BAZI İSLÂM
ASTRONOMLARI
Habeş El-Hâsib
(770-864)
Merv'li ve büyük bir olasılıkla
Türk olan Habeş El-Hâsib astronomi bilginlerindendir. Üç zîç düzenlemiştir.
Bunlardan biri, Hind astronomisinden esinlenerek hazırlanan "El-zîç meshebi'l
Sindhind'tir."
İkincisi, El-Zîç-el mümtahan (yani kendinden önce
yapılmış astronomik gözlemler denetlenerek düzenlenen Zîç) dır. Üçüncüsü de
bunların kısaltılmış bir özetidir.
XI. yüzyılın ünlü bilgini
Bîrûnî'nin zamanında hâlâ değerini koruduğu anlaşılan bu eserlerden başka,
Habeş-El
Hâsp'in usturlâb üzerine, Yıldızların boyutları ile ilgili ve küresel astronomi
konusunda eserleri bulunduğu bilinmektedir.
El-Kindî (?
- 873)
Halife El-Me'mûn döneminde yetişerek,
değişik konularda yüzlerce eser yazıp, hürmet ve itibâr kazanan El-Kindî, ilk müslüman
filozof olarak tanınmaktadır.
Özellikle sayılar teorisi, küresel
astronomi, Öklid geometrisi, yıldız gözlemleri ve aynalar üzerine kitap
yazmıştır. Doğum tarihi bilinmeyen El-Kindî 873 yılında ölmüştür.
Eserleri Lâtinceye, hatta yaşayan batı dillerine çevrilmiş ve
yayınlanmıştır.
Sabit bin Kurra
(821-894 veya 901)
Harran'lı Sabit bin Kurra Eski
Yunanca yazılmış matematik ve astronomi eserlerinin çevirilerini yaparak ün
kazanmış bir bilgindir. Öklid, Apollon ve Batlamyus'un Geometri ve Astronomi ile
ilgili eserlerinin çevirisi, yorumu ve düzeltmeleri ile ilgili yüze yakın
çalışması vardır. Bu çalışmalar Ay ve Güneş tutulmaları, zaman ölçümü, konik
kesitleri, gözlem yöntemleri, cebir problemlerini geometrik yollarla çizme
konularını içermektedir. Yaşadığı dönemdeki ziçlerle, Batlamyus ziçi arasındaki
farklar üzerine de bir çalışması vardır. Arşimet'in eserleri ile de yakından
ilgilenen Sabit bin Kurra, mekaniğin değişik konuları üzerine de çalışmalar
yapmıştır.
Fergani
Türkistan'ın bir bölgesi olan
Fergana'da yetişmiş öz bir Türk emirinin oğlu olan bu ünlü astronom, Batı bilim
dünyası literatüründe Alfarganus diye ün kazanmıştır. Astronomi adlı kitabının
hemen bütün Orta Çağ boyunca doğuda olduğu kadar batıda da etkisi büyük
olmuştur. Doğum ve ölüm tarihleri bilinmemekte, sadece (861)'de henüz hayatta
olduğu anlaşılmaktadır. Eserleri Lâtince ve İbranice'ye çevrilmiş, astronomi
kitabının asıl metni ile Lâtince çevirisi Batı'da 1493, 1537, 1546, 1590 ve
1669'da tekrar tekrar basılarak yayınlanmıştır.
Fergani tarafından verilen
astronomik ölçüler ve gezegenlerin uzaklıkları ile boyutları hakkındaki bilgiler
Kopernik dönemine gelinceye kadar hemen hiç bir değişikliğe uğramadan
kullanılmıştır.
El-Bettani
(858-929)
Eserlerinin Lâtinceye çevirilerinde
Albatagnius veya Albatagni diye anılan El-Bettani, Harran bölgesinde
doğmuştur. Rakka şehrinde kendi imkânlarıyla bir Rasathane yaptırmış ve burada
uzun süre önemli gözlemlerde bulunarak astronomiye büyük katkıları olmuştur. Bir
süre Hilâfet ve Bilim merkezi Bağdat'a da gitmiş, bilimsel temaslarda
bulunmuştur. El-Bettani büyük bir doğrulukla ekliptiğin (tutulum dairesinin)
eğimini, dönencel yıl süresini ve mevsimleri büyük bir doğrulukla belirlemiştir.
Güneş'in görünür hareketini incelemiş, görünür çapının zamanla değiştiğini
göstermiştir. Yeniay'ın görülebilirlik şartlarını belirleyici yeni ve çok
duyarlı bir görüş oluşturmuştur. Ay ve Güneş tutulmaları ile ilgili gözlemleri,
Ay yörünge hareketinde uzun süreli değişimler olduğunu göstermiştir.
El-Bettani
ayrıca küresel trigonometri problemlerinin çözümü için yeni yöntemler
geliştirmiştir. Bu bilgiler Batı'da XV. yüzyılın bilimsel uyanış devri
çalışmalarına rehber olmuştur.
El-Bettani'nin yüzyıllar boyunca
itibarda tutulan "Ziç"inin Lâtince çevirisi, önce 1537'de ve düzeltilmiş şekli
XX. yüzyıl başlarında Arapça aslıyla birlikte yayınlanmıştır.
Ebü'l-Vefa
(940-997/8)
Horasan'da-Nişabur ile Herat arasındaki
Buzcan (veya Bozcan) adlı kentte doğmuş, Bağdat'ta ölmüştür. Orta Çağ'da
-Doğu'da- yetişen matematikçi astronomların en büyüklerinden olan
Ebü'l-Vefa,
Birüni'nin ifadesine göre, küresel astronomide ve gözlem yöntemlerinde önemli
gelişmeler sağlamıştır. Abbasi hükümdarı fierefüddün Devle'nin
Bağdat'ta saray bahçesinde kurduğu rasathanede çalışmıştır. Ay'ın hareketlerini
incelemiş, birçok matematik kitabı yanında bir de Batlamyus'un "Almagest"
kitabına benzer orijinal bir astronomi kitabı yazmıştır.
