feritah ya da tanrsal adlar (Noms Divins) gndererek iindeki maddi ruhun (ruhi hissiyya) uzaklamasna yardmc olan Tanrnn yceliine tanklk eder . Arkasndan yazar, mikrokosmosun Salman olmu, o zaman cana/yaama verilen 1000 feritah konusunda mecazi aklamalarn srdrr. Cemidin vcudu zerinde duran bin dili testereyle ah Feridunun hazinesi iinde bulunan eiz inciyle eletiren mitolojiden bir rnekleme yapar. Bu bin says ayn zamanda devirleri, yani byk peygamberlerin bin yllk alarn simgeler. Gklerin bu denli yksek ve yerin bu kadar geni olmasna dua edilse de, btn bunlar kurtulaa erimez; bunun iin Tanrnn varlnn kesin tankl gereklidir. Soru 35 (f. 198). _ Tanrnn varlnn tanklna ulaabildikleri durumda, bencillik ruhu ile isyanc/itaatsizlik ruhu nereye giderler? Bir dnem boyunca karkoyum/itaatsizlik ruhu (ruhi mutarida), bazlar erkek bazlar kadn vucudu olmak zere bir vcuttan dierine geer; Kaimin ortaya kt dalma ve dirilme (bath wa badal) gnne kadar daha aaya dmez. Sadece bu tankl veremedii iin bin yl boyunca o, hastalk, alk, byk aclar vs. ekerek yalanacak, bir deri bir kemik kalacak ve ara verilmeksizin bin kere bir kadn ya da erkek olarak lecek ve yeniden doacaktr. O, ilk dini ve anayurdu hesaba katlmakszn, yaad ve yaamaktan zevk ald yerlerde yeniden grlecek. Kyamet Kaimi kendini gsterdii zaman ancak, arnp temizlenecektir (f. 199). Adami madhnun ya da maddi eleman/lment matriel (ruhi hissiyya) sadece, tutuklu (yaam) ruhu ve karkoyumcu ruh kalbin iinde kalncaya kadar varolabilir. Oradakiler paklatrld ve onlarn ktlkleri (dhillat-ha) yokedildii zaman biz (mamlar?), maddi (yaam) ruhlarn (ruhi hissiyya) dier vcutlar/bedenler iine koyacaz, yle ki, ite bunlar bizi daima gizleyip koruyabilirler (az ma hijab bashand); fakat btn inanszlk ve dine aykrlklar onlar arasnda ortaya kacak. Bu isyanc ruhlar, balangta ait olduklar vcutlar kartracak ve hergn bu ruhlar, kt davranlarla birini bryle arptracaklar hesaplar dzgn oluncaya kadar. O zaman maddi ruhlar, farkl iklim blgelerinde gelimeleri iin gnderilecek; yedi kez yeniden doarak (karrat wa rajjat), Hindu, Grek, Trk, Ermeni ya da zenciye dnecek/geecek; kle durumuna decek ve kle pazarlarnda satlacaklar ve tam yedi kere alnlar ve yzleri iaretlenecek; her keresinde mamlar onlar vcutlarnn bir organndan tutup kaldracaktr. Onlar, bakalar tarafndan giydirilmi ahane giysilerin (fakat bu eyler onlar iin verilmeyecek?) biimi, grn altnda yaratl ncesi gnlerinde grm olduklar muazzam gzellikteki renkleri grecekler. O zaman bir tabaka aa decek ve bcekler, arkasndan kular biiminde grnecekler; her biim/postu altnda (dar har pusti) 500 000 yl kalarak brne deiecekler. Onlar btn balanglarn balangcndan beri grm olduklar her eyi yeniden grecek; dnyada mevcut olan hereyin iinden geecekler. Sonra onlar insan biimi alarak, ancak bylece bir anadan domalar mmkn olabilirdi. O zaman onlar kez mansukhala 27, yani yeniden doula bulumu olalacak(f. 203) vs. vs. ve sonunda ortalktan silinip gideceklerdir(nist shawad).Soru 36 (f. 203 v.). _Yedi grnm alanna k(tezahr) nedir? Ancak yant sadece Ademin, onun bedensel dneminin( dawri cismani) manifestasyonu. Adem vardr: Birincisi Adami kafuri (kafur(ruhlu)dan Adem?