İlim, kısaca bilmek demektir.
“Gerçeğe ve vakıaya uygun düşen bilgi ve kanaat; bir şeyi olduğu gibi idrak etmek” diye de târif edilmiştir.
Zıddı ise cehâlettir.
İslâm dini ilme ve ilim tahsiline, böylece zihin ve kalp âlemini tenvîre büyük ehemmiyet verir. Cehâleti ve karanlıkları ortadan kaldırmayı hedefler.
Allâh Teâlâ ilk vahyettiği âyetlerde,
Resûlü’ne ve onun şahsında bütün insanlara okumayı ve öğrenmeyi şöyle emretmektedir:
“Yaratan Rabbinin adıyla oku! O, insanı bir alaktan (rahim duvarına tutunmuş asılı bir hücreden) yarattı. Oku, Rabbin en büyük kerem sahibidir. O, kalemle öğretendir. İnsana bilmediği şeyleri O öğretti.” (el-Alak 96/1-5)
“Oku!” emrinin, ilk olarak inen âyetlerin içinde iki kez tekrar edilmesi, İslâm’ın ilme, ilim öğrenmeye ve öğretmeye verdiği ehemmiyeti gösterir. Bu âyetlerde ilmi öğretenin esasen Allah Teâlâ olduğu bildirilerek insana: “Rabbinin adını zikret, indirdiği âyetleri O’nun adına ve rızasına uygun olarak oku, engin mânalarını anla, kendini oku, kâinâtı oku ve ma’rifet-i ilâhîye ererek ihsan derecesinde bir kulluk hayatı yaşa!” telkininde bulunulmaktadır.
Cenâb-ı Hak, Peygamber Efendimiz’i ilminin artması için duâya teşvik ederek:
“De ki: Ey Rabbim! İlmimi artır!” (Tâhâ 20/114) buyurmuştur. Bu mânada Peygamber Efendimiz; “Allah’a yaklaştıracak bir ilim öğrenmeksizin geçen günde, benim için hayır yoktur.” (Ali el-Müttaki, X, 136) sözüyle bu emre icabet ettiğini göstermiştir. Çünkü ilim bitip tükenmeyen bir hazine olup yalnızca sahibine değil diğer insanlara ve hatta bütün canlılara da fayda verir. Zira hak ile bâtılı ayırmanın en önemli vasıtası ilimdir. İlmin artması insana yük değil, aksine onu yücelten bir fazilettir. Bu mânada insanın ilmi arttıkça tevâzuu da artar; lüzumsuz düşünce, havatır ve vesveselerden kurtulur; gerçeği anlar ve elinden geldiğince iyi bir insan olmaya gayret gösterir. Allah Teâlâ, ilim ile meşgul olan ve öğrendiklerinin gereğini yerine getiren âlimleri üstün derecelere ve makamlara kavuşturacağı husûsunda:
“Allah içinizden iman edenlerin ve kendilerine ilim verilenlerin derecelerini yükseltir.” buyurmaktadır. (el-Mücâdele 58/11)
Resûl-i Ekrem Efendimiz de hadis-i şeriflerinde âlimleri şöyle medhetmektedir:
“Allah, hakkında hayır murâd ettiği kimseyi dinde ince anlayış sâhibi kılar.” (Buhârî , İlim, 10; Müslim, İmâre, 175)
“Dünya ve onun içinde olan şeyler değersizdir. Sadece Allah’ı zikretmek ve O’na yaklaştıran şeylerle, ilim öğreten âlim ve öğrenmek isteyen talebe bundan müstesnadır.” (Tirmizî, Zühd, 14)
Safvan bin Assâl -radıyallâhu anh- bir gün mescidde bulunan Peygamber Efendimiz’in yanına gider ve:
– Yâ Resûlallâh, ilim öğrenmek için geldim, der.
Efendimiz:
“ – İlim öğrenmek isteyene merhaba! Melekler ilme olan sevgilerinden ötürü kanatlarıyla ilim tâlibinin çevresinde birinci kat semâya kadar halka oluştururlar.” buyurur. (
Heysemî, I, 131)
Resûl-i Ekrem Efendimiz, bizleri daha samimi bir şekilde ilme talip olmaya teşvik için şöyle buyurmaktadır:
“Kim ilim tahsiline yönelirse,
Allah o kişiye cennetin yolunu kolaylaştırır.
Melekler yaptığından hoşnut oldukları için ilim öğrenmek isteyen kimsenin üzerine kanatlarını gererler.
Göklerde ve yerde bulunanlar, hatta suyun içindeki balıklar bile âlim için Allah’tan mağfiret dilerler.
Âlimin âbide karşı üstünlüğü, ayın diğer yıldızlara olan üstünlüğü gibidir.
Şüphesiz ki âlimler, peygamberlerin vârisleridir.
Peygamberler altın ve gümüş miras bırakmazlar; sadece ilmi miras bırakırlar.
O mirası alan kimse, bol nasip ve kısmet almış olur.”
(Ebû Dâvûd, İlim, 1; Tirmizî, İlim, 19)
Zâhiren kişinin bilgisi artıyor fakat manevî hallerinde bir terakki görülmüyorsa;
burada tehlikeli bir durum var demektir.
Hâlbuki insanın ilmi arttıkça,
Allah Teâlâ’ya olan takvası, saygısı ve haşyeti de artmalıdır.Hakiki âlimler,
Cenâb-ı Hakk’ı nasıl bilip tanımak gerekirse öylece bilirler.
Gönüllerinde Allah’a sonsuz ta’zîm ve muhabbet hisleri taşırlar.
Âyet-i kerimede:
“Allah’tan kulları içinde ancak âlimler (hakkıyla) korkar.” buyrulmaktadır.
(el-Fâtır 35/28)
Peygamber Efendimiz de:
“Sizin Allah’tan en çok korkanınız ve en fazla takvâ sahibi olanınız benim. ” buyurmaktadır.
(Buhârî, Nikâh, 1; Müslim, Sıyâm, 74)
İnsanoğluna sadece 1 bir ilim verilmiştir.
“Allâh’tan ittikâ edin ki Allâh size (ihtiyâcınız olan şeyleri) öğretsin.”
(el-Bakara 2/282) buyrulur.3
Hadîs-i şerîfte de bu mânayı teyiden:
“Öğrendikleriyle amel edene Allâh Teâlâ bilmediklerini öğretir.” buyrulmuştur.
(Ebû Nuaym, X, 15)
Rabbim cümlemizin karşısına Allah’tan korkan ,
hakka teslim olmuş alimler çıkarsın inşallah.
Yoksa halimiz fenadır vesselam…
