KIYAFET İLMİYLE OLUŞTURULAN ESERLER VE BU ESERLERDEN S EÇİLMİŞ ÖRNEKLER

Ey Aziz!

Hikmet ehli diyorlar ki :
MANZUME

Kim boyudur tevil (uzun) sâde (kalb) olur cemîl 

 Kim ki boyudur kasîr (kısa). Hilesi vardır kesîr (çok)

Kim orta boyludur, akıl ve hoş huyludur.

Kim ki saçı sarıdır kibr ü gadab kâr (işi) ıdır.

Kim ki saçıdır kara sabrı var onu ara 

 Kumral ise saç güzel sahibidir bîbedel (eşsiz)

Saçı az olan latif oldu nazik ve zarif.

Saçı uzun olsa kadının, anlayışı az olur onun 

 Başı küçük aklı az, olsa ona deme raz 

 Başı büyük olanın aklı çok olur anın.

Başının tepesi yassı ise, sahibi çekmez keder 

 Başının derisi ince olan hayır yapar etmez ziyan

Kel adama olma yakın, kötü huylu olur ondan sakın 

 Alnı dar olanın içi de dar ve sıkıntılı olur anın 

 Yumru olursa alnı, sahibi çiıkin ve kötü olur.

Alnı olan arız (geniş) kötü huylu olur çimmariz (hasta) 

 Normal olsa alnı, emin bil sahibini 

 Alnı kırışıksız olan, tembel olur bigümân (şüphesiz) 

 Uzun olandır fehîm (anlayışlı), az ise olmuş kerim (cömert) 

 Kaş arası buruşuk olan,'gam yüküdür ol hemân

Kulağı büyük olsa bol (çok) cahil ve tembeldir ol 

 Kulağı küçük olan eğridir, orta boy olan doğrudur.

Kaş ucu kimin incedir, onun işi gücü fitnedir 

 Kimin kaşında var çok kıl, çok olur üzüntü hem de kederi 

 Kaşı açık doğrudur. Çatma ise uğurdur (eğri)

Kaşı ince olan güzel olur, uzun ise kibirli oluşa delildir. 

 Kaş yay gibi olan güzel olur her zaman 

 Gözü çukur olsa kelil (az) olur o kibre delil

Siyah gözlüler itaatli olur, kızıl gözlüler cesur olur 

 Gök gözlü olan zeki olur,elâ gözlü olan edebli olur. 

 Çeşmi küçüktür hafif çeşmi (gözü) büyüktür zarif 

 Yumru gözlü olan hasûd, orta olan da dost olur. 

Göz kırpak oldu şeyn (ayıp) bakışı gevşek oldu bundan

Köre yakın olma, çok bakan güvenli olmaz

Şaşıya eyleme nazar, çünkü o sana eğri bakar

Güler yüzlü olan güzel, kirpiği sık olan bîbedel

Yüzü büyük olandır âlîl (illetli) küçük yüzdür kibre delil

İnce yüzlü olur muhil (sevimli) kalın yüzlü olur sakil(sevimsiz)

Yüzü pek uzun olan lâf ile söyler yalan

Kimin ki eksidir yüzü acı olur onun çoğu sözü

Yüzü yuvarlak olan aydan daha nurlu olsa gerek

Böylesi çok güleç olur, onu gören kâm (nasib) alır.

Benzi kızıl olandır edib (terbiyeli) esmer olandır lebib (zeki)

Benzi sarıdır alîl (hasta) siyaha meyleden olur muhil

Kimin gözleri oldu kızıl ve çok, durasın ondan uzak

Burun olursa dirâz (uzun) sahibidir fehmi (anlayışı) az

Eğer burnu olursa top sahibi olur turûb (neşeli)

Kimin ki burnu ağza yakın, o adamdan sen sakın.

Burun delikleri olsa bol (geniş), kibir ve hased dolmuş ol

Olsa kulkul-i kanad, onda toplana küsme ve inad

Burnu kimindir arız (geniş) şehvet iledir narîz

Kimin burnu eğridir himmet onun fikridir.