(nitelii zerinde bir aklama yoktur .K.), ayn zamanda, insan beynini simgeleyen Seylan (adasnn) yksek tepesi zerindeki dier adyla Adami daim. kincisi Adami mutarid, yani insan kalbinin iinde bulunan inat/dikkafal Adem; ona ayn zamanda Adami asi ya da bakaldran Adem de denir. ncs ise Adami madhmum, yani maddenin ruhu (ruhi hissiyya)dur. Adami daimin wasisi (vasiyetlerini yerine getiren, vekili-ardl .K.) nurdan sz ya da dnce(nutqi nur); isyanc Ademin vasisi tutuklu ruhu(ruhi habsi)dur. Birinci Ademin tvbe etmesi/pimanlk duymas gerekli deildir; gerekli olan bakaldran/isyan eden Ademin tvbe etmesidir. Adami madhmum, yani maznun/sulu, gnah ileyen Ademin tvbesi kabul edilmeyecektir. Soru 36 (f. 205 v.). Ademin ba ge deer(mi?) Yant olarak Ademin bann Tanrsal yn/Tanrya giden yolu (hidayati lahi) simgeledii aklanr ve makrokosmos (bykevren) ve mikrokosmos (kk evren, insan) arasnda bir koutluk kurulur. Soru 37 (f. 206). _ ok bilgin var ki, giz(eml)i kitaplar (kitab-hai nihani) okur ve kendi ban ayaklarndan ayrd edemez bile ve ne de sa elini sol elinden ayrabilir. Yazar, ban gkle ve gn Tanrnn ruhu Salman ile ilikisini, dier bir sylemle ban gkyzn, gkyznn de Salman simgelediini aklar. Ayrca Tanrnn yedi biimde(chihra) yaratt Beleri, vcudun organlaryla ilikilendirir. Onlar deiik ruhlarla eletirilir. Daha uzaktan belirtmesi ilgintir, yazar Tanrsalln bu be organn yeniden, son snrn belirlenmesi ya da bnyesel yaplanmasnn (majazi ghayati), yani Muhammed; - Tanrnn soluu/nefesi (damishi lahi) Ali; - yaratclk biimi (surati fatir) Fatima; -gnein (gzkamatrc) parlakl (tabishi khurshidi) Hasan ve Tanr ile birleme/buluma(waslati izadi) olarak da Hseyini tanmaktan szediyor.Ve grlmektedir ki, onlarn adlar ayn zamanda Adem, Hava, Seth (it), Abel ve Cain(Kabil)dir. Btn gklerde ve yerlerdeki tm yaratklar bu Be kii ile bir (olan) ruha vgler terennm etmektedirler. Yine grlyor ki yazar, sadece Ademin ncilde anlatlan yaratl sylencesini nemsememekle kalmyor, fakat ayn zamanda ilk (karde) katili (Kabil?) efsanesine de ilgi gstermiyor. Soru 38 (f. 208). _ Ademin giysileri?.Yazarmz burada, dier konular zerinde tartmalarla birinden dierine geilen yedi bedenseldnmn (haft dawri jismani) aklamasn yapar. Gerekte burada ruhlar hiyerarisini zetlemekte ve onlarn, Kyamet gn ortaya kp, dnyada dzeni yeniden kuracak olan (in Jihan-ra rast) Kaimle son bulan, Kuran ayetleri iinde ve yedi peygamberin dnemindeki simgesel anlamlarn gstermektedir. smail Kaygusuz,1Londra-2005Metinde cim harfi beklenen bu yerde ushtur (deve) gemektedir. Zira belli ki Farisi yazar(aslnda evirmen cim harfinin semitik asl gimelin deve (camel) olduunu bilmiyordu. 