TÜRK ŞIVELERiNİN TASNİFİ
R. Rahmeti Arat
Türk şivelerinin tasnifi meselesi türklük bilgisinin birbirine girift meselelerinden yalnız birini teşkil eder. Türklerde aile birliğini, ailelerin birleşmesinden husüle gelen soy birliğini, soylan içine alan boy birliğini ve nihayet boyların toplul uğu olan kavim birliklerini meydana getiren esas unsurların tesbiti ve bu birlikler ile bu birlik-
lerin birbirleri ile olan münasebetlerinin türk tarihi içindeki inkişatlarınıntakibi bugünün aşlıca meselelerinden biridir. Türk dili, türk edebiyatı, türk tarih i ve umumiyetle türk kültürünün bir çok meseleleri bu hususların aydınlanması ile yakından ilgili bulunmaktadır. Sibirya kavimlerinin bir kısmı ile son zamanlara kadar göçebe hayat
tarzını bir dereceye kadar muhafaza etmiş olan türk kavimlerinde müşahede edilen kavmi birlikler hakkında bazı araştırmalar yapılmış olmakla beraber, bunlar daha çok basit birer tavsiften ibaret kalmıştır. Bugün gerek bu birlikler arasındaki münasebetler, gerek bu birliklerin inkişafları hakkında kafi malumata sahip bulunmuyoruz. Bazı
türk kavimlerinin yabancı tesiri altında kalmış türk kavmi veya türkleşmiş yabancı kavim gibi telakkisinin bugün bile münakaşa mevzu olması , bu husustaki bilgilerimiz hakkında bize bir fikir verebilir. Bu mesele ile yakından ilgilenmesi icap eden asıl türk muhitine gelince, itiraf etmeliyiz ki, bu meselelerde en umumi bilgilerden bile pek
büyük açıklıklar mevcuttur ve bu sahada araştırmalar yapmakla mü· kellef enstitülere henüz sahip bulunmadığımıza göre. bu açıklıkların . kısa bir zamanda doldurulması da pek mümkün görünmemektedir. Ayrı ayrı şahıslar gibi, ictirnat bünyeler de tabi'i bir inkişaf yolu takip etmektedir. Bu inkişahın asıl amili ictimai birliklerin kendi içlerindeki şartlar olmakla beraber, burada dışarıdan gelen te'sirlerin de, bir dereceye kadar, ehemmiyeti vardır. Türk milleti gibi, faaliyetini bir kaç kıt 'a üzerine yayan milletlerde bu karşılıklı münasebetlerin te'siri, tabiatiyle, daha büyük olacaktır. Kavmi birliğin esasını teşkil eden unsurlardan biri de dildir. Onun için,türk lehce, şive ve ağızları bahis mevzu olurken, kavmi birlik meselesi ile karşılaşı lması ve bazı hususların bu birliklere göre izaha çalışılması tabii görülmelidir. Fakat unutulmamalıdır ki,şivelerinin tasnifi
gibi, müşahhas bir mevzuda bile yalnız kavmi münasebete şaret etmek kafi gelmez ; bu tarzda bir izah yoluna girilince, bütün bir milli bünye ve bunun tarihi inkişah göz önünde bulundurulmalıdır. Bütün bu meselelerin kar ılıklı münasebetleri ve tarihi seyri tespit edilinceye kadar, bu mevzüların hiç biri kendi başına tam olarak halledil emez ve
elde edilen neticeler de ancak bu sahadaki araştırmaların ilerilemesi nisbetinde bir kıymet ifade edebilir. Bu umumi esasları türk şivelerinin tasnifine tatbik etmek istersek,
yapılması lazım gelen şeyler şöyle hulasa edilebilir. Türk şivelerin esaslı ve ilmi bir tasnifinin yapılabilmesi için, ı. türk şiveleri, dil bilgisi bakımından, daha ince bir tetkike tabi tutularak, muhtelif şive hususiyetlerinin daha yakından tesbit edilmiş olmalı; 2. bu hususiyetlei kendi aralarında mukayese edilmek suretiyle, şiveler arasındaki
munasebetlerin tayin edilmiş mas ; 3. şivelerde görülen farklı hususiyetlerin kavimlerin kendi bünyelerine veya kavmi karışmalara ait olup-olmadığım anlamak için, bu şiveleri konuşan kavimlerin tarihi il e etnolojik teşekkülle nin araştırılmış ve 4. her şive nin mevcut en eski ve en yeni dil malzemesi mukayese edilerek, şivelerin hususi tekamül temayüllerinin) hiç değilse ana hatları ile, teharüz ettirilmiş bulunması icap eder. Bu şartlar yerire getirilinceye kadar, türk şiveleri nin tasnifi türk dil bilgisi nin daima göz önünde bulunduracağı bir mesele olarak kalmakta devam edecek ve yapılacak tecrübelerin neticeleri de araştırmaların umumi gelişmesine bağlı kalacaktır .