Ağzı küçük olur güzel, fakat olur pür vecel (korkak)

Ağzı büyük olur (olan) şeci (cesur) eğri ağızlı olan birşeni (kötü)

Kadının tenasül uzvu kendi ağzı gibidir.

Genizden konuşmalar kibrin alâmetidir.

İnçe sesli erin işi, kadına şehvettir anın işi

Erkek sesli kadınlar, hemen hepsi yalancıdırlar.

Kim ki konuşur seri (hızlı) fehimdir anın refî

Kimin sesidir kaba .gayreti var merhaba

Sesi çatal olsa o can, halka eder bed gümân (kötü zan)

Gülmesi çok olsa ha, sakın ondan umma hâyâ

Yufka ve kırmızı dudak, sahibi (kolay) anlar sebâk (ders ilim)

Dudakları kalın olsa bil.sahibinin kızgınlığıdır sakil (ağır)

Dişleri iri olan, işlerin çoğu olur yaman

Mu’tedil olan dişi, hoş ve doğrudur işi.

Kokusu hoş olanın, huyu da hoştur anın

Çene kemiği ince olanın aklı da hafif olur anın

Kimin çenesi geniş olur, ol sahibi çok kaba olur

Kimin çenesi normal olur, ol sahibi akıllı ve güzel olur 

Cihyesi (sakalı) sıktır sakîl sohbeti eyler tavil (uzatır) 

Uzun sakallı olsa eğer, o kimse olur bi hüner

Kim ki sakalı siyah ve azdır, onlar zekâsına ‘olur delil

Bir kimse ki sakalsız kösedir, o ada'mın hilesi çok olur.

Olsa değirmi sakal, sahibidir pür kemâl

Olsa kafası arız (geniş), ahmaklık ile ol marîz (hasta)

Boynu olan'çok. dırâz, rüşdü olur anın az

İnce ki gerdâri ölür sahibi nâ’dân (bilgisiz) olur.

Boynu kalın olan ol, gece-gündüz yeyici (obuf) olur

Boynu olursa kasîr (kısa) hilesi olur kesir (çok)

Boynu mu’tedil olan, odur hayırla uğraşan

Het yeri orta kararda olan, dilber olur bi güman (şüphesiz) 

Çalış bir bilgin ârifi bul Ya bir senem-i lâtif ü ra’nayı bul;

Eğer bunlardan biri kısmet olmazsa

Vakitlerin boşuna harcama tenhayı bul.

KISIM: 5 BEDENİN DİĞER ORGANLARI

Ey Aziz! Hikmet ehli diyorlar ki:

Omuzu sivri olan hırsız olur çok yaman

Eğri omuzlu kişi, eğrilik olur hep işi

Kısa omuzlu eblehin, düşkün omuz esfelin (en aşağı)

Mu’tedil olsa omuz, sahibi anlar rumuz.

Sâidi eğri ve kesir olsa olur ol şerir

Eğer küçük olsa el, bi bedel olur güzel

Parmakları olan uzun, ehli hüner züfünûn (bilgili)

Parmakları yumuşak olan ,zeki olur bigüman. 

Tırnağı geniş olmıyanı, gece gündüz sev anı 

Tırnağı yumru çizik olsa o bilmez yazık.