2 al-Bakrn babas Ali Zeynelabidinnin zikredilmi olmamas ok ilgintir.(Bizce bu yazara merak konusu olmamalyd; nk mam Bakrn retmenini kendinden gemi durumdayken ktan hayallerini grd Ehlibeyt belisidir ve bunlarn arasnda mam Zeynelabidinin zikredilmemesi doaldr. .K.) 3 Cabir ibn Abdullah Ansari ok tannan bir kiidir; kukusuz Cafer Cufi hatal yazlm ve onu mam Bakrn gerekten arkada olan Cabir al-Cufi olaral okumak gerekir. aaa b. uhan olaslkla Alinin bir adayd(bkz. Kashi, 45). Yazar, bu tartmaya katlanlardan szederken pek fazla zen gstermemitir; onlardan birinin sk sk soru sorduu, mam Bakrnda bir bakasn yantlad grlyor. Deitirmeksizin de onlara Bakrn ey ruaniyan(aydnlklar, ksaanlar ya da ak olanlar?.K.)!diye hitabettiine dikkat ekelim. * Burada Abul Khattab ile Abdullah ibn Saba arasnda inansal iliki kurulmas balamnda bir yerdeitirme szkonusu olma olasln sakl tutarak; Farisi evirmenin Abdullah ibn Sabay Abdullah Sabbah yapt gibi, Abul Khattab yerli yersiz Abdullah bn Sabann yerine koyup, onu Ali dneminde yaatmtr. Ancak bu eit dinsel ve inansal metinlerde anakhronk (zaman uyumsuzluu) yadrganmasa bile, Abul Khattabn kendisinin yaklarak ldrlmedii, yandalar adrlarnda atee verilmise de kendisi kap sakland yerde yakalanp daraacna ekildii bilinmektedir Olayn.755 ve 761-2 getii ileri srlyorlarsa da smaililerAbul Khattabn 783te ldrldne inanrlar.Ayrca onlara gre mam smailiin hcceti olarak birbirlerinin yerine geip adlarn kullanmlardr.Alinin bn Sabay yaktrd olay doru deildir; akland gibi Alinin Tanrnn mazhar olduu srrn zaman gelmeden ifa edenin bunu anlayamyan topluluklar tarafndan yaklacann ima edilesi szkonusudur. Giri ksmnda belirttiimiz gibi onun Bakr zamannda hala yaadna dair al-Kashinin(.951) Ikhtiyar Marifat ar-Rijalnda (vol. 1, s. 323) bilgi bulunmaktadr. Ayrca bu bilgi Abdullah bn Sabann bu mizansende olduu gibi mama gerekten retmenlik yaptnn kant olabilir. Yine Abu Amr Al Kashi(.951) mam Bakrdan-kendisine sorduklarnda- yle sylediini rivayet eder: Peygamberin lmnden sonra, al-Mikdat, al-Aswad , Abu Zer ve Salman dnda, sahabeye dahil kiilerin hepsi dnmtr. Tpk ayette Muhammed ld ya da ldrld zaman topuklarnzn zerinde dnecek misiniz? denildii gibi (khtiyar Marifat ar-Rijal 12-1)Buradaki al-Aswad,bu ad tayan bn Sabadan bakas deildir..K. 4 imdiye kadar bu konumalarda onun varln belli eden hibir ey yoktu. ( retmen rolndeki Abdullah Sabbahn olunun da olayn iine girmesi dndrc ki , bu Abu Talip Abul Khattabn da olu olamaz m?. Ayrca Abu Talib adnn kullanl ve bilinmeyen bir Talibi mezhebinden szedilmesi takye de olabilir. smaili mezhebinden farkl gibi gsterilmesi dmanlarndan mam korumak iindir. Buradaki smaili mezhebini kuran Abul Khattabn ocuklar (farzandayi-Abul Khattab)mam smail b. Cafer Sadkn soyundan gelenler anlamndadr. .K.) 5 Soru 31,(f.188 v.), tamamyla bu meleklere ayrlmtr. urada ve burada rastlanan can deyimi daima ayn anlamda kullanlmaz; imdi kukusuz sadece vie(hayat) karldr. 