lerin birbirleri ile olan münasebetlerinin türk tarihi içindeki inkişatlarınıntakibi bugünün aşlıca meselelerinden biridir. Türk dili, türk edebiyatı, türk tarih i ve umumiyetle türk kültürünün bir çok meseleleri bu hususların aydınlanması ile yakından ilgili bulunmaktadır. Sibirya kavimlerinin bir kısmı ile son zamanlara kadar göçebe hayat
tarzını bir dereceye kadar muhafaza etmiş olan türk kavimlerinde müşahede edilen kavmi birlikler hakkında bazı araştırmalar yapılmış olmakla beraber, bunlar daha çok basit birer tavsiften ibaret kalmıştır. Bugün gerek bu birlikler arasındaki münasebetler, gerek bu birliklerin inkişafları hakkında kafi malumata sahip bulunmuyoruz. Bazı
türk kavimlerinin yabancı tesiri altında kalmış türk kavmi veya türkleşmiş yabancı kavim gibi telakkisinin bugün bile münakaşa mevzu olması , bu husustaki bilgilerimiz hakkında bize bir fikir verebilir. Bu mesele ile yakından ilgilenmesi icap eden asıl türk muhitine gelince, itiraf etmeliyiz ki, bu meselelerde en umumi bilgilerden bile pek
büyük açıklıklar mevcuttur ve bu sahada araştırmalar yapmakla mü· kellef enstitülere henüz sahip bulunmadığımıza göre. bu açıklıkların . kısa bir zamanda doldurulması da pek mümkün görünmemektedir. Ayrı ayrı şahıslar gibi, ictirnat bünyeler de tabi'i bir inkişaf yolu takip etmektedir. Bu inkişahın asıl amili ictimai birliklerin kendi içlerindeki şartlar olmakla beraber, burada dışarıdan gelen te'sirlerin de, bir dereceye kadar, ehemmiyeti vardır. Türk milleti gibi, faaliyetini bir kaç kıt 'a üzerine yayan milletlerde bu karşılıklı münasebetlerin te'siri, tabiatiyle, daha büyük olacaktır. Kavmi birliğin esasını teşkil eden unsurlardan biri de dildir. Onun için,türk lehce, şive ve ağızları bahis mevzu olurken, kavmi birlik meselesi ile karşılaşı lması ve bazı hususların bu birliklere göre izaha çalışılması tabii görülmelidir. Fakat unutulmamalıdır ki,şivelerinin tasnifi
gibi, müşahhas bir mevzuda bile yalnız kavmi münasebete şaret etmek kafi gelmez ; bu tarzda bir izah yoluna girilince, bütün bir milli bünye ve bunun tarihi inkişah göz önünde bulundurulmalıdır. Bütün bu meselelerin kar ılıklı münasebetleri ve tarihi seyri tespit edilinceye kadar, bu mevzüların hiç biri kendi başına tam olarak halledil emez ve
elde edilen neticeler de ancak bu sahadaki araştırmaların ilerilemesi nisbetinde bir kıymet ifade edebilir. Bu umumi esasları türk şivelerinin tasnifine tatbik etmek istersek,
yapılması lazım gelen şeyler şöyle hulasa edilebilir. Türk şivelerin esaslı ve ilmi bir tasnifinin yapılabilmesi için, ı. türk şiveleri, dil bilgisi bakımından, daha ince bir tetkike tabi tutularak, muhtelif şive hususiyetlerinin daha yakından tesbit edilmiş olmalı; 2. bu hususiyetlei kendi aralarında mukayese edilmek suretiyle, şiveler arasındaki
munasebetlerin tayin edilmiş mas ; 3. şivelerde görülen farklı hususiyetlerin kavimlerin kendi bünyelerine veya kavmi karışmalara ait olup-olmadığım anlamak için, bu şiveleri konuşan kavimlerin tarihi il e etnolojik teşekkülle nin araştırılmış ve 4. her şive nin mevcut en eski ve en yeni dil malzemesi mukayese edilerek, şivelerin hususi tekamül temayüllerinin) hiç değilse ana hatları ile, teharüz ettirilmiş bulunması icap eder. Bu şartlar yerire getirilinceye kadar, türk şiveleri nin tasnifi türk dil bilgisi nin daima göz önünde bulunduracağı bir mesele olarak kalmakta devam edecek ve yapılacak tecrübelerin neticeleri de araştırmaların umumi gelişmesine bağlı kalacaktır .