Göğsü açık olanın tabiatı da kötüdür anın

Göğsü eğer olsa dar, gam yer o leylâü nahar (gece - gündüz)

Göğsü geniş olanın, gece-gündüzü üzüntü olur anın

Göğüs ve omuzdaki kıl atılanlığa olur delil

Kadın memeleri olsa kebîr (büyük) şehveti olur kesir (çok)

Memesi olsa tâvîl (uzun), anda olur süt kalîl 

(az Memeleri olsa sağır (küçük) süt olur anda kesîr (çok)

Sütlü memeli velûd (doğurucu), kocasınadır ol vedûd (sevgisi)

Olsa mu'tedil meme, kocası hem anı eme

Yumuşak etli olan tende olur lâtif ve cân

Hoş ve lâtif etli olan, odur ince ve nazik olan

Eti olan çok katı oldu kavi gilzatı (kabalığı)

Arkası yassı olan kişi, olur safahat anın işi

Sırtı geniş olanın, kuvveti çoktur anın

Eğer beli ince olur, şekli yerince olur

Arkada bittiyse kıl, şehveti olmuş delil

Karnı büyük olan az kavrayışlı, karnı küçük olan titiz olur.

Karm büyük ve kesîr (kısa) huyu kötü olur hem de asîr

Kasığında bitmezse kıl, huyu vahşi olur anın bil

Oyluğu geniş olan tembel olur bigüman (şüphesiz)

Aleti olan sağir (küçük) oldu reşid ve habîr

Aleti olan tavıl (büyük) sahibidir pek leim (alçak, pinti)

Yumurtaları büyük olan, sahibi olur pehlivan

Olsa küçük ünsiyan (tenasül uzvu) sahibi olmuş cebân(korkak)

Bıd’ı eğer olsa sağır, sahibesidir lıatîr

Olsa âleti etli ve kebir, şehvetli kadındır kesîr (çok)

Bacağı olan pek tâvıl şehveti olur kalîl (az) 

Topal olan bir kıçı, kibir ve hasettir işi

Dizi olan büyük yüklenir bir hayli yük

Baldın kaim olanın, olmaya lütfü anın

Ökçesi etli olan kadını, güzel huylu say anı

Ökçesi yufka olan, güzel olur bigüman

Ökçesi kalın erkek .oldu şecaatle fert.

Ayağı geniş kişi cevrû cefâdır işi

Eğer uzun olursa pâ (ayak) sahibidir pür hâyâ

Parmakları uzun olanın f elimi ve anlayışı çok olur

Adımları kısa olanın, yürüyüş ve hareketi hoştur anın.

Çünkü salınarak yürür, akıl olan hayran olur

O çeşit yürüyüş adam öldürür, sözleri konuşanı canlandırır.

KISIM: 6 KADINLARIN GÜZELLİKLERİ VE BUNUN DELİLLERİ

Ey Aziz!Hikmet ehli diyorlar ki: 

Kadının güzelliklerine delil, otuz iki resim vardır bil

Dört yeri lâzım siyah, saç ü kaç kirpik ve göz ah'.

Dört yeri ak ola zeyri (süs), yüz, diş, tırnak, ve gözü

Dört yeri lâzım siyah, saç ü kaş kirpik ve göz ah\

Dört yeri ak ola zeyn (süs), yüz, diş, tırnak ve gözü

Dört yeri dar olsa gerek, burun, kulak, koltuk altı ve tenasül

Dört yeri büyük olmalı, meme, kasık, kadınlık organı ve diz

Dört küçük olmalı, burun, ağız, ayak ve e\\.

Sesi, beli ince hem, şekli de bir nice hem

Bedeni tavlı ve taze .olmalı kıldan beri

Böyle kıyafetli ten, olsa güzeldir o zen (kadın)

Böyle kadın sevilir, ahlâkı da hem sevimli olur.

Hamdi-i Şirin beyan kadınların güzelliklerini anlatırken 

Hz. Zâliha’yı şöyle vasfetmiştir: Gerçi güzelliği beyana sığmaz idi 

 Nitekim aşkı cânâ sığmaz idi 

 Lik bir harf duy kitabından 
 Diye ben bir zerreyim güneşinden 

 Kameti Rahmet bağının serv-i idi 
 Dal ve meyve safa ve lezzet idi. 

Lütuf suyu ile çünkü buldu nema 

 Hil’at olmuş idi letafet ona Aklın tuzağı idi başının mûy (kıl, saç)uyırd edilemezdi miskten bûy (koku) u, İnce kıl yardı sone sa’y ile cûst 
 Fark-ı nâzın kodu miyâne dürüst. 