6 Bunlar kitapta sadece iki kez zikredilir (f. 37 ve f. 118: sujud-gahi yatiman), fakat bir aklama verilmemektedir. Ancak Nusayrilerin bata Salman olmak zere be yetimi (khamsatul- aytam) vardr: R. Dussaud, Histoire et Religion des Nosairis, Paris, 1900,s.190. 7 Bunlar burlarn simgeleri olamaz m? Ancak smaili tekstlerinde nakib birok kez huccet yerine kullanlmtr. 8 Bu deyim tek bir kez ve aklamasz kullanlyor. Manikheizmde de arkan ya da arkhontes (arcontes .K.) vardr, ama onlar kt olanlardr. 9 Bu ifade saysz kere yinelenmekte ve bu nurlarn(klarn) yzlerde yansd anlamndadr. [1] Mufaddal yle rivayet eder: Abu Abdullaha(mam Cafer) sordum: Glgelerde (Ruhlar aleminde?) iken ne durumdaydnz? Buyurdu ki: Ey Mufaddal! Biz Rabbimizin yanndaydk ve bizim dmzda hi kimse yoktu. Yemyeil bir glge iindeydik. Onu tesbih ediyor, Onu kutsuyor. Onun tekliinini dile getiriyor ve Ona hamdeddiyorduk. O srada ne kendisine yaknlatrlm ne gzde bir melek, ne de bizden baka herhangi bir canl vard. ( Usul u-Kafi s. 666; 7-(1191).K. 10 Gnein tanrsal doas olduu konusunda dolayl bir belirsizlik sylemi daha ilgintir (f. 176): Tanrnn ad gnein yedi kay zerindeki denize atacak(nami Khuda bar haft zawraki aftab dar shawad). Bu aka, manicheizmin gneten k denizine k tama dncesi deil de nedir? 11 Bize gre buradaki birka cmlelik zette bile kapal bir yant hissedilmektedir; Tanrnn sfat ve nitelikleri olmadn syleyenlerin inanc, tpk eytann Tanr hakknda syledikleriyle ayn olduu ve eytana benzedikleri karl veriliyor. .K. 12 Bu gksel aalar, Manicheizmdeki k nlarn simgeleyen aalara benzemektedir. Eer yazar onlar tuba diye adlandryorsa bu, slamdaki Cennet kavramyla bititirme arzusuyladr. 13 Anlaldna gre, kubbe szc burada beyazlk denizi ya da saray(diwan) ile ayn anlamdadr. 14 Bu Beli ya da Beler kmesi(pentade) olaslkla smaili felsefesinin ok eski bir dnemine aittir ve Sijistani ve Nasir Husrev gibi yazarlarn yaptlarnda grlmektedir. Sijistani ftikhar(Blm IV.) kitabnda onun ne bir sihir retisinden ne ne de muattla(??)dan kmadn gsterme gereksinimi duymutur. Onun beler deyimi, artc bir biimde Ycelik Babasnn be yesi/azasna benzer ki onlar akl, duyum( veya ruh), niyet, anlay ve dnme (ya da hayal)dir.(bkz. Burkitt, 19,33; Cumont, 1, 9-11) (vanow, kitabn yazl tarihini Abu Yakub as-Sijistani (885-972?)dan daha sonralara ektii iin bu vurguyu yapmaktadr. Ancak bu vurgu, son aratrmalarn Ummul Kitabn 8. yzyln sonlarnda yazldn gstermi olmas dolaysyla nemini daha da artryor. Anlalyor ki tannm smaili dnr ve billgini Sijistani bu yapttan yararlanmtr. .K.) stelik bu be nurdan kiilik, Uygurca Manicheizm metinlerindeki Bish Tengri (Be Tanr) kavramna ylesine benziyor ki, burada tipik manicheist deyim ve insan vcudunun be organn gsteren jawarih ya da jawarihan arm yapmaktadr. Bu be ktan-nurdan varlk sadece, Nusayri inancnda da olduu gibi (bkz. Dussaud, 69) Tanrnn kendilerinde grnd bin tanrsal cevherdir.