Türk Dilleri ve Günümüz Türkleri
Türk Dilleri – Yazı dilleri ve konuşma dilleri olarak
Bugün yeryüzünde birbirinden ayrı çeşitli yörelerde yaşayarak Türk dilinin çeşitli kollarında (yazı dili yada yalnızca konuşma dilinde) konuşan ve birbirinden ayrı ulus adlarını benimsemiş olan Türklerin dilleri şöyle sıralanabilir:
A) Yazı dili olan Türk dil kolları
21 adet Türk yazı dili vardır
1. OĞUZ GRUBU: Gagavuz, Türkiye, Kıbrıs, Azerbaycan, Türkmen
2. KARLUK GRUBU: Özbek, Uygur
3. KIPÇAK GRUBU: Kırım Tatar, Kazan Tatar, Başkort, Karaçay, Balkar, Malkar, Kumuk, Nogay, Kazak, Karakalpak, Kırgız, Karay (Litvanya Karaylarının yazı dili)
4. ALTAY GRUBU: Altay, Tuva (Tuba), Hakas
5. SAHA GRUBU: Saha (Yakut)
6. BULGAR GRUBU: Çuvaş
B) Yazı dili olmayan, konuşma dili olan Türk dil kolları(30’danfazla):
1. İRAN’DA: Halaçça (Eski Hun Türkçesinin devamı), Kaşgayca, Horasanca, Güney Oğuzca (çok sayıda irili ufaklı Türk konuşma dilleri)
2. ÇİN’DE: Salarca (Karluk-Oğuz karışımı -Kansu bölgesi), Sarı-Uygurca (Şaro-yugurca “Eski Uygurcanın devamı” – Kansu bölgesi), Füyü-Kırgızca (Heilungjiyan, Mançurya bölgesi – Eski Kırgızcanın devamı, bugünkü Kırgızcadan ayrı)
3. RUSYA’DA: Dolganca (artık Sahaca/Yakutça yazı dilini kullanıyorlar)
19. yüzyıl sonlarında Alman asıllı Rus Türkoloğu Vilhelm Raddloff Çarlık Rusyasının geniş Sibirya bölgesinde 20 kadar birbirinden ayrı Türk konuşma dillerini belirlemiş, onların konuşma dilinden metinler yayımlamıştı. Ancak bu dillerin çoğu son 60 yıl içinde yitip gitti, en son 1998’de Rusya’da yayımlanan bir araştırmada bunların bir bölümünün hala konuşulduğu belirtildi
Prof. Dr. Timur Kocaoğlu’ndan alıntılanarak derlenmiştir
Türk dillerinin ana gruplaması:
Oğuz Grubu:
Türkiye Türkçesi
Azerbaycan Türkçesi
Kıbrıs Türkçesi
İran Türkçesi
Gagavuz Türkçesi
Balkan Türkçeleri
Suriye Türkçesi
Türkmen Türkçesi
Kıpçak Grubu:
Kazak Türkçesi
Kırgız Türkçesi
Başkort Türkçesi
Nogay Türkçesi
Malkar Türkçesi
Karaçay Türkçesi
Kumuk Türkçesi
Balkar Türkçesi
Karay Türkçesi
Karluk Grubu:
Uygur Türkçesi
Özbek Türkçesi
Çağatay Türkçesinin devamı sayılan Karluk grubu daha çok Kıpçak ağırlıklı olmak üzere diğer iki grubun özelliklerini taşıdığından Türk Dilleri, 3 yerine Oğuz ve Kıpçak olmak üzere 2 ana gruba da ayrılabilir.
Gruplama dışında kalanlar
Çuvaş
Saha
Tuva
Karagas
Hakas
Türk lehçelerinin gruplandırılmasında en başta kullanılan ölçüt ‘r-z’ ve ‘l-ş’ denkliğidir. Bütün Türk lehçelerindeki z ve ş sesleri Çuvaşçada r ve l’dir. Bu özelliği ile ortak Türk dilinden ilk önce koptuğu anlaşılan Çuvaşça bugün Türk lehçeleri arasındaki anlaşılabilirlik bakımından en güç olanıdır.
Saha (Yakut) Türkçesi, köken olarak Türk dilinin Uygur-Oğuz grubundan olup günümüzde anlaşılabilirlik bakımından Çuvaş Türkçesi ile beraber en düşük oranı kapsamaktadır. Bunun başlıca nedenlerinden biri, dile daha sonra %50 civarında Moğolcadan geçen alıntı sözcüğün girmiş olmasıdır.
Günümüz Türkleri, Türk Halkları ve Türk Devletleri aşağıdaki sayfalarda anlatılmaktadır:
- Gagavuzlar
- Kumanlar, Macaristan Ovalarında Hıristiyan Türkler