 İnce kıl yardı sâne sa’y ile cust 
 Gece içinde gündüz maeeyni (arası)
Alnını nurun levlıi edip Allah Ondan güzel ders alırdı Mâlı (hy).
Gözleri tuzak ehlinin ellisidir 
 Ay gibi yüzünün güneş zavallısıdır.
Lâle haddinde amber gibi hâli Guyıya gülistandır  Ufl-ı habeş. 
Burnun elifi ve saler nokta-ı hâl Toplanıp bir iken on oldu cemâl Yanağı cennete nümune idi Ondaki gülleri çeşit çeşit idi.
Ağzı sığmadı onun sözüne 
 Bir göz sığmaz iken ol ağzına  Gülse akıtır nuru Süreyyâdan
Sözü lezzetli kand ve helvâdan Lütfiyle gülse Lâl’i handanı
Dil düğümünü açardı den dânı 
Dürr-i dendanı lâl-ı handandan
Görünür Hakk’m nuru gibi candan
Hak çenesin kıldı şekerden sebep
Güzelliği iki bayrama verdi süs ve reyb
Elman-ın şekeri iken zenahdânı
Çah-ı âsib olurdu zindanı
Nice dili can verirdi ol sîbe 
Düşerdi o lâh-ı asibe
Zeynâhı sîbinin halâveti can, gadab-ı siminin zekâtı cihan
Boynu olmuş idi zûlile mesrur, birisi kâfir, birisi kâfûr
Gün gebi doğdu çün o simin ber, eksiğini bildi kul oldu kanier
Göğüs bir gümüş levh idi ol hemân, ol gümüş levh’e nakşibendici hanım resmetmiş o turunca gibi, bir gül üstündeki iki gonca gibi
Kollan olmuş iki sütun-ı sim, ondan umar, zeâtı durr-i yetim
Hüsnü icâzena onun bürhan
Yedi beyzâsı kâfi idi heman
Kefi uşşaka raha ül revah (ruhlar)
Parmağı dil kilidine mitfah (anahtar)
O dilberin güzelliğini kim eder iyân Ki açıklamasında aciz kaldı beyyân (açıklayıcı)
Lâkin ondan yazılsa bir parmak
Kaleme şu kadar gelir ancak
Kim onun parmağını gören âdem,öldü divana kaldırıldı kalem
Güher sardı kollarım hemân
İnce belin kamer kuçardı hemân öyle güzel idi ki beli kim anı
Kılca olurdu görenin canı
O huma kuşunu seyreden takından
Bir güvercin sanırdı sâkmdan
Alem-i güzellik emrinde idi
Güneş ve ay hizmetçi ve cariye idi.
Olmaz iken zib u zivere hacet o
Eyledi meyl-i zlver ti ziynet
Ne yazık ki zamanın kadınlan mennânedir, hannâne değildir.
Onlara tatlı kavuşmaktan ise hayaliyle yaşamak bin defa daha iyidir.