(Bu sylem ilgin bir biimde bin tanrlk Hitit pantheonunu artryor. .K.) Onlar baz kere, bir uzaysal yerleime uygun biimde yce sarayn(diwan) yeleri/organlar (jawarih) olarak, Manicheizmin Ycelik Babasnn be sakinini anmsatan adlandrmalardr. 15 Vahy burada olaslkla tanrsal nur ile eanlamdadr. Yine burada Azazil yaniSatan/eytann yaratcl ve daha sonra anlatlan Tanryla rekabeti, Neo-Menicheizm ya da Paulikien/Bogomil inancndaki Satanelin Tanryla yaratclk kavgasn andrmaktadr. Ancak orada Tanrnn, babasna bakaldrm ve tm maddi dnyay yaratm olan byk oludur Satan; ktlk yanrsdr. Kk karde say gndererek onunla ve ordularyla savalar yaptrr.Burada ise Tanr veziri (dawar) Salmanul KudretiAzazil/eytanla savaya gnderir. .K. 16 Yani Salmann, eytann birliklerine (eytanlara) kar yedi savam(Sab mujadalat). Nusayrilerin yedi d-yenilgisi karl 17 Bkz. Bar Khoni (Cumont, I, 24): Yaayan Ruh yksek sesle bard ve bu ses iki yan keskin sivri ulu klcn kard sese benzemekteydi. 18 Bizce buradaki iklimi haftum, yani yedi iklim ayr bir lke deil, hemen nce adlar verilen yedi lkenin kendisi olmaldr. .K. 19 Bu da Manikheizm inancyla yeni bir benzerlik(bkz. Cumont, agy. I, s,30) 20 Kukusuz bu da Manikheizmin Ktlk aac ile edeer. 21 Biraz ileride (f. 107), Adem, Hava, it, Abel ve Kain(Kabil) be tanrsal isim olarak zikredilmesi ilgintir. Ancak ekleyelim ki, ylan ve tavuskuu sorunu olmasna ramen, Havann batan karcl hikayesi unutulmu. Yazar, insanln tamamyla tekbana douu temasn (ileyerek), bir ift atadan kn ihmal ettii grlyor. 22 Belirtmek gerekir ki burada Fatima srekli olarak Fatir(yaratc) ile eril nitelenmektedir. Eski birok mezheplerde olduu gibi Nusayrilerde de bu ifade kullanmdadr. Manikheizmdeki Hayatn Anas ile benzerlii gzden kamamaldr. [2] Manicheizmdeki, 12 nurdan bakire kz biimi altnda simgelenen erdemler gibi yeni bir ey daha. 23 Bu szckler szlklerde yoktur; belki irin veya sidik (ramas=mucus oculaire) anlamna gelebilir. (Buna karlk Raza belki de reza-ttr, yani st olabilir .K.) 24 Bir Hindu deyimi olan ve slam teminolojisinde manzil (konak yeri) anlamna gelen nashatar ile herhangi bir ilikinin olduunu sylemek zordur.) 25smaililerde btn dnemlerde tamamyla orucun bu anlamna gnderme yaplr. 26 Bu karlatrma, kitabn eskiliinin dolayl bir kantdr.( Nevarki, bunu belirleyici ifadeyi izleyen ikinci cmle eserin ruhuna tamamyla aykr. ok daha sonraki dnemdeki Abbasi halifeleri tarafndan konulmu hacca gidenlerin yannda 30 dinar bulundurmas zorunluu ya 10.yy.n ortalarnda Farsaya eviren ya da bir mstensih tarafndan eklenmi olmaldr..K.) 27 Ayn inan biimi dorudan Nusayriler tarafndan mansukhiya olarak benimsenmitir.