ORGANLARIN ŞEKİLLERİNİN ZIT DELİLLERLE TA’DİLİ VE NEFSLERİN DEĞİŞİKLİĞİNE 
GÖRE OLAN HÜKÜMLERİ

Ey Aziz! Hikmet ehli diyorlar ki:
Organların şekilleriyle alâkalı olarak anlatılan zıt deliller, bir şahıs üzerinde toplansalar hepsi o adama normallik verir ve onu âbâd eyler.
Meselâ, köse bir adamın şayet boyu uzun olmuş olsa, o kimse kösedir diye ayıplanmaz. 
Çünkü boyu normal olmuştur. 
Şayet yüzünde Hakkın nurunda alâmet var ise kalb gözü açık olan mü’minler ondaki nuru görebilirler. 
Bu demektir ki bir kimsede hangi tarafın delilleri daha çok ise,o kimse o tarafla, bilinir ve tanınır
Eğer bir insanda Cenabı Hakk’ın nuru görülse artık onun sahip olacağı feraset ile başka delillere ihtiyaç duymaz.
Peygamberimiz buyuruyor ki:«Mü’min’in ferasetinden sakının, çünkü o, Allah’ın nuruyla bakar.»
Çünkü sözü edilen alâmetlerin hepsi 
İnsanî nefsin ahlâk vevasıflarının alâmetleridir.
Eğer insandaki nefsi emmâre ise, o hayvanî nefsin hâkimiyeti altında ve onun emirlerine memur olduğundan, ona tabi olmuştur.
Karanlık, zulmet, cehalet ve bulanıklıktan sıyrılamamış ve temizlenememiştir.
Bunun için de bazen bir şeytan, bazen vahşi bir hayvan, bazen canavar ruhlu, bazen de hayvanî vasıflı olur. 
Fakat şekil olarak insanlığım muhafaza eder.
Eğer insandaki nefsi nevvâme (kınayan nefs) ise, hayvani nefse karşı bazen galip, bazen mağlup olduğu için, bu nefs bazen hayvan sıfatlı olabileceği gibi, bazen de insan sıfatlı olabilir.
Eğer insandaki nefs, ilham alan nefs (nefs-i mülhime) ise,devamlı olarak hayvanî nefse galip gelir.

Eğer insandaki nefs tatmin olan (nefs-i mutmaine) olursa, savaşı barışa, kavgayı da razı olmaya döndürür. 
Onda her türlü kötülükler hayra döner. 
Bu hayır ve şerler onu bağlamaz. 
Nefsi gerçek bir ruh olur ve bütün varından, yoğundan vazgeçer. 
Bunun için de ona düşman olanlar düşmanlığı bırakır ve ona dost olur.
Onda benlik namına birşey kalmaz. 
Mertebesi bu derece âli, yüksek olanlann durumlarım anlatmak .mümkün değildir 

Ey Hakkı Gel! Halkı unut. 
Benlikten vazgeç. Kendisini toprak eyle, Allah’ın nazargâhı olan kalbini maddeye esir olmaktan kurtar. 
Allah’ın kalblere teselli olduğunu idrak eyle. 
O’na olanaşk ve sevginle düşmanlarını çatlat!
Kalb gözüyle Allah'ı görmek isteyen kimse, kalbini dünyanınistek ve heveslerinden temizlesin.

KISIM: 8 

 DAMARLARDAKİ KANLARIN AKIŞI 

Ey Aziz!Hikmet ehli diyorlar ki:
(NOT: Aşağıda yazacağımız manzumede ihtilâç kelimesi çok geçmekledir. 
İhtilâç : Titreme, seğirme ve hareket etmek demektir.) 

MANZUME 
İhtilâc-ı fark-ı ser (başın tepesinin titremesi) makamdan verir haber
İhtilâc-ı piş-i ser oldu devlete eser
İhtilâc-ı cenb-i ser sağ ve solu hayreder
İhtilâc-i sebhe ter sağı ıyş (yaşama) ve solu haber
İhtilâc-ı hâcib ol dostluk oldu sağ ve sol
Ortası ederse ger sağı zevk ve solu keder.
İhtilâç etse zenb,Sağı hüzn ve solu tareb.İhtilâc-ı beyt-i nur
Sağı renk ve sol sürme
İhtilâc-ı zir-ı çeşm
Sağda mihr ve solda haşini
İhtilâc-ı ruhda dal
Sağda hayır solda mal
İhtilâc-ı enf-i rah
Sağda kahr, solda câh
İhtilâc-ı favk-ı leb
Sağda zevk, solda tarab
İhtilâc-ı küc-i leb
Sağ zarar,so 1da tareb
İhtilâc-ı eden zekan 
Sağda İş, solda hasen intilâc-ı gûş eder
Sağ ve solda hoş haber, İhtilâc-ı boğaz hem
Sağda mal ve solda da gam İhtilâc-ı düş eder
Sağda üzüntü, solda keder 
İhtilâc-ı pazu el Sağda rızık, solda mal 
Bilek ihtilâç eyler Sağ ve solda hoş haber 
 İhtilâcı saideyn Sağda lağv, solda şîn 
İhtilâcı zahrı kef Sağda hüzün, solda şeref.

İhtilâcı kefden al Sağda ve solda rızık mal.
İhtilâcı ebhâm Sağda hami (yük), solda kâm Titrer ise sebabe 

 Sağda solda esbâba İhtilâcı vusta hep 
 Sağda vusûli taıab İhtilâcı bırsır hem Sağda mevki, solda gam İhtilâcı hınsır el 

 Solda hayır, sağda mal 
İhtilâcı sadr olur Sağ hüzün, solda sürür. 
İhtilâc-ı sedi hep
Sağda üzüntü, solda larab
İhlilâc-ı batına tam Sağda vasi, solda kâm
Ihlilâc-ı naf (göbek) olur 
Sağda keder, solda sürür
Ihtilâc-ı peklü (bedenin yanı) al
Sağı dert ve sol mal.İhtilâc-ı tekigâh
Solu rızık, sağı câh İhtilâç-ı oyluk ol
Sağı mehr, solu oğul 

 İhtilâc-ı âne bir Sağ clmâ,sol sefer.

İhtilâc-ı husye hem Sağda çocuk, solda gani

İhtilâc-ı mak’ad el Solda yol, sağda mal
İhtilâc-ı fehz (bacak) eder, 

Sağda lyş, solda sefer.
İhtilâc-ı rekbe (diz altı) olur
Sağda keder, solda sürür.
Diz altı kılsa eğer
Sağda yol, solda keder.
İhtilâc-ı saka (baldır) rah
Sağda mal, solda câh.İhtilâc-ı vech-i sâk (baldır yüzü)
Sağda râh, solda erzak
İhtilâc-ı batn-ı sak
Sağda mal, solda firak
İhtilâc-ı ka’b eder
Sağda vasi, solda sefer
İhtilâc-ı püsşt-i pâ (ayak sırtı)
Sağda keder, solda cefâ
İhtilâc-ı kâb-ı el
Sağda avuç, solda mal
Eğer titrerse kef 
Sağda yol, solda şeref İhtilâc-ı ebham (başparmak)
Sağda mal, solda kâm
İkinci parmak eder

Sağda ve solda hoş haber.

Orta parmaklardan al,Sağ ve solda var cidâl

Olsa muhteliç eğer Bir yerin eyle nazar.

Bunda kıl ahkâmı

Şüphesiz et itimâd

Kim damar oynar eden

Hakdır onu depreten.

Anla işaratım (İşaretleri)

Bekle beşaratını (müjdelerini).
însan bedeninin anatomi ve 

fizyoloji yönünden organlann daki kuvvetler esasen çok daha fazladır.
Bunlann anlatılması çok uzun sürer. 

Bizim bunları kısaca anlatmış olmaktan gayemiz; 

Yaratan ve Hakim olan Allahü Zülcelâli tanımak ve bilmek hususunda deliller ve yardımcı bilgiler vermektir. 

Artık yaratıkların engüzeli olan ve iki cihanı kendi nefsinde toplayan insan bedenindeAllah’ın ince sanatını ibret ve hayret gözü ile görmeyi ve bu hususta tefekkür etmeyi, anlayış, idrâk hususunda akıl ve ilmin âcizve noksan olduğunu kabul ederek konuyu değiştiriyoruz. 

Çünkü akıl ve ilim, bunu vasfetmekten ve açıklamaktan âciz kalmıştır.

Aklın bundan aciz kaldığım idrak edip Allah'ın varlığı karşısında eğilmek ve secdeye varmak gerçek mü’minlerin vasfıdır